Ebelik Öğrencilerinin Devam Ettikleri Sınıflara Göre Empatik Becerilerinin Değerlendirilmesi

Transkript

1 Ebelik Öğrencilerinin Devam Ettikleri Sınıflara Göre Empatik Becerilerinin Değerlendirilmesi Reyhan CEVAHİR *, Nursan ÇINAR *, Cefariye SÖZERİ *, Sevil ŞAHİN *, Sema KUĞUOĞLU ** Bu çalışma, 1.Ulusal Ebelik Sempozyumu, (Uluslar arası katılımlı), İZMİR, 3-4 Mayıs 2007 de poster olarak sunulmuştur. ÖZET Empati ebeler için önemli bir kavramdır. Çalışma, Sakarya Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu Ebelik Bölümü öğrencilerinin devam ettikleri sınıflara göre empatik becerilerini değerlendirmek amacı ile tanımlayıcı ve karşılaştırmalı olarak gerçekleştirildi. Araştırma evrenini Ebelik Bölümü I, II, III ve IV. Sınıfta öğrenim gören toplam 130 öğrenci, örneklemi ise çalışmaya katılabilen 110 öğrenci oluşturdu. Veri toplama aracı olarak öğrencilerin tanıtıcı özellikleri ve empatiye ilişkin soruları içeren anket formu ve Dökmen in (1988) ülkemiz için geçerliliği ve güvenirliliğini test ederek uygulamaya koyduğu Empati Beceri Ölçeği B- Formu kullanıldı. Değerlendirmede yüzdelik, students t testi, Mann-Whitney U Test kullanıldı. Çalışma kapsamına alınan öğrencilerin empatik beceri puan ortalaması ± 17.6 bulundu. Sınıflara göre empati puan ortalamaları ise sırası ile; I.sınıf ± 16.21, II. sınıf ±14.10, III. sınıf ±18.77, IV. sınıf ±15.74 olarak belirlendi. Çalışmamızda ebelik öğrencilerinin empati becerilerinin devam ettikleri sınıflara göre farklılık gösterdiği saptandı. Genel ve mesleki derslerinin yoğun olduğu I. sınıf ile ruh sağlığı dersinin bulunduğu 4. sınıfa devam eden öğrencilerin empati becerilerinin daha iyi olduğu tespit edildi. Çalışmanın sonucunda empati becerileri ara sınıflarda daha düşük bulunduğu için bu sınıflarda da iletişim derslerinin devam ettirilmesi ve bu konu ile ilgili daha kapsamlı çalışmaların yapılması önerilebilir. Anahtar Kelimeler: Empatik beceri, ebelik öğrencileri, ebelik eğitimi. * Sakarya Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu, Sakarya ** Marmara Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği ABD Başkanı, İstanbul

2 4 Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, Cilt:3, Sayı:7 (2008) Evaluation Of The Empathic Skills Of Midwifery Students With Respect To The Classes They Are Attending ABSTRACT Empathy is an important issue to midwiwes. The study was carried out, as a descriptive and comparative one, with the aim of evaluating the empathic skills of the students of the Midwifery Department of Sakarya University School of Health. The universe of the study comprised 130 students who had been having education in the 1 st, 2 nd, 3 rd and 4 th grades of the Midwifery Department of Sakarya University School of Health Sciences, and the sampling comprised 110 students who had been able to take part in the study. As the means of data collecting, a 22-question survey form containing the questions about the individual information about the students and questions about empathy, and the Empathic Skill Scale B-Form which Dökmen (1988) had put into application by testing the validity and reliability for our country. In the evaluation, percentage, Students t Test, Mann-Whitney U Test were employed. The average of the empathic skill points of the students included in the study was found to be ± And the average empathic skill points with respect to the grades were determined to be ± for the 1 st Grade, ± for the 2 nd Grade, ± for the 3 rd Grade, and ± for the 4 th Grade. The difference has been determined for empathic skills of midwifery students according to their classes in progress in our study. It's determined that empathic skills of student in 1st class that contains general and occupational lessons intensively and 4th class that contains sanity lesson are better than others. In consequence of the study empathy and communication lessons should be continued in intermediate classes due to low empathic skills and comprehensive study should be made for this issue. Key Words: Empathic skill, midwifery students, midwifery education.

