REKREASYON AMAÇLI SPOR TESİSİ OLARAK FİTNESS MERKEZLERİNDE MÜŞTERİ PROFİLİNİ BELİRLEMEYE YÖNELİK BİR ARAŞTIRMA (EDİRNE İLİ ÖRNEĞİ)

Transkript

1 T.C. TRAKYA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İŞLETME ANABİLİM DALI YÜKSEK LİSANS DÖNEM PROJESİ P REKREASYON AMAÇLI SPOR TESİSİ OLARAK FİTNESS MERKEZLERİNDE MÜŞTERİ PROFİLİNİ BELİRLEMEYE YÖNELİK BİR ARAŞTIRMA (EDİRNE İLİ ÖRNEĞİ) SERPİL AYAS DANIŞMAN YRD. DOÇ. DR. SELDA UCA ÖZER EDİRNE, 2013

2

3 I Proje Adı: Rekreasyon Amaçlı Spor Tesisi Olarak Fitness Merkezlerinde Müşteri Profilini Belirlemeye Yönelik Bir Araştırma (Edirne İl Örneği) Hazırlayan: Serpil AYAS ÖZET Fitness ve fitness merkezleri günümüzde insanların hareketsiz yaşam nedeniyle getirdiği fiziksel ve psikolojik sorunlar, insanların sağlık bilinci ve spor konusunda farkındalığı ile boş zamanlarında bir arayışa yönlendirmiştir. Bu farkındalık ile birlikte fitness merkezleri arasında rekabet ortamına neden olmuştur. Diğer sektörlerde olduğu gibi fitness merkezleri rekabet üstünlüğü sağlamak ve yaşamlarını sürdürebilmek için müşterilerine; etkinlik çeşitliliği yaratmak, profiline uygun ücret politikaları geliştirmek, hizmet kalitesini yükseltmek gibi faktörleri göz önüne almak durumundadır. Araştırmanın teorik bölümünde rekreasyon kavramı ve rekreasyon amaçlı spor tesisi olarak fitness merkezleri incelenmiştir. Araştırmanın uygulama kısmında ilk 11 soru demografik olmak üzere toplam 60 sorudan oluşturulan anket ile bir araştırma gerçekleştirilerek geçerlilik ve güvenirliliği hesaplanmıştır. Anket ile fitness merkezleri müşteri profilleri ve tercihlerini etkileyen nedenler arasındaki ilişki ölçülmeye çalışılmıştır. Elde edilen sonuçlar ve bulguların değerlendirilmesi sonuç bölümünde incelenmiştir. Anahtar Kelimeler: Rekreasyon, Fitness Merkezi, Müşteri Profili, Edirne.

4 II Name of Project: A Study on Customer Profile in Fitness Centers as Recreational Sport Facility (Example of Edirne) Prepared by: Serpil AYAS ABSTRACT Nowadays, people s physical and physchological problems,health consciousness, sport awareness and search of a leisure time activity have directed people call for a fitness center. Together with this awareness of clients, it originated a competence among fitness centers.as in other sectors, fitness centers must take into consideration factors such as creating variety of activitiy, develeoping charging policies suitable with the profile of clients, raising service quality to overcome other centers and maintain their life. In the thoric part, this study investigates recreation term and fitness centers aiming recreation as a sport facility. The data collection instrument adopted in the application part is a survey (consisting 60 questions-the first 11 demographical) and area investigation. With these instruments validity and reliability of the study have been calculated. With the vehicle of survey, the relation between the client s profiles and factors affecting their preferences has been tried to measure. The results and evaluation of findings has been examined in the final part. Key Words:Recreation, Fitness Center, Client Profile, Edirne.

5 III ÖNSÖZ Stresle mücadele etmenin yollarının arandığı günümüzde rekreasyon kavramı ile birlikte boş zamanlarını spor etkinlikleri ile değerlendirme önemli yer tutmaktadır. Sporun yararlarının insanlar tarafından gittikçe artan farkındalığı sayesinde spor tesislerinin artması ve rekabet ortamının oluşması ile müşteri beklentilerinin önemi anlaşılmıştır. Rekreasyon amacı ile açılan fitness merkezlerinin müşteri ihtiyaç ve beklentilerine cevap verebilmesi, diğer işletmelerle rekabet edebilmesi için değişime ve gelişime ayak uydurmak zorunda oldukları açıktır. Günümüz müşteri profili ve tercihlerini fitness merkezlerindeki hizmet kalitesi ve beklentilerine karşılık bulmasının yanında, ulaşımının kolay ve iyi planlanmış olmasına ayrı bir önem verilmelidir. Serpil AYAS Edirne, 2013

6 IV İÇİNDEKİLER ÖZET... I ABSTRACT.... II ÖNSÖZ III ŞEKİLLER LİSTESİ. VII TABLOLAR LİSTESİ IX GİRİŞ... 1 BİRİNCİ BÖLÜM 1.REKREASYON KAVRAMI ve REKREASYONEL KATILIMI ETKİLEYEN FAKTÖRLER Rekreasyon Kavramı Rekreasyonun Tanımı ve Özellikleri Rekreasyonun Faydaları Rekreasyonun Özellikleri Rekreasyon Amaçlı Spor Rekreasyonun Sınıflandırılması Sektörel Olarak Rekreasyonun Sınıflandırılması Amaçlarına Göre Rekreasyonun Sınıflandırılması Etkinlik Şekline ve Alanına Göre Rekreasyonun 21 Sınıflandırılması Rekreasyona Duyulan İhtiyacın Nedenleri Bireysel Nedenler Toplumsal Nedenler Rekreasyonel Katılımı Etkileyen Sosyo - Ekonomik Faktörler 34

7 V İKİNCİ BÖLÜM 2.REKREASYON AMAÇLI SPOR İŞLETMELERİ VE FITNESS MERKEZLERİ Rekreasyon Amaçlı Spor İşletmeleri Spor İşletmesi Kavramı Spor İşletmelerinin Kuruluşu Spor İşletmelerinin Sınıflandırılması Rekreasyon Amaçlı Spor Tesisi Olarak Fitness Merkezleri Fitness Kavramı ve Kapsamı Fitness Merkezleri Fitness Merkezlerinde Müşteri. 59 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 3.EDİRNE İL MERKEZİNDEKİ FITNESS MERKEZLERİNDE MÜŞTERİ PROFİLİNİN BELİRLENMESİNE YÖNELİK BİR ARAŞTIRMA Edirne İl Merkezindeki Fitness Merkezlerinde Müşteri Profilinin Belirlenmesi Araştırmanın Amacı Araştırmanın Önemi Araştırmanın Varsayımları ve Sınırlılıkları Araştırmanın Yöntemi 70

8 VI Araştırmanın Modeli ve Hipotezleri Veri Toplama Tekniği Araştırmanın Evren ve Örneklemi Verilerin Toplanması Verilerin Analizi ve Araştırma Bulguları Katılımcıların Demografik Özelliklerine Yönelik Araştırma Bulguları Katılımcıların Üye olduğu Fitness Merkezlerini Kullanımlarına ve Tercihlerine İlişkin Bilgiler Değişkenler Arasındaki İlişkileri Belirlemeye Yönelik Gerçekleştirilen Ki-kare Testi ve Sonuçları Müşterilerin Fitness Merkezleri İle İlgili Değerlendirmelerine Yönelik Araştırma Bulguları SONUÇ VE ÖNERİLER KAYNAKÇA/BİBLİYOGRAFYA EK. Araştırmada Kullanılan Anket Formu

9 VII ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil.1: Çalışma Dışı Zaman Şekil.2: Fourastie ye Göre Çalışma Süresinin Kısaltılması.. 5 Şekil.3: Boş Zaman Kullanımı... 6 Şekil.4: Nash in Boş Zaman Kullanımı Kavramsallaştırması... 7 Şekil.5: Sporun Ekonomi İçindeki Yeri 16 Şekil.6: Spor ve Fiziksel Etkinlikler Pramidi Şekil.7: Etkinlik Türleri. 24 Şekil.8: Sağlıklı Yaşam Yılı ile Yaşam Beklentisi Oranı 47 Şekil.9: Erken Ölüm Nedeni Olarak Dört Kaynağın Yüzdesi. 48 Şekil.10: Kalite ve Karlılık İlişkisi... 66

10 VIII TABLOLAR LİSTESİ Tablo.1: Edirne İl Merkezi Fitness Merkezleri Özellikleri. 74 Tablo.2: Araştırmaya Katılan Müşterilerin Demografik Özellikleri.. 76 Tablo.3: Katılımcıların Fitness Merkezine Hangi Amaçla Geldiğine İlişkin Bilgiler.. 78 Tablo.4: Katılımcıların Fitness Merkezi Kullanım Sıklığına (Haftalık) İlişkin Bilgiler.. 79 Tablo.5: Katılımcıların Fitness Merkezi Kullanım Sürelerine (Günlük) İlişkin Bilgiler. 79 Tablo.6: Katılımcıların Fitness Merkezine Üyelik Sürelerine İlişkin Bilgiler. 80 Tablo.7: Katılımcıların Fitness Merkezleri Üyelik Sistemlerine İlişkin Bilgileri. 80 Tablo.8: Katılımcıların Fitness Merkezi Tercihlerindeki Etkenlere İlişkin Bilgiler.. 81 Tablo.9: Katılımcıların Demografik Özellikleri ve Fitness Merkezine Öncelikli Geliş Amaçları Arasındaki İlişki.. 82 Tablo.10: Katılımcıların Demografik Özellikleri ve Fitness Merkezini Tercih Etmelerindeki En Önemli Etken Arasındaki İlişki 84 Tablo.11: Fitness Merkezleri Müşterilerinin Merkezi Tercih Etme Nedenleri İle İlgili Önermelere Katılıp Katılmama Durumları. 88

11 1 GĠRĠġ Rekreasyon, insanların boģ zamanlarını, eğlendirici ve dinlendirici etkinlikler ile değerlendirmesi olarak tanımlanmaktadır. SanayileĢme ve kentleģme ile birlikte insanlar iģ yaģamındaki stresten uzaklaģma aracı olarak boģ zaman kavramını keģfetmiģ ve çeģitli aktivitelere yönelmiģlerdir. Spor rekreatif amaçlı son zamanlarda yükselen bir değer olarak karģımıza çıkmaktadır. Sportif faaliyetlere katılımın kolay olması, her yaģtan herkesin ilgi ve isteklerine uygun spor alanları bulabilmesi sporun daha fazla tercih edilen etkinlik olmasında önemli rol oynamaktadır. Fitness Merkezleri günümüz spor etkinlikleri kapsamında giderek daha fazla insana hizmet veren iģletmeler olarak karģımıza çıkmaktadır. AraĢtırmanın birinci bölümünde; rekreasyon kavramı ele alınmıģtır. Bu kapsamda; rekreasyon kavramı, rekreasyonun faydaları ve özellikleri incelenmiģ, rekreasyonun sınıflandırılması yapılarak, rekreasyona duyulan ihtiyaç bireysel ve toplumsal açıdan ele alınmıģtır. Daha sonra rekreasyon etkinliklere katılımı etkileyen sosyo-ekonomik faktörler incelenmiģtir. AraĢtırmanın ikinci bölümünde rekreasyon amaçlı spor tesisleri ve fitness merkezlerine yer verilmiģtir. Bu bölümde spor tesisi kavramı, spor tesisi kuruluģu ve sınıflandırılması yapılmıģ, rekreasyon amaçlı spor tesisi olarak fitness merkezlerinin özellikleri ve müģteri kavramına yer verilmiģtir. AraĢtırmanın üçüncü bölümünde ise Edirne Ġl Merkezinde faaliyet gösteren fitness merkezlerinde müģteri profillerinin belirlenmesine yönelik yapılan araģtırma ve sonuçları yer almaktadır.

12 2 BĠRĠNCĠ BÖLÜM 1.REKREASYON KAVRAMI ve REKREASYONEL KATILIMI ETKĠLEYEN FAKTÖRLER 1.1.Rekreasyon Kavramı Bu bölümde rekreasyon kavramı, rekreasyonun faydaları, özellikleri, sınıflandırılması, rekreasyona duyulan ihtiyacın nedenleri açıklanacaktır Rekreasyonun Tanımı ve Özellikleri Rekreasyon farklı yönlerden değerlendirilerek türlü tanımlar yapılmıģtır, bu tanımların bazıları Ģöyledir: Sözlükte recreate yenilemek, tazelemek, canlandırma, neģelendirmek, dinlenmek, istirahat etmek, recreation dinlenme, istirahat, eğlence, neģelenme ve recreative canlandırıcı, dinlendirici, neģelendirici, eğlendirici olarak tanımlanmaktadır (Kalkan, 2012:5). Rekreasyon, yenilenme, yeniden yaratılma veya yeniden yapılanma anlamına gelen Latince recreatio kelimesinden gelmektedir. Rekreasyon kelimesinin Türkçe karģılığı da yaygın bir Ģekilde boģ zamanları değerlendirme olarak kullanılmaktadır. Bu, rekreasyonun boģ zaman tanımı ile sıkı sıkıya iliģkili bir kavram olduğunu göstermektedir. Çünkü, rekreasyon her Ģeyden önce boģ zamanı olan insanların gerçekleģtirebilecekleri etkinliklerle ilgilidir (Orel ve Yavuz, 2003:62). Tarih boyunca çalıģma zamanı insanoğlunu yıpratırken çalıģma dıģı zamanı ise insanın kendisi için bir Ģeyler yapması yenilenmesine onun güç tazelemesine ve hayata yeniden baģlamasına imkan vermiģtir. Bu nedenle insanlar çalıģma zamanına verdikleri önemin dıģında çalıģma dıģı zamanına da yani boģ zamanın kullanımına da önem vermiģlerdir. ÇalıĢma dıģı zamanının yani boģ zamanın kullanımı rekreasyon

13 3 kavramını ortaya koymuģ ve insanlar bu kavramı her geçen gün daha da geliģtirerek zenginleģtirmiģlerdir (Çınar ve Sanioğlu, 2004:263). BoĢ zaman ile boģ zamanı değerlendirme kavramları ayrı anlamlarda kullanılmaktadır. Yukarda da belirtildiği gibi, boģ zaman bireyin çalıģmadığı, hayat zorunluluklarının ve resmi görevlerinin dıģında kendi isteği yönünde geçirdiği zamandır. BoĢ zamanı değerlendirme ise bu boģ zamanda yapılan faaliyetleri ifade etmektedir. BoĢ zamanda gerçekleģtirilen uygulamalarla ilgilidir. BaĢka bir tanımla, "bireyin istediği bir uğraģı ile zevk ve doyum sağlamak amacıyla boģ zamanı geçirmesidir. Yani boģ zamanda yapılan herhangi bir etkinlik ya da etkinliklerdir". BoĢ zamanı değerlendirme boģ zaman kavramına göre daha dar kapsamlıdır. BoĢ zaman kavramı, özgür zaman kavramından da farklıdır. Özgür zaman, zorunluluklar dıģında kalan fakat kiģinin bir faaliyet gerçekleģtirmediği; boģ zaman ise, zorunluluklar dıģında kalan zaman olmakla birlikte, bireyin kendini gerçekleģtirmeye çalıģtığı zamandır (Kır, 2007:311). BoĢ- Serbest zaman, bireyin hem kendisi ve hem de baģkaları için bütün zorunluluklarından veya bağlantılarından kurtulduğu ve kendi isteği ile seçeceği bir faaliyetle uğraģacağı zamandır. Serbest zaman genellikle çalıģma dıģında kalan zaman dilimidir (Hacıoğlu, 2009:16). ÇALIŞMA DIŞI ZAMAN FİZYOLOJİK İHTİYAÇLAR ÇALIŞMA DIŞI ZORUNLULUKLAR BOŞ ZAMAN ġekil 1: ÇalıĢma DıĢı Zaman Kaynak: HACIOĞLU Necdet, BoĢ Zaman ve Rekreasyon yönetimi Detay Yayıncılık, Ankara, 2009, s.16

14 4 Görüldüğü gibi çalıģma dıģı zamanda kendi içinde 3 bölüme ayrılabilir. Fizyolojik ihtiyaçlar (yemek-içmek, uyumak) dıģında insan yaģamının temelini oluģturan, ancak normal süreler haricinde kalan, eğlenmek, sohbet veya bir arkadaģ grubuyla uzun süreli yemek yemek yine boģ zaman içine girmektedir (Hacıoğlu, 2009:16). ÇalıĢma dıģı zorunluluk ise, iģ dönüģü kiģilerin veya ailesinin, evinin zorunlu ihtiyaçlarını karģılamak için kullandığı zamandır. Ev için alıģveriģ yapmak, bahçe sulamak, hayvanlara bakmak gibi. Burada zorunluluk ve çıkar olması gerekmektedir. Bu çeģit zaman dilimine Fransız sosyolog Dumazzdier yarı-boģ zaman demektedir (Hacıoğlu, 2009:17). Yarı boģ zamanlar daha çok bir eğlence veya oyalanma gözüyle bakılan ve kiģinin yapmakla yükümlü hissetmediği bir üretici meģgale olarak da tanımlanmaktadır. BoĢ zaman insanın zorunluluklar dıģında, eğilimleri ve istekleri doğrultusunda istediği gibi oyalanabilmesi, dinlenebilmesi, eğlenebilmesi veya kendini geliģtirebilmesi için hak ettiği zaman dilimidir (Karaküçük, 1999:38). BoĢ zaman, kullanım amacına göre dört grupta incelenebilir : Sportif boģ zaman; insanların amatör olarak, özgürce ve severek spor yapmak için ayırdıkları boģ zaman dilimidir. Örneğin; bir tıp doktorunun boģ zamanını çok sevdiği yüzme sporu ile değerlendirmesi. Yaratıcı boģ zaman; insanların yaratıcı yetenekler (resim, heykel yapımı, el sanatları vb.) için ayırdıkları boģ zaman dilimidir. Örneğin; mesleği inģaat mühendisliği olan bir insanın, severek ve özgürce resim yaparak değerlendirdiği boģ zaman vb.

