BESLENME VE KANSER Doğrular, Yanlışlar Prof. Dr. Ġsmail Çelik

Transkript

1 BESLENME VE KANSER Doğrular, Yanlışlar Prof. Dr. Ġsmail Çelik Hacettepe Üniversitesi Onkoloji Enstitüsü Prevantif Onkoloji Anabilim Dalı BaĢkanı

2 Paracelsus: Sola dosis facit venenum Her madde zehirdir. Zehir ile zehir olmayanı ayıran dozdur.

3 Kansere Yol Açan Çevresel Faktörler Tütün Diyet/Kilo/Fizik aktivite Alkol Enfeksiyonlar Radyasyon Pestisitler Ġlaçlar Çözücüler Fiber, küçük partiküller, toz Polisiklik aromatik hidrokarbonlar Metaller Aflatoksinler Reaktif kimyasallar Benzidin Klorinasyon yanürünleri Nitrozaminler Dioksinler Poliklorine bifeniller Polibromine difenil eter

4 Alkol %4-6 Diğer %10-15 Tütün %30-35 ġiģmanlık %10-20 Enfeksiyon %15-20 Beslenme %25-30

5 Beslenme: BileĢenler I-Temel besin maddeleri Et, et ürünleri Yağlar Tahıl ürünleri ġeker, tuz Sebze, meyveler II-Su, içecekler III-Alkol IV-Vitamin, mineraller V-Üretim, saklama, iģleme, piģirme

6 WCRF/AICR Expert Report Food, Nutrition, Physical Activity and the Prevention of Cancer: a Global Perspective ÇalıĢma ekibi: 5000 kiģi Expert Panel Investigators Peer Reviewers Observers Executive Team Secretariat 500,000 araģtırma 10 sene Rapor: 517 sayfa

7 1-Et, et ürünleri

8 2-Yağlar

9 3-Tahıl ürünleri

10 4-ġeker ve Tuz

11 5-Sebze, meyveler

12 II) SU VE ĠÇECEKLER

13 Environ Res Sep;108(1):48-55

14 Arsenik ABD, Belçika ve Tayvan'ın belli bölgelerinde yeryüzünün derin katmanlarından içme suyuna karıģan arseniğin uzun süre tüketilmesinin kanser yapıcı etkileri tanımlanmıģtır. Türkiye'deki içme suyunda arsenik düzeylerine ait bilgiler yetersizdir. Arseniğe maruz kalma, arsenikle çalıģan kiģilerde, önemli miktarda Ģarap içen kiģilerde, ahģap içeren evlerde yaģayan kiģilerde ve geçmiģte arsenik içeren pestisit kullanılan çiftliklerde yaģayan kiģilerde olabilmektedir.

15 III) ALKOL

16 IV) VĠTAMĠN, MĠNERALLER

17 IV) VĠTAMĠN, MĠNERALLER

18 Likopen

19 Azı karar çoğu zarar!

20 Yiyecekleri ilaca çevirmeyin!!! Bitkilerin, meyve ve sebzelerin bilinçsiz tüketilmesi yarardan çok zarar verebilir, çeģitli organlarda hasara yol açabilir, kanser dıģında baģka hastalıklarının oluģmasına zemin hazırlayabilir. Soyanın içindeki östrojen hormonuna benzer maddeler, yüksek dozda alındığında östrojene bağlı geliģebilen MEME ve RAHĠM kanserlerine yol açabilir. Havucun içinde de bulunan beta-karoten maddesinin fazla alınması, sigara bağımlılarında akciğer kanseri riskini arttırabilmektedir. Yapılan bir araģtırmada, sigara içenlere beta-karoten tableti verildiğinde, ölüm oranlarının arttığı tespit edilmiģtir. Bu havucun tüketilmemesi anlamı taģımaz aksine sigara içenlerin sigarayı bırakmaları daha yaģamsaldır. Havuç günlük gıda alımı içinde taze olarak yenilebilir.

