KAN VE KAN ÜRÜNLERİ TRANSFÜZYON TALİMATI

Transkript

1 SAYFA NO 1/19 1. AMAÇ VE KAPSAM: Kan ve kan ürünlerinin transfüzyonunda uyulması gerekli kurallara uyarak gelişmesi olası komplikasyonları önlemektir. Bu talimat kan ve kan ürünü transfüzyonu sırasında uyulması gerekli kuralları belirleyerek olası komplikasyonların engellenmesi faaliyetlerini kapsar. 2. GÖREV VE SORUMLULUK: T.O.T.M. nde çalışan tüm tıbbi kadro sorumludur. 3. TALİMATIN DETAYI: A. Hasta kimliğinin belirlenmesinde; hastanın doğrudan kendisine kimlik bilgileri tam olarak sorulmalıdır: Kimlik belirlemek için yatak numarası, hastane notları, istek formu gibi ikincil belirleyiciler kullanılmamalıdır. Hasta kimliğini belirlemek için bileklik kullanılması tercih edilmelidir. Hastaya özel ve tek olan hastane sözleşme numarası kullanılmalıdır. B. Örnek etiketlenmesinde; Önceden etiketlenmiş tüpler kullanılmamalıdır, Etiketleme hasta başında yapılmalıdır Tüpler örnek alındıktan hemen sonra ve başka hasta örneği alınmadan önce etiketlenmelidir. C. Kan bileşeni isteminde; Ek işlem talepleri istek belgesinde tam ve doğru olarak yer almalıdır ör; gammairradiasyon lökofiltrasyon, vb. D. Kan hizmet birimi kayıtlarında; Hastaya ait eski kayıtlar (varsa) kontrol edilmelidir. Hastanın eski kan bileşeni isteklerinde yer alan özel talepler kontrol edilmelidir. E. Telefon istemlerinde; Hasta kimlik bilgileri, gereken kan bileşeni sayı ve tipine ait bilgiler tam olarak alınmalıdır G. Kan Bileşeni istek Formu Kan bileşeni istek formunda (EK G1.1) bulunması gerekli asgari hasta kimlik bilgileri; hastanın adısoyadı, gün/ay/yıl olarak doğum tarihi, cinsiyeti ve hastane sözleşme numarasıdır. Hastaneler aynı hasta için birden çok sözleşme numarası vermekten kaçınmalıdır. Eğer hastaya yeni bir sözleşme numarası verilmiş ise kan merkezine yeni sözleşme numarası ile yeni bir kan örneği gönderilir ve kan merkezi bilgilendirilerek aynı hastaya ait iki farklı sözleşme numarası kaydı kan merkezi otomasyon sisteminde birleştirilir. Bu tür hataların önlenebilmesi için otomasyon sistemindeki hasta kayıtları tek belirleyici numara üzerinde izlenmelidir. Bu maksatla en sık tercih edilen TC kimlik numarasıdır. Aramalar, TC kimlik numarası üzerinden yapıldığında tekrarlar ve hatalı kayıtların önlenmesi mümkün olacaktır. Kan bileşeni istek formları ayrıca aşağıdaki bilgileri de içermelidir: İstem tarihi Hastanın yattığı/yatacağı bölüm ve oda numarası Kan bileşeni sayı ve tipi, Kanın kullanılacağı zaman

2 SAYFA NO 2/19 Hastanın gebelik, transfüzyon ve transfüzyon reaksiyonu öyküsü (bir uyumsuzluk saptanması durumunda, sorunun çözümünde yardımcı bilgiler olarak yer almalıdır) Hastanın tanısı, bilinen kan grubu Transfüzyon endikasyonu, ek işlem isteği (ışınlama, filtrasyon, yıkama vb), istek formu üzerinde işaretlenmelidir. İstemi yapan hekimin imza ve kaşesi Kan Örneği Alınması Sırasında Hasta Kimliğinin Belirlenmesi Kan grubu tiplendirmesi ve uygunluk testleri için alınan örnekler, açık ve kesin kimlik bilgilerine sahip olmalıdır. Aşağıdaki kurallara uyulmalıdır: Doğru ve güvenilir yanıt vermeye uygun hastaya, adı-soyadı, cinsiyeti ve doğum tarihi (gün/ay/yıl olarak) sorulur İstem kâğıdındaki kimlik bilgileri, hastadan alınan veya bileklikte yazılı bilgiler ile hasta dosyasında yer alan kimlik bilgileri karşılaştırılır. Sözleşme numarası doğrulanır. Bileklik: Hastanelerin günübirlik veya uzun süreli yatan hastaları için kullandıkları, hasta kimlik bilgilerini ve hastane sözleşme numarasını içeren kol bandıdır. Bileklik kullanımı sayesinde kimlik tespiti sırasındaki hataların azaltılabileceği gösterilmiştir. Bilekliklerde, hasta adı-soyadı, doğum tarihi, cinsiyeti, hastane sözleşme numarası yer almalıdır. Bileklik herhangi bir nedenle çıkarılırsa tekrar yerine takmak, çıkaran kişinin sorumluluğudur. Hasta güvenliği açısından özellikle birden fazla hastanın aynı oda içerisinde tedavi edildiği bölümlerde (yenidoğan, yoğun bakım üniteleri vb) kan örneği, her hasta için ayrı zamanlarda alınmalı, bir hastanın işlemi bitirilmeden diğerine geçilmemelidir. Tüpler, örnek kanın alınmasından hemen sonra, örneği alan kişi tarafından kimlik doğrulaması yapıldıktan sonra etiketlenmelidir. Önceden etiketlenmiş tüpler kullanılmamalıdır. Tüplerin üzerinde; hasta adı-soyadı, doğum tarihi (gün/ay/yıl), cinsiyeti, sözleşme no, örneğin alındığı tarih yer almalıdır Tüplerin üzerinde örneği alan kişinin kimlik belirleyicisi (paraf veya ad-soyad veya kod gibi) bulunmalıdır. Eksik doldurulmuş istek formu ve etiketsiz örnek tüpleri kan merkezi tarafından kabul edilmez. Örneğin: İstek formunun tam doldurulmamış olması, Tüp etiketinin eksik bilgi taşıması İstek formu ve örnek tüp etiketi arasında uyumsuzluk vb. Bu tür durumlarda kan merkezi yeni örnek ve/veya ek bilgi isteminde bulunur. Güvensizlik oluşturan örnek imha edilir. Örnek alınması ya da form doldurulması sırasında geçen zaman hastanın yaşamını riske atacaksa sözel istek (telefonla) yapılabilir. Sözel isteklerin yazılı hale getirilme süresi bir prosedürde tanımlanmış olmalı ve tercihen 6 saati geçmemelidir.

