MÜZİK ÖĞRETMENİ ADAYLARININ EMPATİK EĞİLİMLERİ İLE İLETİŞİM BECERİLERİ ARASINDAKİ İLİŞKİNİN İNCELENMESİ

Transkript

1 935 MÜZİK ÖĞRETMENİ ADAYLARININ EMPATİK EĞİLİMLERİ İLE İLETİŞİM BECERİLERİ ARASINDAKİ İLİŞKİNİN İNCELENMESİ Dr. Duygu PİJİ KÜÇÜK, Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümü Müzik Öğretmenliği Anabilim Dalı, İstanbul/TÜRKİYE, Özet Empati, kişinin kendisini karşısındaki kişinin yerine koyarak olaylara onun bakış açısıyla bakması, o kişinin duygularını ve düşüncelerini doğru olarak anlaması, hissetmesi ve bu durumu ona iletmesi sürecidir. Empati, aynı zamanda başkalarını geliştirmenin yollarından biri olarak değerlendirilmektedir. Müzik eğitiminde de öğretmenin öğrencilerine karşı empatik anlayış içinde olması, onlarla etkin ve sağlıklı iletişim kurmasında etkili olacaktır. Bu düşüncelerden hareketle, çalışmanın amacı, müzik öğretmeni adaylarının empatik eğilim ile iletişim becerisi düzeylerini belirlemek ve bu iki değişken arasındaki ilişkiyi ortaya koymaktır. Çalışma grubunu Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümü Müzik Eğitimi Anabilim Dalı nın 1., 2., 3. ve 4. sınıfında öğrenim gören toplam 130 öğrenci oluşturmuştur. Çalışmanın verileri Dökmen tarafından geliştirilen Empatik Eğilim Ölçeği ve Ersanlı ve Balcı tarafından geliştirilen İletişim Becerileri Envanteri ile elde edilmiştir. Çalışma sonucunda, müzik öğretmeni adaylarının empatik eğilimleri ile iletişim becerileri arasında olumlu yönde anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Anahtar Kelimeler: Müzik eğitimi, müzik öğretmeni adayları, empatik eğilim, iletişim becerisi. GİRİŞ İletişim, eğitimin vazgeçilmez unsurlarından biridir (Küçükahmet, 2000). Bireylerin yeni yüzyıla hazırlanması, eğitim imkânlarının sağlanması ve sağlıklı iletişim becerisinin kazandırılması ile gerçekleşebilir. Günümüzde toplumların çağdaş uygarlık düzeyine ulaşabilmelerinin, eğitime verdikleri önem kadar iletişime de önem vermeleri ile mümkün olacağı söylenebilir (Çağdaş, 1997). İletişim; bilgi, beceri, duygu, düşünce, tutum ve tavırların paylaşılması ya da anlamların ortak kılınması süreci olarak tanımlanmaktadır (Bolat, 1990). Açıkgöz (2003) e göre iletişimin amacı, alan ve veren arasında bilgi, düşünce ve tutum ortaklığı yaratmaktır. İletişimde en önemli nokta bilgi aktarımının iki yönlü olmasıdır. Bilgi aktarımı tek yönlü ise bilgilendirme, çift yönlü ise iletişim olarak adlandırılır. Kişilerarası ilişkilerde bulunması gereken temel koşullardan biri olan empati, iletişim için gerekli olan ve üzerinde en fazla durulan becerilerden biri olarak ortaya çıkmaktadır. (Voltan-Acar, 1989; akt. Ataşalar, 1996). İyi bir iletişimin yolu insanı anlamaktan, beklentilerini karşılayabilmekten ve empati kurmaktan geçmektedir (Kılıç, 2005). Zeka, bilişsel gelişim için ne kadar gerekliyse, empati de kişilerarası iletişim için o derece önemlidir (Borke, 1971; akt. Yüksel, 2009). Empati, bireyin kendisini, karşısındaki bireyin yerine koyarak, onun duygularını ve düşüncelerini doğru olarak anlaması, hissetmesi ve bu durumu ona iletme sürecidir (Dökmen, 2010). Empatiyi duygusal ve bilişsel olarak açıklamak mümkündür. Duygusal empati, diğer kişinin hislerine sempati ile yaklaşarak, onun hisleri ile derin bir ilişki