15 5 Sosyal boģ zaman; insanların sosyal etkinliklere katılmak için ayırdıkları boģ zaman dilimidir. Örneğin; insanların eģ, dost ziyareti, aile veya arkadaģ toplantılarına katılma yoluyla değerlendirdikleri boģ zaman vb. Turistik boģ zaman; insanların turizm olayına katılmak için ayırdıkları boģ zaman dilimidir. Örneğin bir arkadaģ grubunun iki günlüğüne Marmaris e tatil amaçlı olarak giderek bir otelde iki gece konaklama yaptığı süre için tarihi ve doğal güzellikleri görmek ve tanımak için kullandığı dilimi turistik boģ zaman kapsamına girer (Hazar, 2009: 7). ġekil 2: Fourastie ye Göre ÇalıĢma Süresinin Kısaltılması Kaynak: SERTKAYA ġerife, Bartın Ġli Kıyı Bölgesinin Turizm ve Rekreasyon Potansiyelinin Saptanması ve Değerlendirilmesi Üzerine Bir AraĢtırma Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara, 2001,s.22 SanayileĢme ve kentleģmenin ortaya çıkardığı yaģam tarzının, insanlarda büyük gerilimler yarattığı açıktır. Bu gerilimlerin giderilmesi, kiģinin psikolojik dengesinin korunması ve yenilenmesi açısından günlük, haftalık ve yıllık serbest zamanlarının verimli bir Ģekilde değerlendirilmesi gerekliliği ortaya çıkmıģtır (Sertkaya, 2001:22).

16 6 Rekreasyon deneyimi 5 aģamada gerçekleģmektedir (Sertkaya, 2001:24) ; 1- Planlama aģaması ve merakla bekleme, 2- Rekreasyon alanına gidiģ, 3- Rekreasyon alanında yapılan eylem yada eylemler, 4- DönüĢ, 5- Anımsama. ġekil 3: BoĢ Zaman Kullanımı Kaynak: YILMAZ ġükrü, Antalya Bölgesindeki BeĢ Yıldızlı Otel ĠĢletmelerine Yönelik Bir Uygulama Akdeniz Üniversitesi, Sosyal bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Antalya, 2007, s.10. ġekil 3 de anlaģılacağı gibi boģ zaman kullanımı gençlik ve yaģlılık döneminde yüksek düzeyde iken yetiģkinlik ya da aile döneminde daha düģüktür. Aile kurmuģ veya sorumluluk altına girmiģ bireylerin kendisi dıģındaki kiģilere de zaman ayırması gerektiğinden boģ zamanı ve kullanımı daha azdır (Yılmaz, 2007:10).

17 7 Yaratıcı Katılım Aktif Katılım Duygusal Katılım Eğlence, Monotonluktan Kaçış, Zaman öldürme Bireyin kendine zararlı etkileri Topluma karşı yapılan aktiviteler ġekil 4 : Nash in BoĢ Zaman Kullanımı KavramsallaĢtırması Kaynak: ARSLAN Sibel, Yükseköğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumu na Bağlı Yurtlarda Kalan Bayan Öğrencilerin Rekreasyon (BoĢ Zaman Değerlendirme) Sorunları Üzerine Bir AraĢtırma -Ankara Ġl Örneği- Gazi Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisan Tezi, Ankara, 1996, s.26. Nash ise, rekreatif aktiviteleri kiģinin onları yerine getirme Ģekline göre 6 grupta toplamıģtır. Bu gruplamaya göre rekreasyon, topluma yada kiģiye zararlı etkinliklerden, yaratıcı, rekreatif modeller oluģturabilen noktalara kadar aģama aģama geliģim ve değiģim göstermektedir (Arslan, 1996:25).

18 Rekreasyonun Faydaları Amerika BirleĢik Devletleri Hastalıkları Kontrol Merkezi (CDC) sağlıklı ve uzun ömürlü olmada 4 ana faktör üzerinde durmuģlardır. Bunlar (Zorba, 2002:185) ; Düzenli YaĢam AlıĢkanlıkları (Sağlıklı DavranıĢ) %51, Fiziksel Çevre %20, Kalıtımsal Özellikler %20, Enfeksiyon ve Sağlık tedavi servislerinin niteliği %9 olarak sayabiliriz. Rekreasyona duyulan ihtiyacın nedenleri, rekreasyon faaliyetlerinin bireysel ve toplumsal olarak sağladığı faydalardan ileri gelmektedir. Bireysel ve toplumsal yönden rekreasyonun faydaları (Kalkan, 2012:8) ; Fiziki sağlık geliģimi kazandırır, Ruh sağlığını korur ve sürdürülmesine katkı sağlar, Ġnsanı sosyalleģtirir, Bireysel beceri ve yeteneğin geliģmesini sağlar, Yaratıcı gücü geliģtirir, ÇalıĢma baģarısı ve iģ verimini arttırır, Rekreasyon, uygun faaliyet seçimi yapmak, organize bir programa katılmak Ģartıyla iyi bir lider önderliğindeki bireyin iģ verimini arttırmakta ya da baģarısına olumlu katkı sağlamaktadır, Ekonomik hareketi geliģtirir,

19 9 Birey serbest zamanlarını değerlendirirken seçeceği etkinlik çeģidiyle ekonomik iģlevi olan bir üretim sağlayabilmektedir. Özellikle ticari rekreasyon iģletmeciliği ve seçilen aktivitenin gerektirdiği malzeme, ekipman alımı ve cari giderler ciddi bir ekonomik değer oluģturur, Ġnsanı mutlu eder, Mutlu insan yaratıcı olma ihtiyacındadır ve enerjisini hem iģinde hem iģ dıģında kullanmak ister. Günümüzde mutlu, sağlıklı ve çağdaģ insan rekreasyonla uğraģan insandır, Toplumsal dayanıģma ve bütünleģmeyi sağlar, Aynı konu üzerinde yapılan bir rekreatif faaliyet içinde toplumun her kesiminden insanlar bir arada bulunabilmektedir. Bu durum toplum hayatının niteliğini geliģtirmekte ve toplumun moral değerlerini yükseltmektedir, Demokratik toplumun yaratılmasına imkân sağlar. Ġnsanların birbirleriyle olan iliģkilerinin düzenlenmesinde ve toplumsal kurallara uyulmasında rekreatif faaliyetler önemlidir. Rekreasyon amaç değil, yaģam kalitesini düzeltme, öğrenmeyi artırma, sağlığı iyileģtirme, fiziksel kondisyonu geliģtirme, doğaya karģı olan bakıģ açısını değiģtirme, motivasyonu artırma, suç oranını azaltma yolunda bir araçtır (Okuyucu, 2006:43). Rekreatif eğitimlerle her yaģtaki insanın yaģam kalitesini arttırmak, daha yaratıcı, mutlu ve sağlıklı birey ve toplum olmanın yolu, çocukluk çağından itibaren kazanılan alıģkanlıklar ile vücudunu doğru kullanma doğru değerleri yaģam felsefesi olarak benimseme özelliklerini geliģtirmeyi hedefler. Ayrıca, sigara alkol gibi zararlı alıģkanlıklardan uzak durma, daima aktif yaģam tarzını benimseme, aile ve toplum ile uyum içinde olma gibi değerlerde kazandırılmaya çalıģılır. Ailede baģlayan bu alıģkanlıklar, okul çağında geliģir. Bu sebeple serbest zamanını doğru kullanma

20 10 konusunda; kiģilerin, ailelerin, eğitimcilerin ve yöneticilerin bilinçli olması çok önemlidir (Zorba, 2008:53) Rekreasyonun Özellikleri Rekreasyonun temel özelliklerini Ģunlar oluģturmaktadır (Yamaner, 2001:90); Rekreasyon faaliyetlerinin seçimi gönüllü olmalıdır. Özgürlük hissi verir. Faaliyetlere devam ve iģtirak etme zorunluluğu bulunmamalıdır. Rekreasyon, boģ zamanda yapılır. Her yaģtaki ve cinsteki insanların faaliyetlere katılımlarına imkân verir. Rekreasyon faaliyetlerinde, seçme hakkı kiģiye bırakılmalıdır. Rekreasyonel faaliyetler, her türlü açık veya kapalı alanlar ile her mevsim ve iklim Ģartlarında uygulanabilmektedir. Rekreasyon bir faaliyeti gerektirir. Rekreasyon çok çeģitli faaliyetleri içerir. Rekreasyon haz neģe sağlayan bir faaliyettir. Rekreasyon evrensel olarak uygulanmaktadır. Rekreasyon kiģinin kendisini ifade edebilme ve yaratıcı olabilmesine imkân sağlayıcı faaliyetler içermelidir. Rekreasyonun her kiģiye göre bir amacı vardır. Rekreasyonel faaliyetlerin katılımcıya kiģisel ve toplumsal özellikler kazandırması beklenir.

21 11 Rekreasyon, toplumun geleneklerine, törelerine, ahlâki ve manevi değerlerine uygun olmalı ve sosyal değerlere ters düģmemelidir. Rekreasyon, bir faaliyet yapılırken, ikinci veya daha fazla faaliyetlere de ilgi duyma veya gerçekleģtirme imkânı verir. Rekreasyon etkinlikleri, rekreasyonistler tarafından üstlenilir. Rekreasyon eylemi, planlı veya plansız, beceri sahibi kiģilerle veya beceri sahibi olmayan kiģilerle, organize olmuģ yada olmamıģ mekanlarda yapılabilmektedir. Rekreasyon, rekreatif etkinliklere katılma sonucu ortaya çıkan bir deneyimdir. Torkildsen e göre rekreasyonun özellikleri (GüngörmüĢ, 2007:37); Rekreasyon kiģiseldir, bu nedenle aktivitelerde bireysel tatmin olmalıdır. Rekreatif etkinliklere katılımda gönüllülük esastır. Bu nedenle bireye tatmin olabileceği ve özgürce seçebileceği çeģitlilikte aktiviteler sunulmalıdır. Rekreasyon canlandırıcıdır ve neģe vericidir. Bu nedenle aktivitelerin bir değeri, orijinalliği ve özendiriciliği olmalıdır. Rekreasyon her türlü fiziksel, sosyal, zihinsel ve ruhsal aktivitenin içinde yer alabilir. Bu nedenle programların bireyin bütünü ile ilgili olmalıdır. Rekreasyon genellikle bir oyun ile ortaya çıkar. Bu nedenle oyunun ruhunda temelinde bireye seçeme Ģansı verilmesi ve bireyin teģvik edilme felsefesi olmalıdır. Tüm rekreatif deneyimler birbirinden farklıdır ve kendine has özellikleri vardır. Bu nedenle aktivitelerin temelinde bireyin en üst seviyede tatmin edilmesi hedefi olmalıdır.

22 12 Rekreasyonel etkinliklerin boģ zamanda yapılmasının yanı sıra, bireye seçme hakkı tanıyan, devam ve katılma sorunu olmayan, toplumun ahlak, anlayıģ kurallarına ters düģmeyen, kendini anlatma, baģarı sağlama, baģarıya yardımcı olma, yeni beceriler kazandırma niteliklerini kapsamsı gerekir. Bunlardan baģka, organizmayı dinlendirici, düzenleyici, sağlık güç kazandırıcı, ruh ve beden sağlığı yönünden koruyucu, iyileģtirici ve kiģiliğin geliģmesini sağlayıcı özellikte olması da gereklidir. Etkinlikler; cinsiyetlere, yaģlara, yer ve olanaklara, mevsimlere göre ve yaratıcı, sportif, öğrenme, izleme, bireysel, toplulukla giriģilen etkinlikler olarak da ele alınmaktadır (GüngörmüĢ, 2007:38) Rekreasyon Amaçlı Spor Spor kelimesi Latince desporarte ve isportus ( hoģça vakit geçirme) kelimelerinden gelmektedir. OF: Delport ve ME: Disport sözcüklerinin kısaltılmıģ Ģeklidir. Oyun, oyalanma, iģten uzaklaģma anlamlarını taģımaktadır. Spor tarihinin insanlık tarihi kadar eski olduğu bilinmektedir. Ġnsanın doğayla giriģtiği savaģ sırasında geliģtirdiği yöntemlerin, benzetim yoluyla uygulanması spor faaliyetlerinin temeli olarak alınmaktadır. YerleĢik hayata geçilmesiyle spor bir eğlence, yarıģma aracına dönüģmüģtür. Gittikçe kitleselleģen spor, insan yaģamına yön veren kurumlardan biri haline gelmiģtir. Spor; yurtsever, hiyerarģik ve otoriter bir devlet eliyle ulusal birliği örgütleyen bir eğitim aracıdır (Baban, 2011:461). Spor; toplumda sağlık, eğlence, boģ zaman etkinlikleri içine kolayca dahil olabilen, sadece yapan değil izleyicisi açısından da sosyal, siyasal ve ekonomik boyutlarının, bireyden topluma geniģleyen bir açıyla ilgilendirmesi nedeniyle kültür endüstrisi içinde popülerliğini sürdüren bir alandır (Solmaz ve Aydın, 2012:68). Spor genel anlamıyla, yapan (sporcu) açısından kazanmaya dönük teknik ve fiziki bir çaba; izleyen açısından yarıģmaya dayalı estetik bir süreç; toplum genelince

23 13 oluģturulan bütün içinde de, yerine göre o toplumun çeliģki ve özelliklerini olduğu gibi yansıtan bir ayna, yerine göre onu yönlendirebilen etkili bir araç, son tahlilde, önemli bir toplumsal kurum olarak karģımıza çıkmaktadır (Paker, 2010:68). Spor, rekreasyonun en kapsamlı, çeģitli ve ilgi çeken alanlarından birini oluģturmaktadır. Rekreasyon ise sporun toplumda yaygınlaģmasında önemli rol üstlenmiģtir (GüngörmüĢ ve Yetim, 2006:655). Bu özellikleriyle spor ve rekreasyon karģılıklı olarak birbirlerini etkilemektedir. Çevresine ve sağlığına duyarlı, kendini yeniden üretmek isteyen insanlar için spor faaliyetleri en önemli etmen olmaktadır. Sporun gittikçe geliģen ve büyüyen bir sektör olarak yapıldığı bölgelerde doğal çevre değerlerine ve kültürel yaģam tarzına saygılı bütünleģmesi ile ekonomik açıdan da olumlu etkiler meydana getirmektedir (Üstündağ ve diğerleri, 2011:32). Spor sektörünün iki önemli alt sektörünün olduğu ifade edilebilir. Bunlar, spor malzemeleri alt sektörü ile spor hizmetleri alt sektörüdür. Spor malzemeleri alt sektörü sportif faaliyetlerde kullanılan spor giysileri, spor ayakkabıları ve spor aletleri gibi sportif araç ve gereçleri üreten sektördür. Sportif malzeme üretimi, hızla büyüyen çok uluslu bir sektör haline gelmiģtir. Bu özelliğinden dolayı, bu faaliyet alanı yerel, bölgesel ve ulusal ekonominin önemli bir bileģeni olmuģtur. Spor hizmetleri alt sektörü ise iki farklı faaliyeti içermektedir. Serbest zaman değerlendirmesinin alternatif yollarından biri olarak sportif faaliyetleri izleme ve sportif faaliyetlere katılma gibi etkinlikler, bu sektörün sunduğu en önemli hizmetlerdir (Ekmekçi, 2011:487). Spor endüstrisi dünyada en hızlı büyüyen endüstrilerden biri olma özelliğini taģırken beraberinde birçok sektöründe geliģimini sağlamıģtır. Özellikle 1960 lı yılların sonlarından günümüze kadar spor ile iliģkili iģletmelerin, sportif eģya üreten firmaların, kitle iletiģim araçlarının, spor alanlarının, stadyumların, sportif ticari ürün üreten firmaların, sporcuların, profesyonel ve amatör liglerin spor alanı içerisinde büyümesi, sporu sadece bir endüstri haline getirmekle kalmamıģ, endüstri içerisinde

24 14 sektörel büyümeyi de sağlamıģtır. Spor endüstrisi spor ile iliģkili geniģ bir ürün ve tüketici bölümünü kapsar. Spor endüstrisi en genel anlamı ile aģağıdaki özellikleri içermektedir (Argan ve Katırcı, 2002:4): Katılımsal bir ürün sunar, Seyirsel bir ürün sunar, Spor ve fitness etkinlikleri için gerekli olan veya ihtiyaç duyulan araç-gereci sunar, Tutundurmayla iliģkili ticari eģyalar sunar, Sportif etkinliklerin yapılabileceği tesisleri sunar, Sportif ve rekreasyonel etkinliklerin devamı için gerekli olan hizmetleri sunar, Rekreasyonel etkinlikler sunar, Spor organizasyonlarının yönetimini ve pazarlamasını içerir, Basım yayın Ģirketlerinin sunduğu özel sportif dergiler veya diğer etkinliklerin sunulmasını sağlar, Profesyonel sporcuların finansal, hukuki ve tutundurmaya iliģkin iģlerinin yerine getirilmesi için olanaklar sunulmasını sağlar. Böylesi büyük bir yelpaze içerisine yayılan spor endüstrisi, zamanla birçok farklı bölümü de bünyesinde toplamıģtır. Spor endüstrisi içerisinde oluģan alt alanlar özellikle 1980 li yıllardan sonra yeni bir biçime bürünmüģtür.