3 Ebelik Öğrtencilerinin Devam Ettikleri Sınıflara Göre Empatik Becerilerinin 5 GİRİŞ Empati; bireyin kendisini karşısındaki insanın yerine koyarak onun duygu ve düşüncelerini doğal biçimde anlamasıdır. Bireyin duygu, düşünce ve isteklerini paylaşması yani bir eşduyumdur. (Pek ve ark. 2001). Empati çok kullanılan, ancak az anlaşılan bir kavramdır. Sempati, acıma, özdeşim kurma ve karşıdakiyle yer değiştirme gibi birbiriyle bağlantılı kavramlarla sıkça karıştırılmaktadır. Empatik beceri ise; bireyin diğer insanların algılarını ve tutumlarını doğru olarak anlaması ve geribildirim verebilmesidir (Pek ve ark. 2001). Empatide üç temel öğe vardır. Bunlar; olaylara karşımızdakinin bakış açısıyla bakmak, kişinin duygularını ve düşüncelerini anlamak ve anladığımızı karşımızdakine gösterebilmek tir. Olaylara karşımızdakinin bakış açısıyla bakmak; herkesin geçmiş deneyimleri, çeşitli özelliklerine göre dünyaya bir bakış açısı vardır, eğer bunu yakalarsak o kişinin rolüne girmiş oluruz ve dünyaya onun gibi bakabiliriz. Fakat bu rolde gerekli süre içinde kalmalıyız, aksi takdirde o bireyle özdeşim kurarız ve bu da bizi tarafsızlıktan uzaklaştırır. Bireyin, duygularını ve düşüncelerini anlamak; bireyin ne hissettiğini anlayabilmek için önce ne düşündüğünü anlamamız gerekir. Bu nedenle, önce olayın düşünce boyutunu kavramamız önem taşır. Anladığımızı karşımızdakine göstermek; Karşımızdaki bireyle empati kurmanın en son aşaması bunu onunla paylaşmak, yani o bireyin duygu ve düşüncelerini kendisine geri iletmektir. Bunu sözlerimizle ifade edebileceğimiz gibi, bir dokunuşla veya bakışla da ifade edebiliriz (Baltaş, Z ve Baltaş, A 2006). Empati tarihsel süreç boyunca farklı boyutlar ve anlamlar katılarak tanımlanmıştır. White nin (1997) makalesinde Rogers empatiyi, kendini kaybetmeksizin karşıdaki kişinin iç dünyasında olanları kendisi yaşıyormuş gibi hissederek anlamak olarak tanımlamaktadır. Morse, Anderson ve ark.(1992) empatinin dört önemli boyutunun olduğunu belirtmektedirler. Duygusal boyut; bir kimsenin duygularını hayal yoluyla hissetmesidir. Moral boyut; duyguları anlamak için gerekli olan iç motivasyondur. Bilişsel boyut; diğerlerinin duygularını anlayabilme yeteneği ile entellektüel ve analitik becerileri içermektedir. Davranışsal boyutta ise; aktif dinleme, kritik etme gibi iletişim becerileri yer almaktadır. Etkin dinleme, empati kurma sürecinin temel taşıdır. Dökmen (1994) empatiyi, empatik eğilim (EE) ve empatik beceri (EB) olmak üzere iki yönüyle tanımlamıştır. Empatik eğilim; empatinin duygusal boyutunu oluşturmakta ve bireyin empati yapma potansiyelini göstermektedir. Empatik beceri ise bireyin empati kurabilme durumunu ifade etmektedir (Mete ve Gerçek, 2005). Karşımızdakinin bakış açısını ve duygusal durumunu