kurmak, bilişsel empati ise, diğer kişinin hislerini deneyime gerek olmadan, tanıyabilme yeteneğidir (Guttman, 2001; akt. Baştuğ, 2009). Feshbach ve Fesbach (1982; akt. Kaukiainen, Björkqvist, Lagerspetz, ve diğerleri, 1999), karşıdaki bireyin duygusal durumlarının etiketlenmesi, başka bir kişinin bakış açısı ve rolünü üstlenme yeteneği, ve duygusal kapasite ve cevap verme yeteneği olmak üzere üç temel empati bileşeni arasında ayırım yapmıştır. Feshbach a (1982; akt. Barnett, 1990) göre empati, bireye sosyal uzlaşma, ileri düzeyde farkındalık, iletişim becerisi ve

2 936 duygusal beceri kazandırırken, ileri düzeyde acıma, önemseme, sinirlilik ve kızgınlık gibi diğer antisosyal davranışların da kontrol altına alınmasına yardımcı olmaktadır. Bireyin, karşısındaki bireyin hislerini ve düşüncelerini doğru bir şekilde anlaması, hissetmesi ve bu durumu ona aktarması gibi bilişsel ve duygusal davranışları içeren empati, eğitim faaliyetlerinde de önemli bir değişken olarak ortaya çıkmaktadır (Aykora ve diğerleri, 2010). Öğrenme-öğretme süreçlerinin etkiliği ve başarısı, bu süreçlerde kullanılacak iletişimin etkililiği ve başarısına bağlı bulunmaktadır (Alkan, 1984; akt. Akoğuz, 2002). İletişim kanallarını kapalı tutan bireyin öğrenme düzeyinin düşeceği, iletişim becerisi gelişmiş bireyin de daha çabuk öğreneceği varsayılabilir (Akoğuz, 2002). Eğitimin niteliğinin ve kalitesinin büyük oranda öğretmenlerin niteliğine bağlıdır. Bu bakımdan öğretmenlerin, gerek hizmet öncesinde, gerekse hizmet içinde, iyi bir biçimde yetiştirilmeleri, eğitim hizmetlerinin kalitesi yönünden önem kazanmaktadır (Şişman, 2001). Hizmet öncesi öğretmen eğitimi, mesleğin giriş davranışları açısından son derece önemlidir (Kılıç, 2006). Artık öğretmenden, ders kitaplarında sunulan bilgileri olabildiğince hızlı bir biçimde öğrenciye aktarmaktan daha fazlasını yapması beklenmektedir. Pedagojik alan bilgisi, planlama ve uygulamadaki başarı, mesleki gelişimi planlama ve gerçekleştirme, işiyle ilgili mevzuatı bilme ve anlama gibi yeterlikler yanında, öğrenme ortamında etkili bir iletişim sağlayabilme, öğrenci davranışlarını yönetme, diğer öğretmenler, veliler ve okul çalışanları ile işbirliği içinde çalışabilme, takım çalışması ve işbirliği gibi iletişim becerisi gerektiren yeterlikler de göz önünde bulundurulmaktadır (TED, 2009). MEB ve YÖK de, belirlemiş olduğu öğretmen yeterlikleri ile iletişimin eğitim-öğretim için önemini vurgular niteliktedir. Öğretme-öğrenme sürecine ilişkin yeterliklerin alt başlığında, sınıf içinde etkili iletişimi sağlama (öğrenci-öğretmen; öğrenci-öğrenci; öğretmen-öğrenci etkileşimi), okul yöneticileri, meslektaşları, diğer okul personeli, veliler ve ilgili eğitim kuruluşlarıyla iletişim kurma yeterliği bulunmaktadır (YÖK, 2007;akt, Çelik, 2008). Öğretmenin öğrenci ve diğer personelle iyi iletişim kurabilmesi, duyuşsal ve sosyal yönden anlatımcı ve duyarlı olması ile ilgilidir. Her öğrenciye beklentilerini açıkça belirtirken sosyal ve duyuşsal anlatımcılık söz konusudur. Sosyal ve duyuşsal anlatımcılık aynı zamanda iletişimde netlik, beklenileni tam olarak açıklama, duygu ve düşüncelerini açıklamada gerekli olan beceri unsurlarıdır (Yüksel, 2001). Öğretmenin temel görevlerinden biri de, öğrencilerin