25 15 Spor endüstrisi 4 sektöre ayrılmıģtır (Oga, 1997:64): 1. Spor tesisleri yapımı, spor ekipmanları, ve kondisyon aletleri gibi spor malları üreticileri 2. Spor giysileri ve ayakkabıları ve benzeri spor giyim üreticileri 3. Sağlık ve kondisyon kulüplerinde, spor hizmetleri sağlayanlar 4. Yayın hakları, sponsorluk anlaģmaları, giriģ ücretleri gibi diğer gelir getiren alanlar. AraĢtırmalar, spor endüstrisinin spor ile iliģkili geniģ bir ürün ve tüketici bölümünü kapsadığını göstermektedir. Spor endüstrisi içerisinde ürün; sportif faaliyetler, rekreasyon, fitness veya serbest zaman etkinlikleri ve bunlar ile ilgili ürün ve hizmetler Ģeklinde ifade edilmektedir. Bu araģtırmalar içinde spor tüketicisi ise; tüm toplumda sportif ürün ve hizmetleri tüketen birey ve iģletmeler olarak belirtilmiģtir. Spor ile ilgili bu ürünlerin yanı sıra alıģveriģ yerleri, resturantlar, oteller, fabrikalar ve barlar gibi iģletmelerin faaliyet alanları da spor endüstrisi ile dolaylı iliģkilidir. Kısaca spor endüstrisi tüketicilerine spor, fitness, rekreasyon, serbest zaman etkinlikleri ve bunlarla ilgili ürün, hizmet, insan, yer ve düģünceler sunan pazarın ismidir. Spor endüstrisi incelemelerinde, serbest zaman faaliyetlerinin analizi büyük önem taģımaktadır. Serbest zaman, bireyin hem kendisi hem de baģkaları için bütün zorluklardan ya da bağlantılardan kurtulduğu ve kendi isteğiyle seçeceği bir etkinlikle uğraģtığı zamandır. Serbest zaman değerlendirmenin bir dizi türü bulunmaktadır. Sportif aktiviteler, sportif faaliyetlere katılma ve / veya izlemenin, önemli bir serbest zaman değerlendirme faaliyeti olduğu görülebilir. Serbest zaman faaliyetleri bireysel tercihlere bağlı olduğundan, cinsiyet, yaģ, mesleki durum, gelir yapısı, yaģanılan çevrenin özellikleri gibi faktörlere bağlı olarak, büyük ölçüde

26 16 farklılık göstermektedir. Spor kavramıyla ifade edilen oldukça geniģ ve farklı bir faaliyet yelpazesi bulunmaktadır. Bunlar dört ana kategoride toplanmaktadır (Erken ve Çağlar, 2003:1): Kuralları bilinen ve rakibin tepkisine dayanan rekabetçi oyunlar ve sporlar, Orman, dağ ve benzeri açık alanlarda yapılan ve katılımcıların belirli bazı coğrafi alanı tercih ettiği aktiviteler, Dans ve ritmik cimnastik gibi insan yapımı ve ya tabii vasıtalara karģı ya da bizzat sporcu tarafından gerçekleģtirilen performansa dayalı estetik hareketler, Fiziksel çalıģma kapasitesini ve genel sağlık koģullarını olumlu yönde etkileyen kondisyona dayalı aktiviteler. ġekil 5: Sporun Ekonomi Ġçindeki Yeri Kaynak: DEVECĠOĞLU Sebahattin, Sporun Yeni Ekonomik Sistemde Görünümü I.Uluslararası Spor Ekonomisi ve Yönetimi Kongresi Bildiriler Kitabı, Ġzmir, 2011, s.710.

27 17 Günümüzde spor, kiģisel ve toplumsal sağlığı koruyucu ve geliģtirici nitelikleriyle önemli bir hizmet sektörü olarak kabul görmektedir. Ayrıca, günümüzün kitle iletiģim araçları ve özellikle de medyanın etkisiyle karlı bir reklam ve tanıtım aracı haline gelen spor, bir taraftan geniģ kitlelerin yoğun ilgisini çeken bir gösteri ve eğlence faaliyeti olarak tüketim sektörüne dönüģürken, diğer taraftan müteģebbisler için önemli miktarda finans hareketlerinin yaģandığı cazip bir ekonomik faaliyet alanı haline gelmektedir (Devecioğlu, 2011:710). Ulusal veya Uluslararası yapılan tüm sportif faaliyetler artık yavaģ yavaģ yerini rekreatif spor faaliyetlerine bırakmaktadır. Artık sosyal etkinlikler ve sosyal faaliyetler insanların insani değerlerini pek fazla etkilemeye baģlamıģtır. GeliĢen ve değiģen dünyada artık çağımız teknoloji çağı olmakta, maddi gelir elde edebilmek için insanoğlu elinden gelen her Ģeyi yapmaktadır. Bu bağlamda spor olgusu da artık yerini maddi gelir, Ģan ve Ģöhret edinebilecek performans sporuna terk etmeye mahkûm bırakılmaktadır. Serbest zamanlarda sportif faaliyetlere aktif katılmayı tercih etme oranının yüksek olmasındaki temel nedenler, sporun kiģisel ve toplumsal özelliklerinden kaynaklanmaktadır. Ayrıca sportif faaliyetlerin katılım kolaylığı, çalıģma rahatlığı, her yaģın, her cinsin ve herkesin zevk ve isteklerine yanıt verebilecek tercih olanağı vardır. SosyalleĢtirici, toplumsal birliği sağlayıcı, sağlık kazandırıcıdır. Sanatsal ve folklorik değeri vardır. Bütün bunların yanında rekreasyonla daha yakın ilgisi bakımından sporun çeģitlilik, değiģkenlik ve hareket özelliklerinden bahsedebiliriz (Yancı, 2010:26). YaĢamının herhangi bir evresini iyi kullanmak isteyen birey, o evrenin büyük bölümünü fiziksel egzersiz ve serbest zaman aktivitelerine ayırmalıdır. BaĢarılı insanların yaģamlarında rekreasyon önemli rol oynamaktadır. Serbest zamanını olumlu kullanarak yenilenen insanın durumu bataryanın yeniden Ģarj edilmesine benzer. Bu yenilenmenin faydaları olumlu tutumlar, sağlık, ailede tutarlı etkileģimler,

28 18 azalmıģ stres Ģeklinde görülür, daha üretken, memnun edici bir yaģam ve kalite sağlar (Yancı, 2010:28). Bugün dünyanın en ileri toplumları dahi boģ zaman konusunda ek taleplerde bulunarak kendilerine ait boģ zamanları artırma çabası içindedir. Amerika da bir kiģi büro iģini bitirdikten sonra geri kalan zamanını, ay ıģığında dinlenme (üretim süresi), arabanın korunması, çimenlik, kayık ve mutfak (bakım süresi), uyku (uyuma süresi) için ayırır ve eğlence (boģ zaman) için ise gerçekten çok az zaman kalmaktadır. Bir kiģinin daha fazla sahip olduğu malların tüketimi zamanı gerektirdiğinden; yemek yeme zamanı, ailede geçirilen zaman gittikçe azalmaktadır. Bunun baģka belirtileri olarak, insanların kitaplar ve resimler gibi kültürle ile ilgili malları satın alacağını fakat bunları ne okuyacak ne de seyredecek zamanları olmayacağını söyleyebiliriz. Bir sonuç olarak Amerikalılar gün geçtikçe, zamana mallardan daha çok değer vermeye baģlamıģlardır. Zamanın gittikçe kıtlaģması, bizim gelirlerimizi daha fazla artırmamızla ilgili çabamızın zamanla azalmasına yol açabilir (Ceyhun, 2008:326). Rekreasyonel spor programları temelde Ģu hedeflere ulaģmak için planlanmaktadır (Batıbay ve BeĢiktaĢ, 2011:427) ; 1. Sağlık ve Fiziksel Uygunluk Rekreasyonel spor etkinlikleri bireylerin fiziksel, sosyal ve duygusal sağlığına katkıda bulunurlar. Fiziksel sağlık açısından baktığımızda kas kuvveti, dayanıklılık, çeviklik, esneklik gibi fiziksel yetilerin geliģmesine katkı yaparlar. Sosyal ve psikolojik açıdan baktığımızda da grup çalıģması, sosyalleģme, özgüven kazandırma, konsantrasyonu arttırma, biliģsel geliģime katkı yapma açılarından faydalıdır. 2. Beceri GeliĢimi Rekreasyonel spor etkinlikleri bireyin çeģitli etkinlik ortamlarında becerilerini geliģtirmesine ve sergilemesine imkan verir. Rekreasyonel spor etkinlikleri bir

29 19 beceride uzmanlaģma ve etkinliklerden zevk alarak yeni beceriler öğrenme imkanını sunar. 3. Psikososyal GeliĢim Rekreasyonel spor etkinliklerinde psiko-sosyal geliģim sınırsızdır. BaĢka insanlarla tanıģıp sosyalleģme, karma eğitim deneyimleri ya da baģka takımlara karģı yarıģma deneyimleri sayesinde olumlu nitelikler geliģir. Bireyler arzularını grubun iradesine uyumlu kılmayı öğrenir ayrıca iģbirliğini, gruba sadakati, sosyal dengeyi, disiplini ve diğer olumlu nitelikleri içselleģtirirler. 4. Rekreasyon Rekreasyonel spor programları, katılımcıların birçok spor dalı ve beden eğitimi etkinliğine ilgi duymasına yardım eder. Ömür boyu sürecek aktif, sağlıklı bir yaģam tarzının temellerinin atılmasına yardım eden düģünce, tavır ve alıģkanlıkların geliģmesini sağlar Rekreasyonun Sınıflandırılması Rekreasyonun sınıflandırılmasında ve faaliyetlere katılımdaki gerçek amaç katılımcılarda istek uyandırmak ve zevk almalarını sağlamak olmaktadır. Bunun yanı sıra, çeģitli kriterlere göre de ayrı gruplandırmalar yapılmaktadır. Rekreasyonun sınıflandırılması, fonksiyonlarına veya çeģitli kriterlere bağlı olarak Ģekillenmektedir. KiĢi, hangi amaç ve istek doğrultusunda bir rekreatif faaliyete katılmaya karar vermiģ ise, buna uygun bir rekreasyon çeģidi ortaya çıkmaktadır. Ġnsanların her biri için ayrı ayrı amaçlar ve isteklerin bulunabileceği, buna paralel olarak da çok çeģitli rekreatif etkinliklerin olduğu düģünülürse, tek bir gruplama veya çeģitlendirme yapmanın zorluğu da ortaya çıkmaktadır (Karaküçük, 1999:74).

30 Sektörel Olarak Rekreasyonun Sınıflandırılması Rekreasyon; kamu, ticari, özel, gönüllü, terapi, okul, iģyeri gibi sınıflandırmaya tabii tutulmaktadır. Buna göre, kamu rekreasyonun temel felsefesi, her türlü yerleģim biriminde yaģayan bireylerin serbest zamanlarını bireysel ya da gruplar halinde verimli bir Ģekilde kullanmaları olarak geliģtirmeleridir. Kamu rekreasyon hizmetlerini; devletin, il özel idarelerinin ve yerel yönetimlerin hizmeti olmak üzere üç ana grupta toplanabilir. Çok yönlü bu hizmetler; planlamalar, yatırımlar, rekreasyona ayrılan arazi ve tesislerin inģası, bakımı gibi görevlerdir (Karaküçük, 2008:27) Amaçlarına Göre Rekreasyonun Sınıflandırılması Bu sınıflandırma altı alt baģlık altında incelenmektedir. Bunlar; dinlenme, kültürel, toplumsal, sportif, turizm ve sanatsal amaçlarla yapılan rekreasyonel faaliyetlerdir (Karaküçük, 2008:27). Genel anlamda rekreasyonun tanımları, sınıflandırma çeģitlerinin açıklanmasından sonra rekreasyonun ve spor bağlamında alanlarından birisi olan Sportif Rekreasyon (Fiziksel rekreasyon) daha geniģ olarak incelenecek olursa; Sportif Rekreasyon, sportif amaçlı yapılan rekreasyon etkinlikleri olarak tanımlanabilir. Ayrıca aktif spor yaparak veya pasif Ģekliyle seyirci, taraftar, yönetici veya baģka bir Ģekilde serbest zamanın sportif etkinliklerle değerlendirilmesidir. Sportif rekreasyon; Rekreasyon aktiviteleri içinde, temeli fiziksel egzersize ve çeģitli spor branģlarının rekreatif amaçlı uygulamasına dayanan ve rekreasyon aktivitelerinin büyük bir bölümünü oluģturan türüne sportif rekreasyon denir. Sportif rekreasyonun temeli fiziksel egzersizlerdir.

31 21 Bu tanımlara bakılarak Sportif Rekreasyon, bireylerin serbest zamanlarını fiziksel aktiviteye dayalı spor etkinliklerini yaparak değerlendirmesi olarak açıklanabilir. Bu bağlamda Sportif Rekreasyon faaliyetleri ise, mesleki anlamdan uzak tamamen gönüllü ve serbest zamanlarda yapılarak katılım gösterilen bütün sporsal etkinlikler olarak değerlendirilebilir (Ergül, 2008:13). Almanya, Danimarka, Finlandiya gibi geliģmiģ ülkelerin 2004 yılında uygulamaya baģladığı pilot programlardan bir tanesi Gün boyu okul projesi örnek bir programdır. Bu projede, öğrencilere öğlene kadar eğitim verilirken, öğleden sonra tüm gün okulda rekreasyon programları sunulmaktadır. Bu örnek uygulamanın, öğrencilerin baģarı ve motivasyonunu önemli ölçüde artırdığı, öğrencilerin tüm serbest zamanlarını okulda, programlara katılarak geçirmeyi tercih ettikleri ve yaģam kalitelerinin olumlu etkilendiği belirlenmiģtir. Bucher ise rekreasyon programlarını, eğitim programını destekleyen bir yardımcı veya yaģam laboratuarı olarak gördüğünü ve önemini ayrıca belirtmektedir (Çelebi ve Özbey, 2009:23) Etkinlik ġekline ve Alanına Göre Rekreasyonun Sınıflandırılması Aktif Rekreasyon Etkinlikleri: Fiziksel güç harcamayı gerektiren kürek çekme, uzun yürüyüģler gibi rekreasyon etkinlikleridir. Pasif Rekreasyon Etkinlikleri: Manzara seyretme, güneģlenme gibi rekreasyon amacına yönelik etkinliklerdir. Kapalı Alanlarda Yapılanlar (Indoor): Sinema, tiyatro, gazino, spor salonu, sanat galerileri gibi.

32 22 Açık Havada Yapılanlar (Outdoor): YürüyüĢ yapma, bisiklete binme, kayıkla gezme, sörf yapma, avlanma, balık tutma, ata binme, paten yapma gibi (Karaküçük, 2008:28). Spor ve fiziksel etkinliklerin temel karakteristikleri bir piramit Ģeklinde düģünülebilir. Temel hizmet olarak ele alındığında spor ve fiziksel etkinlikler Spor ve Fiziksel Etkinlik seyire yönelik spor hizmetleri ve katılıma dayalı spor ve fiziksel etkinlik hizmetleri olarak ikiye ayrılmaktadır. Statü açısından ise, elit spor ve kitle sporu olarak iki Ģekilde ele alınmaktadır. Spor ve fiziksel etkinlikler piramidinin tabanında spor ve fiziksel etkinliler bulunurken, orta katmanda amatör spor ve tavanda ise profesyonel spor yer almaktadır. Yukarıya doğru çıkıldıkça katılım azalmakta, seyir ise artmaktadır. ġekil 6: Spor ve Fiziksel Etkinlikler Pramidi Kaynak: YILDIZ Süleyman, Spor ve Fiziksel etkinlik Hizmetleri Balıkesir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt:12, Sayı:22, 2009,s.3.

33 23 Seyire yönelik spor hizmetlerinde, seyircileri genelde zevk alma, serbest zamanları değerlendirme, sosyalleģme gibi olgular motive etse de, spora ve takıma bağlılık gibi olgular da seyircileri motive eden önemli unsurdur. Seyire yönelik spor hizmetlerinin gerçekleģebilmesi için aģağıdaki unsurların oluģması gerekir: Fiziki ortam, Organizasyon, Tarafların (oyuncular ve seyirciler) hazır bulunması, Faaliyetin gerçekleģmesi Katılım, bireyin bizzat spor ve fiziksel etkinlik faaliyetlerini yerine getirmesidir. Özellikle sporun fonksiyonel hale gelmesi katılımla olur. Bir baģka deyiģle, katılım olmazsa spor olayı gerçekleģmez. Katılıma dayalı spor hizmetleri aģağıdaki özellikleri gösterir: Ġnsan gücüne dayanması, KiĢisel ihtiyacı (para kazanma, statü sağlama, sağlıklı olma, eğlence vb. gibi ihtiyaçları) gidermesi, KiĢinin hazır olması, Özel ekipman gerektirmesi. Organizasyonun olması. Katılıma dayalı sporlar; belirli düzeyde özellik gerektiren elit spor ve herhangi bir özellik gerektirmeyen kitle sporu seklinde iki türlü olabilmektedir. Elit spor, belirli kurallar çerçevesinde, belirli yaģlarda ve yeterli düzeyde yeteneğe sahip olanların yapabildiği spor hizmetleri içerisinde yer alır. Bu hizmetler sporcuların belirli performans düzeyine eriģmesini gerekli kılar. Kitle sporu her yaģ kesimine hitap eden, seçiciliği olmayan (özel yetenek gerektirmeyen) ve bireylerin serbest zamanlarında yaptıkları etkinlikleri ifade eder.

34 24 Bu etkinlikler genelde, eğlenmek, zevk almak, hoģça vakit geçirmek, sosyalleģmek ve sağlıklı olmak amacıyla yapılmaktadır (Yıldız, 2009:4). Ġlgili oldukları alan kapsamında yürütülen etkinlikler aģağıdaki baģlıklar altında toplanabilir (Basım ve Argan, 2009: 292). Boş Zaman Etkinliği (Spor, Rekreasyon) Kişisel (Evlilik, doğum günü kutlama) ETKİNLİK Kültürel (Sanat, Folklor, Seremoni) İşletme Etkinlikleri (Ticari, Politik, Satış, Hayırseverlik) ġekil 7: Etkinlik Türleri Kaynak: BASIM Nejat, ARGAN Metin, Spor Yönetimi, Detay Yayıncılık, Ankara, 2009, s.292. BoĢ zaman etkinlikleri, bireylerin boģ zamanlarını değerlendirmesi için katıldıkları sportif ve rekreasyonel faaliyetlerdir (Basım ve Argan, 2009: 292). Ġnsanlara rekreaktif etkinlikler yoluyla kalıcı alıģkanlıklar kazandırılmaktadır. Bu alıģkanlıklar boģ zamanları iyi bir Ģekilde değerlendirme, spor yapma, paylaģma, dayanıģma, yenme ve yenilme duygusu, takdir etme duygusu, kurallara uyma, grup bilinci, baģarma duygusu, vb. alıģkanlıklar ve duygular olarak sıralayabiliriz (Pepe ve Mamak, 2003:576).