3 SAYFA NO 3/19 Kan Merkezi Kayıtları Kan merkezi, aynı hastaya ait çift kayıttan (hasta no) kaçınmalıdır. Otomasyon sisteminin olduğu kan merkezlerinde arama, TC kimlik no üzerinden ya da diğer kimlik belirleyicilerden en az üçü (adsoyad, doğum tarihi, sözleşme numarası) kullanılarak yapılmalıdır. Sistem aynı hasta için ikinci kaydın açılmasını engellemelidir. Gelen her istek için sistemde ayrı numara (istek numarası) bulunmalı ancak aynı hastaya ait tüm istekler tek hasta üzerinde birleştirilmelidir. Kan merkezi, önceki kayıtlarından hastanın ABO ve RhD grubunu kontrol etmeli ve yeni örneğin kan grubu ile arasında bir uyumsuzluk bulursa, sorun çözülmeden kan bileşeni çıkışı yapılmamalıdır. Sorunun çözümü için hastadan yeni bir kan örneği istenir. Acil durumlarda, transfüzyon öncesi uygunluk testleri tamamlanmadan kan bileşeninin klinik kullanımı gerekebilir. Çapraz karşılaştırması yapılmamış kanın şiddetli transfüzyon reaksiyonu riski taşıdığı bilinerek, kullanımının sadece yaşamı tehdit eden durumlarla sınırlandırılması gerekir. Böyle bir uygulamanın tüm sorumluluğu endikasyonu koyan hekime aittir. Endikasyon, tıbbi kayıtlarda bulunmalı ve istek formunda klinik hekimin ad-soyad ve imzası yer almalıdır. Çapraz karşılaştırmanın yapılamadığı acil durumlar: Transfüzyon öncesi uygunluk testlerinin temeli; alıcı ve vericinin kan grubu uygunluğudur. Acil durumlarda her iki kan grubuna bakılarak çapraz karşılaştırma yapılmaksızın ABO- RhD uygunluğu ile transfüzyon yapılabilir. Hastanın eski kayıtları ya da bilinen kan grubu beyanı doğrultusunda transfüzyon yapılamaz. Kan grubu tiplendirmesi için yeterli sürenin olmadığı, hayati tehlike durumlarında ise O RhD negatif eritrosit süspansiyonu ve/veya AB grubu taze donmuş plazma kullanılabilir. Böyle bir durumda kan merkezi telefonla bilgilendirilir ve transfüzyon öncesi örnek ve/veya kan istek belgesi en kısa zamanda gönderilir. Transfüzyon acil koşullarda yapılmış olsa dahi mevcut örnekle en kısa zamanda kan grubu tiplendirilir ve çapraz karşılaştırma yapılır. Çıkışı yapılan kan bileşenlerinin hortum segmentleri veya tüpleri uygun ısıda 7 gün saklanır. Kan Bileşeninde Kan Grubu Seçim ilkeleri Hasta ile aynı ABO ve RhD grubu eritrosit süspansiyonu seçilir. ABO aynı eritrosit süspansiyonu bulunamıyorsa, plazması uzaklaştırılmış O grubu eritrosit süspansiyonu tercih edilir. AB grubu hastalarda, AB grubu eritrosit süspansiyonu kullanılmalıdır. Ancak bu olası değilse, A veya B grubu (tercihen B grubu öncelikli olmak üzere) eritrosit süspansiyonu verilebilir. RhD pozitif olanların RhD negatif kan bileşeni almasında sakınca yokken RhD negatif olan, özellikle doğurganlık çağındaki kadınlarda RhD negatif bileşen kullanılmalıdır. RhD negatif kız çocuklara veya doğurganlık çağındaki kadınlara RhD pozitif trombosit verildiği zorunlu hallerde 250 IU anti-d Ig i.m. veya s.c. uygulanmalıdır. Tam kan ve eritrosit süspansiyonlarında, ABO ve RhD uygunluğu yanı sıra, hasta ve bağışçı arasında çapraz karşılaştırma uyumu aranır. TDP da ABO uyumu yeterlidir. RhD uyumu aranmaz. Trombosit süspansiyonlarında rutin transfüzyonlarda ABO-RhD uyumu gereklidir, ancak acil transfüzyonlarda ABO-RhD uyumu aranmaz. Trombosit süspansiyonların- da çıplak gözle görülebilecek miktarda eritrosit içeren bileşenlerin transfüzyonunda, bağışçı ve alıcı arasındaki uygunluk (çapraz karşılaştırma) kesinlikle test edilmelidir.

4 SAYFA NO 4/19 NOT1:Hastanemiz Transfüzyon Merkezi, KAN VE KAN BİLEŞENLERİ İSTEK FORMU AYRICA DÜZENLENMİŞTİR.(Otomasyondan online talep yapılmaktadır) NOT2: Acil Kan Transfüzyon Formu otomasyona yüklenmiştir.