4 6 Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, Cilt:3, Sayı:7 (2008) anlamak iş süreçleri açısından önemlidir. Empatik yaklaşımın iş ortamındaki etkileşimin kalitesini yükselttiği düşünülmektedir (Murray, 2001). Empatinin duygusal zekanın merkezi bileşenlerinin biri olması yanında eleştirel düşünmeyi ve zihinde canlandırmayı keskinleştiren bir beceri olduğu savunulmaktadır (Cotton, 2000). Pierce çalışmasında ise, empatinin düşünme ve yaratıcılıkla çok yönlü ilişkisi olduğu ileri sürülüyor (Pierce, 1998). Empatinin kişilerarası etkileşime olumlu katkısı nedeniyle, bir çok meslek grubuna empati eğitimi verilmektedir. Empati kurmak için öncelikle karşımızdaki kişinin bizim gibi bir varlık olduğunu, ancak bizden farklı değer yargıları ve inançları olduğunu bilmek ve bunu kabul etmek gerekir. Bu kabulden hareketle, etkileşimde bulunduğumuz kişinin haklı/haksız, iyi/kötü biçiminde yargılanmaması, sadece onun durumunun anlaşılabilmesi için çaba gösterilmesi gerekir (Harrow, 1999). Empati, çocukluktan itibaren başlayan gelişim sürecinde başkasının rolünü alabilme becerileriyle gelişir. Yani empatik anlayış, başkasının rolünü alabilme becerisinin gelişimi ile doğru orantılıdır. Bir başkasının rolüne girerek empati kuran kişi, yaşadığı bu deneyim sayesinde kendisini de tanımış ve farkındalığını artırmış olmaktadır. Kendisini tanıyan ve farkındalığı artan birey, mevcut durumu sezgi yoluyla kolayca kavrayarak anlar ve uyum yapması kolaylaşır ( Öz, 1998). Empati kurma sürecinin ilk adımı etkin dinlemedir. Empati kurulacak kişi mümkün ve gerekli olduğu kadar çok kanaldan dinlenmeli, düşünceleri, tutumları ve duyguları anlaşılmaya çalışılmalıdır. Etkin dinleme yapabilmek empati kurmayı önemli ölçüde kolaylaştırır ama empati kurmak için bu tek başına yeterli değildir. Empati kurmak için, özellikle tutum ve duyguların anlaşılmasına odaklanılmalıdır. Böylece kişinin kendi bakış açısını ve duygularını anlamak mümkün olabilir. Kişinin tutum ve duygularının yanlış anlaşılması empati kurmayı engelleyecektir. Empati kurulan kişinin bakış açısına ve duygu durumuna girilmeli, durum onun gözleriyle görülmelidir. Kendini kişinin yerine koyma süresi, durumu anlamak için yeterli ama kısa olmalıdır. Bu sürenin sonunda empati kuranın kendi bakış açısına ve kendi duygu durumuna dönmesi gerekir. Son aşamada, empati kurulan kişiye, duygularının ve bakış açısının anlaşıldığı yolunda bir geribildirim verilmelidir. Empati kurulan kişinin, anlaşıldığını; anlaması ve kabul etmesi için ona zaman tanınmalı ve ona karşı içten olunmalıdır. Empati kurma çoğu zaman empati kurulan kişiye yardımcı olma sürecinin bir parçasıdır. Yardımcı olma sürecinde karşımızdaki kişinin anlaşılması kadar, ona güven verilmesi de önemlidir. İş

5 Ebelik Öğrtencilerinin Devam Ettikleri Sınıflara Göre Empatik Becerilerinin 7 ilişkileri açısından da bakıldığında empati kurmak, sadece empati kurulan kişiye yardımcı olmayı sağlamaz, kişinin ortama katkısını da artırabilir. Olumlu sağlık davranışının kazandırılmasında ve sürdürülmesinde de kişiler arası iletişim, önemli ölçüde etkilidir ve empatik temellere dayandırılmalıdır. Kaliteli sağlık hizmetlerinin önemli bir öğesi, iyi iletişim becerileriyle donanmış sağlık personelidir. Birinci basamak sağlık hizmetlerinde çalışan tüm sağlık personeli halkla doğrudan yüz yüze ilişki kurmak durumunda olduğundan çok iyi iletişim becerileriyle donanmış olmalıdır. Hemşirelik ve ebelik bir yardım mesleğidir. Yardım etmede temel amaç, karşılıklı güvene dayalı bir iletişim ve etkileşim içinde hizmet verilen bireyi tanımlamak ve sonuçta sorunları ile daha etkin baş edebilir, gereksinimlerini