kendilerini tanımalarına yardımcı olmaktır. Öğrencilerinin kendi gizil güçlerini daha iyi tanıyarak, kendilerini gerçekleştirmek üzere bir atılım yapabilmelerinde bir araç görevini görebilir. Bu bakımdan, öğretmenin de kendi öz değerlendirmesini yaparak, en azından çevresi ile olan ilişkilerinde empatik olup olamadığının ayırdında olması ve bu özelliğini geliştirme yolunda çaba sarfetmesi, zamanla onu daha iyi bir eğitimci yapabilir (Akkoyun, 1982). Etkili iletişim becerilerine ve empatik eğilime sahip öğretmenler, öğretim sürecinde etkili bir izlenim oluşturup, öğrenciler ile olumlu ilişkiler kurarak öğretici kişiliklerini en üst noktaya kadar taşıyabilmektedir. Yapılan araştırmaların hemen hepsi, öğretmen etkililiğinin öğrenci başarısı ve tatmini ile yakından ilişkili olduğunu, iletişimin sınıf ortamının odak noktasını ve iyi yönetilmesinin temelini oluşturduğunu, öğretmenlerin empatik olma düzeyinin öğrencilerin akademik başarı düzeylerini etkilediğini göstermektedir. Bu nedenle öğretmenin konuşma ve dinlemenin birlikte olduğu, öğrencilerin duygu, düşünce ve fikirlerini açıkça ortaya koydukları çok yönlü iletişim becerilerini öğrenmesi bir zorunluluktur. (Altıntaş, 2001; Şen ve Erişen, 2002; Rogers, 1975, akt. Pişkin, 2003; Jones ve Jones 1998; akt. Çelik, 2005). İletişim, müzik eğitiminde de gerekli unsurlardan biridir. Müzik kendini, olayları, nesneleri, olguları anlatmak kadar başkalarını da anlamayı gerektirir. Aynı zamanda duyguların ve sosyal ilişkilerin geliştirilmesinde bir araç, amaç ve yöntem olabilir (Kocabaş, 2004; akt. Demirsöz ve Kocabaş, 2008). Duygusal faktörlerin oldukça yoğun olarak ortaya koyulduğu müzik dersinde, müzik öğretmeninin empatik olması, duyguların ifadesi ile ilgili ortam yaratması açısından önem kazanmaktadır. Empati, müzik öğretmeninin öğrencileriyle kurduğu iletişimi desteklemesinin yanında, müziği anlamlandırma, müzikal duyguyu analiz edebilme, eserlerin ve bestecilerin yansıttığı duyguları öğrenciye aktarma aşamasında da öğretmen açısından ön plana çıkan bir yeterlik olmaktadır. Bu bağlamda müzik öğretmeni adaylarının empatik eğilimlerinin ölçülmesi, empati düzeylerinin ne durumda olduğunun

3 937 ortaya koyulması için gerekli görülmektedir. Müzik öğretmeni adaylarının empatik eğilim ve iletişim becerilerinin önemini kavramaları ve bu becerilerini geliştirmeleri, mesleğe başladıklarında öğrencilerine müziği sevdirmelerini, müziği öğrencilerinin hayatına dâhil etmelerini kolaylaştıracak etkili ortamlar yaratmalarını sağlayacak, müziksel tutum ve davranışların kazandırılmasında müzik öğretmeni ve öğrencinin arasındaki iletişimi güçlendirecektir. Müzik öğretmeni adaylarının iletişim becerilerinin belirlenmesi ve bu becerilerin geliştirilmesine yönelik yapılacak çalışmalar, özellikle mesleğe başladıkları ilk yıllardaki uyum sürecinde karşılaşacakları problemlere etkin çözüm yolları bulmalarına destek olacak ve öğrencilerinin alanla ilgili ihtiyaçlarını karşılayacak yeterliğe sahip olarak yetişmelerini sağlayacaktır. Bu nedenle müzik öğretmeni adaylarının empati ve iletişim becerisine sahip olması alanla ilgili etkinlikler olan; müzik dersinin yönetimi, planlanması, müziksel etkinliklerin düzenlenmesi, müzikal yeteneğin geliştirilmesi ve yönlendirilmesi, müzikal