5 SAYFA NO 5/19 KAN BİLEŞENİ İSTEK FORMU ACİL DURUMLAR ACİLİYETİ Öncelikli: Kan 3 saat içinde temin edilmelidir. Acil: Kan 1 saat içinde temin edilmelidir. Çok acil: Kan dakika içinde temin edilmelidir. Hayati Tehlike Nedeni ile Kabul Ettiğiniz Seçeneği işaretleyiniz: Tarama testlerinin kart test ile çalışılmasını kabul ediyorum. Cross-match testinin yapılmamasını kabul ediyorum. Kan grubu uygunluğu ile transfüzyonu kabul ediyorum. 0 Rh negatif eritrosit konsantresini kabul ediyorum. AB grubu plazmayı kabul ediyorum. Farklı gruptan trombosit verilemesini kabul ediyorum. Diğer:... İstediğim kan bileşenlerinin, hastamın yukarıda belirlediğim aciliyet durumu ve hayati tehlike nedeni olarak işaretlediğim seçenek yüzünden tüm sorumluluğu üstleniyorum. Her ne kadar bu kanın transfüzyonunun birtakım riskler oluşturduğunu bilsem de rutin kan bileşeni hazırlanması ve transfüzyon öncesi testlerin yapılması için geçecek zaman dolayısı ile transfüzyonun gecikmesinin hastamın yaşamını tehlikeye sokacağını düşünüyorum. HEKİM ADI - SOYADI KAŞE - İMZA Hemen hastanın doğru etiketlenmiş bir kan örneğini ve imzaladığınız acil kan istem formunu transfüzyon merkezine gönderiniz.

6 SAYFA NO 6/19 ACİL DURUMLARDA TRANSFÜZYON Acil Durumlarda Kan istemi Acil kan istemi ile ilgili basamaklar açık ve basit olmalıdır. Kan isteminde bulunacak herkesin kullanabileceği şekilde düzenlenmelidir. Transfüzyon kararı vermeden önce, hastanın klinik durumu da değerlendirilmelidir. Transfüzyon eşiğini belirlemede hemoglobin veya hematokrit değeri tek başına yeterli değildir. Transfüzyon eşiği tanımı klinik durumun transfüzyona gerek gösterdiği hemoglobin seviyesini anlatır. Ancak halen bu eşik seviyenin ne olduğu konusunda üzerinde anlaşılmış bir rehber yoktur. Genel eğilim kardiyovasküler risk faktörü olmayan hastalarda Hb: 8 g/dl seviyesine düşünce, kardiyovasküler risk faktörü olanlarda ise 10 g/dl seviyesinde hastaya transfüzyon yapılmasıdır. Acil Transfüzyon Acil transfüzyon standart transfüzyon öncesi testler yapılmadan kanın transfüzyon için verilmesidir. Acil transfüzyon, transfüzyonun gecikmesi halinde hasta yaşamının tehlikeye gireceği durumlarda yapılır. Mutlak gereklilik yoksa bu şekilde transfüzyon yapılmamalıdır. Acil transfüzyonun en çok yapıldığı yerler: Acil servisler, travma merkezleri, ameliyathaneler ve yoğun bakım üniteleridir. Acil transfüzyon hastanın oksijen taşıma kapasitesini artırmak ve damar içi kan hacmini normal sınırlarda tutmak için yapılır. Hipovolemik şok durumlarında, acil sıvı replasmanı kristalloid veya kolloid sıvılarla yapılabilir. Bu durum hastanın damar içi kan hacmini normale getirmeye yeterse acil transfüzyon ihtiyacı azalır ve bu da transfüzyon öncesi testlerin yapılabilmesi için zaman kazanılmasını sağlar. Acil transfüzyona karar veren doktor veya ekibinden birisi hemen kan bankası ile temas kurarak durumu bildirmelidir. Acil Durumların Derecesini Tanımlamak için Kullanılan Terminoloji Dünya Sağlık Örgütü nün acil durumların derecesini tarif etmek için kullandığı terminoloji: Çok acil: Kan dakika içinde temin edilmelidir Acil: Kan bir saat içinde temin edilmelidir Öncelikli: Kan 3 saat içinde temin edilmelidir Acil Kan Bileşeni istem Formu Acil olarak kan temin etmek için kan bileşeni istem formunun (Bkz EK G1.1) arka sayfası kullanılır. Böyle bir formun kullanılması durumun aciliyetini gösteren ilk uyarıdır. Bu form TRANSFÜZYON MERKEZİNE ulaşır ulaşmaz hemen işleme konulur. Bu nedenle bu formun eksiksiz doldurulması çok önemlidir. Acil kan istem formlarında aciliyetin derecesi (çok acil, acil, öncelikli) belirtilmelidir. Bu bilgiler TM ne transfüzyon öncesi testler için zaman kazandırır (Sözlü istem).

