TARİHÇE KONSEY ORGANLARI

Transkript

1 TARİHÇE -İkinci Dünya savaşı sırasında meydana gelen ciddi insan hakları ihlallerinin bir sonucu olan batılı devletler arasındaki arayışlar ilk olarak 1948 tarihli Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Evrensel Beyannamesinin hazırlanmasına neden oldu. -İçeriği ağırlıklı olarak sivil ve siyasi haklardan oluşan Beyanname, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin aksine devletlerin eylemlerine ilişkin herhangi bir denetim sistemi içermemekte, sadece manevi bir amaca (uygun davranma) hizmet etmektedir yılında 10 Avrupa ülkesinin katılımıyla Avrupa Konseyi (Belçika, Fransa, Lüksemburg, Hollanda, İngiltere, Fransa, Danimarka, Norveç, İrlanda, İtalya, İsveç) oluşturuldu. Konseyin bugün itibariyle 46 üyesi vardır -Konseyin temel amacı Avrupa nın kültürel, ekonomik, sosyal ve politik yaşamını ve aynı zamanda insan haklarını, demokrasiyi ve hukukun üstünlüğünü geliştirmek, taraf devletler arasında bir denge yaratmaktır. -Konseyin geçmişte yaşanan ve ciddi etkiler yaratan hak ihlallerine karşı bir mekanizma geliştirme çabaları 4 Kasım 1950 yılında sonuç verdi ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (Roma Sözleşmesi) imzaya açıldı. -İmzalanan sözleşme ile Evrensel Bildirge de bahsi geçen pek çok hak için uluslar arası bir koruma mekanizması geliştirilmiş oldu. AİHS zaman içinde yapıla gelen eklentilerle( Protokollerle) politik ve sivil hakların yanı sıra sosyal, kültürel ve ekonomik hakları da içine alan bir koruma mekanizmasına sahip oldu. KONSEY ORGANLARI A) Parlamenterler Meclisi Üye devletlerin ulusal parlamentolarından seçecekleri parlamenterlerin katılımıyla teşekkül eder. Parlamenterlerin Konsey Parlamentosundaki temsil oranı ülkenin nüfus sayısı ile doğru orantılıdır. Konseyin ana karar verici ve politika oluşturan organıdır. B) Bakanlar Komitesi Üye devletlerin bakanlarından oluşur ve konseyin icra(politika oluşturan organıdır. Organ aynı zamanda Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi tarafından verilen kararların icrasının denetlenmesini gerçekleştirir. C) Genel Sekreterlik Alt birimler arasında işbirliğini sağlar. Bakanlar Komitesine karşı sorumludur. 1

2 AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ - Konsey i oluşturan ülkeler 4 Kasım 1950 yılında Roma Sözleşmesini yani Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesini imzaladılar. -Sözleşme Evrensel Beyannameden farklı olarak bir denetim mekanizmasına sahiptir. -Sözleşme ilk başlangıçta sadece temel bir takım sivil hakları koruma altına almış fakat daha sonra yapılan değişikliklerle ekonomik (mülkiyet hakkı), sosyal ve kültürel haklarda koruma kapsamına dahil edilmiştir. -Türkiye Sözleşme yi ve 1nolu Protokolü 1954 yılında onayladı. -Türkiye 15 Ocak 2003 tarihinde 6 Nolu (idam cezasının savaş ve yakın savaş halleri dışında kaldırılması) Protokolü onaylamıştır. -Türkiye Mahkemeye başvuru Mekanizmasını tamamıyla değiştiren 14 nolu Protokolü 1 Haziran 2006 tarihinde Mecliste kabul etti. SÖZLEŞME KAPSAMINA GİREN BAZI HAKLAR -Yaşam Hakkı; Sözleşme madde 2, 1982 Anayasası 17.madde, -İşkence, insanlık dışı ve onur kırıcı davranışta bulunma veya ceza verme yasağı; Sözleşme madde 3, 1982 Anayasası 17/3. madde -Kölelik kulluk, zorla çalıştırma ve angarya yasağı; Sözleşme madde 4, 1982 Anayasası 4. madde -Adil Yargılanma Hakkı; Sözleşme madde 6, 1982 Anayasası nın 138., 140. ve 141.maddeleri -Suç ve Cezaların Kanuniliği; Sözleşme madde 7, 1982 Anayasası 38/1 madde -Özel hayata ve aile hayatına, konut ve haberleşme özgürlüğüne saygı; Sözleşme madde 8, 1982 Anayasasının 20., 21.ve 22.maddeleri -İnanç ve vicdan özgürlüğü; Sözleşme madde 9, 1982 Anayasasının 24., 25. maddeleri -İfade özgürlüğü; Sözleşme madde 10, 1982 Anayasası 26. madde -Toplantı ve örgütlenme özgürlüğü; Sözleşme madde 11, 1982 Anayasasının 33., 34. ve 51. maddeleri -Evlenme ve aile kurma hakkı; Sözleşme madde 12, 1982 Anayasası 41. madde 2