35 25 Rekreaktif etkinliklerin yaygınlaģtırılıp ve benimsetilmesi için ülkemizde Hükümet programlarında kanun ve yasalarda yer aldığını görmekteyiz. Bunlardan bazıları Ģöyledir (Pepe ve Mamak, 2003:577): Bedenen ve ruhen sağlıklı bir toplum yetiģtirilmesinin temel unsurlarından biri olan sporun geniģ kitlelerce yapılması teģvik edilecek. BoĢ zamanların değerlendirilmesi yaģamın bir parçası haline getirilecek. Kullanılacak alan ve tesisler çocuk, genç, ev hanımları, yaģlı yalnız yaģayanlar, özürlü ve benzeri gruplar tarafından değiģik zamanlarda istifade edilebilecek Ģekilde geliģtirilecektir. Toplumun her kesiminin boģ zamanları değerlendirme faaliyetlerine katılabilmesi için çok amaçlı tesislerin mahalli idarelerin yardımı ile semtlere ve kırsal kesime kadar yaygınlaģtırılması çabaları sürdürülecek. Okul içi eğitim ve spor faaliyetlerine önem verilecek bu amaçla okullarda beden eğitimi ders saatleri artırılacak, kamunun yanında özel sektör tarafından da spor tesislerinin yapılması teģvik edilecek Ģehir imar planının hazırlanıģında spor alanlarına ve yeģil sahalara ağırlık verilecek ve amatör spora teģvik arttırılacaktır yılında kabul edilen Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 58. ve 59. maddelerinde de Devlet gençleri alkol düģkünlüğünden, kötü alıģkanlıklardan ve cehaletten kurtarmak için gerekli tedbirleri alır. Devlet her yaģtaki Türk vatandaģlarının beden ve ruh sağlığını geliģtirecek tedbirleri alır ve sporun kitlelere yaygınlaģmasını teģvik eder. Devlet baģarılı sporcuyu korur Ģeklindedir.

36 26 Rekreasyon programlarının her kesimden insanın ihtiyaç ve ilgi alanlarını kapsayarak, kiģilerin rahatlıkla uygulayabileceği ve hünerlerini gösterebileceği alanları içermeleri gerekmektedir. Bu anlayıģla rekreasyon etkinlik alanlarını Ģu Ģekilde gruplayabiliriz (Karaküçük, 1999:84): Müzikli faaliyetler (solo, koro, enstrümanlı, orkestralı v.b.), Spor faaliyetleri (takım, ferdi, doğa, mücadele ve zihin sporları gibi), Oyunlar (her yaģ kesimi için eğitsel oyunlar), Danslar (halk oyunları, modern ve ritmik danslar gibi), Sanat ve hüner gerektiren faaliyetler (plastik, deri, grafik, seramik, metal, fotoğraf, resim, ahģap gibi), Mekân dıģı faaliyetler (kamp kurmak, piknik yapmak, çevrecilik yapmak gibi), Bilimsel ve kültürel faaliyetler (edebiyat çalıģmaları, tiyatro, bilimsel tartıģma toplantıları gibi) Rekreasyonel etkinliklere katılımın bu olumlu katkılarına rağmen bireylerin değiģik sebepler nedeniyle kendileri için oldukça önemli olan bu tür etkinliklere katılmadıkları ya da çeģitli engeller nedeniyle katılamadıkları görülmüģtür. Engel kavramı boģ zaman literatüründe bireyin boģ zamanlarında rekreasyonel etkinliklere katılımını engelleyen veya kısıtlayan ve birey tarafından karģılaģılan nedenleri ifade etmektedir.

37 27 Ġnsanlar ve boģ zamanı değerlendirecek yer arasında bir bağ vardır. Bu nedenle konut darlığı ve doğadan uzaklaģma gibi sebepler boģ zaman etkinliklerine katılımın önündeki bazı engelleri oluģturabileceği gibi bunun yanında, Ģehir hayatının hızlı temposu ve kalabalık, teknoloji gibi nedenler de rekreasyonel etkinliklere katılımdaki engelleri meydana getirebilecek sebeplerden sadece birkaçıdır. Bu tip engeller insanların fazla enerjilerini kullanıp boģalamamalarına ve çeģitli yeteneklerini ortaya koyamamalarına neden olmaktadır. Bu ortamda, insan kendisini sürekli bir baskı ve stres altında hissetmekte, özellikle genç kesimdeki; daha fazla hareket etme, yenilik ve değiģim ihtiyacı, çeģitli sıkıntı ve sorunlara sebep olmaktadır (Demirel ve Harmandar, 2009:842) Rekreasyona Duyulan Ġhtiyacın Nedenleri Bireysel Nedenler Rekreasyona duyulan ihtiyaç, rekreasyon etkinliklerinin kiģisel ve toplumsal olarak sağladığı yararlardan ileri gelmektedir. Bu yararlar Ģöyle gruplandırılabilir. KiĢisel yararlar; bedensel, ruhsal, sosyal, psikolojik ve yaratıcılık bakımından aktiflik sağlar, ruhsal ve fiziksel sağlık geliģimi yaratır, bireye kendini ifade etme imkanı verir, yeni bilgi, beceri ve deneyimler kazandırır, yaratıcı gücü geliģtirir, bireyi sosyalleģtirir, bedensel ve ruhsal dinlenmeyi sağlar, çalıģma baģarısı ve iģ verimini arttırır. Toplumsal yararlar; toplumsal dayanıģma ve bütünlüğü sağlar, demokratik toplumun geliģmesini sağlar. Rekreasyonun sağladığı yararlara yönelik olarak ABD de üniversite öğrencileri ile yapılan bir çalıģmada kiģiler üzerinde rekreasyonun nasıl bir etki yaptığı kanıtlanmıģtır. ÇalıĢmada her beģ öğrenciden birinin fazla kilolu olduğu ve

38 28 bunların herhangi bir aktivite ile uğraģmadıkları ya da çok az efor sarf ettiren aktiviteleri tercih ettikleri belirlenmiģtir. Bu nedenle ABD üniversitelerinin % 63 ünde öğrencilerin mezun olabilmek için bazı fiziksel aktivite kurslarından geçmeleri istenmektedir. Bu sistemin, genel anlamda öğrencilerin davranıģ ve alıģkanlıklarını olumlu yönde değiģtirdiği saptanmıģtır. Özetle rekreasyon bireyin yaratıcı ve kültürel faaliyetlere katılmasıyla birlikte zihninin tazelenmesi, yenilenmesi, yaģamının canlandırılması ve biriken arzularının açığa çıkmasıdır. Böylelikle rekreasyon faaliyetlerinin, her yaģtan insan üzerinde farklı olumlu etkileri vardır. Bu kapsamda rekreasyon; genç neslin yeteneklerini geliģtirmesi ve kendini tanımlamasını sağlarken, yetiģkin nesil açısından etkin bir dinlenme ve yenilenme imkanı yaratmakta ve yaģlı nesil için de huzurlu bir sosyal ortam oluģturmaktadır (Kiper, 2009:192). 1999:93) : KiĢisel yönden rekreasyona duyulan ihtiyacın nedenleri (Karaküçük, 1-Fiziki sağlık geliģimi yaratır: Ġnsanın teknolojik imkânları kullanıp, modern hayata geçmesiyle beraber hareket etme ihtiyacının da azaldığı görülmektedir. TaĢıt vasıtalarının yaygınlığı, haberleģme imkânları, ev ve bürolardaki kullanım araç ve gereçlerin insanın daha önce yoğun bir hareket temposu içinde yaptığı birçok Ģeyi otomatik olarak ve çok az bir hareketle yapabilmesine imkan vermiģtir. Rekreasyon faaliyetleri içinde, birçok insanın rekreatif ihtiyaçlarına cevap verebilecek çeģitlilikte ve özellikte olan beden eğitimi ve spor etkinlikleri önemli bir yer tutmaktadır. Bu etkinlikler insanın yavaģ hareketinden doğan sorunların çözümü ve sağlıklı- zinde yasamasında büyük roller üstlenmiģtir. Bu amaçla, ABD de physical fitness ve Almanya da Trimm dich programları çok yaygın Ģekilleriyle rekreatif faaliyetler olarak uygulama ortamı bulmuģlardır. Ġnsanın beden eğitimi ve sporla güzel bir vücuda ve sağlığa kavuģması ve bunu en üst düzeyde muhafaza

39 29 etmesinin mümkün olduğunun bilinmesi, bu programların doğmasının ve yaygınlaģmasının temelindeki düģünceyi oluģturmaktadır. 2- Ruh sağlığı kazandırır: Ġnsanın, aile, okul veya iģ hayatındaki sorunları onun sinir sistemini bozarak yorulmasına ve dayanma gücünün azalmasına neden olabilir. Sürekli aynı Ģeylerin tekrar edilmesi, aģırı kural uygulamaları, monotonluk gibi faktörler kiģinin moral değerlerini alt üst eder. Teknolojik ilerlemeler ve modern yaģamın ortaya çıkardığı stres yapıcılar ve bunların karģısında insanın ortaya koyduğu psikolojik, fizyolojik veya davranıģsal stres tepkileri önemli bir rahatsızlığı ortaya koyar. Bu durumlarda insanlar kendilerini değiģik bir ortam içerisine sokarak moral kazanmak isterler. Bu değiģik ortam, onlar için dinlenecek, eğlenecek, değiģiklik yaratacak ve kendisini yenileyecek, böylece ruhsal tazeliklerini kazanacak rekreatif faaliyetlerdir. 3- Ġnsanı sosyalleģtirir: Daha çok grupsal olarak gerçekleģtirilen rekreatif faaliyetler, insanın sosyal iliģkiler kurmasında ve geliģtirmesinde büyük rol oynar. Nitekim yeni arkadaģlıkların oluģması, grup içinde yer edinme, yerini idrak edebilme ve diğer grup üyelerini tanıyabilme gibi çabalar, kiģinin sosyal yaģantısını etkileyerek olgunlaģmasını ve toplum hayatına alıģmasını sağlar. Ortak bir spor faaliyetinde bulunan insan, aynı çalıģmayı yapan diğer insanlarla kaynaģarak yeni dostluklar kurabilir ve bir grubun üyesi olarak kendini tanımlar. Aynı faaliyetten zevk alan, benzer yetenek ve becerilere sahip insanların birbiriyle kolay anlaģabileceklerini ve uzun sürebilecek dostlukların oluģabileceğini söylemek rahatlıkla mümkündür. Rekreasyon faaliyetleriyle kiģi, sosyal statüsünü geliģtirici veya tamamlayıcı bir nitelikte kazanabilmektedir. Fabrikada çalıģan bir isçi boģ zamanlarında her hangi bir spor veya sanat faaliyetlerine katılmakla, belirli bir fonksiyonu yerine getiriyorsa, bu onun toplumdaki statüsünü de yükseltebileceği anlamına gelmektedir. Ġsçi statüsünde bulunan bu kiģinin boģ zamanlarında yaptığı bu tür uğraģlarla elde ettiği

40 30 tamamlayıcı statüler kiģiyi sosyalleģtirmektedir. Böylece, rekreatif faaliyetler insanların toplum içindeki dikey veya yatay oluģabilen sosyal tabakalar arasındaki geçitlerde de önemli rol oynamaktadır. 4- KiĢisel beceri ve yeteneğin geliģmesini sağlar: Ġnsanın çoğu kez hangi düzeyde bir beceri veya yetenek düzeyinde olduğu anlaģılamaz. Bu durum ancak kiģinin isteyerek ve severek yaptığı bir iģte kendisini gösterebilir. Herhangi bir faaliyeti rekreatif amaçlarla yapan kiģi bu faaliyet için beceri ve yeteneğinin ortaya çıkmasını, faaliyete katılan yetenekli diğer kiģilerle kültürel ve sosyal iliģkiler kurarak ve devamlı çalıģarak sağlayabilmektedir. 5. Yaratıcı gücü geliģtirir: Rekreatif faaliyetler insanın her yaģ dönemindeki yaratıcılık gücünün ortaya çıkarılmasına ve bu gücün geliģtirilmesine hizmet eder. Yaratıcı olmak, insan içinde saklı olan ve her insanda var olan bir yetenektir. Genellikle de bu yeteneğin, çoğu insan farkında bile değildir. Yaratıcı özellikler ancak denemelerle geliģmektedir. Ġnsan bir iģin kalitesine önem vermeden baģarılı veya baģarısız olunacağını düģünülmeden yapmıģ olduğu rekreatif faaliyetlerde birçok denemeler gerçekleģtirir. Çocuğun çeģitli yaratıcı Ģekiller yapmasına, devamlı araģtırmasına ve yeni Ģeyler geliģtirmesine yardımcı olacak oyuncakları ileriki yaģlarda da ve benzer Ģekillerde ve kiģiye uygun faaliyetlere dönüģürse bütün yaratıcılığını ortaya koyabilecek ve geliģtirecektir. 6- ÇalıĢma baģarısı ve iģ verimini arttırır: Rekreasyon, uygun faaliyet seçimi yapmak, organize bir programa katılmak Ģartıyla iyi bir lider önderliğindeki kiģinin iģ verimini artırmakta ya da baģarısına olumlu katkı sağlamaktadır.

41 31 ÇalıĢma sahasında verim, kiģinin tatminsizliğine kuvvetten düģme hissine ve bütün bunların sonucu ortaya çıkan can sıkıntısına bağlı olarak etkilenmektedir. Bu duygular genellikle uyarı noksanlığından meydana gelmektedir. ĠĢte rekreasyon faaliyetleri, kiģiye bu eksik olan uyarıların verilmesiyle özellikle can sıkıntısının azalmasını sağlamaktadır. Böylece de verimi yükseltmektedir. 7- Ekonomik hareketi geliģtirir: KiĢi boģ zamanlarını değerlendirirken seçeceği etkinlik çeģidiyle ekonomik iģlevi olan bir üretim sağlayabilmektedir. KiĢi üreteceği malda esas amaç olarak rekreatif bir faaliyeti güdüyorsa, bu malı paraya dönüģtürse dahi (faaliyetleri sürdürebilmek için gerekli sağlamak amacıyla) bir rekreasyon faaliyetinde bulunuyor demektir. Bu anlayıģla hiç de ihtiyacı olmadığı halde üretici olarak faydalı olmayı amaçlayan bu kiģi iģinden arta kalan boģ zamanında ekonomik katkı sağlayan üretici bir faaliyette bulunabilmektedir. Özellikle kırsal kesimde açılan halıcılık kursları, el sanatları öğrenmek, ayrıca ceza evlerinde mahkumlara yaptırılan kunduracılık, tamircilik, marangozluk, hizmetleri gibi faaliyetler bu konuya örnek teģkil etmektedir. 8- Ġnsanı mutlu eder: Rekreasyonun esas gayelerinden birisi insanın mutluluğunu sağlamaktır. Her insan mutlu olmak ister. Mutluluğun gerçekleģmesi için de sürekli mücadele eder. Mutlu insan yaratıcı olma ihtiyacındadır ve enerjisini hem iģinde hem de iģ dıģında kullanmak ister. New York Üniversitesi nin her yaģ grubundan binlerce kiģi üzerinde yaptığı bir araģtırma sonucuna göre; mutlu insanların mutluluk sebepleri söyle belirlenmiģtir.