7 SAYFA NO 7/19 Acil durumlarda hastanın adı, yaşı, tanısı, hatta kan grubu (bilinmediği veya acele edildiği için)yazılmamış olabilir. Fakat hastanın sözleşme numarası, hangi bileşenden ve kaç ünite istendiği, istemin yapıldığı saat ve kanın kullanılacağı saat (aciliyetin derecesi) mutlaka yazılmalıdır. Hastanın adının ve kan grubunun bilinmediği durumlarda sözleşme numarasının yazılması hayati önemdedir. Hastayı doğru tanımlamak ve hataları önlemek için kol bandı sistemi uygulamaya konulmalıdır. Kol bandında en azından hastanın sözleşme numarası, adı soyadı, doğum tarihi, biliniyorsa kan grubu ve yattığı klinik belirtilmelidir. Kol bantları hastanın özellikle acil servis, yoğun bakım ve ameliyathanedeki takipleri için çok önemlidir. Acil kan istem formunu dolduran doktor formu imzalamalıdır. Bu imza ile doktor, acil kan temini sırasında bazı tetkiklerin yapılmayacağını bildiğini ve sorumluluğu aldığını tasdiklemiş olur Kan Bileşenlerinin Transfüzyon Merkezinden Acil Çıkışı ile ilgili istem Bu bölümü sadece kan bileşenlerinin transfüzyon öncesi testlerinin yapılmadan verilmesini istediğiniz hallerde doldurunuz. İstediğim kan bileşenlerinin, hastamın yukarıda belirlediğim aciliyet durumu ve hayati tehlike nedeni olarak işaretlediğim seçenek yüzünden tüm sorumluluğu üstleniyorum. Her ne kadar bu kanın transfüzyonunun birtakım riskler oluşturduğunu bilsem de rutin kan bileşeni hazırlanması ve transfüzyon öncesi testlerin yapılması için geçecek zaman dolayısı ile transfüzyonun gecikmesinin hastamın yaşamını tehlikeye sokacağını düşünüyorum. HEKİM ADI - SOYADI KAŞE - İMZA Hemen hastanın doğru etiketlenmiş bir kan örneğini ve imzaladığınız acil kan istem formunu transfüzyon merkezine gönderiniz. Kan Örnekleri Kan örneği tüpleri etiketlerinde hastanın adı-soyadı (biliniyorsa), sözleşme numarası ya da hastayı tanımlayacak bilgiler bulunmalıdır. Kan örneği tedaviye başlanmadan önce alınmalıdır. Hastadan kan örneğinin alındığı, bu örneğin laboratuvara geldiği ve hastaya kan çıkışının yapıldığı zaman kayıtlarda görülmelidir.

8 SAYFA NO 8/19 Acil Durumlarda Kanın Hazırlanması Transfüzyon Merkezlerinde Yapılması Gereken Testler Çapraz Karşılaştırma Testleri Çapraz karşılaştırma testini yapıp yapmamak durumun aciliyet derecesine bağlıdır. Transfüzyon merkezine kaç ünite kan istendiği ve bunları hazırlamak için ne kadar süre tanındığı bilgisi verilmelidir. Örneğin çok acil transfüzyonlarda, transfüzyon örnek tüpüne kan alınmasından sonra 15 dakika içinde başlamalıdır. Acil transfüzyonun yapıldığı hastanelerin stoklarında 2-6 ünite O RhD negatif eritrosit süspansiyonu tutulmalıdır. Bu kanlar hasta ile aynı gruptan kan bulunana kadar çapraz karşılaştırma yapılmaksızın kullanılabilir. Eğer hastaya 5 üniteden daha fazla O RhD negatif eritrosit süspansiyonu transfüze edilmiş ise transfüzyona O RhD negatif eritrosit süspansiyonu ile devam edilir. Aynı durumdaki bir hastada plazma ve trombosit ihtiyacı AB grubu (Rh uygunluğu aranmaksızın) TDP ve trombosit ile karşılanabilir. Bahsi geçen tabloda asla O grubu tam kan KULLANILMAMALIDIR. 6 Üniteden fazla Eritrosit Süspansiyonu verilen (çok fazla transfüzyon yapılan) olgularda taze donmuş plazma ve trombosit süspansiyonu transfüzyonu yapılması erken dönem mortaliteyi azaltmaktadır. Mikrobiyolojik Tarama Testleri Eğer acil transfüzyon için stoklarda yeterli kan varsa mikrobiyolojik tarama testlerini yapmadan transfüzyon yapma gibi bir sorun yoktur. Transfüzyon merkezlerinde yeterli stok yoksa serolojik testlerin yapılmadan kan çıkışı yapmak ciddi bir sorun halini alır. Toplumda HBV ve HCV insidansının yüksek olduğu ülkelerde bu enfeksiyonların transfüzyonla bulaşması riski de yüksektir. Hala transfüzyonla bulaşan HIV vakaları bildirildiği ortamda bu hastalığın bulaşma riski de vardır. Doktor, acil transfüzyon kararını bütün riskleri de göz önüne alarak vermelidir. Hasta ile aynı kan gruptan ama serolojik testleri yapılmamış bir kan yerine serolojik testleri yapılmış O RhD negatif kan verilmelidir. O RhD negatif eritrosit süspansiyonunun bulunmadığı durumlarda; transfüzyon yapılmadığı durumda hastanın hayatının tehlikeye gireceğine dair kesin ölçütler bulunmalıdır. Bu bilgiler hastanın dosyasına da kaydedilmelidir. Çok acil durumlar için membran ELISA tekniği kullanan hızlı tarama testleri (hızlı kart testleri) kullanıldığında bağışçı örneklerinde mümkün olan en kısa sürede standart yöntemlerle mikrobiyolojik tarama testleri çalışılmalıdır. Transfüzyon Alternatifleri Kan ve plazmanın kaybı sonucu intravasküler sıvı hacminin azalması durumunda önce kristalloid sıvılar kullanılır. Hacım kaybının önemli kısmı kristalloid sıvılarla karşılanabilir. Kristalloid sıvılar

9 SAYFA NO 9/19 gerekli kolloid osmotik basıncı karşılayamayacağı için, sıvı damar içi alandan damar dışı alana kaçar. Bu nedenle bir müddet sonra mannitol, dekstran ve nişasta jel çözeltileri gibi büyük moleküler ağırlıklı çözeltiler kullanılmalıdır. Özellikle travmalara bağlı aşırı kanamalar sırasında Rekombinant Aktive Faktör VII (rfviia) kullanımına ait bilimsel yayınlar vardır. Ancak bu ilacın bu alanda kullanılması ülkemizde endikasyon dışı onaya tabidir.