21 V) ÜRETĠM/SAKLAMA/ĠġLEME/PĠġĠRME 1. Üretim: Pestisit, Genetiği değiģtirilmiģ gıdalar, Organik gıdalar 2. Saklama: DondurulmuĢ gıda, Fermentasyon, Konserve, Pastörizasyon, Kimyasallar (benzoat, nitrit, sülfit) 3. ĠĢleme: Katkı maddeleri (Tatlandırıcı, Renklendirici, Çözücü), Paketleme ürünleri 4. PiĢirme: HaĢlama, Fırında piģirme, Kızartma, Mangal, Mikrodalga

22 Pestisitler Halen ülkemizde kullanımda olan pestisitler kanser yapıcı etkileri açısından kontrol altında olan bileģiklerdir. Tüketilen maddenin üzerindeki pestisit kalıntılarının bertarafı için uygun hijyenik önlemler yeterlidir. En önemli risk pestisiti uygulayan kiģinin (ülkemizde çiftçi veya yetiģtirici) kendisine ve çevresindeki kiģilere olmaktadır.

23 Avrupa Birliğindeki (AB) ülkelerde pestisit kullanımı ve Türkiye

24 GDO vs Organik gıdalar Genetiği değiģtirilmiģ gıdaların, kanser riskini arttırdığına, organik gıdaların kanserden koruduğuna dair bilimsel bir bulgu yoktur.

25 Katkı maddeleri Hazır gıdalardaki katkı maddelerinin, belirlenmiģ olan uygun oranlarda kaldığı takdirde kanser yapıcı etkisi mevcut değildir.

26 Nitrozaminler IARC 1 Nitrat suda çabuk ve tamamen erir. Bu özelliğinden dolayı yaprak ve damla sulama gübresi olarak da geniģ miktarda kullanılır. Ayrıca et ve Ģarküteri ürünlerinde (salam, sosis vs.) de koruyucu olarak kullanıldığı bilinmektedir. Nitrat nitrite ve daha sonra da kanserojen bir madde olan nitrozamine dönüģür. Nitritin kendisi zararsızdır, fakat asit varlığında nitrit nitrozamine dönüģür; neredeyse bütün gıdaların bazı proteinlere sahip olması ve bunların asitli mide ortamından geçmek zorunda olduğu gerçeği düģünüldüğünde vücutta nitrozaminin oluģması kaçınılmazdır. Asitli ortamların nitrozamin oluģumuna katkıda bulunurken C vitamini de nitrit ile reaksiyon vermekte ve nitrozamin oluģumunu engellemektedir.

27 Polisiklik aromatik hidrokarbonlar (PAH) AraĢtırmalarda, etin, odun ateģinin alevine doğrudan tutulması durumunda yüksek düzeyde, kor üzerinde piģirildiğinde ise daha düģük düzeyde PAH oluģtuğu saptanmıģtır. Yiyeceklerin piģirilmesi sırasında erimiģ yağların ısı kaynağı üzerine damlaması sonucu meydana gelen parçalanma ile PAH oluģumu artmakta ve atmosfere de yayılmaktadır. Bu arada özellikle etin üzerinde de birikmektedir. PAH daha çok yağda depolanabildiğinden etin yağ içeriğinin artması da PAH miktarının artmasına neden olmaktadır. Mangaldaki kömür ve kömür tozları, piģirilen besinlerin üzerine sinerek karsinojen etkiyi arttırmaktadır.

28

29 BESLENME VE KANSER KANSERDEN KORUNMAK ĠÇĠN TEK VE GEÇERLĠ BESLENME ÖNERĠSĠ: 1. GÜNDE EN AZ 5 PORSĠYON MEYVE VE SEBZE ĠÇEREN, 2. YAĞDAN DÜġÜK, 3. LĠFÇE YÜKSEK DĠYETE EK OLARAK 4. KIRMIZI ETĠN HAFTADA BĠRDEN FAZLA YENMEMESiDĠR.