karşılayabilir hale gelmesini sağlamaktır(tutuk ve ark. 2002). Hemşirelik ve ebelik uygulamasının kalitesinin yükseltilmesinin, öncelikle etkili iletişim kurulmasıyla mümkün olabileceği bilinmektedir. DSÖ (WHO 1995) yayınlarına göre, günümüzde hemşirelik ve ebelik eğitiminde yapılması istenen değişiklikler içinde öğrencilerinin iletişim becerilerinin geliştirilmesinin önemi giderek artmaktadır. Etkili iletişim kurmak ise empatik iletişim becerilerinin geliştirilmesini gerektirir. Bu bağlamda, Temel Sağlık Hizmetleri ekibinin önemli bir elemanı olacak olan ebelik öğrencilerinin empati iletişim becerilerinin değerlendirilmesine ve geliştirilmesine gereksinim vardır (Öz. F, 1998, Akgöz ve Karavuş, 2005). Etkili kişilerarası ilişkiler kurma, yardım etme ve danışmanlık becerileri bir ebenin edinmesi gereken davranışlardır ve kaliteli ebelik bakımının ön koşullarıdır. Anlaşılmak temel insan gereksinmelerinden biridir ve bireyi doğru bir şekilde anlama hemşirenin/ebenin empati becerisiyle ilişkilidir. Ebeler hastalara empati bir tutumla yaklaştıklarında onların gereksinimlerini daha doğru saptayabilir ve olumlu sonuçlar elde edebilirler. Çünkü hemşire ve ebe tarafından anlaşıldığını hisseden birey önemsendiğini, ona güvenildiğini ve değer verildiğini düşünür. Bu durumda hemşirenin ve ebenin bireye ulaşması kolaylaşır ve birey hemşirenin/ebenin bakımını kabul eder. Dolayısıyla bireyselleşmiş bakım ve olumlu tedavi edici ortam sağlanmış olur. Bireye verilen böyle bir hizmet sonrasında iyileşme hızı artar, tedavi ve bakımın olumsuz sonuçları azalır. Empatinin etkin kullanımı hastanın memnuniyetini ve genel sağlık durumunu da olumlu yönde etkiler. Erken taburcu olarak daha kısa sürede üretken olan bireyin mutluluğu artarken ekonomik kazancı da artmış olur. Bu durumu Mete ve Gerçek de hemşirelik öğrencileri ile yaptıkları çalışmada bildirmektedirler (Mete ve Gerçek, 2005). Aynı durumun ebelik öğrencileri içinde geçerli olduğunu söyleyebiliriz. Ülkemizde literatür incelendiğinde hemşirelik

6 8 Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, Cilt:3, Sayı:7 (2008) öğrencilerinin empatik becerilerine yönelik araştırmaların olduğu, fakat ebelik öğrencileri ile ilgili bu konuda yeterli çalışmanın olmadığı görülmüştür. Bu gereksinim doğrultusunda araştırma, Sakarya Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu Ebelik Bölümü öğrencilerinin devam ettikleri sınıflara göre empati becerilerini değerlendirmek amacıyla tanımlayıcı ve sınıflar arası karşılaştırmalı olarak gerçekleştirildi. GEREÇ ve YÖNTEM Araştırmanın Yapıldığı Yer ve Zaman Araştırma Sakarya Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu Ebelik Bölümü öğrencileri ile eğitim-öğretim bahar yarıyılı sonunda gerçekleştirildi. Ebelik Bölümünün öğrenim süresi 4 yıl, 8 sömestr olup, teorik ve uygulamalı eğitimi içermektedir. Araştırmanın Evreni Araştırmanın evrenini Sakarya Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu Ebelik Bölümü nde öğretim yılında eğitim gören tüm ebelik öğrencileri oluşturdu. Araştırmanın Örneklemi Sakarya Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu Ebelik Bölümünde öğretim yılında 130 ebelik öğrencisi bulunmaktadır. Formları