yaratıcılığın geliştirilmesi, çalgı ve ses eğitimi, disiplinler arası işbirliği gibi etkinliklerin tüm aşamalarında gerekli görülmektedir. Bu kapsamda müzik öğretmeni adaylarının hangi düzeyde empatik eğilime ve iletişim becerisine sahip olduklarını belirlemek, öğretmen yetiştiren eğitim kurumlarının nasıl daha nitelikli öğretmen yetiştirecekleri konusunda fikir vermesi açısından önemli görülmektedir. Müzik öğretmeni adaylarının gerek formasyon derslerinde, gerekse alan derslerinde, kişisel ve mesleki açıdan iletişim becerilerinin ve empatik eğilimlerinin ne oranda geliştiği ve mesleki uygulamalarda empati ve iletişim ile ilgili ne derece başarı gösterdikleri, müzik öğretmenliği programı kapsamındaki ilgili derslerin düzenlemesi için de önemli veri kaynağı olacaktır. Bu düşüncelerden hareketle, çalışmada, müzik öğretmeni adaylarının empatik eğilimleri ile iletişim becerileri düzeylerinin saptanması ve bu iki değişken arasındaki ilişkinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu genel amaç çerçevesinde müzik öğretmeni adaylarının empatik eğilimleri ve iletişim becerisi düzeyleri, empatik eğilimleri ile iletişim becerisi ve alt boyutları arasındaki ilişkiler incelenmiştir. YÖNTEM Çalışmada tarama modellerinin bir çeşidi olan ilişkisel tarama modeli kullanılmıştır. İlişkisel tarama modeli, iki ve daha çok sayıdaki değişken arasında birlikte değişim varlığını ve derecesini belirlemektedir (Karasar, 1995). Araştırmanın bağımlı değişkenleri empatik eğilim ve iletişim becerisidir. Bu iki değişkenin arasında anlamlı bir ilişki olup olmadığı ile ilgili saptamalara yönelik ilişkisel tarama yöntemi kullanılmıştır. Çalışma Grubu Çalışma grubunu Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi GSEB Müzik Öğretmenliği Anabilim Dalı nda öğrenim gören toplam 130 müzik öğretmeni adayı oluşturmuştur. Müzik öğretmeni adaylarının 39 u (%30) 1. sınıf, 31 i (%24) 2. sınıf, 30 u (%23) 3. sınıf ve 30 u (%23) 4. sınıfta öğrenim görmektedir. Öğrencilerin 87 si (%67) kız, 43 ü (%33) erkektir. Çalışma grubunu oluşturan müzik öğretmeni adaylarının yaşları 18 ile 28 yaş arasındadır. Veri Toplama Araçları Çalışmanın verileri Empatik Eğilim Ölçeği ve İletişim Becerileri Envanteri ile toplanmıştır. Empatik Eğilim Ölçeği: Ölçek, Dökmen (1988) tarafından bireylerin günlük yaşamdaki empati kurma potansiyellerinin saptanması amacıyla geliştirilmiştir. Ölçeğin maddeleri yine Dökmen (1986, akt. Dökmen, 1988) tarafından geliştirilen Çatışma Eğilimi Ölçeği nin alt boyutlarındaki maddelerden oluşturulmuştur. Likert tipi beş dereceli olarak oluşturulan ölçek, 20 maddeden oluşmaktadır. Ölçek, 70 kişilik üniversite grubuna üç haftalık ara ile iki defa uygulanmış ve her ikisinden elde edilen puanlar arasındaki korelasyon analizi sonucunda, testin güvenirlik katsayısı.82 olarak bulunmuştur (Dökmen, 1988). Ölçeğin geçerlik çalışmaları kapsamında 24 kişilik bir gruba Empatik Eğilim Ölçeği ve Edwards Kişisel Tercih Envanterinin Duyguları Anlama Alt Ölçeği uygulanmış, ölçek puanları arasındaki korelasyon.68 olarak bulunmuştur (Dökmen, 1988). Ölçekten alınabilecek en yüksek puan 100, en düşük puan ise 20 dir. Çalışma grubu üzerinden yapılan iç tutarlık analizleri sonucu Cronbach Alfa katsayısı.80 olarak bulunmuştur.