10 SAYFA NO 10/19 TRANSFÜZYON

11 SAYFA NO 11/19 Kan Merkezinden Alınan Kan veya Kan Bileşeninin Kliniğe Nakli Kan ve kan bileşenleri transfüzyona kadar kan merkezinde saklanır. Yetkilendirilmiş personel tarafından yapılan nakil sırasında, eritrosit süspansiyonları, 2-10 C de korunmalıdır. Eritrosit ünitlerinin ısısı 1 C nin altına inmemeli ve 10 C nin üzerinde olmamalıdır. Bu nedenle de kan merkezi dolabından çıktıktan sonra kullanılmayan kan 30 dakika içinde kan merkezine geri dönmüş olmalıdır. Trombositler, C de ve trombosit çalkalayıcısında korunur. TDP, 37 C su banyosunda poşet veya kılıf içerisinde eritilerek kullanılır. Eritildikten sonra buzdolabı rafında (2-6 C) 24 saat stabildir. Ancak asla tekrar dondurulmamalıdır. Transfüzyonu Başlatma: Transfüzyona başlamadan önce, transfüzyon hakkında hastaya bilgi verilmeli, soru sormasına fırsat tanınmalı, aydınlatıcı açıklama yapılmalı ve hastanın yeterince bilgilendiğinden emin olunmalıdır. Bu süreç bilgilendirilmiş onay formunun (EK G2.1) imzalatılmasıyla tamamlanır. Hastanın ve transfüzyonu yapılacak kan ve kan bileşeninin doğru olarak tanımlanması çok önemlidir. Bu basamak, kritik bir hatanın saptanabileceği son fırsattır. Bu nedenle tercihen iki yetkili personel tarafından karşılıklı kontrol edilerek uygulanmalıdır. Bu maksatla kullanılabilecek transfer ve izlem formu örneği EK G2.2 de verilmiştir. 1. Hastanın adı soyadı ve doğum tarihi (gün, ay, yıl) sorularak, kan bileşeni uygunluk raporundaki kimlik bilgileri ile karşılaştırılmalıdır. 2. Hastanın kan grup belgesinde bildirilen kan grubu ile kan ünitesi üzerindeki etikette yazan kan grubu karşılaştırılmalıdır. 3. Kan bileşeni uygunluk raporundaki kan ünite numarası ile kan ünitesi üzerindeki numara karşılaştırılmalıdır. 4. Kan ünitesi üzerinde "çapraz karşılaştırma uygundur" ifadesi görülmelidir. Uygunluk testleri tamamlanmadan verilmiş kan ünitesi üzerinde (KISIM F, Bölüm 1) bu durum açık olarak belirtilmiş olmalıdır. 5. Kan ünitesi üzerindeki son kullanım tarihinin geçmemiş olduğu kontrol edilmelidir. 6.Hekimin hastaya verilecek kan bileşeni ve miktarı ile ilgili istemi görülmelidir. Transfüzyona başlanmadan önce, hastanın başlangıç vücut ısısı, kan basıncı, nabız ve solunum sayısı kaydedilir. Transfüzyonu başlatan kişi; transfüzyona başlanan günü, saati, transfüze edilen bileşeni, transfüzyon hacmini ve torba numarasını kaydeder. Kan Transfüzyon Seti ve Filtresi: Tam kan, eritrosit ve trombosit süspansiyonları, TDP ve kriyopresipitat, içerdikleri fibrin parçaları ve partiküller nedeniyle geleneksel olarak, μm çaplı filtreli setlerle uygulanır. Kan transfüzyonu uygulanan transfüzyon seti ve iğnesi 4 saatten daha uzun süre kullanılmamalıdır.

12 SAYFA NO 12/19 Çünkü oda ısısında uygulanan kandaki fibrin ağları ve hücresel kalıntılar bakteriyel üreme için uygun bir ortam oluştururlar. Transfüzyonu planlanan olgunun damar yolu açılmış olmalıdır. Önceden damar yolunun hazırlanması, kan merkezinden kanın çıkışını izleyerek kısa sürede takılmasına olanak sağlayacaktır. Transfüzyon için kullanılacak iğne olabildiğince geniş çaplı olmalıdır. Çocuklarda minimum 23 gauge iğne kabul edilebilir. Çünkü eritrositlerin küçük lümenden basınç altında infüzyonu hemolize neden olabilir. Kan transfüzyonunda santral katater kullanılıyorsa, transfüzyon süresince santral venöz basınç ölçülmemelidir. Santral venöz basınç ölçülmeden önce transfüzyon tamamlanmış ve kateter %0,9 NaCl ile yıkanmış olmalıdır. İnfüzyon Çözeltileri: Tam kan, eritrosit, trombosit süspansiyonlarının transfüzyonunda, transfüzyon setinin doldurulması veya yıkanması için %0.9 luk NaCl dışında bir çözelti kullanılmamalıdır. Kanın Isıtılması: Soğuk ve fazla miktarda kanın çok hızlı transfüzyonu kardiyak arreste neden olabilir. Bu nedenle aşağıdaki durumlarda kanın ısıtılması önerilir: 1. Masif transfüzyonda 2. Soğuk aglütinin bulunan olgularda 3. Yenidoğanlarda exchange transfüzyonda Bunun dışında, rutin bir transfüzyon öncesinde kanın ısıtılması gerekli değildir. Transfüzyon izlemi: Kan bileşenlerinin transfüzyonu sırasında hastanın dikkatle gözlenmesi zorunludur. Özellikle ciddi transfüzyon reaksiyonlarının görülme olasılığının daha yüksek olduğu transfüzyonun başlangıç dakikaları önemlidir. Transfüzyonun ilk dakikalarında infüzyon hızı yavaş olmalıdır. Transfüzyonun 15. dakikasında, hayati bulgular tekrar değerlendirilir. Eğer bir sorun yoksa transfüzyon hızı arttırılarak, ürünün istendiği sürede infüzyonunun tamamlanması sağlanır. Transfüzyonun tamamlandığı saat kaydedilmelidir. Kan bileşenleri, klinik etkinlik, güvenlik ve uygulamanın kolaylığı açısından, önerilen sürede transfüze edilmelidir. Eritrosit süspansiyonu için bu süre 4 saati aşmamalıdır. Trombosit transfüzyonu için kritik bir süre olmamakla beraber, normalde 30 dakikada transfüze edilir. Taze donmuş plazma, 37 C su banyosunda dakikada çözülür ve çözündükten sonra 4 saat içinde transfüzyon tamamlanmış olmalıdır. Transfüzyon süresince her 30 dakikada bir ve tamamlanmasını izleyen birinci saatte yaşamsal