hatalı dolduran, verilerin toplandığı tarihte okulda bulunmayan ve çalışmayı katılmayı kabul etmeyen öğrenciler örneklem dışı bırakıldı ve 110 ebelik öğrencisi araştırma örneklemini oluşturdu. Örnekleme alınan ebelik öğrencilerinin tanıtıcı özellikleri Tablo 1 de verilmiştir. Veri Toplama Araçları ve Uygulanması Araştırma verilerinin toplanması için Sakarya Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu Müdürlüğü nden ve ebelik öğrencilerinden izin alınmıştır. Veriler, eğitim- öğretim yılının bahar yarıyılı sonunda final sınavı öncesinde araştırmacıların gözetimi dahilinde toplanmıştır. Öğrenci Ebelerin Tanıtıcı Bilgi Formu Araştırma verilerinin toplanması için araştırmacılar tarafından geliştirilen öğrenci ebelerin sosyo-demografik özelliklerini içeren ve 22 sorudan oluşan tanıtıcı bilgi formu kullanılmıştır. Tanıtıcı Bilgi Formunda öğrencilerin sınıfı, yaşı, kardeş sayısı, ailesinin eğitim durumu, mezun olduğu lise, büyüdüğü-

7 Ebelik Öğrtencilerinin Devam Ettikleri Sınıflara Göre Empatik Becerilerinin 9 yetiştiği yer, empatiyi tanımlayıcı ve empatik beceriyle ilgili sorular yer almaktadır. Empatik Beceri Ölçeği (EBÖ) Araştırmada ebelerin empatik iletişim becerilerini değerlendirmek amacıyla likert tipi bir ölçek olan Empati Beceri Ölçeği B- Formu kullanıldı. Empati Beceri Ölçeği B Formu(EBÖ B-Formu), Dökmen (1988) tarafından bireyin empati kurma becerisini ölçmek amacı ile geliştirilmiştir. Empati Beceri Ölçeği B- Formu her birisi için 12 empatik yazılı, günlük yaşamda kişilerin sahip olabilecekleri türden altı probleme dayanmaktadır. Her bir problem için kişi dört tepki seçer(tepkileri önem sırasına koyması gerekli değildir). 12 tepkiden bir tanesi, rasgele cevaplayanları belirlemek amacıyla konulmuş olan, sorunla ilgisiz bir tepkidir. Eğer kişi bu anlamsız tepkilerden bir tanesini bile seçerse ölçeği yeterince okumadan cevap verdiği gerekçesiyle soru formu iptal edilir. Sonuçta bir kişi seçtiği 24 tepkinin her birisi için bir puan alacak, bu puanların toplamı empatik beceri ölçeğinden aldığı puan olacaktır. Empatik beceri puanının yüksek olması, empatik iletişim becerisinin yüksek olduğu, düşük olması ise empatik iletişimin becerisinin düşük olduğu anlamına gelmektedir. Ölçekteki altı sorunla ilgili olarak dörder tane toplam 24 empatik tepki seçen öğrencilere, seçtikleri her bir tepkinin karşılığı olan puan, ölçeğin değerlendirme bölümüne bakılarak verilmiştir. Empatik Beceri Ölçeği B- Formu nda bir kişinin alabileceği maksimum puan 219, minimum puan ise 66 dır. EBÖ nin geçerlik ve güvenirlik çalışması Dökmen (1988) tarafından yapılmıştır. Ölçek 80 kişilik bir gruba üç hafta arayla iki defa uygulanmış, 64 deneğin puanları üzerinde yapılan ölçeğin tekrar güvenirliği. 91 olarak bulunmuştur. Empatik Beceri Ölçeği B- Formunu araştırmamızda kullanabilmek için Dökmen den izin alınmıştır. Veri Analizi Araştırma verileri kodlanarak bilgisayarda değerlendirildi. İstatistiksel analizleri araştırmacılar tarafından bilgisayar ortamında yapıldı. Değerlendirmede yüzdelik, student t testi ve Mann- Whitney U Testi kullanıldı. Araştırmanın bağımlı değişkeni empatik beceri düzeyi, bağımsız değişkeni ise öğrencinin devam ettiği sınıflardır.