4 938 İletişim Becerileri Envanteri: Ersanlı ve Balcı (1998) tarafından geliştirilen envanter, 45 maddeden oluşmaktadır. Yapılan faktör analizi sonucunda bilişsel, duygusal ve davranışsal olarak adlandırılan ve her biri 15 maddeden oluşan 3 alt boyut saptanmıştır. Ölçeğin genelinden alınabilecek en yüksek puan 225, en düşük puan ise 45 dir. Her bir alt ölçekten alınabilecek en yüksek puan 75, en düşük puan ise 15 dir. Envanterin iç tutarlığını belirlemek amacıyla hesaplanan Cronbach Alfa katsayısı.72 olarak bulunmuştur. Bu çalışmada, çalışma grubu üzerinden yapılan iç tutarlık analizleri sonucu Cronbach Alfa katsayısı.86 (bilişsel alt boyut:.86, duygusal alt boyut:.71, davranışsal alt boyut:.74) olarak saptanmıştır. Verilerin Analizi Çalışmada verilerin analizi için Pearson Korelasyon Analizi kullanılmıştır. Bu analizden önce grupların normal dağılım gösterip göstermediği, Kolmogorov Smirnov testiyle incelenmiş, test sonucunun anlamsız n x ss bulunmasıyla parametrik analiz tekniklerinin kullanılmasına karar Empatik Eğilim verilmiştir. Araştırma kapsamında 130 kullanılan tüm istatistiksel İletişim Becerisi analizlerde anlamlılık düzeyi p<.05 olarak kabul edilmiş, araştırmanın verileri SPSS 12.0 paket programı ile analiz edilmiştir. BULGULAR Tablo 1. Müzik Öğretmeni Adaylarının Empatik Eğilim ve İletişim Becerileri İle İlgili Tanımlayıcı Değerler Tablo 1 deki veriler, müzik öğretmeni adaylarının empatik eğilim puan ortalamalarının iyi düzeyde olduğunu göstermektedir. İletişim becerisi puan ortalamasına yönelik elde edilen değerler, müzik öğretmeni adaylarının iletişim becerilerini iyi düzeyde algıladıklarını göstermektedir. Tablo 2. Müzik Öğretmeni Adaylarının Empatik Eğilim ve İletişim Becerileri Toplam Puanları Arasındaki Korelasyon Analizi Empatik Eğilim İletişim Becerisi r=.666 p=.000* *p<.01 Müzik öğretmeni adaylarının empatik eğilimleri ile iletişim becerisi toplam puanları arasında yüksek düzeyde olumlu yönde anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Tablo 3. Müzik Öğretmeni Adaylarının Empatik Eğilim ve İletişim Becerileri Alt Boyutlarından Aldıkları Puanların Arasındaki Korelasyon Analizi İletişim Becerisi Alt Boyutları Empatik Eğilim Bilişsel r=.452 p=.000**

5 939 Duygusal r=.573 p=.000** Davranışsal r=.676 p=.000** **p<.01 Müzik öğretmeni adaylarının empatik eğilimleri ile iletişim becerisinin bilişsel, duygusal ve davranışsal alt boyutlarının puanları arasında yüksek düzeyde olumlu yönde anlamlı bir ilişki bulunmuştur. TARTIŞMA, SONUÇ ve ÖNERİLER Müzik öğretmeni adaylarının empatik eğilimleri ve iletişim becerilerinin incelendiği bu çalışmada, müzik öğretmeni adaylarının empatik eğilimlerinin iyi düzeyde (71.04) olduğu görülmüştür. Öz (1998) tarafından son sınıf hemşirelik öğrencilerinin empatik eğilimleri, empatik becerileri ve akademik başarıları arasındaki ilişkinin incelendiği araştırmada, öğrencilerin empatik eğilim düzeyleri 70.2, Dizer ve İyigün (2009) un çalışmasında yoğun bakım hemşirelerinin empatik eğilim puan ortalamaları 70.5, Tutuk, Al ve Doğan (2002) tarafından yapılan çalışmada hemşirelik bölümü öğrencilerin empatik eğilim puanı 69.55, Mete ve Gerçek(2005) in çalışmasında öğrencilerin empatik eğilim