13 SAYFA NO 13/19 fonksiyonlar tekrar kaydedilmelidir. Hastanın Farklı Kan Grubu ile Transfüzyonu Sonrası Tutum: Kendi ABO grubundan farklı bir ABO kan grubu ile transfüzyon yapılan hastanın transfüzyon gereksinimi devam ederse kendi ABO grubu ile transfüzyonu istenebilir. Ancak bu dönüşümün güvenliği, transfüzyonu istenen alıcının o anki örneğinin plazmasındaki anti-a ve anti-b ye bağlıdır. Hastanın orijinal kan grubundan eritrositler ile taze elde edilmiş hasta plazması uyumlu ise (çapraz karşılaştırma) hastanın kendi kan grubu ile transfüzyonu sürdürülebilir. Ancak çapraz karşılaştırma uyumsuz bulunursa, alternatif kan ile transfüzyon sürdürülmelidir. Eğer, Rh pozitif olguya, negatif eritrosit verildiyse, tip spesifik ürüne dönmek çok daha basittir. Çünkü bu durumda anti-d üretmesi beklenmemektedir. Ancak transfüzyon öncesi hastadan kan örneği alınamamış, transfüze edilen kanın da RhD grubu bilinmiyor ve RhD gruplamada çift eritrosit popülasyon gözleniyor ise RhD negatif kan ile transfüzyon sürdürülmelidir. Yenidoğana Transfüzyon: Yenidoğan transfüzyonlarında kan bileşeni hem anne hem de bebek ile ABO uygunluk göstermelidir. Bunun için yenidoğanlarda transfüzyon öncesi aşağıdaki testler yapılmalıdır: 1. Bebekte ABO ve RhD grup 2. Bebekte direk antiglobulin test ( DAT ) 3. Anne ABO ve RhD grup 4. Anne plazmasında atipik antikor tarama Bebekte ABO Tipleme: Yenidoğanda ABO antijenlerinin ekspresyonu zayıftır. Bu nedenle yenidoğanda ABO grup tiplendirmesi sadece forward -direkt- gruplama olarak yapılır. Bebekte RhD Tipleme: Yenidoğanın RhD tiplemesinde genellikle bir sorunla karşılaşılmaz. Ancak bebeğin RhD POZiTiF eritrositleri anneye ait anti-d antikorla tamamen bloke olmuşsa hatalı olarak RhD NEGATiF sonuç verebilir. Buna karşın bebek serumunun albumin içeriği çok zengin ise hatalı olarak RhD POZiTiF sonuç da elde edilebilir. Transfüzyon ihtiyacı olan yenidoğanlarda anne ve bebeğin kan örnekleri ABO ve RhD için gruplanır. Anne plazmasında atipik (allo-) antikorlar taranır ve bebek eritrositlerinde DAT yapılır. Eğer annede antikor tarama ve bebekte DAT negatif ise bebekle aynı ABO ve RhD grup kan ile transfüzyon yapılması uygundur. Anne plazmasında klinik önemi olan bir eritrosit antijenine karşı antikor saptandı ve bebekte bu atipik antikor ile ilişkili hemoliz düşünülüyorsa, bebeğe bu antijen için negatif ve anne plazması ile çapraz karşılaştırma uyumlu kan transfüze edilmelidir. Eğer RhD uygunsuzluğundan kaynaklanan bir Yenidoğan Hemolitik Hastalığı şüphesi varsa, bebeğe verilecek kan, bebeğin ABO grubundan ve RhD negatif olmalıdır.

