SORULARLA FRANCHISING

Transkript

1

2 İSTANBUL TİCARET ODASİ Yayın No SORULARLA FRANCHISING İSTANBUL

3 Bu eserin tüm telif hakları İstanbul Ticaret Odası'na (İTO) aittir. İTO'nun ve yazarının ismi kaydedilmek koşuluyla yayından alıntı yapmak mümkündür. Ancak, İTO'nun yazılı izni olmadan yayının tamamı veya bir bölümü, kopyalanamaz, çoğaltılamaz, ticari amaçlarla kullanılamaz. ARALIK 1998 İstanbul ISBN İTO yayınları için ayrıntılı bilgi İTO Ticari Dokümantasyon Şubesi'nden edinilebilir. Tel. : (212) / 303 Faks: (212) E. Posta : tr-ito.com BASKI MEGA AJANS REKLAMCILIK MATBAACILIK FUAR HİZM. LTD. ŞTİ. Tel.: (212) Tel - Faks : (212)

4 ÖNSÖZ Geçmişten günümüze kadar yaşamm her evresinde bireylerin hem alıcı hem satıcı işlevlerini yerine getiriyor olmaları, işletmelerin en geniş anlamda varoluş amaçlarının, "bir toplumun ihtiyaçları ile o toplumun sözkonusu ihtiyaçlara vereceği cevaplar arasında köprü kurmak" şeklinde tanımlanmasını gerekli kılmıştır. Ancak hızla değişen ve gelişen hayat şartları bu tanımın zaman içerisinde değişmesine neden olmuş ve işletme faaliyetleri arasında, mal veya hizmetlerin üreticilerden tüketicilere ulaştırılması daha büyük bir önem taşımaya başlamıştır. Aslında bu tür bir yaklaşımla, günümüz modern işletmeciliğinin sadece dağıtım fonksiyonunu içerdiğini söylemek mümkündür. Ancak işletme faaliyetlerinin içerisinde pazarlamanın, pazarlama içinde ürün, hizmet, fiyat ve dağıtım faaliyetlerinin ayrı bir önemi ve yeri vardır. Franchising de, kendini kanıtlamış kuruluşların, ürettikleri mal ve hizmetleri, deneyim ve bilgi birikimlerini bir sözleşme çerçevesinde bağımsız müteşebbüslere aktararak tüketiciye ulaştırdıkları bir işletme modelidir. Ürün ve hizmetlerin pazarlamasını geliştiren bir sistem olan franchising, ilk defa ABD'de ortaya çıkmıştır. ABD'de 1950'lerden beri uygulanan sistem Türkiye'de 1985 yılında ilk kez uygulama alanı bulmuştur. Franchising sayesinde, gerek yurtiçinde ve dışında tüketiciden genel kabul görmüş ürünlerin ve hizmetlerin Türkiye'de yaygın olarak tanıtılması ve pazarlanması, gerekse belli bir başarı kazanmış yerli ürünlerimizin yurtdışına açılması sağlanmaktadır. Franchising konusunda pratik bilgiler vererek bilgilendirmeyi hedefleyen kitapçığımızın, başta üyelerimiz olmak üzere, tüm ilgililere yararlı olmasını dilerken, çalışmanın güncelleştirilmesinde emeği geçen Etüt ve Araştırma Şubesi Araştırma Raportörü Elif Çakır'a teşekkür ederim. Prof. Dr. İsmail ÖZASLAN Genel Sekreter

5

6 İÇİNDEKİLER Sayfa 1. Franchising Nedir? 1 2. Franchising Sisteminin Tarihi Gelişimi Nasıldır? 3 3. Franchising Türleri Nelerdir? Ulusal ve Uluslararası Franchising Nedir? 5 5. Ürün ve Marka Franchising'i Nedir? İşletme Sistemi Franchising'i Nedir? 5 7. Franchising sisteminin Franchisee Açısından Yararları Nelerdir? Franchising Sisteminin Franchisee Açısından Sakıncaları Nelerdir? Franchising Sisteminin Franchisor Açısından Yararları Nelerdir? Franchising Sisteminin Franchisor Açısından Sakıncaları Nelerdir? Franchise Almayı Düşünenlerin, Franchisor Seçerken Dikkat Etmesi Gereken Hususlar Nelerdir? Franchisor'ın Yükümlülükleri Nelerdir? Bireysel Franchisee'nin Yükümlülükleri Nelerdir? Her İki Tarafın Sürekli Yükümlülükleri.Nelerdir? Franchising Sözleşmesinde Bulunması Gereken Hususlar Nelerdir? Franchising Sözleşmesinde Franchisee'ye Tanınan Haklar ve Kısıtlamalar Nelerdir? Franchising Sözleşmelerinde Franchisor'a Tanınan Haklar Nelerdir? Faaliyet Bölgesi (Franchise Territory) Taraflar Arasında Nasıl Belirlenir? Franchising Sözleşmelerinde Süre Ne Kadardır? Franchisor'ın Franchisee'ye Verdiği Destek Hizmetlerinin Kapsamı Nedir? Franchise Bedeli "Franchisee Fees"in Ödeme Şekilleri Nelerdir? 18

7 22. Bir Franchisor, Bireysel Franchisee Adayının Bir Ön Anlaşma İmzalamasını Şart Koşarsa Hangi İlkeler Kabul Edilmelidir? Franchising Sisteminin Uygulama Aşamaları Nasıl Gerçekleşmektedir? Bilgi Paketinin Kapsamı Nedir? Master Lisans Nedir? Subfranchising Nedir? Franchising Sisteminde Franchisee'leri Kontrol Mekanizması Nasıl İşlemektedir? Reklam ve Tanıtım Yapılırken Ana Şirket Politikalarına Bağlı Kalma Ölçüleri Nelerdir? Franchisee Bulmaya Yönelik Reklam ve Bilgilendirme Nasıl Olmalıdır? Rekabet Politikası Açısından Franchise Alanında Yeni Açılan İşletmelerin Yarattığı Etkiler Nelerdir? Franchising Sistemi ile Bayilik Arasındaki Fark Nedir? Franchising Sisteminin Acentelikten Farkı Nedir? Dünyada Franchising Sisteminin Yasal Yönden Tanımlanması Nasıl Yapılmaktadır? Türk Hukuk Düzeninde Franciusing Sistemiyle İlgili Yasal Düzenlemeler Nelerdir? Franchising Sözleşmesi Devredilebilinir mi? Franchise Veren Firma Yabancı Uyruklu İse Hangi Kanun Kapsamında Değerlendirilmektedir? Franchising Sisteminin Gelişimini Hızlandıran Ana Eğilimler Nelerdir? Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerde Yatırım Kararı Olarak Franchising Sistemi Uygulamasının Avantajları ve Dezavantajları Nelerdir? Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin (KOÖİ) Sorunlarına Franchising Sisteminin Getirdiği Alternatif Çözümler Nelerdir? Franchising Sisteminde Önde Gelen Sektörler Hangileridir? 42

8 41.Franchising Sisteminin İstihdama Etkileri Nelerdir? Leasing Yönteminin Franchising Sistemine Kazandırdıkları Nelerdir? Franchising Sektörüne Yönelik Leasing Sözleşmelerindeki Unsurlar Nelerdir? Franchising Sektöründe Büyük Bir Marka ile Leasing Anlaşması Yapmanın Avantajları Nelerdir? Yatırım Aşamasında Franchisee'nin Fon İhtiyacı Olduğu Temel Konular ve Bunlara Alternatif Çözümler Nelerdir? Gelir ve Kurumlar Vergisi Kanunlarında Franchising ile İlgili Hükümler Nelerdir? Franchising İşlemlerinin Katma Değer Vergisi Karşısındaki Durumu Nedir? Franchising İşlemlerinin Damga ve Harçlar Vergisi Kanunları Karşısındaki Durumu Nedir? Franchising'in Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi Karşısındaki Durumu Nedir? Franchise Anlaşmalarına İlişkin Grup Muafiyeti Nasıldır? Franchising Sisteminin Türkiye'deki Uygulamaları Nelerdir ve Nasıl Bir Gelişme Göstermektedir? Franchising Sisteminin Türkiye'deki Seçenekleri Nelerdir? Franchising Sektörünün Ulusal Ekonomiye Katkıları Nelerdir? Franchising Sistemi ile İlgili Olarak Avrupa Birliği'nde Verilen Teşvikler Nelerdir? Franchising Sistemi ile İlgili Olarak Türkiye'de Verilmesinde Yarar Görülen Teşvikler Nelerdir? Franchising ile İlgili Bilgi Alınabilecek Kuruluşlar Hangileridir ve Hizmetlerinin Kapsamı Nedir? Dünyada Franchising Sistemi ile İlgili Örgütlenmeler Nelerdir? - 68