42 32 1. ĠĢine ilgi duymak 2. Hobilere ilgi duymak 3. Diğer Ģeylere ilgi duymak (insan, çevre gibi) 4. Materyal Ģeylere (maddeciliğe) önem vermemek 5. KiĢilerle ve gruplarla sanat yoluyla iliģki kurmak, onlara karģılıksız hizmet vermek. Günümüzde mutlu, sağlıklı ve çağdaģ insan, rekreasyonla uğraģan insandır Toplumsal Nedenler Aynı konu üzerinde yapılan bir rekreatif faaliyet içinde toplumun her kesiminden insanlar bir arada bulunabilmektedir. Bugünkü toplumlarda değiģik birçok faktör insanları birbirinden ayırmaktadır. Irk, milliyet, din, mezhep, sosyal konum, eğitim, kültür ve ekonomik farklılıklar bu ayrım gruplarını oluģturmaktadır. Bu gruplar arasındaki çeģitli Ģiddet derecelerinde olan sürekli bir çatıģma, toplumların rahatsızlık kaynaklarından biridir. Rekreasyon faaliyetleri gruplar arsındaki bu çatıģmanın azalmasında önemli rol oynamaktadır. Rekreatif aktivitelerde sosyal, ekonomik ve eğitim farklılıkları ortadan kalkar ya da önemsizleģir. Her kesimden insan ortak zevkleri doğrultusundaki aktivitelerde bir araya gelirler ve ortak uğraģılarda bulunurlar. Faaliyetler, her kesimden olan bu insanların birbirlerini tanımalarına dostluklar kurmalarına ortak amaçlar etrafında çalıģmalarına imkan hazırlar. Bir basketbol takımını oluģturan sporcuların etnik kökeni, ırkı, dini, sosyal ve kültürel durumu, eğitim düzeyi ya da ekonomik yönü faaliyetlere katılanların hiçbirisi için ön planda önemsenmeyen unsurlardır. Takımı oluģturan her kesimden olan sporcuların ortaklaģa yaptıkları ve dikkatlerini öncelikle yoğunlaģtırdıkları husus, basketbol faaliyetinin kendisidir. Bir müzik faaliyeti olarak orkestrada veya bir resim, tiyatro çalıģmalarında da aynı Ģeyler söz konusudur. Bütün bu rekreasyon

43 33 faaliyetlerinde bir öğretim üyesi ile bir iģçi bir fabrikatör bir öğrenci veya bir tamirci ya da farklı ırklardan olan, ayrı kiģiler bir araya gelebilmekte, aynı saflarda ve Ģartlarda etkinliklerde bulunabilmektedir. Bu durum toplum hayatının niteliğini geliģtirmekte, toplumun moral değerlerini yükseltmektedir (Karaküçük, 1999:98). Ġnsanların birbirleriyle olan iliģkilerinin düzenlenmesinde ve toplumsal kurallara uyulmasında rekreatif faaliyetler önemli rol oynar. Ġyi bir yurttaģ olabilmenin öğretilmesinin temelinde insanların sosyal ortamda toplumun kurallarına uymaları, davranıģlarını kontrol etmeleri gibi hususlar bulunmaktadır. Bu özellikler bir voleybol veya futbol antrenmanında ya da maçında sporcuların eksiksiz uymak zorunda oldukları kurallara veya davranıģlara benzemektedir. Bu benzerlikten dolayı kiģinin rekreatif faaliyetlerle kazanacağı belli kurallar içinde yaģamak bu kurallara uymakta ve uygulamakta zorluk çekmemek baģkalarının haklarına saygılı olmak böylece medeni bir toplum oluģmasına katkıda bulunmaktadır. Bu noktadan hareketle, rekreasyon aktivitelerine katılan bir insanın rutin hayatın terk edilmesi anlamına gelen kaçıģ ve beklentileri ifade eden yöneliģ anlayıģı paralelindeki Ģu temel motifler üzerinde gruplaģtırılabilen ihtiyaçlara cevap aradığını söyleyebiliriz. motifler 1. Fiziksel gücün yenilenmesi, bedeni sağlığın kazanılması anlamında fiziksel 2. Rutin hayattan uzaklaģma, oyalanma, doğaya yönelme, değiģiklik ve macera arzusu anlamında psikolojik motifler motifler 3. Diğer insanlarla tanıģma, eğlenme, sosyalleģme anlamında toplumsal

44 34 4. Yabancı insanlara toplumlara onların geleneklerine dillerine ve sanata duyulan ilgi anlamına gelen kültürel motifler. BaĢka bir gruplamada ise, rekreatif etkinliklere katılımda etken olan temel faktörler söyle sıralanabilir: 1. Günlük yaģantıdan (monotonluktan) kaçıģ; alıģkanlık ve sorumluluktan kurtulma, sosyal kurallardan ayrılma, doğaya yönelme, değiģiklik ve yeni Ģeyler yaģama. 2. Kendini bulma; Bedensel, ruhsal, sosyal, psikolojik ve yaratıcılık bakımından aktif olma. 3. ĠliĢki arama; Sosyal soyutlamayı aģma, eģ arama. 4. Dinlenme; Bedensel ve ruhsal dinlenme. 5. Kültür. 6. Sağlığın elde edilmesi (Karaküçük, 1999:100). Faktörler 1.2.Rekreasyonel Katılımı Etkileyen Sosyo-Ekonomik Rekreasyon, günümüzde kiģilerin ve ulusların yaģam biçimini etkileyen önemli bir unsur haline gelmiģtir. Öte yandan, rekreasyon fiziksel, sosyal, kültürel ve ekonomik yönleri olan bir kavramdır. Bu faktörler, rekreasyona katılım açısından çok önemlidir. Çünkü, bireysel olarak beğenilen bir etkinlik, ancak kiģinin fiziksel, sosyal, kültürel ve ekonomik olanaklarının elveriģli olması durumunda rekreasyon haline gelebilir. Bu faktörler açısından olanakların elveriģli olmaması durumu, rekreasyona katılımın önünde bir engel olabilmektedir (Orel ve Yavuz, 2003:63).

45 35 Bugünün kentleri hizmetler sektörünün yoğunlaģtığı toplumsal ve kiģisel ihtiyaçlara yanıt veren rekreasyon alanları, kültürel ve biliģim merkezleri haline gelmektedir. Kent alanları konut ve iģ alanlarının dıģında, kentlinin kendine ayırdığı zaman dilimini değerlendireceği, ulusal ve uluslar arası geliģmelerin öngördüğü mekânsal düzenlemeleri oluģturmaktadır. Kültür, sanat, spor merkezleri ve eğlenme dinlenme faaliyetlerinin yer aldığı yapılanmalar kentli anlayıģına göre düzenlenmektedir. Bu mekânlar kültür zenginliği olarak kabul görmektedir. Kentsel yaģam biçimine yeni bir anlam taģımaktadır (Üstündağ ve diğerleri, 2011:15). BoĢ zaman faaliyetlerinin yapılabilmesi, sosyal ve ekonomik geliģme seviyesi ile ilgilidir. Teknoloji üretebilen ve devamlı yenileyebilen ülkeler boģ zaman faaliyetlerine imkan verecek ortamı yaratarak sporun geliģmesine katkıda bulunmaktadırlar (DPT, 2000:81). Gelir seviyesinin yüksek bulunduğu toplumlarda, birçok boģ zaman faaliyeti gibi spor da daha hızlı bir geliģme içine girmektedir. Spor, gelir seviyesinin yüksek olduğu, hem sosyal, hem ekonomik bakımdan geliģmiģ ülkelerde, geri kalmıģ ülkelere nazaran daha yaygındır ve daha ileri bir seviye göstermektedir (Gürsoy, 2007:47). Yabancı ülkelerde Rekreasyon veya boģ zaman faaliyetleri için sağlıkla ilgili sorunlara harcanan para genel bütçenin % 20 sini oluģturmaktadır. Bu harcamaların % 50 sinden fazlası koruyucu tedbirler olarak ele alınmaktadır (Üstündağ ve diğerleri, 2011:31). Ekonomik refahın en önemli unsurlarından biri olarak kabul gören boģ zamanın, bu değerini ortaya koyan çeģitli çalıģmalar yapılmıģtır. BoĢ zamanın Gayri Safi Milli Hasıla (GSMH) ile birlikte değiģmeleri ele alındığında çeģitli ülkelerin göreli ekonomik refah büyüme hızlarında farklılıklar çıkardığını ortaya koyan Beckerman, / dönemleri esas alınarak on üç geliģmiģ ülke üzerinde boģ zamandaki geliģmeleri GSMH da ki değiģmelerle birlikte değerlendirerek

46 36 ekonomik refahlarındaki değiģmeleri belirlemiģtir. Beckermen, boģ zamanı refah unsurları içinde ağırlıklı olarak değerlendiren W. Nordhaus ve J.Tobinin N-T metodunu ve ölçülebilir ekonomik refahın kapsamaya yarayan D.Usharin metodunu model olarak kullanmıģtır. N-T metoduna göre BoĢ zaman değeri GSMH değerine eklenerek Ölçülebilir Ekonomik Refah (ÖER) değerine ulaģılmıģtır. Usher metoduna göre ise N-T metodundaki prosedür korunmakta ancak gelirin dıģında kalan çevresel faktörlerinde dikkate alınması Ģeklinde bir değerlendirmenin yapılması gerekmektedir. Boz, N-T metodu kullanarak Türkiye için periyodunu esas alarak GSMH, BoĢ zaman değeri ve ölçülebilir ekonomik refahındaki değiģmenin boyutlarını incelemiģtir. Buna göre Türkiye nin boģ zaman artıģına paralel geliģen ölçülebilir ekonomik refahında yüksek bir büyüme hızı tespit edilmiģtir. Ekonomik refah analizlerinde genellikle analize sokulmayan boģ zamanın pozitif veya negatif olarak değerlendirilip, geleneksel GSMH ölçütünün buna uygun düzenlenmesi ve GSMH ile boģ zaman değerlerinin toplamı olan ölçülebilir ekonomik refahın büyüme hızının tahmini amaçlanmaktadır (Kılıç, 2006:73). Rekreasyon bütün uygulama çeģitleriyle ekonomik bir olayı oluģturmamaktadır. Ancak geniģ iģ yatırımlarına yol açması ve çeģitli harcamalara yol açması rekreasyon olayına ekonomik bir kategori olarak bakılmasına sebep olmuģtur. Rekreasyonun ekonomik değerinin oluģmasında öncelikle kiģinin rekreatif faaliyetlere katılabilecek bir boģ zaman yaratabilmesinin mümkün olup olmadığı, eğer zaman ayırabilecekse bunun süresinin belirlenmesi önemli olmaktadır. Günümüz toplumlarında çoğunlukla insanların boģ zamanları kendi iradeleri dıģında çalıģma saatlerinin zorunlu ayarlanması ve buna bağlı olarak diğer aktif etkinlik zamanlarının belirlenmesi gibi ekonomik sosyal ve diğer faktörlerin etkisiyle belirlenmektedir (Kılıç, 2006:74).

47 37 KiĢinin özgür olarak seçebileceği ve hangi tür bir rekreatif faaliyette bulunabileceği hususunda kiģisel ve toplumsal tercihler yapılırken, etkin olarak ekonomik faktörlerin büyük rolü olmaktadır. Buradan insanların bu yöndeki tercihlerinin önemli ekonomik sonuçlar oluģturabileceği görülmektedir. Rekreasyon birçok alanda önemli bir ticari hareketlilik sağlamak suretiyle hem gelir elde etmek hem de elde edilen gelirin harcanması için ekonomik ortam oluģturmaktadır. BoĢ zamanların giderek çoğaldığı ve rekreatif faaliyetlerin artık bir ihtiyaç olarak kabul edildiği günümüzde, insanların spor yapabilmeleri, her çeģit sanatla uğraģabilmeleri, eğlenebilmeleri, tiyatrolara, sinemalara, parklara, dağlara, denizlere gidebilmeleri için planlı etkili ve büyük organizasyonlar yapılmaktadır. Bu durum, gerek devlet, gerekse özel sektörde bu alanda hizmet verecek büyük kuruluģların, endüstrilerin ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Rekreasyon hizmeti veren kuruluģların mal (kayak, mayo, vs. gibi araç gereç ) ile hizmet üretimi (dağ evi, spor tesisi vs.) yaparak ekonomik değer oluģturan eğlence sektörü de önemli bir ekonomik potansiyel yaratmaktadır. Ekonominin durgun dönemlerinde bile diğer alanlarda kısıtlamalar söz konusu iken rekreatif etkinlikler giderek yoğunlaģma eğilimini her zaman göstermiģtir. Bu durum, boģ zaman endüstrisinin geliģimi ile sportif turizm katılımlarının artması gibi sonuçlarla da izlenebilmektedir. Ġnsanların boģ zamanlarını değerlendirme bilincine ulaģmaları, onları kendi özgür iradeleriyle, ekonomik sosyal ve diğer faktörlerin etkisine katılacakları aktivitelerle bir ticari hareketlilik sağlamalarına yol açmaktadır. BoĢ zamanlarını seyahat ederek değerlendirmek isteyen insanların turizm hareketine, spor yaparak veya herhangi bir eğlence merkezinde eğlenerek değerlendirmek isteyen insanlar ise bu sektörlerin hareketliliğine neden olmaktadır. Böylece çok sayıda insanda iģ sahibi olabilmektedir. Bu anlatıģ doğrultusunda spor sektöründe ticari geliģmeler dikkate değerdir. Ülkemizde bu konuda hayli denemeler yapılmaktadır. Aerobik, cimnastik ve uzak doğu sporlarıyla ilgili açılan özel ticari salonlar bunlara örnek teģkil etmektedir. ġu

48 38 hususu belirtmek gerekir ki Türkiye de bu sektör yeterli destek ve himaye görememektedir (Kılıç, 2006:75). Sporun topluma yaygınlaģtırılması uluslar arası baģarı sağlanabilmesi için spor yapılacak alanlar ile tesisleri ev, iģ ve okul üçgeninden birine yakın olmalıdır. Çevre faktörü göz önüne alınmalıdır. Bunu devlet tek baģına sağlayamamaktadır Bu nedenle sporun toplumda yaygınlaģma oranı düģük olmaktadır. Oranı yükseltmek için özel spor tesislerinin yapımı teģvik edilmelidir (Kılıç, 2006:76). Gelir seviyesinin yüksek olduğu toplumlarda rekreatif etkinliklerin daha yoğun ve yaygın bir Ģekilde yapılmasına ve geliģimine tanık olmaktayız. Ekonomik ve sosyal bakımdan geliģmiģ gelir seviyesi, yüksek toplumlarda rekreatif etkinlikler, çeģitlilik ve yaygınlık bakımından ileri bir düzeyde bulunmaktadır. Örnegin; önemli bir rekreasyonel etkinlik çeģidi olan, sporun, topluma yaygınlaģması geliģmiģ ülkelerde daha fazla görülmektedir. Çoğu zaman, tek baģına boģ zaman artıģı bir Ģey ifade etmemektedir. Rekreasyonel, yaģamı teģvik edecek ayrılabilir bir gelirin bulunması, insanların rekreasyonel katılımları için önem taģımaktadır. Nitekim, insanların genellikle gelir artıģını, boģ zamanlara tercih ettikleri bilinen bir durumdur. Gelirlerinin artması, ise, rekreasyonel yaģamı olumlu etkilemesi anlamına gelmektedir. Günümüzde, spor malzemeleri, araç-gereçler gibi doğrudan ve yiyecek-içecek gibi dolaylı olarak, rekreatif amaçlı harcanan para, özellikle geliģmiģ ülkelerde çok yüksek oranlarda seyretmektedir. Örneğin, Ġngiltere de kiģisel gelirin % 20 si, B. Almanya da %30 u, Ġsveç te %45 i ve Japonya da ise % 22 si rekreatif etkinlikler için harcanmaktadır. Artan milli gelir dolayısıyla kiģisel gelirden artan tasarrufların ortaya çıkardığı rekreatif etkinliklere yönelmeyi, genel olarak zaman zaman yaģanmıģ ekonomik krizler pek etkileyememiģlerdir.

49 39 Gerekli (zaruri) harcamalardan sonra kalan ve rekreatif etkinlikler için harcanabilir gelir olarak nitelendirilen paranın harcanması çoğu kere toplam maliyet ve özellikle faaliyet ücretini duruma göre değiģebilmektedir. Bu durum kiģinin etkinliğe katılımını veya etkinlikten uzaklaģmasını etkilemektedir. Bu yüzden ticari organizasyonlar ve pazarlama gayretleri kiģileri etkinliklere yöneltme ve harcama seviyelerini yükseltme çabaları içerisinde görünmektedirler. Mahalli idareler ya da benzer kuruluģların boģ zamanları değerlendirmekle ilgili servisleri ise, toplumun tamamına yani harcanabilir bir geliri olanlarla, az geliri olanlar veya iģ sahibi ailelerle iģsiz olan ailelere ve benzer kesimlere de hizmet götürmek durumundadırlar. ĠĢsiz olanların gelirleri bulunmadığı gibi, çalıģma olmayan bir durumdan zevk alabilmeleri ve böyle bir durum içinde rekreasyon faaliyetlerinin nominal bir fiyatla sunulmadığı ve onların iģtiraklerine imkan vermeyecek bir durumda bulunması bu tür faaliyetlere katılamamakta oldukları (burada talep azalmasına rağmen ihtiyaç yükselmektedir) bir durum söz konusu olmaktadır. Ayrıca bazı durumlarda toplam gelirin yüksek olması harcanabilir gelirin de yüksek olacağı sonucunu ortaya çıkartmamaktadır. Gerekli ihtiyaçlar, büyük gelir sahibi kiģinin nakit parasını gayrimenkul veya zorunlu seyahat için yapılan ödemeler bakımından elinden alabilmektedir (Karaküçük, 1999:104). Bugün toplum, serbest zamanı, günlük yaģamın önemli bir parçası olarak görüyor. Toplumdaki diğer değiģimlerle birleģtirildiğinde, bunun sonuçları: kiģisel sağlık ve zindeliğe daha fazla ilgi, daha fazla macera ve yenilik arzusunda artıģ, Sıkı çalıģ sıkı eğlen tavrı, evlilikte ortak roller (Öztop, 2006:24). Rekreasyon endüstrisi, dünyada olduğu gibi, Türkiye de de geliģmektedir. Gelecek, çok sayıda yeni rekreasyon ortamları ve daha geliģmiģ programları bize sunacaktır. Bu bağlamda yerel yönetimler bu süreci dikkate alarak tesislerin yenilenmesi, insan kaynaklarının daha verimli kullanılması ve günün ihtiyaçlarına

50 40 yönelik rekreasyon organizasyon ve hizmetlerine önem vererek; kentlerinde yaģayan çocuk, genç, yaģlı ve engelli vatandaģlarına çağın ihtiyaçlarına uygun hizmetleri sunacakları bir örgütlenme modeli üzerinde çalıģmalarını yoğunlaģtırmalıdır (Kesim, 2006:1).