14 SAYFA NO 14/19 Transfüzyon Komplikasyonları Akut Transfüzyon Reaksiyonları: Akut transfüzyon reaksiyonları, transfüzyon sırasında veya izleyen 24 saat içinde oluşan reaksiyonlardır. Ancak akut transfüzyon reaksiyonları genellikle transfüzyon sırasında veya transfüzyonu izleyen ilk saatlerde ortaya çıkar. Bu nedenle, infüzyonun ilk 15 dakikası daha yoğun olacak şekilde, transfüzyonun tamamlanmasından 1 saat sonrasına kadar hasta yakından gözlenmelidir. Akut transfüzyon reaksiyonu, transfüzyonu uygulayan tüm sağlık personeli tarafından tanınmalı ve şüphe edildiğinde dahi transfüzyon hemen durdurulmalı, gerekli uygulamalar başlatılmalıdır. Transfüzyon reaksiyonu ile ilişkili olabilecek belirti ve bulgular; Ateş: Vücut sıcaklığının başlangıç değerine göre 1 C nin üzerinde artması olarak tanımlanır. Üşüme-titreme eşlik edebilir. Ağrı: infüzyon alanında, göğüste, karında, sırtta, boşluklarda tanımlanabilir. Kan basıncı değişiklikleri: Genellikle akut gelişen hipotansiyon veya hipertansiyon Solunum sıkıntısı: Genellikle dispne, takipne ve hipoksi eşlik etmektedir. Ciltte kızarıklık veya kurdeşen. Bulantı: Kusma eşlik edebilir. Akut transfüzyon reaksiyonu ile ilişkili olabilecek bulgularla karşılaşıldığında ya da transfüzyon reaksiyonundan şüphe edildiğinde: Transfüzyon hemen durdurulur. intravenöz yol %0.9 NaCl çözeltisi ile açık tutulur. Doğru kan ünitesinin doğru hastaya verildiğinden emin olunur. Bunun için; a. Hastanın kan grup belgesinde bildirilen kan grubu ile kan ünitesi üzerindeki etikette yazan kan grubu karşılaştırılır. b.uygunluk raporu tekrar gözden geçirilir ve hastanın adı-soyadı, hastane (sözleşme) numarası, doğum tarihi gibi kimlik bilgileri hastanın kimliğiyle karşılaştırılır. c. Uygunluk raporundaki ürün numarası ile torba etiketindeki ürün numarası karşılaştırılır ve çapraz karşılaştırma uygundur ifadesi aranır. Hasta değerlendirilerek bunun bir transfüzyon reaksiyonu olup olmadığına, eğer bir transfüzyon reaksiyonu ise ne tür bir reaksiyon olduğuna ve ne tür önlemler alınması gerektiğine karar verilir. Akut hemolitik transfüzyon reaksiyonu, anaşaksi, transfüzyon ile ilişkili sepsis ve transfüzyonla ilişkili akut akciğer hasarı (TRALI) hızlı tıbbi yardım gerektiren reaksiyonlardır. Ayrıca reaksiyon

15 SAYFA NO 15/19 tanımlanarak, reaksiyon sonrası kan ve idrar örnekleriyle beraber, transfüze edilen kan ünitesi, iğnesi çıkarılmış olarak kan seti, aynı damar yoluyla verilen diğer solüsyonlar, bu transfüzyonla ilişkili tüm form ve etiketler kan merkezine gönderilmelidir. Tablo 1. Transfüzyonun Bilinen Enfeksiyöz Olmayan Komplikasyonları KOMPLiKASYON Ateş Alerjik reaksiyonlar Transfüzyonla ilişkili akut akciğer hasarı (TRALI) Hipokalsemi Hiperkalemi immünmodülasyon Graft-versus-host- hastalığı Demir yüklenmesi SIKLIK Transfüzyonların %0.5-3 ünde oluşur. Transfüzyonların %1-3 ünde oluşur transfüzyonda bir oluşur. Masif transfüzyon (peş peşe çok sayıda transfüzyon yapılan hastalar için geçerlidir) yapılan hastalarda geçerlidir. Transfüzyonu sonrası kolorektal kanser cerrahisi sonrası sonuçları kötüleştirici etkisi muhtemeldir; muhtemelen bakteriyel enfeksiyonlara duyarlılığı arttırır. immün suprese hastalarda veya çok yakın HLA uyumlu vericiler kullanıldıysa bu durum oluşabilir. Bu komplikasyon çok nadirdir fakat ölümcül olabilir. Kronik transfüzyon bağımlılığı olan hastalarda kan kaybı olmaksızın çok sayıda transfüzyon siroz, kalp yetmezliği ve endokrin organ yetmezliği ile giden vücut demir birikiminin artışına yol açar. Tablo 2. Transfüzyon Tedavisinin Bilinen Enfeksiyöz Komplikasyonları. İNFEKSİYON Hepatit-A Parvovirüs B19 Epstein-Barr virüs KLİNİK ÖNEMİ/İNSİDANS Tahminen 1/ ünite transfüzyonda geçer Tahmini risk ünite transfüzyonda 1 dir. Yaşamın erken döneminde kazanılmış immünite nedeniyle nadiren geçer. Sitomegalovirüs (CMV) Düşük doğum ağırlıklı yenidoğanlarda veya immün yetmezlikli hastalarda (kök hücre nakli dahil) klinik olarak HTLV-1, HTLV-2 önemli Tahmini bir risk transfüzyon komplikasyonudur. ile ünite transfüzyonda 1 dir.

16 SAYFA NO 16/19 Hepatit B Delta antijeni Hepatit C Hepatit G (GB virüs C) HIV Kan bağışçısından geçen bakteriler Sifilis Malarya (sıtma) Tahmini risk ile ünite transfüzyonda 1 dir. Hepatit B ile birlikte geçer, en sık ilaç bağımlıları ve çok sayıda transfüzyon alanlarda bulunur. Tahmini risk ile ünite transfüzyonda 1 dir. Viremi %1-2 kan bağışçısında mevcut olabilir, fakat virüsün hastalığa yol açtığına dair açık kanıt yoktur. Tahmini risk ile ünite transfüzyonda 1 dir. infekte kan alıcılarının çoğunda HIV enfeksiyonu gelişir. Belirli bakteriler için asemptomatik taşıyıcılar enfeksiyon geçişine yol açabilir; Yersinia enterocolitica en sıktır (1/65.000). Salmonella, brusella daha az sıklıkla geçer. Depolamada kısa sağkalım dönemi (96 saat) ve VDRL/ RPR ile kan bağışçısı taraması geçiş olasılığını hemen hemen tamamen elimine eder. Nadir bir komplikasyondur. Chagas hastalığı Başlıca Orta ve Güney Amerika da transfüzyon riskidir. Babesiozis Kuzey doğu ABD de olan bir risktir. Toksoplazmozis immün yetmezlikli konakçıda görülen nadir bir komplikasyondur. Varyant Creutzfeldt- Jakob hastalığı dana hastalığı) (v-cjd, deli fiimdiye kadar transfüzyona bağlı vaka rapor edilmemiştir, fakat şüphelenilen vakalar olmuştur Hastane Transfüzyon Komiteleri Hastane transfüzyon komitelerinin oluşturulması yasal bir zorunluluktur. Hastane transfüzyon komitesinde, yoğun transfüzyon yapılan kliniklerin hekim ve hemşireleri temsil edilmelidir. Transfüzyon merkezi sorumlusu komitenin daimi üyesidir. Komitenin maksat ve görevleri ilgili yasal mevzuatta belirtilmiştir (KISIM A, TCSB Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü 2004/66 sayılı Genelge). Hastane transfüzyon komiteleri, 3 ayda bir toplanır. Raporlama Sağlık Bakanlığı na yapılır.