3 -Hak arama özgürlüğü; Sözleşme madde 13, 1982 Anayasasının 36., 40. maddeleri AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ İLE GETİRİLEN KORUMANIN KAPSAMI -Taraf devletler Sözleşme tarafından belirtilen tüm hakları egemenlik sınırı içinde olan herkese sağlamakla yükümlüdür. -Korumanın kapsamı yalnızca Sözleşme tarafından belirtilen haklara dairdir. -Sözleşme uyarınca, güvence alınan hakların tesisinde esas sorumluluk Sözleşmeye taraf olan devletlere aittir. -Koruma ikincildir. Birincil koruma ulusal korumadır. -Sözleşme uyarınca getirilen koruma mekanizması genel olarak ulusal makam ve mahkemelerin kararlarının esasına ilişkin değildir. 3

4 AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ -Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi 1959 yılında kuruldu ve bugünkü şeklini 1998 yılında yürürlüğe giren 11 nolu Protokol ile (tam zamanlı Mahkeme) aldı. Mahkeme bugün itibariyle 46 yargıçtan oluşmaktadır. Türkiye 21 Ocak 1990 tarihinde Mahkeme nin YETKİSİNİ kabul etmiştir. ZORUNLU YARGILAMA Mahkeme nin resmi dili Fransızca ve İngilizce dir. Mahkeme Fransa nın Strasburg kentinde faaliyet göstermektedir. Mahkeme Genel Kurulu Tüm yargıçların katılımıyla oluşur. Büyük Daire [17 Hakimden oluşmaktadır. Daire nin Büyük daire lehine yargılama yetkinden feragat etmesi hallerinde yargılamayı B.D gerçekleştirir(bakınız Sözleşme madde 30). Ayrıca Sözleşme nin 43., Mahkeme İç Tüzüğünün 73.maddesi uyarınca bir nevi temyiz incelemesi yapar. Büyük Dairenin oluşumu için Mahkeme İç tüzüğü madde 24 e bakınız)] Bölüm(Section) Bölüm(Section) Bölüm(Section) Bölüm(Section) [Mahkeme kendi içinde 4 bölüme ayrılmakta ve bu bölümler arasından bölüm başkanları tarafından Mahkeme iç tüzüğü uyarınca her dava için ayrı ayrı seçilen 7 kişilik Daireler oluşturulmaktadır.] Daire(Chamber) Daire(Chamber) Daire(Chamber) Daire(Chamber) [7 hakimden oluşmaktadır. Genel olarak yargılamalar Daire tarafından görülür.] Komite(Comitte) Komite(Comitte) Komite(Comitte) Komite(Comitte) [Aynı Bölüm içinde, bölüm üyeleri arasında üç yargıçlı Komiteler kurulur. Genellikle Raportör tarafından Kabuledilmez tespiti yapılan başvuruları karara bağlar] Raportör [Her bireysel başvuru için bir raportör tayin edilir. Raportör başvuru üzerinde ağırlıklı olarak şekil kuralları açısından bir inceleme yapar. İncelemesi olumlu sonuçlanırsa Başvuruyu Daireye, olumsuz sonuçlanırsa ilgili Komiteye gönderir.] 4