51 41 ĠKĠNCĠ BÖLÜM 2.REKREASYON AMAÇLI SPOR ĠġLETMELERĠ VE FITNESS MERKEZLERĠ Spor ĠĢletmesi ve Fitness Merkezleri adı altında bu bölümde, spor iģletmesi kavramı, spor iģletmelerinin sınıflandırılması, spor iģletmeleri olarak rekreasyon amaçlı fitness merkezleri konuları açıklanacaktır Rekreasyon Amaçlı Spor ĠĢletmeleri Spor ĠĢletmesi Kavramı ĠĢletmeler en genel haliyle üretim faktörlerini bir araya getirerek pazar için iktisadi mal ve hizmet üreten ve/veya pazarlayan ekonomik, teknik ve hukuki birimler olarak tanımlanabilir (Mucuk,1998:23). Spor iģletmelerini ise Sporla doğrudan iliģkili yani spor sektöründe faaliyet gösteren ve amacı bireylerin, toplulukların, toplumların ve uluslararası insan kütlelerinin eğitim, antrenman, yarıģma gibi hizmet; sporla iliģkili her türlü malzeme, ekipman ve bilgi gibi mal ihtiyaçlarını karģılamak olan ve bu amaçla teģkilatlanmıģ üretim ve pazarlama ekonomik birimleri olarak tanımlamak mümkündür (Kül, 2011:16). Günümüzde spor tesisi kavramı spor hizmeti üreten, bu amaç için belirlenmiģ ve gereğince donatılmıģ her türlü spor alanını tanımlamak için kullanılmaktadır. Spor hizmetleri, spor endüstrisini oluģturan önemli parçalardan biri olarak kabul edilir ve spor etkinliklerinin yapıldığı spor tesisleri de spor hizmetleri içerisinde önemli bir öğe olarak yer alır. Toplum yaģamı içerisinde insanların spora olan ilgisi, spor tesislerinin hem sayısal olarak artıģına neden olmuģtur hem de farklı nitelikte ve çeģitte spor tesisini spor endüstrisi içerisine sokmuģtur. Günümüzde yüzme havuzu,

52 42 golf sahası, bowling salonu, motor sporları pisti, suni patinaj sahası, fitness salonu, kapalı kaya tırmanıģı merkezi, paten sahası ve snowboard parkı gibi çeģitli tesisler spor hizmeti sağlamaktadır (Katırcı ve Argan, 2012:14). Sporun geliģmesi ve toplumda yaygınlaģması, tesislerin varlığıyla mümkündür. Spor aracılığıyla insanın yaptığı iģten en yüksek seviyede verim alması kolaylaģacaktır (Ramazanoğlu, 2000:1). Amerikan Spor Enstitüsü kapalı spor alanlarında sağlıklı spor yapılabilmesi için kiģi baģına 1-3 m 3 taze havayı sağlayacak havalandırma sisteminin bulunmasının zorunlu olduğunu belirtmektedir (Acar, 1994:9). Spor tesislerinin verimli hale gelmesi için her seviyede eğitici, yönetici, çalıģan personellerin ve tesisten faydalananların eğitimine bağlıdır. Tesislerden istenilen randımanın alınamaması daha çok yetersiz personel ve organizasyondan asgari iģletme masraflarının zamanında karģılanamayıģından doğmaktadır. O halde bütün kamu kuruluģları spor hizmetlerini sunuģtaki farklılıklara rağmen, verdiği ve vereceği sportif hizmetten daha çok faydalandırmak üzere; Tesislerin yapımında, kullanımında, organizasyondaki çeģitliliklerde bakım ve onarımda, personel eğitiminde mevcut bütün imkanların birleģtirilmeleri uygun olacaktır (Açıkada ve Ergen, 1996:32). Spor faaliyetlerinin yapıldığı spor tesisleri; spor hizmetlerinin üretim ve pazarlamasından çok tesislerin fiziki Ģartlarının güzelliği de önemli bir yer teģkil eder. Bir spor faaliyetini güzelleģtiren ve o faaliyeti cazip hale getiren, sportif faaliyetin önemi kadar spor iģletmelerinin mükemmelliği ve tesislerin amaçlarına uygun inģa edilmiģ olmasıdır. Sporda ileri gitmiģ ülkeler spor tesislerinin yapımına büyük önem vermekte, dahası spor mimarisi ve mühendislik hizmetlerini bilimsel bir konu olarak değerlendirmektedirler. Bu nedenle spor hizmetlerinin gerek üretimi gerekse planlanmasında iģletmenin fiziki yapısının, yararlananlara en iyi olanakları sunmasının önemi anlaģılmalı ve buna göre planlama yapılmalıdır (Mutlu, 2009:11).

53 Spor ĠĢletmelerinin KuruluĢu Spor tesisleri kuruluģ amaçlarına göre müsabaka-yarıģma, eğitim, antrenman, gösteri, sağlık, tedavi vb. programlardan birine veya birkaçına hizmet verecek tarzda kar/fayda elde etmek üzere faaliyet göstermektedir. Bu nedenle de kuruluģ yer ve kriterleri farklı olmaktadır (ĠĢlertaĢ, 2006:13). Spor kendine ait yerlerde yapılmadıkça ondan bekleneni veremez. GeliĢmiĢ ülkeler, doğru yerde doğru tesis yapmak, uygun hizmet getirmek suretiyle sporda baģarıyı elde etmiģlerdir (Ramazanoğlu, 2000:1). Spor tesislerinde; spor hizmetlerinin üretim ve pazarlamasından çok, tesislerin fiziki Ģartlarının güzelliği önemli bir yer teģkil eder. Bir spor faaliyetini güzelleģtiren ve o faaliyeti cazip hale getiren, sportif faaliyetin önemi kadar spor iģletmelerinin mükemmelliği ve tesislerin amaçlarına uygun inģa edilmiģ olmasıdır. Sporda ileri düzeydeki ülkeler, spor tesislerinin yapımına büyük önem vermekte; dahası spor mimarisi ve mühendislik hizmetlerini bilimsel bir konu olarak değerlendirmektedirler. Bu nedenle spor hizmetlerinin gerek üretimi gerekse planlanmasında iģletmenin fiziki yapısının, yararlananlara en iyi olanakları sunmasının önemi anlaģılmalı ve buna göre planlama yapılmalıdır (Ġmamoğlu ve Mutlu, 2012:143). Spor tesislerinin yeri seçilirken, ikim koģulları, metropoliten geliģim projeleri ve genel eğilimler, tesise ulaģım ve tesis çevresinin trafiği, geliģim projeleri için yeterli arazi bulunması, tesisi kullanacak sporcu ve seyirci kitlelerine yakınlığı gibi bazı temel sorulara cevap aranmalıdır (ĠĢlertaĢ, 2006:21).

54 44 Yer seçimi ile ilgili durumları Ģöyle sıralayabiliriz: Nüfus Sporcu kulüp ve öğrenci sayıları Ekonomik durum Sosyal ve spor yapısı Yerel katkılar Yörenin iklimi Arsa ve arazi durumu Çevre Ģartları Kalkınmada öncelikli yöreler ve spor dalları Turizmi geliģtirici öncelikli yöreler Toplu konut, mevcut konut ve sanayi bölgeleri Gecekondu semtleri ve iģ merkezinin yoğunluğu Kamu kurum ve kuruluģların göstereceği yer (ĠĢlertaĢ, 2006:22). Tesislerin yapımında hedeflenen kriterlerden biri de; boģ zaman uğraģısı olarak kitlelere sağlıklı spor yapma imkânı verebilmektir. Sporun yalnız insanlar arasındaki rekabet olmadığı, temelinde insanın kendisini aģması ve eğitmesi gerçeği de hatırlandığında, Rekreasyonel faaliyetlere yönelik hizmet veren rekreatif tesislerin; bireysel ve toplumsal açıdan sporun temel amaçlarına da hizmet ettiği görülmektedir. Spor tesislerinin rekreatif amaçlı kullanımı; rekreasyonun amaçlarına bağlı olarak tesisin kullanım kapasitesini de artıracaktır (Ceyhun, 2008:329). Rekreasyonel ve sportif faaliyetlere toplumun aktif katılımını sağlayabilmek ya da spor etkinliklerinin sürdürülebilmesi, yapılacak olan tesislerin ihtiyaçları karģılayabilmesinin yanında çevresel kaynakların korunabilmesi ile mümkündür. Spor ve rekreasyon alanları da toplumun refahını ve yaģam kalitesini artırmanın yanında, iyi planlanmayan etkinliklerle ve alanlarla çevrenin olumsuz

55 45 etkilenmesine de neden olabilmektedir. Bu nedenle rekreasyon ve spor alanlarının tasarımında ve etkinliklerin düzenlenmesinde amaç geliģmenin sürdürülebilir olması, bugünkü ve gelecekteki toplumların yaģam kalitesini artıracak nitelikte olmasıdır (Koçak ve Balcı, 2009:89). Butler (1958) e göre, bir kent için spor alanı gereksinimi belirlenirken, gelecekteki ve mevcut nüfusa göre, her 800 kiģi için dekar alanın ayrılması ve asgari ölçüsünün nüfusla ayarlanmak üzere, dekardan az olmaması gerekmektedir. Chaira ve Koppelman (1969) a göre ise, spor alanları her 1000 kiģi için 6 dekar olarak ayrılmalı ve alan büyüklüğü ise dekar olmalıdır. Chapin (1965) ise, her 1000 kiģi için 5 dekar spor alanının ayrılmasını ve alan büyüklüğünün de dekar olması gerektiğini belirtmiģtir. Lewis (1957) ye göre, nüfus yoğunluğunun dekara yaklaģık 4-5 kiģiden az olduğu durumlarda küçük bir spor alanı, 1600 metre yarıçapında bir alana hizmet edebilir. Nüfus yoğunluğunun dekara bir kiģi ve az olduğu durumlarda ise, hizmet alanının çapı 3200 metre veya 4800 metreye kadar çıkabilmektedir. Butler (1958) ise, genellikle bir spor alanın en fazla her evden metre uzaklıkta olması gerektiğini öne sürmüģtür (Timur ve diğerleri, 2011:82) Spor ĠĢletmelerinin Sınıflandırılması Spor iģletmelerinin sınıflandırılması göreceli olmakla birlikte, özellikle spor iģletmelerinin sınıflandırılmasında hizmet kalitesi açısından ölçüt olarak akla gelen ilk unsurlar; ĠĢletmenin hizmet verdiği alan ya da yerin fiziksel büyüklüğü, Hizmetin sunumunda görev alan toplam personel (iç müģteri), Hizmetin geniģliği ya da bir baģka ifadeyle bir spor hizmeti olarak sunulan ürün yelpazesinin geniģliği olarak sınıflandırılabilir.

56 46 Yukarıdaki unsurları değerlendirmeye alacak olursak; tam donanımlı hem kapalı hem açık saha hizmeti verebilen iģletmeler, bugünün gerçek anlamda çağdaģ tesisleridir, diyebiliriz. Ancak, iģletmenin yalnız baģına büyüklüğünün yeterli olmadığı, müģterilere (kullanıcılara) hizmet verilmedikçe, iģletmenin ayakta kalamayacağı açıktır. Bu sebeple iģletmenin büyüklüğünün müģteri potansiyeli ve buna bağlı olarak bu müģterilere hizmet verebilecek donanımda yetiģmiģ kalifiye insan gücüyle desteklenmesi gerekir. MüĢteri potansiyeli aynı zamanda iģletme içindeki kullanım alanlarının sayısını, geniģliğini doğrudan etkileyecektir. ĠĢletmelerin görevlendirdikleri ya da istihdam ettikleri eleman sayısı açısından büyüklüğü ise durumun bir baģka açıdan değerlendirilmesini gerektirir. Fiziksel alan olarak çok büyük olan iģletmelerde yetersiz hizmet elemanı ya da tersine fazla hizmet elemanı çalıģtırmak iģletmenin öncelikle kalitesini sonrada karını düģürebilir. Bunun yanında her hizmet birimi için ayrı ayrı görevlendirilmiģ, iģinde uzman elemanlar iģletmeye daima pozitif kazançlar sağlayacaktır. Spor hizmetlerinin geniģliği ya da ürün yelpazesi ise modern iģletmelerde, özellikle iģletmeciler açısından en önemli hususlardan birini oluģturmaktadır. Çünkü spor hizmeti talep eden müģterilerin ilgi alanlarına göre hizmet verebilmek, bir iģletme için en önemli artılardan biridir. Spor hizmetleri her katılımcı grubun özelliklerine göre, farklı sportif programların uygulanmasını gerekli kılar. Yaygın spor hizmeti üreten sportif iģletmeleri, bu nedenle hizmetin tümünü nitelik ve nicelik bakımından önceden belirleme ve değerleme imkanına sahip değildir. Bunun yanında verilen hizmetlerin ayrı ayrı önceden planlanması, sınıflandırılması ve iģ bölümünün yapılması, iģletmenin kurulumundan sonra, daha kolay ve organize çalıģmasına yardımcı olacaktır (Kül,2011:21).

57 Rekreasyon Amaçlı Spor Tesisi Olarak Fitness Merkezleri Fitness Kavramı ve Kapsamı Batılılar tarafından kullanılan Physical Fitness karģılığı olarak ülkemizde Fiziksel Uygunluk veya Kondisyon kelimeleri kullanılmaktadır. Fiziksel Uygunluk; kiģinin çalıģma kapasitesidir (Zorba, 2001:46). Fitness: Dinçlik (ġahin, 2004:173). Fiziksel Uygunluk; 1. Hareketlerin doğru olarak yapılmasını ve fiziksel dayanıklılıkla ilgili olarak, vücudun mevcut durumunu ifade eder. 2. KiĢinin çalıģma kapasitesi veya çevreye olumlu bir Ģekilde intibak etmesidir (ġahin, 2004:174). Fiziksel Uygunluk, bedenin yeteneklerini etkin ve verimli çalıģtırabilmesidir (Corbin ve Lindsey, 1997:7) Yaşam Beklentisi 75.8 yıl Hareketsiz Yaşam 11.8 yıl Sağlıklı Yaşam 64 yıl ġekil 8: Sağlık YaĢam Yılı Ġle YaĢam Beklentisi Oranı Kaynak: CORBIN Charles, LINDSEY Ruth, Fitness and Wellness, Brown and Benchmark, Dubuque, 1997,s.9.

58 48 İnsan Biyolojisi %16.4 Sağlık Bakımı Sistemi % 9.8 Çevre % 21.8 Yaşam Tarzı % 53.5 ġekil 9: Erken Ölüm Nedeni Olarak Dört Kaynağın Yüzdesi Kaynak: CORBIN Charles, LINDSEY Ruth, Fitness and Wellness, Brown and Benchmark, Dubuque, 1997, s.9. Fiziksel Uygunluk; günlük iģleri canlı ve uyanık, yorgunluk duymaksızın, boģ zamanlarını neģeli uğraģılarla geçirebilecek gerekli enerjiye sahip ve beklenmeyen tehlikeleri karģılayabilecek yeterliliğe sahip olmak anlamını taģımaktadır (Özer, 2001: 11). Fiziksel Uygunluk; mesleki, rekreasyonel ve günlük aktiviteleri yorgunluk olmadan yapabilme yeteneğidir yılında American Association for Health Physical Education Recreation and Dance (AAHPERD) fiziksel uygunluğu, kiģinin aeorobik kapasitesi, fleksibilitesi, kas kuvveti, dayanıklılığı ve vücut kompozisyonunun integrasyonu olarak tanımlamaktadır. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) fiziksel uygunluğu, sosyal, mental ve fiziksel iyilik hali olarak tanımlamaktadır.

59 49 Fiziksel uygunluk, temel olarak iki baģlık altında incelenir; A) Sağlıkla iliģkili fiziksel uygunluk, Sağlıkla iliģkili fiziksel uygunluk, vücudun fonksiyonel kapasitesini arttıran faktörlerden oluģur ve daha çok sağlığı geliģtirmekle ilgili komponentleri içerir. Bu komponentler, kardiyovasküler dayanıklılık, kassal kuvvet ve dayanıklılık, esneklik ve vücut kompozisyonudur. B) Performansla iliģkili fiziksel uygunluk, Performansla iliģkili fiziksel uygunluk ise, özellikle spor aktiviteleri gibi zorlu fiziksel aktivitelerde kiģinin performans becerisi için önemli olan faktörleri içerir. Bunlar, denge, güç, çeviklik ve hızdır. Bu belirtilen komponentlerden herhangi birinde yetersizlik veya standartların altında bir durum söz konusu ise, fiziksel uygunluk düzeyinin düģüklüğünden bahsedilir. Örneğin yetersiz beslenme, emosyonel problemler, organik kayıplar, ortopedik eksiklikler, kuvvet zayıflığı, esnekliğin azlığı gibi sebepler uygunluk düzeyini düģüren nedenler arasında sayılabilir. Bu nedenler ıģığında uygunluk, sağlık ve fiziksel aktivite birbirinin içerisine girmiģ komponentler olarak kabul edilmektedir. Genetik özellikler, yaģam Ģekli, çevresel Ģartlar ve kiģisel davranıģların; fiziksel aktivite, uygunluk ve sağlık iliģkilerini belirleyen temel modeli oluģturan ana faktörleri etkilediği kanıtlanmıģtır. Bireysel ve toplumsal anlamda önemli bir yere sahip olan boģ zamanlarda yapılacak fiziksel egzersizin fizyolojik ve psikolojik sorunlarla baģa çıkmada ve yaģam kalitesini artırmada önemli bir yere sahip olduğu yapılan pek çok çalıģma

60 50 tarafından ortaya konmuģtur. Ancak, toplumun önemli bir kısmı yeterli düzeyde veya düzenli olarak rekreasyonel egzersize katılmamaktadır ( Mutlu ve diğerleri, 2011:56). Fiziksel aktivite, tutarlı bir Ģekilde yükseltilen yaģam kalitesi ile iliģkilendirilmektedir (Alinejad, 2009:25). Ġyi bir fiziksel sağlık, günlük yaģamda çok önemlidir. Sağlık ve uygunluk arasında pozitif bir iliģki vardır. Sağlık ve uygunluk, bozukluğu önleyip, hastalıksız bir yaģam avantajını kazanmaktır (Yılmaz ve diğerleri, 2002:604). Sporun ve beden eğitimindeki geliģmeler ve ilerlemeler bireylerin sağlığının geliģtirilmesi acısından en önemli faktördür. Bireysel sağlığın pek çok sayıda faktöre bağlı olduğu bilinmektedir. Bunlar Ģunlardır: sosyal, ekonomik, ekolojik iģ gücü ve kiģilerin herhangi bir tur spor yapmanın iyi olacağına dair geleneksel inanıģı. Buna ek olarak egzersiz ve spor farklı yaģ, kültür, din vb. gruplarına ait olan kiģiler arasında iletiģim kurma konusunda uyarıcı bir etki sağlar (Hadjiev, 2009 :6). Ġnsanoğlu dünya tarihinde hiç bu çağda olduğu kadar hareketsiz ve çeģitli streslerle dolu bir yaģam geçirmemiģtir. Ġnsanların yarattığı hızlı taģıt araçları ve iletiģim teknikleri hızlı ĢehirleĢme, sanayileģme gibi karmaģık nedenler uygar dediğimiz bu dünyada insanların büyük çoğunluğu sosyal ve psikolojik baskılar altında, gergin, sorunlu ve yavaģ bir yaģam sitilini benimsemek zorunda bırakmıģtır. Çoğu zaman hareketsiz ve bunalım dolu bir çevrede yaģamak, insan organizmasını ve ruhsal dengesini hızla geriletebilmektedir. Ġnsanların bedenen aktif olabildiği ve organik dinamiğini koruyabildiği kırsal yaģantının yerini, büyük bir hızla kentleģmenin kirli, sıkıģık, bunaltıcı ve sağlıksız koģulları almakta ve insanlar giderek daha da tembelleģen bir yaģantıya itilmektedir. Bu süreç içerisinde, sosyal ve ekonomik olaylar etkisinde insanlar süresel olarak boģ zamanlarında, anlayıģsal olarak rekreatif alıģkanlıklarında önemli yenileģmeler ve değiģmeler yaģamaktadırlar. Bu değiģimlerde, son yıllarda rekreasyon aracı olarak