9 58.Franchising Piyasasını Destekleyen Finans Kurumları, Uzun Vadeli Düşük Faizli Kredi Bulunabilmesi İçin Başvurulabilecek Kurumlar Hangileridir?.. 70 Kaynakça Türkiye Franchisor Listesi

10 1. Franchising Nedir? Franchising, bir ürün veya hizmetin imtiyaz hakkına sahip tarafın belirli bir süre, şart ve sınırlamalar dahilinde, işin yönetim ve organizasyonuna ilişkin bilgi ve destek (knowhow) sağlamak suretiyle, imtiyaz hakkına konu ticari işleri yürütmek üzere ikinci tarafa verdiği imtiyazdan doğan uzun dönemli ve sürekli bir iş ilişkileri bütünüdür. Franchising, birbirinden bağımsız iki taraf arasında meydana getirilen sözleşmesel bir ilişkidir. Franchising, sistemin yaratılma ve ilk uygulama yeri olan A.B.D.'de başlamıştır. Bu sistem ile çalışan yaklaşık 60 işkolu mevcuttur. Bunlar arasında; Otomobil kiralama, otomobil servis ürünleri, iş yardım servisleri, iş araçları, giyim ve ayakkabı, yapı dekorasyon, bilgisayar, kozmetik perakende satış mağazası, eğitim, yiyecek, sağlık ürünleri ve servisleri, ev aletleri, kuru temizleme, fast-food, otelcilik ve lokantacılık vb. sektörler bulunmaktadır. Özellikle hizmet sektöründe bu tür çeşitlendirme hızla artmaktadır. Lügat manası "imtiyaz" olan Franchise İngilizce bir kelimedir. Fransızca "Affranchir" olan Franchise sözcüğünden "Franchising-İmtiyaz verme" kelimesi türetilmiştir. Franchisor ürüne, hizmete veya bilgi birikimine ve bunlara ait denenmiş, kalitesini kanıtlamış ve başarılı bir markaya, isme sahip ve bunların satış, dağıtım veya işletme hakkını belirli bir bedel karşılığı veren taraftır. Franchisor, kendisi ve bireysel Franchisee'lerinden oluşan franchising sisteminin kurucusu ve uzun vadeli koruyucusu-

11 dur. Franchisee, doğrudan veya dolaylı bir mali bedel karşılığında Franchisor'ın ticari adını ve/veya hizmet markasını, know-how'mi" iş görme ve teknik yöntemlerini, işgörme sistemini ve diğer sınai ve/veya fikri mülkiyet haklarını kullanma hak ve zorunluluğunu, taraflar arasında bu amaçla yapılan yazılı bir franchise anlaşmasının süresi ve kapsamı içinde devamlı olarak alacağı ticari ve teknik destek ile üstlenir. Franchisee'nin Franchisor'a ödediği bedel; isim, marka veya sistemi kullanma hakkı karşılığında ödenen bir başlangıç ücreti "Franchisee Fee"den ve yıllık ciro ve kardan, anlaşmada belirlenen oranlarda, yüzde olarak ödenen ücretlerden "Royalty"den oluşur. Bu durum aşağıdaki gibi gösterilebilir: Başlangıç Ciro veya kar Ödenen + Üzerinden Ödenen^ FRANCHISEE İdari, mali, teknik, pazarlama FRANCHISOR ^ ve eğitim destek hizmetleri *-"Know-how", Franchisor'un tecrübe ve testlerle edindiği, patentli olmayan gizli, önemli, tanımlanmış pratik bilgileridir. -*Gizli" bir bütün veya onu oluşturan parçalarınm kesin bir bileşimi olan know-how" "genel olarak bilinmiyor veya kolayca ulaşılamıyor demektir. -*Önemli" know-how malların satışı veya hizmetlerin son kullanıcıya sunulması konusunda önemli bilgiler içeriyor demektir. Özellikle malların satışa sunulması, hizmetlerin sunulmasıyla bağlantılı olarak malların işlenmesi, müşterilere davranış yöntemleri, işletme ve finans yöntemini ilgilendiren konuları kapsar, Know-how, anlaşma tarihi itibariyle Franchisee'ye yarar sağlamalı onun rakipleri karşısındaki konumunu güçlendirmeli, özellikle onun performansını yükseltmeli veya yeni bir pazara girmesine yardım etmelidir. -^Tanımlanmış" know-how gizli ve önemli sayılmaya yeterli derecede etraflıca tanımlanıyor demektir. Know-how tanımı franchise anlaşmasında veya ayrı bir belgede yapılmış veya uygun herhangi bir şekilde kaydedilmiş olabilir.

12 2. Franchising Sisteminin Tarihi Gelişimi Nasıldır? Bugünkü anlayışla, A.B.D.'deki franchising uygulamalarının geçmişi, bir yüzyıl önceye dayanır. Amerikan iç savaşının ardından,1863 yılında Singer Dikiş Makinaları Şirketi, finansal açıdan bağımsız olan işletmeleri franchising yoluyla birleştiren bir dağıtım sistemi kurmuştur. Franchising sistemi en güçlü tanıtımını 1888'de General Motors ve 1902'de ilaç sektörüne franchise veren Racall ile yapmıştır. Daha sonra, araba üreticileri, Pepsi-Cola, Coca- Cola ve Seven-up gibi alkolsüz içecek firmaları, benzin istasyonları zinciri ve çeşitli perakende satış mağazaları sisteme katılmıştır. 1950'li yılların sonlarında, franchising sisteminde patlama olarak nitelendirilebilecek bir artış olmuş ve düzinelerce franchising sistemi oluşturulmuştur. Yine 1950'li yıllarda, rekabet ve ekonomik gelişme üzerindeki olumlu etkileri nedeniyle, halkın daha da çok ilgisini çeken franchising sistemi, yeni bir hız kazanmıştır. Bu dönemden sonra, franchising, iş yapmanın farklı bi ^ yöntemi olarak tanımlanmıştır. Bu tanımlama, sistemin 1960'lı yıllarda franchising yöntemleri kullanılarak, yaratıcı yeni girişimciliğin gelişmesine de olanak sağlamıştır. Franchising, ilgili işadamları profesyoneller için farklı bir uzmanlık alanı haline gelmiştir. Bu gelişmelerin etkisiyle 1960 yılında franchising sektörünün ilk birliği olan "Uluslararası Franchising Birliği" (International Franchise Association-IFA) kurulmuştur.

13 Sistem sadece ekonomik faydaları için değil, aynı zamanda sosyal önemi açısından da tercih edilmiştir. Böylece, büyük işletmeler ve küçük girişimciler, kendilerine karşılıklı olarak fayda sağlayan bir birliğe bağlanma olanağına kavuşmuşlardır. Bu nedenle, franchising bağımsız çalışan işadamlarını hem korumuş, hem de büyümelererine yardımcı olmuştur. Bu gelişmelerin sonucu olarak, A.B.D.'de 1991 yılında perakende satışların %35'i franchising işletmeleri tarafından gerçekleştirilmiştir. Sözkonusu yıl, satışların değeri milyar dolara ulaşmıştır. 1970'li yıllarda Avrupa'da hızla yaygınlaşan franchising sisteminin ülkemizdeki uygulamaları ise, 1980'lerin ikinci yarısında başlamıştır. Franchise vererek Türkiye pazarına ilk giren firmalar, Mc Donald's, Pizza-Hut, Wendy's ve Kentucky Fried Chicken gibi fast-food alanında dünya çapındaki isimlerdir. Türkiye'ye fast-food ile giren ve özellikle hizmet sektöründe büyük ilgi ile karşılanan franchising çok hızlı bir biçimde yaygınlaşmaya başlamıştır. 2. Franchising Türleri Nelerdir? Franchising sistemini uygulamaları açısından iki grupta incelemek mümkündür. Sistemin uygulandığı ülkeye göre; Ulusal ve Uluslararası Franchising'den sözedilebilir. Sunulan fırsatlar açısından; Ürün ve Marka Franchising'i, İşletme Sistemi Franchising'i şeklinde bir sınıflama yapmak mümkündür.