puanı 74.65, Yılmaz ve Akyel (2008) in çalışmasında beden eğitimi öğretmen adaylarının empatik eğilim düzeyleri 71.5, Erkmen (2007) in beden eğitimi ve spor yüksekokulu öğrencileri üzerinde yaptığı çalışmada ise öğrencilerin empatik eğilim puanları olarak saptanmıştır. Bu araştırmalarda elde edilen empatik eğilim düzeyleri, eldeki çalışmanın sonucunu destekler niteliktedir. Empati, iletişim sürecinde bireyi ve sorunlarını tanımlayabilmek için geliştirilmesi gereken temel niteliklerdendir. Empatik eğilim genelde bir kişilik özelliği olmakla birlikte, eğitim yoluyla geliştirilebilir bir özelliktir ve öğretmen adaylarının eğitimleri sırasında bu özelliklerinin geliştirilmesi gerekir (Hodges,1991; akt. Sabancıoğlulları vd., 2007). Dökmen (1988) tarafından yapılan çalışmada, empatik eğitim verilerek öğretmenlerin empatik becerilerinin geliştirilebileceği görülmüştür. Müzik öğretmeni adaylarının öğrenci-öğretmen-veli-yönetici arasında kuracağı iletişimi destekleyecek olan empatik eğilimlerinin iyi düzeyde olması, bu düzeyin daha ileri eğitimlerle geliştirilebilmesi açısından önemli bir bulgudur. Elde edilen bulgular, müzik öğretmeni adaylarının iletişim becerilerinin iyi düzeyde olduğunu göstermektedir. Saracoğlu, Yenice ve Karasakaloğlu (2009) tarafından yapılan çalışmada, öğretmen adaylarının iletişim becerilerinin yeterli düzeyde olduğu, Gürşimşek, Vural ve Demirsöz (2008) ün öğretmen adayları ile, Arifoğlu ve Razı (2011) nın ise hemşirelik bölümü öğrencileri ile yürüttüğü çalışmalarda iletişim becerileri puan ortalamalarının benzer düzeylerde olduğu görülmektedir. Müzik öğretmeni adayının iletişim becerisinin gelişmiş olması, mesleğe başladığında, müzik dersi ile ilgili tüm planlamalarda, yeni ve yaratıcı fikirlerin gerçekleştirilmesinde, disiplinler arası işbirliği gerektiren etkinliklerde, öğretim sürecinde karşılaşacağı problemlerin çözümünde alanında çok gerekli olan bir nitelik kazandıracaktır. Yapılan araştırmalar, verilen iletişim becerisi eğitiminin, bireyin iletişim becerisi düzeyini olumlu yönde arttırdığını ortaya koymaktadır (Rees, Sheard, McPherson, 2002; Demirel, Ökdem, Saracoğlu, 2010). Yükseköğretim Kurumu nun 2006 yılında yürürlüğe koyduğu Sınıf Öğretmenliği Lisans Programı nda yer alan Etkili İletişim dersi ile, öğretmen adaylarının, öğretmenlik için çok gerekli olduğu düşünülen iletişim becerilerinin geliştirilmesi hedeflenmektedir. Lisans Programı nda yer alan bu ders, öğretmen adaylarının iletişim becerisi düzeylerinin, verilen eğitimle arttırılabileceğinin önemini ortaya koymaktadır. Benzer kapsamda bir ders ile verilecek iletişim becerisi eğitiminin, müzik öğretmeni adayları için de gerekli olduğu düşünülmektedir. Müzik öğretmeni adaylarının empatik eğilimleri ile iletişim becerisi ve iletişim becerisinin bilişsel, duygusal ve davranışsal alt boyutları arasında yüksek düzeyde olumlu yönde anlamlı ilişkiler saptanmıştır. Arifoğlu ve Razı (2011) nın yaptığı çalışmada, hemşirelik öğrencilerinin empatik eğilimleri ile iletişim becerileri arasında olumlu yönde anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Kuzu (2008) tarafından yapılan çalışmada ise, hemşirelik öğrencilerinin duygusal zekanın alt boyutu olan empati ve iletişim