8 10 Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, Cilt:3, Sayı:7 (2008) BULGULAR Araştırmaya katılan 110 ebelik öğrencisinin %51.9 unun (n=57) yaş grubunda, %42.7 sinin (n=47) yaş grubunda, %4.5 inin (n=5) yaş grubunda olduğu belirlendi. Çalışmadaki öğrencilerin %65.5 inin (n=71) normal lise mezunu, sadece %2.7 sinin (n=3) sağlık meslek lisesi mezunu olduğu saptandı. Öğrencilerin %33.6 sının (n=37) ilçede, %26.4 ünün (n=29) şehir, %33.6 sının (n=37) büyük şehirde doğduğu görüldü. Öğrencilerin %97.3 ünün (n=107) bekar olduğu ve %45.5 gibi (n=50) büyük çoğunluğunun yurtta kaldığı belirlendi. Tablo 1: Öğrencilerin Tanıtıcı Özellikleri n % Yaş yaş yaş yaş yaş Sınıfı I. sınıf II. sınıf III. sınıf IV. sınıf Mezun Olduğu Lise Normal Lise Sağlık Meslek Lisesi Anadolu Lisesi Diğer Doğduğu Yer Köy İlçe Şehir Büyükşehir Medeni Durumu Evli Bekar Kaldığı Yer Aile ile Yurtta Akrabaları ile Arkadaşları ile TOPLAM

9 Ebelik Öğrtencilerinin Devam Ettikleri Sınıflara Göre Empatik Becerilerinin 11 Çalışma kapsamına alınan öğrencilerin empatik beceri puan ortalaması ± 17.6 olarak bulundu. Sınıflara göre empati puan ortalamaları ise sırası ile; I.sınıf ± 16.21, II. sınıf ±14.10, III. sınıf ±18.77, IV. sınıf ±15.74 olarak belirlendi. I. sınıf ile II. sınıf arasında ( Z=4.08,P=0,000), I.sınıf ile III. Sınıf arasında ( Z=3,194, p= 0,001)ve I. sınıf ile IV. sınıf arasında ( Z= 2.344, P= 0.019) istatiksel olarak anlamlı fark bulundu. Öğrencilerin %79.1 inin empatinin tanımını doğru olarak yaptığı, %20.9 unun ise empatiyi tanımlayamadığı saptandı. Öğrenim Düzeyi IV. sınıf 24% III. sınıf 23% I. sınıf 26% II. sınıf 27% Şekil 1: Öğrenim Düzeylerine Göre Empati Puan Ortalamaları 18, ,21 15, , , , ,63 129,6 115 I. sınıf II. sınıf III. sınıf IV. sınıf X ±Sd TARTIŞMA Hasta memnuniyetini belirleyen önemli faktörlerden biri, hasta ve yakınları ile sağlık çalışanı arasında bilgi ve iletişimin en iyi şekilde sağlanmasıdır. Olumlu sağlık davranışının kazandırılmasında ve sürdürülmesinde kişiler arası iletişim, önemli ölçüde etkilidir ve empatik temellere dayandırılmalıdır ( Akgöz ve Karavuş, 2005). Ebelik ve hemşirelik insan ilişkileri üzerine temellenmiş bir meslektir. Ebenin bakım sürecinin etkinliği ebenin diğer bireylerle etkin iletişim kurma yeteneğine bağlıdır. Ebeler ve hemşireler bir yandan sözel ve sözel olmayan iletişim yoluyla bireyin yaşadıklarını anlamaya çalışırken diğer yandan kendini doğru ifade edebilmeli, bir bakım verici olarak bakımı alan kişi ile etkili bir iletişim kurabilmelidir (Tutuk ve ark. 2002). Yardım edici ilişkinin en temel bileşeni empatidir. Bireyi ve sorunlarını anlayabilmek empati ile mümkündür (Cringle, 1984, Arnold ve Boggs 1999, Tutuk ve ark. 2002).

10 12 Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, Cilt:3, Sayı:7 (2008) Çalışmamız kapsamına alınan öğrencilerin empatik beceri puan ortalaması ± 17.6 olarak bulundu. Akgöz ve Karavuş un (2005) çalışan ebelerle yaptıkları çalışmada empatik beceri puan ortalaması ise olarak saptanmıştır (Akgöz ve Karavuş, 2005). Bu sonuçlara göre öğrenci ebelerin empatik puanları düşük olmakla birlikte çalışan ebelerden daha yüksektir. Çalışma ortamı ve ebelerin mesleki memnuniyetinin de empati becerisinde etkili olabileceği düşünülebilir. Ebenin çalışma şekline göre vardiya sistemi ile çalışanların empatik beceri puan ortalamaları gündüz ve nöbet sistemi ile çalışanlara göre yüksek bulunmuştur (Pek ve ark., 2001). Literatür incelendiğinde; hemşirelik öğrencilerinin empatik becerilerinin eğitim ile gelişip gelişmediğini belirlemeye yönelik Empatik Beceri Ölçeği kullanılarak yapılan çalışmaların olduğu görülmektedir. Bu çalışmalardan çoğu eğitimin empatik beceri gelişiminde etkili olduğunu göstermektedir (Karaarslan ve Özgür 2001, Özdağ 1997, Pek ve ark. 2001, Yıldırım ve ark. 1997, Tutuk ve ark. 2002). Literatürde ebelik öğrencilerinin empati becerilerini belirlemeye