14 4. Ulusal we Ulusiarararası Franchising Nedir? Franchising sözleşmesi bir ülke sınırları içinde, şehirler ya da bölgeler arasında yapılıyorsa Ulusal Franchising, iki ülke arasında yapılıyorsa Uluslararası Franchising'den söz edilebilir. 5. Ürün ve Marka Franchising'i Nedir? Ürün ve Marka Franchising'i A.B.D.'de üretici ve satıcı arasında bağımsız bir satış ilişkisi şeklinde başlamıştır. Bu ilişki çerçevesinde, satıcı firma, kendini üretici firma ile özdeşleştirmeye çalışmaktadır. Belirli ürünlerin, benzer görünümdeki bağımsız işletmelerde pazarlanması sonucu, üretici ile satıcının aynı imaj altında birleşmesi sağlanmaktadır. Bu tür franchising'de esas olan belirli bir marka ya da ticari unvanın kullanılmasıdır. Ayrıca imtiyazı veren firma karşı taraf üzerinde sevk ve idare dahil geniş ve sürekli bir denetim hakkına sahiptir. Bazı basit konularda, franchise alan kuruluş, üretim safhasına da girebilir. Otomobil ve kamyon satıcıları, benzin istasyonları, alkolsüz içki üreticileri bu tür franchising'in en tipik örneklerini oluşturmaktadırlar. 6. İşletme Sistemi Franchising'i Nedir? Franchising'in bir başka türü işletme sistemi franchising'dir. Burada Franchisee ve Franchisor arasında, sadece ürün, servis ve marka alanında değil, bir bütün olarak işletme sistemi

15 için sürekli bir iş ilişkisi ve işbirliği yapılmaktadır. İşletme sistemi franchising'i içerisinde pazarlama ve üretimle ilgili tüm faaliyetler yer alır. Çok basit bir anlatımla, bu tür franchising "Akıl satmak" şeklinde tanımlanabilir. Oteller, restoranlar, perakende satış mağazaları, kiralama ve danışmanlık hizmetleri bu sınıflama içerisinde yer alır. Son yıllarda İşletme sistemi franchising'in büyüme hızı diğer franchising'lere göre daha fazladır. İşletme Sistemi Franchising'i diyebileceğimiz "Business Format Franchising" sözleşmesinde yeralan 4 temel unsur şunlardır: - Franchisor sahip olduğu belirli bir ismin veya markanın kullanılması için Franchisee'ye izin verir. - Franchisee üzerinde, sözleşme süresince devam eden bir denetimi mevcuttur. - Yine sözleşme boyunca Franchisor, Franchisee'ye belirli yardım ve hizmetlerde bulunur. - Bu imtiyaza karşılık bedelin ödeme şekli olan "Royalty"nin miktarı periyodik ödemeler şeklinde tesbit edilir. 7. Franchising Sisteminin Franchisee Açısından Yararları Nelerdir? Franchising sisteminin Franchisee açısından yararları: - Daha önce denenmiş, başarısı kanıtlanmış ve tanınmış

16 bir marka ile birlikte, işletme sistemine ait teknikleri ve prosedürleri kullanmak mümkün olmaktadır. - Marka ile birlikte ulusal veya uluslararası bir standarda ve kaliteye sahip olunmaktadır. - Tanınmış markaların sağladığı sürekli müşteri ve işyapma imkanı doğmaktadır. - Franchise veren işletme Franchisee'ye eğitim hizmetleri ve uzman personel desteği sağlamaktadır. - Kaliteli personel bulma, işe alma ve yetiştirme konularında franchise veren işletmenin yararlanılmaktadır. tekniklerinden - Mali, ticari ve personel konularında sağlanan destekle, teknik işlevlere ağırlık verilip başarı şansı arttırılmaktadır. - Franchisor ile ortak hareket edilerek küçük işletmelerin karşılaşacakları risk ve işletmecilik sorunları minimize edilmektedir. - Franchise veren işletmenin mali ve hukuk danışmanlarından yararlanılmaktadır. - İşletmenin kuruluş aşamasında ve kuruluş yerinin seçiminde bilimsel tekniklerin kullanılması mümkün olmaktadır. - Kuruluş aşamasında leasing vb. kaynaklardan finansal

17 destek sağlanması mümkün olmaktadır. - Reklam ve tanıtma giderlerinden tasarruf sağlanmaktadır. - Franchising sistemi, girişimcinin yalnızlığını ortadan kaldırarak, kendi işini kurmanın getirdiği riskleri azaltmaktadır. - Franchisor'a yapılan ödemeler, başlangıçta, yeni bir işin ön yatırımından daha fazla olmasına rağmen, denenmiş bir iş için yapılacak hataların bedellerinin yüksekliğinin toplamından azdır. - İşletmeler için standart yönetim, muhasebe, satış ve stoklama fonksiyonları mümkün olmaktadır. 8. Franchising Sisteminin Franchisee Açısından Sakıncaları Nelerdir? - Yaratıcılık yok olmaktadır. - Franchisor'ın koyduğu bir takım kurallara ve kısıtlamalara uyma zorunluluğu ortaya çıkmaktadır. - Sözleşme aşamasında yeterli araştırma yapılmadığında, karın önemli bir kısmı franchisor'a gitmektedir. - Sözleşme konusu ürünün yaygın kullanımı, giriş aidatlarını yükseltebilmektedir. - Anlaşma gereğince franchisor'dan alınması zorunlu bazı ürünlerin piyasadan daha ucuza temin edilmesi mümkün olabilmektedir.

18 - Sözleşmelerde boşluklarm olması durumunda sistemin franchisor lehine çalışması mümkün olabilmektedir. - Franchisor işletmelerin franchisee'ye güvensizliği, sözleşme ile sağlanan hak ve imkanların sınırlı tutulmasına neden olmaktadır. Bu durumda taraflar arasında sürtüşmeler doğmaktadır. 9. Franchising Sisteminin Franchisor Açısından Yararları Nelerdir? - Franchise alan işletmelerin yapacağı giriş ödentisi vb. ödemeler yeni yatırım yapmaksızın franchisor'ın karını artırmaktadır. - En az maliyetle büyüme ve gelişme sağlamaktadır. - Büyüme ve iş hacminin artması sonucu verimlilik ve iktisadilik artmaktadır. - Mal ve hizmetlerin daha fazla satılması franchisor'ın finansal kuruluşlardan kredi bulma imkanını arttırmaktadır. - Daha hızlı ve selektif bir dağıtım sözkonusu olmaktadır. - Dağıtım sisteminin rahat ve tam denetimi mümkün olmaktadır. - Pazar ile ilgili hızlı ve sürekli bilgi akışı sağlamaktadır.

19 10. Franchising Sisteminin Franchisor Açısından Sakıncaları Nelerdir? - Sisteme giriş aidatlarmm bazen tahsil edilememesi sözkonusu olmaktadır. - Franchisee işletmelere sağlanan mal, hizmet vb. hizmetlerin bedellerinin tahsilinde güçlükler sözkonusu olmaktadır. - Franchisee işletmelerin sistemin sağlayacağı yararları tek taraflı olarak franchise veren işletmeden beklemeleri, işbirliği anlayışını zedelemektedir. - Başarılı ve kalitesi kanıtlanmış bir marka veya isim franchisee'nin hatalı faaliyetleri sonucu zarar görebilir. Bunun önlenebilmesi için sıkı bir denetim şarttır Franchise Almayı Düşünenlerin, Franchisor Seçerken Dikkat Etmesi. Gereken Hususlar Nelerdir? Franchisor firmanın verdiği bilgilerin neler olması gerektiği Amerika'da kesin olarak tanımlanmıştır. Ülkemizde ise kesin bir tanımı yoktur. Amerika'da franchisee'lerin ve bayilerin ortak bir derneği var. American Associaton of Franchisees and Dealers. Dernek franchise almayı düşünenlere, franchisor seçerken dikkat edilmesi gereken hususları yedi başlık altında belirtmiştir. 1. FRANCHISOR FİRMA ÖNCELİKLE MAL VE HİZMETİNİ SATMAYA ÇALIŞMALIDIR: Bazı firmalar öncelikle franchise satmayı tercih ederler. Kısa