5 MAHKEME YE KİMLER BAŞVURABİLİR (SÖZLEŞME M.33,34) -Mahkeme ye başvurabilir. gerçek ve tüzel kişiler, kişi toplulukları ve taraf Devletler -İlkesel olarak başvurucunun Sözleşme ihlalinin mağduru olması gerekir. -Başvurucunun reşit veya mümeyyiz olması gerekmez. -Özel hukuk kişileri; dernekler, sendikalar, vakıflar, şirketler (kendi mağduriyetleri açısından başvuru yapabilirler, üyelerinin haklarını korumak için başvuru yapamazlar) -Tüzel kişi olmayan kişi topluluklarının başvuru yapabilmesi için ya bu topluluk üyelerinin hepsinin başvuru metnini imzalamaları yada ortak bir temsilci tayin etmiş olmaları gerekir. -Başvurucunun ölmesi durumunda istisnai koşullarda başvurunun incelenmesine devam edilebilir. -Buna karşın başvurunun incelenmesine, mirasçıların özellikle maddi menfaatleri bulunması durumunda devam edilebilir. -Temsilcinin avukat olması gerekmez. -Başvurular Türkçe yapılabilir. -Kabul edilebilirlik aşaması sonrasındaki yazışmalar İngilizce ve Fransızca yapılmalıdır. Ayrıca Büyük Daireye yapılacak bir temyiz başvurusunun da resmi dillerden birisini kullanarak yapılması gerekmektedir. -Başvuru için Noter tasdikli bir vekaletname şartı aranmamaktadır. Başvurucunun AHİM nezdinde temsil edilme arzusunu ve de vekilin isim ve adresini içeren imzalı bir belge kafidir. MAHKEME YE BAŞVURU KOŞULLARI -Devlet veya kamu gücünü kullanan bir devlet yetkilisi tarafından yapılan bir müdahale veya bir eylemsizlik hali olmalıdır (Devletin pozitif ve negatif işlem ve eylem yükümlülüğü); -Müdahale veya eylemsizlik Sözleşme tarafından güvence altına alınan bir hakka dair olmalıdır; -Müdahale ile başvurucu nezdinde bir mağduriyet oluşmalıdır (hukuki yarar). 5

6 -Başvurucu ilgili müdahalenin ortadan kaldırılması için ulusal hukukta var olan sonuca elverişli hukuk yollarını (yollardan en kapsamlı sonuç doğuranı) tamamıyla tüketmelidir; - Başvurucu konuyla ilgili var olan farklı tüm hukuk yollarından sonuç almaya elverişli olanı objektif esaslar çerçevesinde seçmelidir; -İç Hukuk yolları tüketilirken olağan iç hukuk yolarının tümü (temyiz başvurusu dahil) tüketilmelidir. KABULEDİLEBİLİRLİK ÖNKOŞULLARI A) İÇ HUKUK YOLLARININ TÜKETİLMESİ -Tüketilecek iç hukuk yolları etkin, ulaşılabilir, normal usulün bir parçası olmalı ve makul bir başarı şansı sunmalıdır. -Sözleşme nin ihlaline neden olduğu ileri sürülen olaya ilişkin başvurulabilecek birden fazla iç hukuk yolu varsa bunlardan sadece birini tüketmek yeterlidir. -Olağanüstü kanun yollarını tüketmek kural olarak gerekmez. *Ceza yargılaması *Hukuk yargılaması *İdari yargılama = Temyiz = Karar Düzeltme = Karar Düzeltme -İç hukuk yolları ulusal mevzuata uygun olarak tüketilmelidir. -Başvuru konusu ihlal, ulusal mahkeme önünde en azından özü itibariyle tartışılmış olmalıdır. -Somut olayda tüketilecek birden fazla yol var ise bunlarla ilgili iç hukuk yolları ayrı ayrı değerlendirilmelidir. a) Haksız yakalama/tutuklama (iç hukuk yolu varsa bu tüketilmeli; yok ise yakalama / tutuklamanın sona ermesinden sonra başvuru yapılmalıdır (CMK 141, 142.maddeler). b) İşkence, kötü muamele (ihlalin yapılmasına neden olan suç isnadı sürecinden bağımsız olarak, işkenceye ilişkin iç hukuk yolları tamamıyla tüketilmelidir) c) Adil yargılama (sürecin tümüne dair bir ihlal olduğu için, asıl davaya ilişkin iç hukuk yollarının tüketilmesinden sonra başvuru yapılabilir). 6