61 51 spor gereken payı almaktadır. Spor, rekreasyonel bir araç olarak insanların; endüstrileģmeyle birlikte açıkça hayat ve iģ biçimlerini değiģtirmeleri sonucu, Ģehir ve endüstriyel ortamlara yerleģmeleri, bir taraftan uygarlaģma ve hayat standartlarının yükselmesi diğer taraftan da negatif olarak zihinsel ve fiziksel eksikliklerin ortaya çıkardığı olumsuzlukları gidermek için önemli fonksiyonlar üstlenmiģtir. Endüstriyel ortamda çalıģan insanın bedensel anlamda yapacağı iģin azalması buna karģın ruhsal problemlerin artması bireyi iģ veriminin yükselmesi ve insan olarak mutlu olabilmesi için farklı etkinliklerle uğraģmasını, dinlenmesini gerekli kılmaktadır. Sağlıklı fitness yetersizliğinin topluma önemli maliyeti; düģük sigorta primi olanlar dahil, sağlığına kavuģana kadar, düģük iģ verimi ve kayıp iģ günleri olarak ortaya çıkmaktadır (Siedentop, 1990:208). Sporun uzun vadeli etkisi üzerine yapılan çalıģma sonucunda 4 yıl düzenli fiziksel aktivite yapan Johnson and Johnson çalıģanlarının 4 yıl boyunca tıbbi harcamalarında ve psikoloji kliniğini ziyaret etme sayılarında çalıģma öncesi durumlarına göre azaldığı görülmüģtür (Huddleston ve diğerleri, 2012:15). Spor rekreasyonun en kapsamlı, çeģitli ve ilgi çeken alanlarından birini oluģturmaktadır. Spor ve rekreasyon karģılıklı olarak birbirini etkilemektedir. Spor insanların rekreatif gereksinimlerini karģılamada önemli bir hareket alanı sağlarken, rekreasyonda sporun toplumsal yaygınlaģmasında ve sportif baģarılar elde edilmesinde önemli roller üstlenmiģtir. Spor bu rolünü genellikle herkes için spor, her yerde spor veya sağlık için spor gibi etkinlik rollerini yerine getirerek gerçekleģtirmektedir. Günümüze kadar sayıları ve bilimsel güvenirliliği giderek yükselen araģtırmalar arasında en önemli baģlığı sağlık ve zindelik için her yaģta spor almıģtır. Ġnsanların her yaģta düzenli egzersiz yapması organik direncini ve temel fizyolojik

62 52 fonksiyonlarını nasıl ve ne ölçüde geliģtirildiği belirlenmiģ ve baģta koroner damar hastalığı olmak üzere çeģitli hastalıklara karģı koruyucu etkisi, hastaların rehabilitasyonundaki yadsınamaz önemi ortaya çıkmıģtır. Psikoloji ve sosyoloji alanında da düzenli egzersizin insanları stres ve strese bağlı sorunlardan koruyabildiği, spor saha ve tesislerinin çok özel bir sosyal çevre olarak kaynaģmıģ ve uyumlu bir yaģantıyı desteklediği konusunda önemli bulgular dikkati çekmektedir. Astrand tarafından yapılan bir çok çalıģma, uzun süreli hareketsizliklerin doğurduğu kötü sonuçları gösteren iyi örneklerdir. Ġnsan vücudunda uzun süre hareketsizliğe dayalı olarak oluģan hareket yeteneğinin kaybedilmesi ve organik çöküntü nedeniyle aģırı yarıģmacı dünyamızda gerilme ve güçsüzlük kiģinin baģarılarını gölgeler bir konuma sokmaktadır. Hareketsiz yaģama bağlı olarak görülebilecek önemli sağlık sakıncaları incelendiğinde karģımıza çıkan tablo düģündürücüdür. Çünkü hareketsizlik bireyde; her çeģit stres etmeni karģısında etkilenme bunun sonucu olarak doyumsuzluk, mutsuzluk, ruhsal bunalımlar ve Tip-A kiģilik özelliklerine (telaģlı-kuģkuluhuzursuz-titiz) yatkınlık görülmektedir. Çağımızın en ölümcül hastalığı olan koroner damar hastalığı riskinde artıģ, göğüs kafesi esnekliği ve solunum sistemi kayıpları (özellikle hava kirliliği olan yerlerde), karın kaslarının zayıflığına bağlı sindirim ve boģaltım güçlükleri, tüm kaslar da kuvvet, esneklik, dayanıklılık ve iģleklik kayıpları, kan parametrelerinde kan Ģekeri ve kan yağ düzeyinde anormallikler, duruģ ve omur bozuklukları, eklem hareket açısının daralmasına bağlı olarak esnekliğin azalması, kemiklerde kireçlenme, verimlilikte kayıplar görülmektedir. Bütün bu azalan özellikler göz önüne alınmadan aģırı ve düzensiz beslenme sonucu ĢiĢmanlık (obezite) ve Ģekilsizlik sonucunda ĢiĢmanlığın arttırdığı bedensel ve ruhsal sorunlara neden olmaktadır.

63 53 Sağlık için egzersizin temel amacı; hareketsiz bir yaģantının neden olduğu organik ve fiziki bozuklukları önlemek veya yavaģlatmak beden sağlığının temelini oluģturmaktadır. Özet olarak söylemek gerekirse spor faaliyetleri bedeni yetenekleri (hareket alıģkanlığı, yorgunluğa direnme, ĢiĢmanlıkla mücadele v.b.) ruhsal yetenekleri (çevreye uyum, heyecanların denetimi, yaģamdan zevk alma, yaratıcı kiģilik v.b.) ve toplumsal yetenekleri (yardımlaģma ve dayanıģma, kurallara uyarak rekabet v.b ) geliģtirmektir. Sporun, bireyin bedensel ve ruhsal sağlığına, toplumsal iliģkiler ve iģ üretimine katkısını gösteren bilimsel gerçekler sportif etkinliklere katılma isteğini giderek arttırmaktadır. Bu artıģlar kar amaçlı kuruluģların özendirici tanıtım ve organizasyonlarının etkisini de kabul etmek gerekir. Bireyin sportif etkinliklere katılma isteğini gerçekleģtirme sekli ve düzeyi, bu konuda sahip olduğu bilince, maddi olanaklara ve içinde bulunduğu çevrenin fiziki olanakları ile teģvik ve yönlendirilmesine bağlıdır. Organizmaya sayısız yarar getirmesine rağmen spora zaman ayıramayan insanlar olmaktan artık vazgeçmemiz gerekmektedir. Bu amaçla sportif aktivitelerin içinde yer alarak spor olayına bizzat katılarak kendimize yeni bir pencere açabiliriz (Koparan ve Öztürk, 2002 :242). Vücut yapısının değerlendirilmesi yetiģkin bireylerin fiziksel uygunluğu ve tıbbi olarak denetlenen rehabilitasyon programının önemli bir parçası olmuģtur. Uygun vücut kompozisyonu atletik performansının maksimize edilmesi açısından ve genel sağlık ve dıģ görünüģ için önemlidir (Tomar, 2009:27). Pilates çalıģmalarına katılan hastaların ağrılarında azalma, yaģam kalitelerinde artıģ, kasılmalarda azalma ve kendine güven düzeylerinde artıģlar gözlemlenmiģtir (Korkmaz, 2009:29).

64 54 Egzersize katılımın fiziksel ve fizyolojik yararlarının yanında gerginliği azalttığı, psikolojik iyilik sağladığı ve psikiyatrik rehabilitasyon programların tedavi yöntemleri arasında yer aldığı bilinmektedir. Yapılan araģtırmalar da bunu desteklemektedir (Arslan ve diğerleri, 2011:121). Sağlıklı YaĢam Kalitesi (SYK) sağlıklı büyüme ve adaptasyon ile ilgili kaynaklar, genellikle çok boyutlu yapı olarak kabul edilmektedir. Zihinsel, sosyal ve ruhsal yapı gibi psikososyal etki, sağlıklı yaģam kalitesi ile açıklanan yapı fiziksel, sosyal, psikososyal ve fonksiyonel iģlevsellik ve esenliktir (Palou ve diğerleri, 2012:393) Fitness Merkezleri Fitness merkezi: Bireylere sağlık ve zindelik bağlamında fiziksel etkinlik hizmetleri sunan iģletme olarak tanımlanmaktadır (Tüfekçi, 2010:3). Son yıllarda baģta Amerika ve bütün Avrupa Ülkelerinde, Milli GeliĢmenin Temeli sloganıyla büyük ölçüde yaygınlaģan, spora baģlangıcın ve tüm sporların temeli sayılan Vücut GeliĢtirme sporu ve beraberinde Fitness ve sağlıklı spor yapma eğilimi gittikçe benimsenerek, yediden yetmiģe herkesin kendi evinde veya spor tesislerinde severek uyguladığı, bir yaģam felsefesine dönüģmüģ, sağlığın anahtarı olan spor branģları haline gelmiģtir ( Uğur ve Baysaling, 1999: 5). Fitness merkezleri içerisinde kardiovasküler egzersiz, dövüģ sporları, cimnastik, raket sporları, yürüyüģ ve koģu, aerobik, yüzme ve ağırlık antrenmanı gibi farklı etkinliklere yönelik hizmet verilebilmektedir (Basım ve Argan, 2009:342). Son yirmi yıl civarında görülen sağlık, zayıflama kampanyaları patlaması, zayıflama, boģ zaman değerlendirme, kozmetik, reklam ve diyet endüstrilerine ilave olarak ticari açıdan kıģkırtılmıģtır. Dolayısıyla spor alanındaki aktörler, örgütler,

65 55 endüstriyel ve toplumsal sektörlerden oluģan dinamik bir demet olmasından ötürü spor endüstrisinin iģleyiģi karmaģıktır (Devecioğlu, 2005:3). Sağlık ve zindelik hareketi dünyada hızla geliģen bir olgudur. Buna paralel olarak, özellikle son yıllarda bu hareket ülkemizde de geliģmeye baģlamıģtır. Reklam, televizyon programları ve ağızdan ağıza pozitif iletiģimin etkisiyle toplumumuzun büyük kısmında sağlık ve zindelik olgusuna yönelik farkındalık oluģmaktadır. Bu olguya önem veren bireyler son zamanlarda fitness merkezlerine yönelmeye baģlamıģlardır (Yıldız ve Tüfekçi, 2010:1). Sporun cinsiyet, yaģ, eğitim durumu ve bazı fiziksel yeterlilikler gözetilmeksizin toplumun her kesiminde yaygınlaģması ve tüm yaģam süresi içerisinde düzenli olarak yapabilmesi yönündeki önemli görevleri üstlenen kurumlardan bir tanesi de özel spor salonlarıdır. Bu iģlev ve sorumlulukları sebebiyle özel spor salonlarının, kullanım amaçlarına yeterince hizmet edebilecek düzeyde olması beklenmektedir. Spor iģletmeleri, toplumun sosyal ihtiyaçlarını karģılayacak hizmetleri üretip pazarlamak üzere faaliyet veren kurumlardır. Bu kurumlar verdikleri hizmet karģılığında maddi kazanç temin etseler bile esas itibariyle, insanların spor ihtiyaçlarını karģılamak için kurulurlar (Bingöl ve Doğan, 2010:199). Günümüzde spor merkezleri müģteri merkezli örgütlerdir. Önemli olan verilen hizmet, ürün ve sunulan programlardır. Eğer müģteriler katılımlarıyla memnun olurlarsa tekrar gelirler. Bu yüzden hizmetin, ürünlerin ve aktivitelerin sunuluģu önemlidir. Spor hizmetlerini farklı yapan üç ana özellik vardır. Elle tutulur baģka bir ifadeyle somut değillerdir. Spor hizmetleri çabuk bozulur, dayanıksızdır (Ayakkabı, Ģort vb. gibi spor ürünleri depolanabilir ve daha sonra satılabilirken aerobik, fitness vb. gibi spor hizmetleri depolanamaz).

66 56 Spor ürünleri tahmin edilemez. KiĢinin katılım deneyimlerine bağlıdır ve değiģiklik gösterebilir. Son 40 yıldaki bilimsel çalıģmalar, spor etkinliklerinin uluslararası düzeyde çok süratli geliģen bir endüstri olduğunu bize göstermiģtir. Amerika da değiģik tipte programlar sunan in üzerinde sağlık - spor tesisi vardır. Avrupa da ise tesis sayısı bu kadar çok değildir. Ancak fiziksel aktiviteler, fitness ve sağlık her geçen gün Avrupalıların yaģamının çok önemli bir parçası oluyor. Tesis sayıları da her geçen gün artıģ gösteriyor. Tesislerin üç türlü kullanıcısı vardır. Hafif, orta ve ağır kullanıcılar. 1-Hafif kullanıcılar bir spor merkezini 1 ay ile 3 ay arası üyelik yapıp kullanan müģterilerdir. 2-Orta kullanıcılar 3 aydan 9 aya kadar kullanan müģterilerdir ki bunlar üyeliklerini 3 aylık yaparlar. 3-Ağır kullanıcılar yıllık üyelik yapar ve 1 yıldan 3 yıla kadar katılırlar. Bu kullanıcıların baģka bir ifadeyle müģterilerin hepsinin farklı ihtiyaçları ve istekleri vardır. Bu yüzden tesislerin yönetimleri, müģterileri memnun etmek ve sadık müģteriler olarak kazanmak için farklı yaklaģımlar kullanmalıdır. Fakat tesis sahipleri ve yöneticileri için amaç müģterilerine uzun süreli kayıtlar yapmaktır. Her müģterinin beklentileri ve katılım sebepleri farklıdır. Kimi müģteri sağlıklı yaģam, kimi müģteri stres atmak, kimi ise tamamen zayıflamak için programlara katılmak amaçlı spor müģterisi konumundadırlar. Bu bağlamda baģta tesisin yönetimi daha sonra çalıģan personelin her müģterinin isteklerini karģılayabilecek nitelikte olması gerekir. Hizmetin sınırsızlığının önemli olduğu

67 57 günümüz toplumunda beklentilerin hiç bitmeyecek olmasına rağmen bunların en kısa zamanda çözüme kavuģturulması da müģterinin o tesisi seçmesinde önemli bir etken olacaktır (ġahin, 2007:9). Spor ve Rekreasyon amaçlı açılan iģletmelerde, üyelerin isteği olarak, tesisin temiz ve bakımlı olması, çevre temizliği, üyelere karģı davranıģ ön plana çıkmaktadır (MacIntosh ve Doherty, 2007:274). BaĢarılı bir spor tesisi iģletmesinde daha çok kiģiye ve daha kaliteli hizmet vermek için dikkate alınacak temel özelliklerden belli baģlıları Ģunlardır (Nacar, 1997:12) : UzmanlaĢma, ÇeĢitlendirme, GeniĢleme, Daralma, TümleĢtirme, StandartlaĢtırma. Bir sektör olarak Fitness endüstrisi çerçevesinde artan bir ilgi ve eğlence sektörü içinde kabul ediliyor. ĠĢ gücü piyasasında artıģ ve artan talep üzerine spor yönetimi konusunda uzmanlığa sahip profesyoneller içinde bir sektör olarak kabul ediliyor. Fitness merkezlerinde kalite boyutunda karakteristik temel özellikler ön plana çıkıyor. Bunlar (Fernandez ve diğerleri, 2012:311); o Temel hizmetler, o Fiyat, o Eğitmen, o ĠĢlevsellik ve Tasarım,

68 58 o Fiziksel olanaklar, o UlaĢılabilirlik, o Hizmetler, o Üyelik, o UlaĢılabilirlik, o Çocuk bakımı, o Etkinlikler, o Sağlıklı ortam, o Rahatlık, o Program, Amerika da yaklaģık sağlık kulübü bulunuyor ve 40 milyon üyesi var. Spor merkezleri endüstrisi profiline 2011 raporuna göre fitness merkezleri yıllık 22 milyar dolar gelir elde ediyor. Fitness merkezlerinde 5000 den fazla faaliyet yapılmaktadır (www. firstresearch. Com / Industry Research / Fitness -Centers. html ). Spor hizmetlerinin üretildiği tesisin kalitesi, ondan yaralanacak kullanıcıyı büyük ölçüde etkilendiğinden tesisin giriģ çıkıģı, ısıtma, ıģıklandırma, havalandırma, temizlik, vb. ergonomik ve hijyenik özelliklerinin belli bir kullanım uygunluğuna sahip olması gerekmektedir (Ergin ve diğerleri, 2011:48). Sporun toplumda artan önemi ve oynadığı eğitsel, toplumsal ve kültürel roller ve ayrıca uluslar arası müsabakaların gördüğü itibar, kamu yetkililerinin ilgisini çekmiģtir. Sporun toplum üzerinde olumlu etkisi olduğunun kabul edilmesi, sporun kamu yararına yönelik bir kamu hizmeti olarak değerlendirilmesine neden olmuģtur.