20 vadede hızla satılan dükkanlardan gelen para, uzun vadede dükkanların gelirinden alınacak yüzdelerden daha cazip olabiliyor. Bu durumda franchisee kısa süre sonra kendini yalnız bulabilir. Ülkemize başlangıçta dünyanın en tanınmış ve güvenilir zincirleri geldiler. Bunların oluşturduğu pembe tablo yatırımcıyı yanıltmamalıdır. Her ülkede olduğu gibi hızla franchisee'ler oluşturup sonra ortadan kaybolan zincirler bizde de türeyebilir. Franchisee adayı bu noktayı iyi değerlendirmelidir. 2. FRANCHISOR FİRMA PAZARLAMA KANALI OLARAK ÖNCELİKLE FRANCHİSEE'LERİNİ KULLANMALIDIR. Satışının çoğunu kendi dükkanlarında yapan ve malını marketler, katalog, TV gibi değişik kanallardan pazarlayan franchisorlar tercih edilmemelidir. Franchisor pazarlamada franchisee'ye muhtaç durumdaysa daha iyi ilişkilerin kurulacağı doğaldır. 3. ÜRETİLEN MAL VEYA HİZMETİN HAZIR BİR PAZARI OLMALIDIR. Pazarı doymuş bir ürün veya bağımsız işletmelerden alınmaya alışılmış bir hizmet sözkonusu ise zincirin halkası olmak, beklenen verimi getirmeyebilir. Örneğin sıcak bir lokanta veya otel atmosferi ancak tanıdığınız bir kişinin işlettiği küçük bir yerde bulunur. Zincir işletmeye girdiğinizde ister istemez birbirinin aynı "kişiliksizleştirilmiş" bir ortam bulursunuz.

21 4. MARKA İYİ BİLİNMELİ VE TANINMALIDIR Yatırımcıyı franchisee almaya yönlendiren en önemli etken markadır. Markanın hangi kesimlerce, nasıl bilindiği üzerinde durulmalıdır. Değişik tüketici gruplarının görüşleri alınmadan franchise almaya karar verilmemelidir. 5. FRANCHISOR FİRMA YETERLİ EĞİTİM, SÜREKLİ EĞİTİM, SÜREKLİ DESTEK VE ETKİLİ BİR PAZARLAMA SUNABİLMELİDİR. 6. FRANCHISOR FİRMANIN FRANHISEE'LERİ İLE İLİŞKİLERİ İYİ OLMALIDIR. Sistemin işleyişi, eğitimin yeterliliği, franchisor'ın ilgisi sorgulanmalıdır. Franchisor aleyhine açılmış dava olup olmadığı, gerekçeleri ve sonuçları öğrenilmelidir. 7. FRANCHISEE VEYA FRANCHISOR TARAFINDAN İŞLETİLEN DÜKKANLARIN SATIŞ VE MALİYETLERİN DETAYLARI AÇIKLIKLA VERİLMELİDİR. 12- Franchisor'ın Yükümlülükleri Nelerdir? Franchisor aşağıdaki şartları yerine getirmelidir; - Bir iş sistemini franchise zinciri Haline getirmeden önce, makul bir süre boyunca ve en azından bir örnek işletmede başarıyla yürütmüş olmalıdır. - Zincirin isim, marka ve diğer ayırtedici özelliklerinin sahibi

22 olmalı veya yasal olarak kullanım hakkına sahip olmalıdır. - Anlaşma süresince Bireysel Franchisee'ye başlangıçtaki eğitimi ve sürekli ticari ve/veya teknik desteği verilmelidir. 13. Bireysel Franchisee'nin Yükümlülükleri Nelerdir? Bireysel Franchisee aşağıdaki şartları yerine getirmelidir. - Franchise işletmesinin gelişmesi ve franchise sisteminin ortak kimliği ve saygınlığının korunması için azami gayreti göstermelidir. - Franchisor'ın verimli yönetimi için, Franchisee'nin performansının ve mali durumunun belirlenmesini kolaylaştıracak doğrulanabilir işletme bilgilerini vermelidir. Franchisor'ın talebi üzerine, Franchisor'ın ve/veya temsilcisinin bireysel Franchisee'nin işletme kayıtlarında makul zamanlarda araştırma ve çalışmasına izin verilmelidir. - Anlaşma süresince ve bitiminden sonra Franchisor'ın verdiği know-how'i üçüncü şahıslara vermemelidir. 14. Her İki Tarafın Sürekli Yükümlülükleri Nelerdir? Taraflar birbirleriyle ilişkilerinde dürüst davranmalıdırlar. Franchisor anlaşmanın her ihlalinde Bireysel Franchisee'sini yazılı olarak ikaz etmeli ve kusurun giderilmesi için makul süre tanımalıdır. Taraflar şikayet, tasa ve anlaşmazlıklarını samimiyet ve iyi

23 niyetle, dürüst makul doğrudan temas ve müzakere ile çözmelidirler. 15. Frarıchising Sözleşmesinde Bulunması Gereken Hususlar Nelerdir? Franchising Sözleşmesi, ülke hukukuna, Avrupa Birliği hukukuna, dürüst Franchise ilkelerine ve onun her türlü ülkesel ekine uygun olmalıdır. Sözleşme, Franchisor'ın sınai ve fikri mülkiyet haklarını koruma ve ortak kimliği ve saygınlığı sürdürme konusunda franchise zinciri mensuplarının çıkarlarını yansıtmalıdır. Franchise ilişkisiyle bağlantılı tüm sözleşmeler ve sözleşmeye bağlı düzenlemeler yazılı olmalı, Franchisee'nin bulunduğu ülkenin resmi dilinde yapılmalı veya yeminli tercüman kanalıyla resmi diline çevrilmelidir. İmzalanan sözleşmeler derhal Bireysel Franchisee'ye verilmelidir. Franchising sözleşmesi, belirsizliğe yer vermeden, tarafların karşılıklı yükümlülük ve sorumluluklarını içermelidir. Franchising Sözleşmesinde mutlaka yer alması gereken önemli hususlar şunlardır: - Franchisor'a (isim hakkını satan) tanınan haklar - Franchisee'ye (isim hakkını alan) tanınan haklar - Franchisor'ın yükümlülükleri

24 - Bireysel Franchisee'nin yükümlülükleri - Bireysel Franchisee'nin yapacağı ödemelerin şartları - Faaliyet bölgesi (Franchise Territory) - Bireysel Franchisee'nin ilk yatırımını çıkartmasına yetecek uzunlukta olması gereken anlaşma süresi - Bireysel Franchisee'ye sunulacak olan mal ve hizmetler - Reklam programları Franchising sözleşmesinde bulunması gerekli diğer hususlar: - Sözleşmenin yenilenme koşulları - Franchisee'nin işletmesini satma ve/veya devretme koşulları ve Franchisor'ın böyle bir halde ön alım hakkı - Bireysel Franchisee'nin, Franchisor'ın ayırdedici işaret, ticari ad, ticari marka, hizmet markası, dükkan tabelaları, logo ve diğer ayırdedici belirtilerini kullanma şartları - Franchisor'ın sistemi yenileme ve uygulanan metodları değiştirme hakkı ve bunların uygulanmasına ilişkin hükümler - Sözleşmenin feshi veya sona erdirilmesi halinde Franchisor'ın sahibi olduğu veya kullanma ve kullandırma hakkına

25 sahip olduğu maddi ve/veya gayrimaddi haklarm franchisor'a geri iadesine ilişkin hükümler - Rekabet yasağma ilişkin hükümler - Sır saklama yükümlülüğü Taraflar, müzakerelerde üzerinde anlaştıkları her hususa sözleşmede yer vermelidirler. 16.Franchising Sözleşmesinde Franchisee'ye Tanınan Haklar ve Kısıtlamalar Nelerdir? Franchisor'ın sahibi olduğu "know-how"ı ve buna bağlı ticari sırları kullanma, markayı kullanma, belirli bir bölgede inhisari satış hakkına sahip olma, Franchisor'dan destek ve hizmet almak başlıca haklarıdır. Bu haklar tanınırken bir yandan da çeşitli kısıtlamalara tabi tutulur. Örneğin, marka veya ismin sadece belirli bir bölgede kullanılabileceği kısıtlaması getirilebilir veya nadir olarak görülse de Franchisor, marka ve ismini belli bir bölgede birden fazla Franchisee'ye kullandırma hakkını kendi uhdesinde saklı tutabilir. (Unit Franchise Sözleşmelerinde olduğu gibi) 17. Franchising Sözleşmelerinde Franchisor'a Tanınan Haklar Nelerdir? Franchisee'nin icraatını denetleme, muhasebe kayıtlarını inceleme, Franchisee'ye ait işyerlerinin kontrolü ve belirli dönemlerde Franchisee'den işin gidişatı ile ilgili raporlar ve bilgiler talep etmek, Franchisee'ye sözleşme süresince ve sözleşmenin sona ermesi halinde belirli bir süre rekabet yasa-