yönelik çalışmalara rastlanmamıştır. Bu nedenle çalışma sonuçlarımızı yorumlamamızda daha çok hemşirelik öğrencileriyle karşılaştırma yoluna gidilmiştir. Eğitim süresi içinde gerek iletişim dersleri gerekse diğer dersler ve uygulamaların öğrencilerin iletişim becerilerinin gelişmesine olumlu katkı sağladığı söylenebilir (Tutuk ve ark. 2002). Çalışmamızda; I.sınıf empatik beceri puan ortalamaları ± 16.21, II. sınıf ±14.10, III. sınıf ±18.77, IV. sınıf ±15.74 olarak saptanmıştır. Bu sonuçlar beklenenin ötesinde oldukça dikkat çekicidir. I. sınıf öğrencilerinin empatik becerilerinin yüksek olması bu sınıfta genel ve mesleki iletişim derslerinin yoğun olmasına bağlanabilir. II. ve III. sınıfta empatik beceri puanlarının düşmesi ise, I. sınıfta doğum dersi ile ilgili uygulama yapmayan öğrencilerin II ve III. sınıfta yoğun olarak mesleki sorumluluk almaları, uygulama alanında doğum eylemi ile yüz yüze kalmaları, çoğunun bekar olması, doğum yapan kadınlarla kendilerini özdeşleştirmek istememeleri ve sadece yapacakları mekanik uygulamalara odaklanmış olmalarına bağlanabilir. IV. sınıfta öğrencilerin empatik beceri puanlarının tekrar yükselmesi ise ruh sağlığı dersini almış olmalarına, doğum olayına daha profesyonel bakmalarına, mesleği tanımalarına ve benimsemeleri ile ilişkilendirilebilir. Elde edilen bulgulara göre eğitimin, öğrencilerin iletişim ve empati becerilerinin gelişmesine olumlu katkı sağladığı söylenebilir. Empati, yardım edeceği ilişkide ebenin bireyi ve sorunu tanıyabilmek için geliştirilmesi gereken en temel niteliklerdendir (Tutuk ve ark. 2002, Pek ve ark. 2001). Hemşirelikle

11 Ebelik Öğrtencilerinin Devam Ettikleri Sınıflara Göre Empatik Becerilerinin 13 ilgili yapılan çalışmalarda bu durumdan bahsedilmektedir. Aynı durum ebeler için de geçerlidir. Empatinin ebelik eğitimi süresince ve etkili eğitim yöntemleriyle geliştirilebilecek bir beceri olduğu kabul edilmektedir. Mete ve Gerçek (2005) hemşirelik öğrencileri ile yaptıkları çalışmada öğrencilerinin empati beceri puanlarının hemşirelik eğitimi ile paralel olarak yükseldiği vurgulanmıştır. Pek ve ark. (2001) öğrencilerin empati beceri puan ortalamalarının I. Sınıfta iken her yıl artarak IV. Sınıfta ulaştığını; Yıldırım ve ark. I. sınıf öğrencilerinde olan empati beceri puan ortalamasının IV. sınıf öğrencilerinde olarak saptanmışlardır. Yapılan bazı çalışmalar ise empatik becerinin eğitim ile geliştirilemeyeceğini göstermektedir (Hodges 1991, Yurtaş ve Yetkin 2003). Ebelik öğrencileri ile yaptığımız çalışmamızın sonuçları hemşirelik öğrencileri ile yapılan çalışma sonuçları ile paralellik göstermemektedir. SONUÇ ve ÖNERİLER Çalışma sonuçlarımıza bakıldığında ebelik öğrencilerinin sınıflara göre empatik becerilerinin geliştirilmesine gereksinim olduğu ve bunun için de bu konuya daha çok önem verilmesi gerektiği görülmüştür. Bu sonuç doğrultusunda önerilerimiz şunlar olacaktır: 1- Mesleki uygulamaların ve sorumlulukların yoğun olduğu II ve III. sınıfta özellikle teorik ve uygulama alanında eğitimcilerin öğrencilere empatik yaklaşım ve etkili iletişim yeteneği kazandıracak eğitim tekniklerini kullanarak bu becerileri öğrencilerine kazandırmasına gereksinim olduğu görülmüştür. 2- Ebelik öğrencilerin empatik beceriler açısından daha iyi yetiştirilebilmesi için ebe yetiştiren öğretim elemanlarının belli aralıklarla empati ile ilgili eğitim gruplarına katılmaları yararlı olabilir. 3- Öğrencilerinin okula başladıkları ilk yılda empatik eğilim ve beceri düzeylerinin belirlenmesi, eğitim- öğretim içeriklerinde empati konusuna önem verilmesi ve empatik becerileri geliştirici eğitim programlarının düzenlenmesi ile de bu beceriler daha da arttırılabilir. 4- Sağlık personeli yetiştiren tüm eğitim kurumlarında psikodrama, rol alma ve rol modeli tekniklerinin kullanıldığı empatik iletişim becerisini geliştirme dersinin eğitim programına dahil edilmesi de etkili olabilir.