7 B) ÖN KOŞULLARIN İSTİSNALARI -İç hukuk yolunun etkisiz olması; -Engelleyici yasanın bulunması; -Yerleşmiş bir yargı içtihadının bulunması; -İdari pratik (Sözleşme ye aykırı yerleşmiş bir idari uygulamanın bulunması; -Davanın sürüncemede kalması; -Kamu görevlilerinin engellemesi; ÖNEMLİ NOT : İç hukuk yolları tümüyle tüketilmeden AİHM başvuru yapılmış fakat kabuledilebilirlik kararı öncesinde ilgili iç hukuk yolunun tüketilmiş ve Mahkeme ye de bilgi verilmiş ise iç hukuk yolunu tüketme ön koşulu yerine getirilmiş olacaktır. Başvurucu veya temsilcisi mevcut iç hukuk yollarının etkinliğinden şüphe duyması halinde bile ilgili iç hukuk yolu tüketilmelidir. 6 AY KURALI -İç hukuk yolarının (temyiz dahil) tüketilmesinden itibaren 6 ay içinde başvuru yapılmalıdır. -6 ayın hesaplanması bakımından kural olarak başvuru formundaki tarih geçerlidir. -Hakkın sürekli ihlal edilmesi durumunda, sürenin hesabında ihlalin sona erdiği tarih esas alınır. -Somut olayda tüketilecek birden fazla iç hukuk yolu varsa bunlarla ilgili iç hukuk yolları ayrı ayrı değerlendirilmelidir. 6 Ay Kuralına İlişkin İstisna -İç hukuk yolunun bulunmaması veya etkisiz olması, -İhlalin sürekli olması, 7

8 DEVLET BAŞVURULARI BİREYSEL BAŞVURU BAŞVURUNUN KAYDI/ RAPÖRTÖR HAKİMİN ATANMASI KOMİTE Kabuledilmezlik Davanın Sona ermesi (3 Hakimden Oluşur) DAİRE Kabuledilmezlik Davanın Sona ermesi (7 Hakimden Oluşur) Kabuledilebilirlik Davanın Esastan Görülmesi Dostane Çözüm Görüşmeleri Anlaşma Davanın Sona ermesi Anlaşmanın Sağlanamaması Yargılama Yetkisinden Feragat DAİRE KARARI(İLAM) BAKANLAR KOMİTESİ (Kararın İcrasının denetlenmesi) Büyük Daireye Havale İNCELEME HEYETİ (5 Hakimden Oluşur) İnceleme Talebinin Reddi İnceleme Talebinin Kabulü İlam) BÜYÜK DAİRE BAKANLAR KOMİTESİ KARARI(Nihai (Kararların İcrası- (17 Hakimden Oluşur) nın Denetlenmesi) 8