26 ğı koymak ve benzeri hükümleri kapsar. IS.Faaliyet Bölgesi ffranchise Territory) Taraflar Arasında Nasıl Belirlenir? Her sözleşmede bu açık ve kesin bir şekilde belirtilir. Coğrafi bölge tayini, taraflar arasında önemli müzakere ve pazarlık konularından birini teşkil eder. Bir taraftan Franchisee geniş bir bölgede tekel hakkı isterken, Franchisor aksine faaliyet bölgesini dar tutmak veya aynı bölgede birden fazla Franchisee tayin etmek hakkına sahip olmak isteyecektir. Ayrıca dükkanların başarısında en önemli faktör olan yer seçimi, başlı başına bir uzmanlık alanıdır. Yatırımı yapıp, dükkanı açmadan, yapılabilecek iş hacmini tahmin etmeyi yarayan metodlar uygulanmalıdır. Alternatif yerlerin arasından kirasına göre değil, kazandıracağına göre dükkan seçilmelidir. 19. Franchising Sözleşmelerinde Süre Ne Kadardır? Franchising Sözleşmesinin süresi, en azından Franchisee'nin yaptığı yatırımı geri amorti etmesini sağlayacak uzunlukta olması gerekiyor. Genellikle uzun bir zaman dilimini kapsar. Zira, her iki tarafta yatırımlarının meyvelerini toplamayı mümkün kılacak bir zaman sürecine sahip olmayı arzu ederler. Genellikle ulusal sınırlar içerisinde yapılan sözleşmeler yıllık bir süreyi içerirken uluslararası franchising sözleşmeleri yıllık bir süreyi içine alır.

27 20. Franchisor'ın, Franchisee'ye erdiğî Destele Hizmetlerinin Kapsamı Nedir? Franchisor'ın vereceği destek hizmetleri (yardım) sözleşmenin akdi ile başlar ve sözleşme boyunca devam eder. Franchise işletmeleri, Franchisor'lardan reklam-promosyon, hammadde, yarı mamul tedariki, piyasa fiyat bilgileri, eğitim, özel formüllerle üretilen ürünler, muhasebe, stok kontrol ve kalite kontrolü gibi destek hizmetleri almaktadırlar. 21. Franchise Bedeli "Franchisee Fees"in Ödeme Şekilleri Nelerdir? Franchisee'nin kullanma hakkını aldığı marka ve sistem için Franchisor'a yapacağı ödemeler çeşitli şekillerde olabilir; - Sözleşmenin akdi ile yapılan toplu ödeme (Ön ödeme / Lump Sum Fees) - Devamlı ve belli dönemler halinde yapılan ödemeler (Royalty) Royalty ödemeleri genellikle brüt ciro üzerinden hesaplanır ve cironun belirli bir oranı şeklinde saptanır. Nadiren aylık maktu ücretler halinde de belirlenebilir. Franchisor verdiği destek hizmetleri için ek ödemeler isteyebilir. Bu ödeme Franchisor'ın verdiği hizmetler dolayısıyla yaptığı masrafların karşılanmasına yöneliktir. Ödemelerin ne şekilde yapılacağı (Nakit, açık hesap, akreditifli ödemeler vs.)da sözleşmenin bu başlığı altında düzenlenir.

28 22. Bîr Franchisor, Bireysel Franchisee Adayının Bir Ön Anlaşma İmzalamasını Şart Koşarsa Hangi İlkeler Kabul Edilmelidir? Ön anlaşmanın amacı, ön anlaşma süresince ve ön anlaşma nedeniyle doğacak masraflar için Franchisee'den ödemesi istenebilecek karşılıkları. Bireysel Franchisee adayına yazılı olarak verilmektir. Franchise sözleşmesi yürürlüğe girdiğinde sözkonusu ödemeler geri verilmeli veya Bireysel Franchisee'nin ödeyeceği olası başlangıç bedeline sayılmalıdır. 23. Franchising Sisteminin Uygulama Aşamaları Nasıl Gerçekleşmektedir? Franchisor firma öncelikle franchisee'ye bir tanıtım dosyası hazırlamalıdır. Bu tanıtım dosyası, ana firma ile ilgili bilgi paketinden ve formdan oluşur. Bu bilgi paketi, franchisor, ile ilgili kişisel ve mali bilgileri içerir. Ayrıca Franchisor'ın Franchisee'ye vermekle yükümlü olduğu üç adet el kitabı vardır. Bunlardan birincisi, ana şirket içi operasyonu anlatan kitap, ikincisi franchisee'nin uyması zorunlu olduğu kuralları içeren Franchisee şirket içi operasyon kitabı ve son olarak da Franchisee'ye nasıl işleteceğine dair tüm bilgileri içeren işletme kitabıdır. Bu işletme kitabı ile birlikte know-how'i da vermektedir. Franchisee, Franchisor'ı seçerken çok dikkatli olmalıdır. Kişisel ve mali açıdan iyi analiz etmelidir. Aynı zamanda Franchisor'da, Franchisee için aynı araştırmayı yapar. Karşılıklı olarak tanıma aşaması tamamlandıktan sonra franchisor ile franchisee görüşmelere başlarlar. Faaliyet bölgesi belirlenir. Belirlenen faaliyet bölgesi gözönünde bulundurularak fizibilite çalışması yapılır.

29 Bu fizibilite çalışmasında gerekli sermaye, ödeme koşulları, yatırımın ne kadar sürede geri amorti edeceği belirtilir ve bu fizibilite çalışması franchisee'nin önüne konur. Bu fizibilite çalışmasının sonucu franchisee için karar aşamasıdır. Franchisee karar verdikten sonra sözleşme imzalanır. Bu sözleşme çok detaylı ve her hususu kapsayacak şekilde olmalıdır. Sözleşmenin imzalanmasıyla birlikte franchisee'nin ödemeleri de başlamaktadır. Ödeme planı sözleşme ekinde verilmekte ve ödeme planı her firma bazında değişmektedir. Bu aşamalardan sonra Franchisee'nin birim hazırlığı başlar. Bu birim hazırlığı mağazanın dekorasyonunu, franchisee'nin ve elemanlarının eğitimini içermektedir. Bazı franchisorlar birim hazırlığını üstlenerek anahtar teslimi her şeyi hazırlamaktadır. Anahtar teslimi hazırlığın avantajı, maliyetleri minimize edecek şekilde ana firmanın hazırlıkları yapması ve franchisee'ye yol göstermesidir. Hazırlıklar bittikten sonra franchisee işe başlar. Bu başlangıç sürecinde franchisee'ye yardımcı olmak amacıyla franchisor firmadan bir destek elemanı franchisee'nin yanında olur. 24. Bilgi Paketinin Kapsamı Nedir? Franchise Bilgi Paketinde yeralması gereken konular aşağıda belirtilmiştir: 1. FRANCHISOR HAKKINDA BİLGİLER: Bu bölüm franchise veren ana firma veya Türkiye temsilci-