6 940 becerileri arasında anlamlı bir ilişkiye rastlanmıştır. Bu araştırmaların sonuçları eldeki çalışmanın sonuçlarını destekler niteliktedir. Müzik öğretmeni adaylarının empatik eğilim ve iletişim becerilerinin pozitif yönde ilişkili olması, mesleğe başladıklarında öğrencilerinin duygularının farkına varması ve bunu iletebilmesi için önemli görülen bir sonuçtur. Çalışmanın sonuçları doğrultusunda, müzik öğretmeni adaylarının eğitim sürecinde empati ve iletişim becerilerini geliştirecek etkinliklere ve derslere yer verilmesi, ders içeriklerinin ve yöntemlerin empatik anlayışın ve iletişim becerisinin geliştirilmesine yönelik düzenlenmesi, öğrencilerin empatik eğilim ve iletişim becerisi düzeylerinin ne ölçüde gelişim gösterdiğini belirlemek üzere farklı zamanlarda ölçüm yapılması, müzik öğretmeni adaylarının iletişim becerisi ve empatik eğilim düzeylerinin yaş, cinsiyet, sınıf, mezun olunan okul, sosyal destekler, meslek seçimi vb. değişkenlere göre farklarının incelenmesi önerilebilir. Ayrıca iletişimin çift yönlü bir etkinlik olduğu düşünüldüğünde, müzik öğretmeni adaylarının empatik eğilim ve iletişim becerilerini geliştirecek olan öğretim elemanlarının empatik eğilim ve iletişim becerisi düzeylerini belirlemek üzere yeni araştırmalar yapılabilir. Ayrıca, empatik eğilim ve iletişim becerisi konularında eğitim vermeyi ve bu eğitimin etkilerini saptamayı amaçlayan deneysel çalışmalar yapılabilir. KAYNAKLAR Açıkgöz, K. (2003). Etkili öğrenme ve öğretme. (5. baskı). İzmir: Kanyılmaz Matbaası. Akkoyun, F. (1982). Empatik anlayış üzerine. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Dergisi. 2 (15), Akoğuz, M. (2002). İletişim becerilerinin geliştirilmesinde yaratıcı dramanın etkisi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara. Altıntaş, E. (2001). İletişim. L. Küçükahmet (Ed.), Sınıf yönetiminde yeni yaklaşımlar içinde. Ankara: Nobel Yayınları. Arifoğlu, B. ve Razı, G. S. (2011). Birinci sınıf hemşirelik öğrencilerinin empati ve iletişim becerileriyle iletişim yönetimi dersi akademik başarı puanı arasındaki ilişki. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi, 4 (1), Ataşalar, J. (1996). Üniversite öğrencilerinin empatik eğilimlerine, cinsiyet ve yaşlarına göre kendini açma davranışları. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara. Aykora E., Tekin, A., Özdağ, S., Dereceli, Ç. ve Uzunkaya, D. (2010).Communication skills and emphatic tendency: Physical education and fine arts students. Science, Movement And Health. 2, Barnett, M. A. (1990) Empathy and related responses in children. Nancy Eisenberg, Janet Strayer (Eds.), Empathy and its development içinde ( ). New York: Cambridge University Press. Baştuğ, G. (2009). Voleybol antrenör adaylarının empatik becerileri ile yaşam doyumları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Niğde Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 3 (3). Bolat, S. (1990). Yüksek öğretimde öğretim elemanı-öğrenci iletişimi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara. Çağdaş, A. (1997). İletişim dilinin 4-5 yaş çocuklarının sosyal gelişimine etkileri. Yayınlanmamış doktora tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya.