17 SAYFA NO 17/19 Hasta Adı Soyadı: Dosya Numarası: KAN VE KAN BİLEŞENLERİ NAKLİ İÇİN BİLGİLENDİRİLMİŞ ONAY FORMU(*) KONU HAKKINDA BİLGİLENDİRİLMEK İSTEMİYORUM (**) Doktorum/hastamın doktoru... bana /hastama kan ve kan bileşenleri nakli yapılmasının hastalıkta anlamlı düzelme ya da olumlu değişiklik yapabileceğini bildirdi. Kan ve kan bileşenleri (ek olarak lökositten arındırılmış, ışınlanmış, yıkanmış şekilde): - Tam Kan, - Eritrosit süspansiyonu, - Taze donmuş plazma, - Trombosit süspansiyonu ya da kriyopresipitat olabilir. Bu nakil işleminin sağlayabileceği yarar ve riskler ile alternatif tedaviler açıklandı. Kan ve kan bileşenlerinin yasal ve bilimsel kurallara göre hazırlanıp test edilmesine rağmen bana/hastama öngörülemeyen çeşitli immünolojik, alerjik, mikrobik, fiziksel ya da kimyasal nakil reaksiyonlarına neden olabileceğini; bu reaksiyonların genellikle hafif veya orta derecede seyretmesine rağmen nadiren yaşamı tehdit edecek düzeyde ağır seyredebileceğini; bu reaksiyonların başarılı tedavi girişimlerine rağmen ölümcül de olabileceğini, hatta bu durumun kendi kanım verildiğinde bile gerçekleşebileceğini öğrendim. En güncel yöntemlerle test edilse bile nadiren kan ve kan bileşenleri nakli ile bazı virüslerin (AIDS, hepatit virusları; hepatit B, hepatit C gibi) bulaşabileceğini ve buna bağlı olarak aylar ya da yıllar sonra enfeksiyon gelişebilme olasılığı olduğunu biliyorum. Kan ve kan bileşenleri nakli ile ilgili soru sorma fırsatım oldu. Vermiş olduğum bu Bilgilendirilmiş Onay hastaneden taburcu olana dek geçerlidir (***). Kendime/hastama kan ve kan bileşenleri nakli konusunda bilgilendirildim, yazılanları / anlatılanları anladım. ONAYLIYORUM Tarih: Hasta/hasta yakını. adı soyadı: Şahit: Hemşire/doktor adı soyadı: Doktor adı soyadı: imza: imza: imza: ONAYLAMIYORUM

18 SAYFA NO 18/19 AÇIKLAMALAR: * Hasta 18 yaşın üstünde ve bilinci yerinde ise bu formu kendi onaylamalıdır. Aksi durumda onay hastanın birinci derece yakını tarafından yapılmalıdır (Anne, baba, kardeş, eş, çocuk). **Hastanın bilgilenmek istemediği durumlarda kendi el yazısı ile bilgilenmek istemiyorum ibaresini bu formun altına yazarak imzalaması gereklidir. *** Hastanın/ hasta yakınının istediği zaman kan ürünleri nakli için olan onayını iptal etme hakkı vardır. Böyle bir durumda hastanın yeni bir onay formunu imzalaması gereklidir.

19 SAYFA NO 19/19 KAN BİLEŞENİ TRANSFER VE TRANSFÜZYONU İZLEM FORMU Hastanın Adı Soyadı :... İstek Tarihi :... Protokol Numarası :... İstenen Bileşen :. Doğum Tarihi :.. İsteyen :.. Cinsiyeti :.. Hasta Kan Grubu :. Kan Bileşeni Bilgileri Kan Grubu Crossmatch uygun, uygun değil, yapılmadı Tipi Filtrasyon yapıldı yapılmadı No Işınlanma yapıldı yapılmadı Miktarı Hemoliz var yok Son Kullanma Tarihi Renk uygun uygun değil / Pıhtı var yok İstemi karşılayan / Teslim eden: Transferi Yapan: Transfüzyon Öncesi Kontrol Kan ve Kan Bileşeni Bilgileri Kontrolü Hasta Kimlik Bilgileri Kontrolü Crossmatch Etiket Kontrolü Kan Grubu Kontrolü (Kan Torbası ve Form) Torba Numarası Kontrolü (Kan Torbası ve Form) 1.kişi 2.kişi Adı - Soyadı imza 1.kişi 2. kişi Transfüzyona Başlangıç Saati: Transfüzyon İzlemi** Saat Kan Basıncı Nabız Vücut ısısı Hemşire Transfüzyon Bitiş Saati: Sonlandıran: Transfüzyon Miktarı Tümü Reaksiyon şüphesi Var Yaklaşık... mi Yok **Transfüzyon izlemi, ilk 15.dakikada, daha sonra 30 dakikada bir ve transfüzyon bitimine kadar yapılır.