30 si'nin tam adı, adresi, statüsü (Anonim, Limited, Ortaklık veya Gerçek kişi) ve faaliyet konusunu içerir. Ayrıca firmanın bu faaliyet konusunda ne kadar süredir franchising sistemi ile isim hakkını sattığı belirtilmelidir. 2.FRANCHİS0R FİRMANIN YÖNETİCİLERİ VE YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN İSİMLERİ VE İŞ TECRÜBELERİ: Bu bölümde şirket sorumlularının (Genel Müdür, Genel Müdür yardımcıları. Fi nans-pazarlama-eğ itim-işletme- Franchise İlişkileri Bölüm Müdürleri) son beş ylı kapsayan iş tecrübeleriyle ilgili bilgiler bulunur. Çalıştıkları yer, konu ve işveren bu çalışmanın bir parçası olarak belirtilmelidir. Ayrıca eğer bir firma bölge temsilcisi veya Franchise komisyoncusu kullanıyorsa, bu şahıslarla ilgili bilgiler de verilmelidir. 3. DAVA KAYITLARI: 2. maddede belirtilen kişilerin veya Franchisor'ın son 10 yılda taraf olduğu tüm hukuki davalar bu bölümde belirtilir. 4. KONKORDATO veya İFLAS GEÇMİŞİ: Franchisor'ın veya yöneticilerinin (Genel Müdür, Genel Müdür Yardımcıları ve Yönetim Kurulu Üyeleri) son 15 yılda yaşadıkları iflas ve konkordato bu bölümde belirtilmelidir. 5. FRANCHİSE SİSTEMİNİN TANIMI: Bu bölümde franchisor ürün ağını, içinde bulunduğu sektö-

31 rü ve pazarı somut bir şekilde anlatmalıdır. 6. FRANCHİSEE'NİN İLK YATIRIMI: Franchisor, franchisee'ye, franchise hakkını alması ve işletmeyi kurması için gerekli tüm yatırım miktarını, ödeme şeklini, ödeme zamanını ve yatırımın iade edilebilir kısmını açıklamalıdır. Ayrıca tavsiye edilen işletme sermayesi de bu bölümde belirtilmelidir. Her franchise alandan aynı franchise ücreti alınıp alınmadığı, alınmıyorsa bu ücretin belirlenmesinde kullanılan yöntem ve formülün açıklanması gerekmektedir. Franchisor'ın aldığı parayı genel anlamda ne amaçla kullandığını da bildirmelidir. 7. TEKRARLANAN ÖDEMELER: Franchisor ödenecek tüm dönemsel ödemeleri belirtmelidir. Bunlar Royalty, Reklam Fonu, Kira ve Leasing gibi ödemelerdir. 8. BELİRTİLEN veya ONAYLANAN KAYNAKLARDAN BELİRLİ ÖZELLİKLER DAHİLİNDE ALIŞVERİŞ ZORUNLULUKLARI: Franchisor, franchisee'ye bu tür zorunluluklar getiriyorsa, hangi satıcıları, hangi amaçla kullanacağını ve bu satıcılarla kendisinin bir iş ilişkisi bulunup bulunmadığı açıkça belirtilmelidir. Franchisor Franchisee'ye satınalması, kiralaması veya finansal kiralaması gereken tüm ekipman, envanter, tabela ve diğer hizmet ve malzemelerin listesini, bunlar için uygulanan

32 özellikleri zorunluluklarla birlikte açıklamalıdır. 9. FİNANSMAN PAKETİ: Franchisor, finansman konusunda franchisee'ye sağlayacağı veya aracı olacağı tüm yardımları detayı ile burada anlatmalıdır. 10. FRANCHİSOR'IN, FRANCHİSEE'YE KARŞI SORUMLULUKLARI: Franchisor'ın Franchisee'ye açılış öncesi ve sonrası yapacağı tüm yardımlar, sağlayacağı hizmet ve sorumluluklar bu bölümde somut olarak açıklanır. Verilecek eğitim, eğitimin süresi ve yer seçiminde gösterilecek yardım açıklanmalıdır. 11. SATIŞA VE KORUMALI BÖLGEYE UYGULANAN KISITLAMALAR VE YASAKLAR: Franchisee'nin satacağı ürün ve hizmetlerin ve satışı yapabileceği coğrafi bölgenin tanımı bu bölümde yapılır. Uygulanan her kısıtlama için bir açıklama getirilmelidir. Ayrıca Franchisee'ye verilen bölgenin korunması için gerekli bir satış hacmi var ise önceden belirtilmelidir. 12. TEMSİLLİ TÜM TİCARİ MARKA, LOGO, SEMBOL VE İSİMLER İLE İLGİLİ BİLGİLER: Tescilli tüm ticari marka (trademark), logo, sembol ve isimler ile ilgili tüm bilgilerin bu bölümde franchise alana veril-

33 mesi gerekir. Eğer herhangi bir hususta hukuki bir problem varsa ayrıca açıklanmalıdır. 13. PATENT VE COPYRIGHT: Tescilli tüm patent ve copyrightlar ile ilgili bilgilerin bu bölümde franchisee'ye verilmesi gerekmektedir. 14. FRANCHİSEE'NİN İŞLETMESİNDE KENDİSİNİN BULUNMA ZORUNLULUĞU: Franchisee'nin katılımı zorunlu ise yapması gereken tüm katılım aktiviteleri ve işletme sorumlulukları belirtilmelidir. 15. FRANCHISE SÖZLEŞMESİNİN İPTALİ, DEĞİŞTİRİLMESİ, DEVRİ, TEKRAR SATIN ALINMASI VE UZATILMASI: Bu türlü durumlarda franchisor'ın ve franchisee'nin yapması gerekenler, hakları ve sorumlulukları açıklanmalıdır. 16. İSTATİSTİKİ BİLGİLER: Franchisor, franchisee'ye kendisine ait kaç tane işletmeye sahip olduğunu bildirmek zorundadır. Ayrıca franchise verilmiş fakat henüz açılmamış işletmelerin sayısı ve gelecek bir yıl içinde kaç tane franchise satılması hedeflendiğini de bildirmelidir. Son 3 yıl içinde kaç tane sözleşmenin fesh edildiği, yenilendiği veya değiştirildiğini de bildirmelidir.

34 17. ÜNLÜLERİN SİSTEM İÇİNDE VARLIĞL" Eğer toplum tarafmdan tanman ünlü bir kişi franchise sistemi ile ilgili bir faaliyette bulunuyorsa, ilişkinin tür ve şekli açıklanmalıdır. 18. FRANCHISOR İLE İLGİLİ MALİ BİLGİLER: Yıllık bilançoların ve ödenen vergilerin franchisee'ye bu bölümde verilmesi gerekmektedir. 19. DOKÜMANLAR: Örnek franchise sözleşmesi ve diğer imzalanması gereken kontratların örnekleri franchise bilgi paketinin bir parçası olarak verilmelidir. 20.TEYİD: Franchisee'nin franchise bilgi paketini aldığına dair imzalayacağı bölümdür. Bir adet koparılabilir sahifeden ibaret olan bu bölüm, franchisor için franchise bilgi paketini verdiğinin kanıtıdır. (A.B.D. FEDERAL TRADE COMMISSION VE NORTH AMERICAN SECURITIES ADMINISTRATION tarafından hazırlanan UNIFORM FRANCHSE OFFERING CIRCULAR metni esas alınarak hazırlanmıştır.)

35 25. Master Lisans Nedir? Master-Lisans, bir franciiisor firmanın, bir ülke yada belli bir bölge için, bir başka kişi yada firmaya kendisi adına franchise verme yetkisini tanımasıdır. Franchisor firma, kendi ülkesi dışındaki ülkelerde tek tek franchise verme yerine, o ülke için bir Master Lisansör bulur ve o ülke içinde franchise verme yetkisini devreder. Bu yetkiyi içeren sözleşmeler Master Lisans sözleşmesi olarak anılır. Master Lisans, bazen yalnız bir ülkeyi değil, birkaç ülkeyi kapsayabilir. 26. Subfranchising Nedir? Uydu şirkete yani Franchisee'ye yerel veya bölgesel uygulama hakkı verilmesiyle, uydu şirketlerinin franchising sistemiyle dikey büyüme şeklinde çoğalmaları subfranchising'dir. 27. Franchising Sisteminde Franchisee'leri Kontrol Mekanizması Nasıl İşlemektedir? İlgili standartlar, uygulama kuralları, raporlama yöntemleri, ön ödeme ve periyodik ödemelerin miktar ve zamanları ile geciken ödemeler için işletilecek cezalar saptanır. Ana şirket bünyesinde tüm bu konuları kontrol ve koordine edecek bir grup oluşturulur. 28. Reklam ve Tanıtım Yapılırken Ana Şirket Politikalarına Bağlı Kalma Ölçüleri Nelerdir? Reklam ve tanıtım yapılırken Franchisee'ler ana şirket politikalarına bağlıdır. Her türlü promasyonda ana firmanın iznini almak zorundadır. Franchisee'ler tanınmış bir isim veya markayı, işletme organizasyonu ile birlikte devraldıkları için reklam