7 941 Çelik, E. (2008). Okul öncesi eğitim öğretmenlerinin empatik eğilimlerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya. Çelik, V. (2005). Sınıf yönetimi. Ankara: Pegem Yayıncılık. Demirel, Y., Ökdem, F. Ş. ve Saracoğlu, F. (2010, Ekim). Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu öğrencilerine verilen temel iletişim becerileri dersinin öğrencilerin iletişim becerilerini değerlendirme düzeylerine etkisi. MYO-OS Ulusal Meslek Yüksekokulları Öğrenci Sempozyumu nda sunulmuş bildiri, Düzce. Demirsöz, E. S., Kocabaş, A. (2008). Sınıf öğretmenliği öğretmen adaylarının müzik başarılarıyla duygusal zekâları arasındaki ilişki. Milli Eğitim, 180, Dizer, B. ve İyigün, E. Yoğun bakım hemşirelerinde empatik eğilim düzeyleri ve etkileyen faktörler. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 12 (1), Dökmen, Ü. (1988). Empatinin yeni bir modele dayanılarak ölçülmesi ve psikodrama ile geliştirilmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 21 (1), Dökmen, Ü. (2010). İletişim çatışmaları ve empati (43. baskı). İstanbul: Remzi Kitabevi. Erkmen, G. (2007). Selçuk Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulunda öğrenim gören öğrencilerin empatik eğilimlerinin sporda tercih ettikleri lider davranışları ile karşılaştırılması. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya. Ersanlı, K. ve Balcı S. (1998). İletişim becerileri envanterinin geliştirilmesi: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 10, Gürşimşek, I., Vural, D. E. ve E. S. Demirsöz. (2008). Öğretmen adaylarının duygusal zekâları ile iletişim becerileri arasındaki ilişki. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 16, Kaukiainen, A., Björkqvist, K., Lagerspetz, K. ve diğerleri. (1999). The relationships between social intelligence, empathy, and three types of aggression. Aggressive behavior, 25, Kılıç, A. (2006). Öğretmen adaylarının öğretmenlik becerilerini uygulama ve gözleme düzeyleri. Türkiye Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16, Kılıç, S. (2005). İstanbul daki okul öncesi öğretmenlerinin empatik beceri düzeylerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul. Kuzu, A. (2008). Hemşirelik öğrencilerinin duygusal zekâ ve iletişim becerilerinin eşdeğer öğrenim gören öğrencilerle karşılaştırmalı olarak değerlendirilmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Düzce Üniversitesi, Düzce. Küçükahmet, L. ve diğerleri. (2000). Öğretmenlik mesleğine giriş. Ankara: Nobel Yayıncılık. Mete, S. ve Gerçek, E. (2005). PDÖ yöntemiyle eğitim gören hemşirelik öğrencilerinin empatik eğilim ve becerilerinin incelenmesi. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi, 9 (2), Öz, F. (1998). Son sınıf hemşirelik öğrencilerinin empatik eğilimleri, empatik becerileri ile akademik başarıları arasındaki ilişki. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi, 2 (2), Pişkin, M. (2003). Özsaygı Geliştirme Eğitimi. Y. Kuzgun (Ed.), İlköğretimde Rehberlik içinde (95-123). Ankara: Nobel Yayınları.

8 942 Rees, C. S. ve McPherson, A. (2002). Communication skills assessment: The perceptions of medical students at the University of Nottingham. Medical Education, 36, Sabancıoğulları, S., Kelleci, M., Doğan, S. ve Gölbaşı, Z. (2007). Entegre eğitim programında öğrenim gören hemşirelik öğrencilerinin empatik eğilim düzeylerinin yıllara göre incelenmesi. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 11 (2), 1-6. Saracaloğlu, A. S., Yenice, N. ve Karasakaloğlu, N. (2009). Öğretmen adaylarının iletişim ve problem çözme becerileri ile okuma ilgi ve alışkanlıkları arasındaki ilişki.yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6 (2), Şen, H. S., Erişen, Y. (2002). Öğretmen yetiştiren kurumlarda öğretim elemanlarının etkili öğretmenlik özellikleri. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22 (1), Şişman, M. (2001). Öğretmenliğe giriş. Ankara: PegemYayınları. Tutuk, A., Al, D. ve Doğan, S. (2002). Hemşirelik öğrencilerinin iletişim becerisi ve empati düzeylerinin belirlenmesi. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi, 6 (2), Türk Eğitim Derneği. (2009). Öğretmen yeterlikleri - Özet Rapor. (1. baskı). Ankara: Adım Okan Matbaacılık Basım Yayın. Yılmaz, İ. ve Akyel, Y. (2008). Beden eğitimi öğretmen adaylarının empatik eğilim düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi 9 (3), Yüksel, A. (2009). İlköğretim 5. sınıf öğrencilerinin empatik becerileriyle aile işlevleri ve benlik kavramları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1, (25) Yüksel, G. (2001). Öğretmenlerin sahip olmaları gereken davranış olarak sosyal beceri. Milli Eğitim Dergisi, 150.