9 MAHKEME İNCELEMESİNİN KAPSAMI -Mahkeme bir temyiz mercii değildir, -Mahkeme iç hukuktaki bir eylemin, işlemin yada kararın Sözleşme hükümlerinden bir yada birkaçına aykırılığına tespit etmektedir, MAHKEME İNCELEMESİNİN İÇERİĞİ -İddia edilen ihlalin Sözleşme kapsamında olup olmadığı; -Müdahalenin yasadan kaynaklanıp kaynaklanmadığı; -Müdahalenin meşru bir amaç taşıyıp taşımadığı; -Müdahalenin orantılı olup olmadığı; -Müdahalenin demokratik toplum ihtiyaçlara cevap verip vermediği, -Başvurunun süresi içerisinde Mahkemeye sunulup sunulmadığı, -İç hukuk yollarının tüketilip tüketilmediği, MAHKEME DENETİMİNİN NİTELİĞİ -Mahkeme denetimi ikincildir. -İlkesel olarak ulusal mahkemelerinin vermiş olduğu kararların esasını denetlemez. -Kararları sadece ihlal tespitini içerir. -Kararlar, Sözleşen Devletler yönelik olarak ihlalin ortadan kaldırılmasına yönelik (nasıl ve ne şekilde) doğrudan talimatlar ihtiva etmez. -İhlali ortadan kaldırmak için yapılması gereken iç hukuk düzenlemesinin tespitinde ve uygulanmasında taraf devlet geniş bir takdir yetkisine sahiptir. 9

10 TAZMİNAT (Just Satisfaction/Hakkaniyete Uygun Tazminat) Sözleşme Madde 41 -Zararın giderilmesinde Mahkeme nin kabul ettiği temel prensip başvurucunun şayet ihlal olmasaydı bulunabileceği muhtemel durumdur. -Mahkeme bir tazminat mahkemesi değildir. -Mahkeme şayet gerekirse ve uygun görürse hükmeder. maddi ve manevi tazminata -Mahkeme normal şartlarda ihlal tespiti kararının hakkaniyete uygun tazmin için yeterli olacağı düşüncesindedir. Mahkeme salt ihlal tespit kararının tatmin için yeterli olmadığı kanaatindeyse bu durumda tazminata hükmedebilir. -Mahkeme nin rakamlar konusundaki ölçüsü (mülkiyet hakkı ihlalinden kaynaklanan zararlar hariç) önceki benzer davalarda hükmettiği rakamlardır. -İhlalin varlığı -İlliyet Bağı -Gereklilik -İstem -Evraklarla desteklenmelidir. TAZMİNATIN KOŞULLARI -Maddi Zararlar -Manevi Zararlar TAZMİNATIN KAPSAMI 10

11 AVUKATLIK ÜCRETİ, DİĞER ÜCRETLER VE MASRAFLAR -Masraflar gerçekten meydana gelmiş olmalıdır. -Yargılamanın niteliği açısından zaruri olmalıdır. -Masrafa ve avukatlık ücretine ilişkin istemler miktar ve içerik açısından makul olmalıdır. -Dava için yapılan çalışmalara dair zaman çizelgeleri yapılmalıdır (avukatlık ücretinin hesaplanması açısından). -Masraflar ve avukatlık ücreti talepleri ilgili belgelerle desteklenmelidir. MAHKEME KARARLARININ DENETLENMESİNİN KAPSAMI -Kararların denetimi Bakanlar Komitesi tarafından gerçekleştirilir. Denetim; -Şayet hükmedilmiş ise tazminat miktarının karar tarihinden itibaren 3 ay içersinde başvurucuya ödenmesini; -Benzer ihlallerin önlenmesi amacıyla iç hukukta gerekli yasal ve idari değişikliklerin yapılmasını; -Başvurucunun tazminatın dışında şayet koşullar elveriyorsa tüm mağduriyetlerinin giderilmesinin sağlanmasını (örneğin adil yargılanma ihlalinin tespiti halinde yargılamanın tekrarı veya gerekiyorsa adli sicil kaydının silinmesini); - Sözleşme yi uygulamakla göreli olan tüm kamu görevlilerinin gerekli eğitimlerden geçirilmesini kapsar. 11