36 harcamalarında da Franchisor'a ciro üzerinden belli bir yüzde oranında katkı bedeli öderler. Bu ödenen katkı bedelleri Reklam Komitesinin oluşturduğu havuzda toplanır. 29. Franchisee Bulmaya Yönelik Reklam ve Bilgilendirme Nasıl Olmalıdır? Bireysel Franchisee bulmaya yönelik reklamlar belirsiz ve yanıltıcı olmamalıdır. Bireysel Franchisee'nin gelecekteki olası sonuçlar, rakamlar ve kazançlarına ilişkin doğrudan veya dolaylı bilgi içeren reklam ve tanıtım malzemeleri tarafsız olmalı, yanlış yönlendirici olmamalıdır. Bireysel Franchisee adaylarının her türlü bağlayıcı belgeye tam bilgilendirilmiş olarak kalabilmeleri için onlara dürüst Franchise İlkeleri'nin (Franchisor ve Bireysel Franchisee'lerinden oluşan franchising sisteminde tarafların yükümlülükleri ve her iki tarafın sürekli yükümlülükleri, franchising sözleşmesinin tüm hususları içermesi) güncel bir kopyası ve franchise ilişkisi hakkındaki tüm bilgiler, tam ve doğru olarak, yazılı halde bağlayıcı belgelerin yürürlüğe girmesinden makul bir süre önce verilmelidir. 30. Rekabet Politikası Açısından Franchise Alanında Yeni Açılan İşletmelerin Yarattığı Etkiler Nelerdir? Franchise alanında yeni açılan işletmeler genelde küçük işletme olup, bu tip işletmelerin ortağa çıkışı rekabetin durgunlaşmasını önlemektedir. Bu işletmelerin pazarda ortaya çıkışı, yerleşik işletmelerin kendi konseptlerini ve işletme politikalarını yenilemelerine ve pazardaki yerlerini yeniden düzenle-

37 melerine neden olmaktadır. Bu yolla kartel eğilimine karşı bir etki sağlanmaktadır. Rekabet politikası açısından ise, Franchise vericileri ürün veya satış bakımından ilginç pazarlama biçimleri sağlamakta ve bunu bağımsız girişimcilere sunmaktadır. Ayrıca dikey kooperasyon biçimleri de Franchisee'ler tarafmdan olumlu karşılanmaktadır. Bu tip kooperasyonlar, daha ziyade rekabet içinde bulunan küçük ve orta ölçekli işletmelerin şansını arttıracak şekilde pazarda yer almaktadır. Bu yolla dolaylı bir biçimde çeşitlilik açısından zengin ve yüksek performanslı küçük ve orta ölçekli işletmelerin yaratılmasına önemli bir katkıda bulunulmaktadır. 31. Franchising Sistemi ile Bayilik Arasındaki Fark Nedir? Bayilik ile Franchising birbirinden oldukça farklı kavramlardır. Bayiler Franchisee olamıyorlar. Çünkü, bayi kapıya kendi adını asıyor ve bayiden para alınmıyor, tersine ona kar bırakılmaktadır. Bayi toptancıdan kendi adına aldığı malı müşteriye satan tamamen bağımsız üçüncü şahıs veya diğer bir deyişle üretici ile tüketici arasındaki aracıdır. Franchisee (isim hakkını alan) ise isim hakkını satın aldığı markanın çatısı altında belli bir ürün veya hizmeti, belli standartlar çerçevesinde üreten veya pazarlayan yatırımcıdır. Franchisee bayilikten farklı olarak markayı kullanmak için başlangıçta ve/veya franchising sözleşme süresi boyunca bir bedel öder. Franchise alan ulusal reklam ve tanıtım kampanyalarına mali olarak katılır. Franchise işletmeler gerek işyerinin görüntü ve dekorasyonu olarak gerekse işletmecilik prensipleri açı-

38 sından birbirinin tıpatıp aynı yani yeknasıktırlar. Franchising sözleşmelerinde bayiliklerin aksine markayı kullanma süresi ve kullanma yetki alanı (yalnız bir mahal veya bir bölge) yer alır. Franchisor-Franchise ilişkisi, ana şirket-bayilik ilişkisi ile karşılaştırıldığında çok daha hassastır. Bağımlılık ve bağımsızlık kriterleri açısından incelendiğinde her ne kadar franchisee'nin kendini bağımsız olarak düşünmesi istense de (ki büyük ölçüde böyledir) bayi ile karşılaştırıldığında bayi çok daha bağımsızdır. Bayi seçiminde bayinin sahip olduğu dükkan veya işyeri, bayinin mali gücü gibi kriterler önem kazanırken, franchisee seçiminde şahsın kişisel özellikleri ve iş tecrübesi ön plana çıkar. 32= Franchising Sisteminin Acentelikten Farkı Nedir? Acenteliğin, franchising sisteminden farkı ise; TTK'nun maddelerine göre "Ana firma hesabına kendi adına ticaret yapar Ana firmanın Türkiye'de şubesi yoksa ana firma adına da yapabilir. Ana firma adına hak koruma amacıyla hareket eder, dava açar, kendisine dava açılır, para tahsil edemez (özel izin gerekir), mukavele yapamaz (özel izne tabii), piyasa hakkında ana firmaya bilgi verir, alım-satım dışında yaptığı hizmetler karşılığını ana firmadan isteyebilir" şeklinde tanımlanıyor. Ayrıca Acentelikte, marka ve isim birliği bulunmuyor, destek sadece mal ve bölge ile sınırlı kalıyor. Satış veya cirodan bedel ödenmesi de sözkonusu değil, ağırlıklı olarak ticari aracılık ve ilgili muamelelerin takibinden oluşuyor, yani acenta franchise şartlarının hiçbirini taşımıyor.

39 33. Dünyada Franchising Sisteminin Yasal Yönden Tanımlanması Nasıl Yapılmaktadır? Franchise'nin yasal düzenlemesi ülkeden ülkeye farklılıklar göstermektedir. Bu açıdan uygulamayı iki ana grupta toplamak mümkündür. a) A.B.D. başta olmak üzere, bazı ülkelerde franchising ayrıntılı biçimde yasal düzenlemelere konu olmuştur. Bunun için A.B.D.'de ayrı bir FRANCHISE YATIRIM YASASI (FRAN CHISE INVESTMENT LAW) VE TİCARİ DÜZENLEME KU RALLARI (TRADE REGULATION RULES) mevcuttur. Böylece franchise bu ülkede federal devletin ve eyaletlerin koyduğu sıkı kurallara göre yürütülür. b) Daha çok Kara Avrupasında, bu konu yeni olduğu için, yasal düzenleme yoluna gidilmemiş ve franchising uygulaması genel hukuk düzeni içinde yürütülmeye çalışılmaktadır. Avrupa, franchise faaliyetlerinin A.B.D.'deki seviyeye ulaşması için uzun bir yol katedilmesi gerektiğini göstermektedir. Ancak günümüzde, Avrupa'daki franchising uygulamaları, A.B.D.'de franchising benzer seviyede iken sahip olunamayan bilgi seviyesinden yararlanma imkanına sahiptir. Her ülkede Ulusal Franchise Derneği kurulmuş ve bunlar daha sonra Milletlerarası Franchise Derneği'nde (İFA- INTERNATIONAL FRANCHISE ASSOCIATION) birleşmişlerdir. Ayrıca, Avrupa Franchise Federasyonu tüm ulusal birliklerce yerel şartlara adapte edilerek uygulanmak üzere gerekli ahlak kurallarını (Code of Ethics) kabul etmiştir.