12 14 Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, Cilt:3, Sayı:7 (2008) KAYNAKLAR Akgöz S. Karavuş M. (2005). Çanakkale ili sağlık ocakları ve sağlık evlerinde çalışan ebelerin empatik iletişim becerilerinin değerlendirilmesi, Türkiye Klinikleri J Med Ethics, 13: Dökmen Ü. (1989). Empatinin yeni bir modele dayanılarak ölçülmesi ve psikodrama ile ölçülmesi, A.Ü Eğitim Bilimleri Dergisi 21(1-2): Hodges SA (1991). An experiment in the development of empathy in student nurses, Journal of Advaced Nursing, Işıl Ö. Barlas G.Ü. Onan N. Karaca S.Ç. (2005). Öğrencilerin empati becerilerine psikiyatri hemşireliği dersi uygulamasının etkisi, Psikiyatri Psikoloji Psikofarmakoloji (3P) Dergisi, 13 (2), Mete S. Çerçek E. (2005). PDÖ yönetimiyle eğitim gören hemşirelik öğrencilerinin empatik eğilim ve becerilerinin incelenmesi, C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 9(2), Morse, J.A., Anderson, G., Bottorff, J.L., Yonge, O., O Brien, B., Solverg, S.M., & Mcllvenn, K.H. (1992). Exploring empathy: a conceptual fit for nursing practice? IMAGE: Journal of Nursing Scholarship, 24(4): Öz F. (1998). Son sınıf hemşirelik öğrencilerinin empatik eğilimleri, empatik becerileri ile akademik başarıları arasındaki ilişki, C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 2(2), Pek H. Kuğuoğlu S. Yıldırım Z. Çınar N. (2001). Çocuklara bakım veren hemşirelerin empatik becerileri Hemşirelik Formu Dergisi, 4( 4-5), Temmuz- Ekim, Pektekin Ç. Buzlu S. Sönmez Y. Batmaz M. Sever A. (1990). Psikiyatri hemşireliği dersi alan öğrencilerin bu dersin uygulanması sonucunda beklentileri ve bu beklentilere ulaşıp ulaşmadıklarının araştırılması II Ulusal Hemşirelik Kongresi, İzmir, Eylül, Price V. Archbold J. (1997). What s it all about, empathy? Nurse Education Today, 17, Reynolds, W.J., & Scott, B. (1999). Emphaty: a crucial component of the helping relationship, Journal of Psichiatric and Mental Health Nursing, 6(5): Reynolds, W.J., Scott, B., & Jessiman, W.C. (1999). Empathy has nor been measured in clients terms or effectively taugh: a review of the litarature, Journal of Advanced Nursing, 30 (5): Tutuk A. Al D. Doğan S. (2002). Hemşirelik öğrencilerinin iletişim becerisi ve empati düzeylerinin belirlenmesi, C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 6(2),

13 Ebelik Öğrtencilerinin Devam Ettikleri Sınıflara Göre Empatik Becerilerinin 15 Yıldırım Z. Yazıcı S. Pek H. (1997). Marmara Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu lisans öğrencilerinin devam ettikleri sınıflara göre empatik becerilerinin değerlendirilmesi IV. Ulusal Hemşirelik Eğitimi Sempozyumu, Kıbrıs, Eylül, Yurttaş A, Yetkin A. (2003). Sağlık Yüksekokulu Öğrencilerinin Empatik Beceri ile Problem Çözme Becerilerinin Karşılaştırılması, Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 6(1):1-13 Baltaş Z, Baltaş A. (2006). Temel İletişim ve Empati Geliştirme Programı El Kitabı, Baltaş Eğitim, Danışmanlık ve Tic. A.Ş, Karakter Color Matbaası, İstanbul.