69 59 Spor, devletin vazgeçemeyeceği ya da tesadüfe bırakamayacağı unsurlardandır. Çünkü bedensel, zihinsel ve ruhsal yönden sağlıklı bir toplum yetiģtirmek, her devletin esas görevlerindendir. Bu nedenle, ülkelerdeki beden eğitimi ve sporun yapısal örgütlenmeleri, yönetim anlayıģları ve yönetime katılma Ģekilleri, spor yönetimi açısından önem taģımaktadır. Öyle ki, spor devletin maddi ve manevi desteği olmadan yönetilemez ve geliģtirilemez (Gök ve Sunay, 2010:8) Fitness Merkezlerinde MüĢteri MüĢteri, ürün ya da hizmeti satın alan değil kullanan kiģidir. Ödediği fiyat karģılığında bir ürün ya da hizmet satın alan ya da almak isteyen kimse ya da kurum ve kuruluģlar; bir ürün ya da hizmete karģı istekli olan ve onu almak isteyen kimselerdir (UlaĢanoğlu, 2005:12). Belirli bir iģletmenin belirli bir marka malını, ticari veya kiģisel amaçları için satın alan kiģi veya kuruluģtur (Midilli, 2011:30). ĠĢletmenin nihai çıktı olarak ürettiği ürünü talep eden, iģletme dıģındaki kiģi ve kuruluģlar, müģteri olarak tanımlanır. MüĢterilerle sağlıklı, iyi iliģkiler kurmak ve onları dinlemek, örgütsel yapının müģteri istek ve beklentilerine göre yapılandırılması konusu artık zorunluluk haline gelmiģtir. MüĢterilerin profilini ve satın alma tercihlerini bilebilmek ve onları tanıyabilmek için iģletmeler, pazarlama elemanlarının ürün satıģ noktalarını denetlemesini sağlamakla birlikte, ürünü satın alan müģterilerle yüz yüze iletiģim kurmalarını ve müģteri ile ilgili bilgilere sahip olmalarını sağlamalıdırlar (Açan, 2007:263). Kotler, yeni müģterinin eğilimlerini (trendlerini) aģağıdaki gibi belirtmektedir (Balcı, 2005:19):

70 60 MüĢterinin bilgi düzeyinin artması, biliçlenmesi ve daha seçici hale gelmesi, MüĢterilerin ürün ve özellikle de hizmet beklentilerinin yükselmesi, Ġnsanların üzerinde zaman baskısının artması ve artık alıģveriģ yapmaya daha az zamanlarının olması, Elektronik (Online) alıģveriģin yaygınlaģması, Ürün ve markaya bağlılığın azalması, Pazar bölümlemesinin artması, pazarların gittikçe daha küçük gruplara ayrılması, Global alıģveriģ olanaklarının doğması ve yayılması. BiliĢim çağının ve bilgi toplumu olmanın getirdiği değiģimle beraber, bireylerin, toplumların, dolayısıyla tüketicilerin, sosyal, kültürel, ekonomik, demografik niteliklerinde, satın alma alıģkanlıklarında ve yöntemlerinde, yaģam tarzlarında ve yaģama bakıģ açılarında da önemli değiģmeler gerçekleģmiģtir (Balcı, 2005:20) MüĢteri iliģkileri evreleri (Kül, 2011:38) ; MüĢteriyi tanımlama MüĢteriyi gruplama KiĢiselleĢtirme MüĢteriyle iletiģim kurma Spor tesisleri, müģteri merkezli hizmet sunan kurumlar olarak müģteri memnuniyetini sağlamak durumundadırlar. MüĢteriler gittikleri spor merkezinden/tesisinden memnun oldukları takdirde spor tesisine tekrar geleceklerinden hizmetin, ürünlerin ve faaliyetlerin sunuluģu diğer hizmet iģletmelerinde olduğu gibi spor tesisleri için de önemlidir. MüĢteriler artan kalite beklentisinde olduklarından kaliteli hizmetin sunulmaması, müģteri kaybıyla sonuçlanacaktır (Ergin, 2011:197).

71 61 MüĢteriler, demografik özellikleri, kiģilikleri, algıları, tutumları ve sosyo ekonomik durumları bakımından farklıdırlar. Bu farklılık müģterilerin istek ve ihtiyaçlarında da farklılık meydana getirmektedir. Ġstek ve ihtiyaçlardaki farklılığa karģın müģterilerin ortak noktası ise beklentilerin karģılanmasıdır. MüĢterilerin ortak beklentileri ise Ģunlardır (UlaĢanoğlu, 2005:13): Önemsenme, Duyarlılık, Hizmetin izlenmesi ve memnuniyetin sorulması, KiĢisel ilgi, Açıklık ve dürüstlük, Kendisine zaman ayrılması, Alternatiflerin sunulması, Ürün, hizmet ve bunların arızalarının teknik açıklaması, Güzel hizmet, Hizmet garantisi GeçmiĢte, iģletmelerin en önemli amaç birisi de sundukları ürün ya da hizmetleri satın alacak müģteri bulmalarıydı. Ancak, günümüz iģletmeleri için bu amaç yeterli değildir. MüĢteriyi sadece bulmak değil aynı zamanda elde tutabilmek de bunun önemli bir parçası olmaktadır (Kağnıcıoğlu, 2002:80). MüĢterinin daha önceki hizmet alımlarında yaģamıģ olduğu hizmet deneyimleri, bir sonraki hizmet sürecindeki tutum ve davranıģlarına, hizmetten beklentilerine ve hizmet kalitesi algılamalarına önemli ölçüde yön verecektir ( Torlak ve diğerleri, 2007:80) Son yıllarda dünyada ve Türkiye de insanların yoğun iģ temposundan arta kalan zamanlarında sağlıklı spor yapmak için Sağlıklı YaĢam Merkezleri ve Fitness salonlarına gittikleri bilinmektedir. Bu iģletmelere giden insanların sunulan

72 62 hizmetlerden tatmin olup olmadıkları iģletmenin geleceği açısından son derece önemlidir. MüĢteri tatmini bu iģletmelerde baģarının en önemli unsurudur. Sağlıklı YaĢam ve Fitness Merkezlerinin amaca uygun olarak iģin ehli kiģiler tarafından açılıp iģletildiğinde topluma katkısının olduğu bilinmektedir. Böyle yerlerin hayatlarını devam ettirmeleri için müģteri-üye memnuniyeti ve tatmini çok önemlidir. MüĢteri-üye tatmini sağlamak iģletmenin kalitesini ve kar oranını da yükseltmesi beklenebilir (Günebakan ve diğerleri, 2009:106). Yeni müģteri elde etmenin maliyeti, mevcut müģterileri elde tutmanın maliyetinden daha fazladır (Vavra, 1999:32). Mevcut müģterileri kaybetmemek için, müģterilerinin tatmin düzeyini arttırarak onların iģletmeye olan sadakatini geliģtirmek gereklidir. MüĢteri tatmini, müģteri sadakatinin oluģturulmasında ana etken olarak değerlendirilmektedir. MüĢterilerin, sunulan ürün ve hizmetlerden memnun olması, iģletmeye karģı sadakat geliģtirmelerine sebep olmaktadır ve sadık müģteriler, firmanın karlılığı ve baģarısının kanıtı olarak değerlendirilmektedir (Yıldız, 2012:217). Hayatımızdaki her tür etkinlik ve deneyim, reel içeriğinden boģalarak metasal/ticari bir boyut kazanmıģtır. Örneğin, eģya ve mamul maddeler gibi duygularımız da çoktandır pazara çıkmıģtır. Bedenin kendisi, baģlı baģına bir metasal ikonogrofi halini almıģ, bedene yapılan yatırım günümüze gelinceye kadarki en akıl almaz boyutlara varmıģtır. Bedenin her bölgesi, beden endüstrilerinin kolonize etmeye çalıģtıkları, bize ait olmaktan çıkardıkları bir hiper gerçekliğe dönüģmüģtür. Moda, kreasyon, estetik cerrahi, fitness center lar, body building salonları, kuaför, pedikür ve manikürcülük, fiziksel aktiviteler, yürüyüģ sporları, incelme ve solaryum gibi çok değiģik endüstriyel birimler, modern insanın bedeni üzerindeki kontrolünü ele geçirmeye, bedeni üzerindeki iktidarını sıfırlamaya yönelmiģlerdir. Beden artık bir meta, karlı bir değiģ/ tokuģ rejimi, pazar değeri yüksek bir emtiadır. Beden, günümüzün prestij, statü, imaj, gösterge ve iģaretlerinin üzerinden boyutlandığı

73 63 oldukça parıltılı bir yeni zaman icadı olarak iģlem görmüģ, popüler bir ilgi patlamasına uğrayarak bir tür hiper gerçekliğe dönüģmüģtür (Aytaç, 2006: 43). Chelladurai (1992, 1994) spor hizmetlerini, katılıma dayalı ve izleyiciye yönelik spor hizmetleri olmak üzere iki geniģ küme altında sınıflandırmaktadır. Rekreasyon ve fitness merkezlerinde sunulan hizmetler katılıma dayalı spor hizmetlerine, stadyumda gerçekleģtirilen spor müsabakasına (örneğin futbol) yönelik veya çok branģlı bir spor organizasyonuna (örneğin olimpiyat) yönelik hizmetler ise izleyiciye yönelik hizmetlere örnek olarak verilebilir. Biçer (2008) ise, sporu yapan ve spora katılan insanlar dikkate alınarak üç tür sınıflama yapmıģtır. Bunlar; rekreatif olarak yapılan spor ve amatörlük (bireylerin sağlıklı olmak, fiziksel, zihinsel, ruhsal ve sosyal fayda sağlamak üzere yaptıkları spor ve sportif çalıģmalar), elit düzeyde yapılan spor ve profesyonellik (sporu bir kariyer olarak seçen ve belirli bir maddi kazanç elde etmek üzere sportif yarıģmalarda yer alan sporcu, teknik adam ve ilgili kiģi ve kurumlar), yarı profesyonel olarak yapılan sporlar (futbol, tenis, NBA basketbol ligi, profesyonel boks, Amerikan futbolu gibi belirli ulusal, uluslar arası federasyonların ve kuruluģların belirlediği ilke ve amaçlar doğrultusunda amatör kurallar altında yapılan sporlar) dır (Yıldız, 2009:1214). Günümüzün Herkes için Spor ve Hayatın Ġçinde Olun gibi sağlık kampanyalarının metalaģmamıģ sporcu orduları ürettiği iddiasına karģı, devletin inisiyatifinde ve ticari olarak desteklenmiģ bu tip kampanyaların berisindeki gerekçenin esasen iktisadi olduğunun iģaret edilmesi gerekir. Sağlıklı bir iģ gücü ve kendi kendine daha yeterli olabilen bir yaģlı nüfus üretme amacı takdire değer olabilir, ama bunun sporun ve sporla ilintili hazların içsel değeriyle pek az ilgisi vardır. Spor ve sporcu tüketim kültürünün teģvikinde yoğun bir Ģekilde kullanılır. Bu kullanımla satılan, sporun kendisi dahil, gençlik, güzellik, romans, seksi çekicilik, enerji, sağlamlık, sağlıklılık, hareket, heyecan, macera, özgürlük, exotica, lüks, zevk alma, eğlence, kısaca iģte bu hayat bilincidir. Ayrıca sporu tüketmek, sosyal görüntümüzün yaģam biçimimizin ve sosyal gruplarımızın oluģmasında önemli role

74 64 sahiptir. BaĢkalarından geri kalmamak, onları geçmek ve aģmak tutkusu tüketimi daha yüksek düzeylere çekmektedir (Solmaz ve Aydın, 2012:75). Günümüzde spor yapan kiģilerin spor yapma amaçlarına bakıldığında sporun sağlığı koruma, zevk ve eğlence olması, çalıģma verimini arttırması, sosyal ve yeni arkadaģ çevresi oluģturması gibi nedenler sıralanmaktadır. Spor yapmaya iten arka plandaki nedenler ise, boģ zamanın olması, yaģlılık, rekabetçi çıkarlar ve hastalıklar olarak sıralanmaktadır (Kül ve diğerleri, 2011:61). Spor tesisleri, müģteri merkezli hizmet sunan kurumlar olarak müģteri memnuniyetini sağlamak durumundadırlar. MüĢteriler gittikleri spor merkezinden/tesisinden memnun oldukları takdirde spor tesisine tekrar geleceklerinden hizmetin, ürünlerin ve faaliyetlerin sunuluģu diğer hizmet iģletmelerinde olduğu gibi spor tesisleri için de önemlidir. MüĢteri beklentilerini karģılamak için kaliteli hizmet sunma Ģartı, spor iģletmecilerini devamlı bir iyileģme çabasına itmektedir. MüĢteriler artan kalite beklentisinde olduklarından kaliteli hizmetin sunulmaması müģteri kaybıyla sonuçlanacaktır (Lapa ve diğerleri, 2011:68). Spor ve fitness merkezleri tüketici odaklı organizasyonlardır. Tüketicilerin beklentilerinin karģılanması hem var olan tüketicilerin elde tutulması hem de yeni tüketicilerin bu merkezlere üye olması açısından önemlidir. Spor tüketicilerinin bu merkezlerde fiziksel etkinliklere katılmasını etkileyen birçok faktör bulunur. Yapılan araģtırmalar fiziksel (sağlıklı olma, kilo verme, vs.), sosyal, arkadaģlık, bir gruba dahil olma, vs.), duygusal (neģeli olma, iyi görünme, mücadele, vs.) ve psikolojik ( stres ve kaygıdan uzaklaģma, enerji boģaltımı, vs.) ihtiyaçların fiziksel etkinliklere aktif olarak katılmayı etkilediğini göstermektedir. Spor merkezlerinde bu ihtiyaçların tümünün ya da bir bölümünün karģılanması spor yöneticileri açısından önemli görevlerden biridir. Çünkü spor merkezlerine üye olan

75 65 tüketicilerin ihtiyaç ve isteklerinin karģılanması onların tatmin düzeyini ve buna bağlı olarak da spor merkezine olan ilgiyi etkileyecektir. Spor ve fitness merkezlerinin baģarısı için spor tüketicilerinin ihtiyaç ve isteklerinin karģılanması gereği hem araģtırmacılar hem de uygulamacılar tarafından kabul edilse de bu organizasyonlar içerisinde tüketici tatmininin araģtırılmasına yönelik yeterli çabanın gösterilmediği görülmektedir. Bunun nedeni spor ve fitness merkezlerinin kompleks yapıları ile spor hizmetlerinin özel karakteristiklerinden dolayı tatmin ölçümünün zorluklarından kaynaklanabilir. Bir spor merkezi gerek tüketicilerine sunduğu araç gereç gerekse de yürütülen etkinlikler ile kompleks bir organizasyon yapısına sahiptir. Bu noktadan hareketle spor merkezlerine üye olan tüketicilerin algıladıkları kalite ve tatminin bu bireylerin katıldıkları etkinlikler ve bu etkinliklerin gerçekleģtiği ortamlar ile Ģekilleneceğini ifade edebiliriz. Bir iģletmenin sunduğu mal ve hizmetlere yönelik tatmin ya da tatminsizliğin oluģma nedenlerinin bilinmesinin tüketici beklentilerinin karģılanmasında anahtar rol oynadığını belirtmektedir. Tüketicinin bir mal ya da hizmete yönelik tatmin ya da tatminsizliği ürünü kullanmadan önceki beklentileri ve kullanım sonrası elde ettiği deneyim arasındaki dengeye bağlıdır (Katırcı ve Oyman, 2011:92). Rekabetin en Ģiddetli olduğu hizmet sektöründe de zaman yönetimi, hizmet veren iģletmeler için giderek önem kazanmaktadır. Zamanı bu kadar değerli olan insanlara hizmet veren iģletmeler müģteri memnuniyetini ancak beklemeyi azaltarak ve daha hızlı hizmet sunarak yaratabilir konuma gelmiģlerdir. Hizmet sektöründe son zamanlarda önem kazanmaya baģlayan spor tesisleri de müģteri memnuniyetini sağlayabilmek için çeģitli stratejiler geliģtirmek zorundadır. Ġnsanlar değerli ve kıt olan zamanlarını bekleyerek geçirmek istemezler. Spor tesislerinin ihtiyaç haline gelmeye baģlaması ülkemiz için yeni bir durumdur. Bu sebeple spor tesisleri ile ilgili tüketici bilinci henüz geliģmemiģtir. MüĢteriler spor yaparken zamanlarının bir bölümünde diğer spor yapan müģterilerle sohbet ederek geçirmekte, bu sebeple bekleme ile ilgili Ģikayette

76 66 bulunmamaktadırlar. Fakat çok yakın bir gelecekte bilinçli müģteriler oluģacaktır. MüĢteri spor tesisine spor yapmaya gittiğinde beklemek istemediğini tepki göstererek bildirecektir. ĠĢte o zaman alternatifi varsa, hizmet alırken beklemek zorunda kaldıkları spor tesisini tercih etmeyeceklerdir. Bu da spor tesisi için müģteri kaybı demektir. Gelecekte oluģabilecek böylesi bir durumla ilgili, önceden alınacak tedbirler, müģteri kaybını azaltarak karlılığı artıracaktır. Ekonomik denge baģka bir ifadeyle müģterilere en iyi ve etkin hizmet sunma, kuyruk modelleri ile gerçekleģmektedir (ġahin, 2007:1). Oliver (1997) ın karlılık ile ilgili daha doğru iliģki için önerisi, kalite yoluyla hizmet ve sadakat doğrudan karlılığı etkilemektedir (Makover, 2003:46). KARLILIK HİZMET SADAKAT KALİTE ġekil 10: Kalite ve Karlılık iliģkisi Kaynak: MAKOVER Bosmat, Examining The Employee- Customer Chain Ġn The Fitness Ġndustry Florida State University, College Of Education, Florida, 2003, s.46. Spor eğitimi bir kültürlenme etkinliğidir; çünkü spor bir eylemdir. Sporda eylem yetisi ise spor yapmaktan ve spor yapmaya ehil olmaktan fazla bir Ģeydir. Çok boyutludur, zengin ve toplumsal bir olgudur. Çünkü birey spor eğitimi sayesinde spor üstüne düģünmeyi de öğrenir. Bu da spor kültürünü oluģturur. Spor kültürü