40 34. Türk Hukuk Dizeninde Franchising Sistemîf le İlgili Yasal Düzenlemeler Nedir? Franchising yeni bir uygulama olduğu için bir sözleşme türü olarak Türk Hukuk Düzeninde henüz yer almış değildir. Bu bakımdan franchisor ve franchisee arasında imzalanan franchise sözleşmesini genel hükümlere göre değerlendirmek gerekecektir. Türk Hukuk Sisteminde Lisansörlük, Temsilcilik, Bayilik, Aracılık (komisyon). Yönetim, İş Ortaklığı (jointventure). Distribütörlük (dağıtım), Acentalık gibi değişik sözleşme türleri mevcuttur. Bu tür sözleşmeler Türk Borçlar Kanunu ve Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre yapılmaktadır. Bu tür sözleşmeler spesifik ve tekdüze anlaşmalar olduğu için franchise anlaşmasından farklıdır. Borçlar Hukuku açısından ele alacak olursak, franchise karma nitelikte bir sözleşme türü olmaktadır. Bu bakımdan Türk Hukuk Düzeninde franchise sözleşmesine bir ad bulmak mümkün değildir. Bu nedenle hukukçular buna adsız sözleşme demektedirler. Franchise sözleşmesinin Türk Borçlar Kanunu'nun 184 ve devamı maddelerinde yer alan bayi (satış) sözleşmesi, 355 ve devamı maddelerinde yer alan istisna sözleşmesi (bir şeyi teslim etmek veya yapmak), 248 ve devamı maddeleri içinde yer alan kira ve hasılat kirası sözleşmesi, 313 ve devamı maddeleri içinde yeralan vekalet sözleşmesi ile yakın ilişkisi ve benzerlikleri vardır. Bu hükümler kıyas yolu ile franchising sözleşmelerine de uygulanabilir. Bu uygulamaları yurtdışındaki franchising'in kendine ait yasalarıyla kıyaslama yoluna gidildi-

41 ğinde ise ne kadar yetersiz kaldığı görülmektedir. Öte yandan franchising sözleşmelerine asıl konu olan yasal düzenleme ise 1955 tarihinde çıkarılan markalar kanunu, marka kavramı ve çeşitlerini, bunların tescilini, tescilin hükümlerini, markaların intikalini, lisans ve markaların haczini, marka hakkına tecavüzde açılacak hukuk ve ceza davalarını, ödenecek tazminat ve verilecek cezalan ayrıntılı bir şekilde hükme bağlıyor. Öte yandan sadece Marka Kanunu da franchising sistemi için yeterli değildir. Yurtdışında franchising sisteminin yerleştiği ülkelerde bu konuda hizmet haklarını verenlere karşı koruyan yasalar bulunuyor. Türkiye'de ise böyle bir mevzuatın olmayışı nedeniyle lisansör alıcılar haksız uygulamalara maruz kalıyorlar. Franchising sözleşmeleri yurt dışında franchise veren kuruluşlarca klişe metin halinde hazırlanıp Türkiye'de imzalandığı için ortada çözüm bekleyen bir sıra hukuki ve mali sorun olduğu bir gerçektir. 35a Franchising Sözleşmesi ûevrediiebiiinir mi? Devir koşulları sözleşmede belirtilir. Ölüm halinde, mirasçılar ile yeni sözleşme yapılabilinir. Mirasçılar istemiyorlarsa bir başkasına devretme hakları vardır. 36. Franchise Veren Firma Yabancı Uyruklu İse Hangi İCanun Kapsamında Değerlendirilmektedir? Franchisor'ın yabancı bir firma olması halinde yani uluslararası bir franchise ilişkisinde Hazine Müsteşarlığı Yabancı

42 Sermaye Genel Müdürlüğü'ne gerekli başvurunun yapılarak sözleşmenin tescil ettirilmesi gerekmektedir. Bilindiği gibi 23 Temmuz 1995 tarih ve sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 95/6990 sayılı Bakanlıklar Kurulu Kararnamesi ile "Yabancı Sermaye Çerçeve Kararı" yeniden düzenlenmiş bulunmaktadır. Yeni Kararnamenin 3. maddesinin "g" bendi gereğince "Türkiye'deki kamu ve özel sektör kuruluşlarının yurtdışında yerleşik kişi ve kuruluşlarla yapacakları lisans, know-how, teknik yardım, yönetim ve franchise anlaşmaları Müsteşarlıkça tescil edilmeleri halinde yürürlüğe girer. Süresi sona eren ve uzatılmayan anlaşmalar, keyfiyetin Hazine Müşteşarlığı'na bildirilmesini müteakip terkin edilir." hükmü yer almaktadır. Daha sonra Hazine Müsteşarlığınca 24 Ağustos 1995 tarih ve sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan "Yabancı Sermaye Çerçeve Karan Hakkında Tebliğ"de bu konuda daha ayrıntılı bir düzenlemeye gidilmiştir. Buna göre: Tebliğin 7. maddesinde "Lisans, Know-how, Teknik yardım, Yönetim ve Franchise anlaşmaları" başlığı altında şu hükümler yer almaktadır. Kamu ve Özel sektör kuruluşları, dışarıda yerleşik kişi ve kuruluşlarla yapacakları lisans, know-how, teknik yardım, yönetim ve franchise anlaşmalarının tescili için aşağıdaki belgelerle Hazine Müsteşarlığı Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğüne müracat edeceklerdir. 1. Taraflarca imzalı (3) nüsha anlaşma metni ve noterden

43 onaylı tercümesi 2. Anlaşma konusu mal ve hizmetlerin üretileceği tesislerin varlığını teşvik edici belgelerle mamulün patenti, tescilli ise tevsik edici belge Anlaşma Türk Konsolosluğundan veya Lahey Devletler Özel Hukuku Konferansı çerçevesinde hazırlanan Yabancı Resmi Belgelerin Kaldırılması Sözleşmesi Hükümlerine göre tasdik edilmiş olacaktır. Kamu ve özel sektör kuruluşlarının dışında yerleşik kişi ve kuruluşlarla yapacakları lisans, know-how, teknik yardım, yönetim ve franchise anlaşmaları Hazine Müsteşarlığı Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğünce tescil edilmesi halinde yürürlüğe girecektir. Bu anlaşmaların uygulanmasından doğacak ödemelerin transferi. Hazine Müsteşarlığı Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğünce tescil edilen anlaşma şartları çerçevesinde bankalarca yapılacaktır. Bu duruma göre Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü franchise anlaşmalarını kendi açısından bir incelemeye tabi tutabilir. Böyle bir anlaşmanın her halükarda ülkemizde istihdam yaratacak nitelikte olması, kaliteli mal ve hizmet üretilmesini teşvik etmesi, rekabeti artıracak bir ortam yaratması bakımından gereklidir. Aksi halde buna uygun olmayacak bir franchise anlaşmasının kabul ve tescilinde bir fayda beklenemez. 37. Franchising Sisteminin Gelişimini Hızlandıran Ana Eğilimler Nelerdir? Franchising'in A.B.D.'de bugüne kadarki gelişiminde eğitim

44 sisteminde franchising'e verilen önemin katkısı büyüktür. Bu gelişimini hızlandıran başlıca eğilimler şöyle özetlenebilir: a) Bilgi/Hizmet ekonomisine geçiş: Franchising'in başarısının büyük bölümü imalata dayalı ekonomiden bilgi ve hizmete dayalı ekonomiye geçiş sürecinden kaynaklanmaktadır. Franchising uygulamaları en yaygın olarak hizmet sektöründe gerçekleştirilmiştir. İşletme biçimi olarak franchising'in kendisi de bir hizmettir ve franchising vericiden alıcıya bir hizmet akışını sağlamaktadır. b) Kolaylık ve Kalite: Günümüz tüketicisi hızlı servis kadar kaliteye de önem vermektedir. Kaliteli yaşam biçimine yönelen tercihler günümüzde alışveriş alışkanlıklarını değiştirmiştir. Güven ve tatmin gibi manevi unsurlar, müşterilerin tercihlerinde ilk sırada yer almaktadır. Franchising'in temel gücü de buradadır. Franchise İşletmeleri, müşteri tatmini ve hizmet kalitesi alanında ciddi bir eğitimden geçmektedirler. Bağımsız işletmelerde işletmecinin yeteneğine ve anlayışına kalmış olan bu noktalar franchise'larda şansa bırakılmamaktadır. Dolayısı ile, franchise işletmelerinde güleryüz, kaliteli hizmet, işin takibi ve müşteriye uygun davranış biçimlerini görmek her zaman mümkündür. Öte yandan, franchise işletmeleri, verimliliklerini artırmak açısından uzmanlık alanlarını iyi belirlemiş ve bu alanlarda en uygun ve kaliteli hizmetin nasıl verileceği hususunu iyi araştırmışlardır. Ayrıca, franchise işletmelerinde çok sıkı bir denetim sözkonusudur. Bu anlamda, müşteri aynı kalite ve standart hizmeti sürekli olarak bulabilmenin güvenini duymaktadır. Hem de, bu güvenceyi bir işletme veya bir şehirde değil, dünya genelinde aynı isim altındaki tüm işletme-