30 Kanserden Koruyucu Diğer Besin Önerileri? 1. HER GÜN EN AZ 1 ÖĞÜN SOYA FASÜLYESĠ 2. KOYU KIRMIZI MEYVELERĠN (ÜZÜM, NAR, v.b.) ÇEKĠRDEKLERĠ 3. DÜZENLĠ HAVUÇ TÜKETĠMĠ 4. DOMATES, BROKOLĠ, KARNIBAHAR 5. CEVĠZ, FINDIK, FISTIK, v.b. KURUYEMĠġLER 6. VĠTAMĠN KAPSÜLLERĠ 7. ÖLÜMSÜZLÜK MANTARI, KÖPEK BALIĞI KIKIRDAĞI GĠBĠ EK TAKVĠYELER DOĞRU CEVAP? HEPSĠ BĠRKAÇI DOĞRU DĠĞERLERĠ DEĞĠL HĠÇBĠRĠ

31 Kanserden Koruyucu Diğer Besin Önerileri? 1. HER GÜN EN AZ 1 ÖĞÜN SOYA FASÜLYESĠ 2. KIRMIZI MEYVELERĠN ÇEKĠRDEKLERĠ 3. DÜZENLĠ HAVUÇ TÜKETĠMĠ 4. DOMATES, BROKOLĠ, KARNIBAHAR 5. CEVĠZ, FINDIK, FISTIK, v.b. KURUYEMİŞLER 6. VĠTAMĠN KAPSÜLLERĠ 7. ÖLÜMSÜZLÜK MANTARI, KÖPEK BALIĞI KIKIRDAĞI GĠBĠ EK TAKVĠYELER DOĞRU CEVAP? X HEPSĠ X BĠRKAÇI DOĞRU DĠĞERLERĠ DEĞĠL HĠÇBĠRĠ

32 Ama Televizyon Programları Böyle Demiyor! CEVĠZ, FINDIK, FISTIK gibi zararsız olduğu, kolesterol içermediği söylenen yağlı gıdaların (zeytinyağı dahil) çok miktarda alınması ġġġmanlatir!!! Aspartam ve sakarin gibi yapay tatlandırıcıların kansere neden olduğu bilgisi ispatlanmamıģtır. Kahve tüketiminin kansere neden olduğu ve yeģil çayın kanserden koruduğuna dair bilimsel bir bulgu yoktur.

33 Ganoderma Lucidum (Ölümsüzlük Mantarı- Reishi) nin Tehlikeleri Ganoderma Lucidum, içinde bir nevi kadınlık hormonu ve teratojen (ceninler üzerinde kanser yapıcı etki) olan dietilstilbestrol (DES) maddesini içerdiği için önceleri prostat kanserinde kullanılmıģ ancak sonradan ilaç olarak kullanılması 2002 de FDA tarafından yasaklanmıģ ve piyasadan kaldırılmıģ olan PC-SPES in 8 bitki karıģımından biridir. Reishi kullanımına bağlı karaciğer yetmezliği ve arkasından ölüm ile sonuçlanan vakalar tıbbi literatürde bildirilmiģ olup basında geçtiği Ģekliyle Reishi nin yan etkisinin olmadığı bilgisi kesinlikle yanlıģtır. Sık görülen yan etkileri bulantı ve kusma (kemoterapi alanlarda önemli bir sorundur) ve fare zehiri diye de bilinen warfarin benzeri etki ile kanamaya yol açmasıdır. Tedavi ile iliģkili en önemli sorunlardan bir diğeri de bu mantarın, daha önceden greyfurt suyunda da tanımlandığı Ģekilde karaciğer sitokrom enzimleri üzerinden etki ederek, kemoterapi veya beraberinde kullanılan bulantı önleyici ilaçların etkilerinin azalmasına neden olmasıdır. Bulantı, kusmaya yol açması, kanama yan etkisi, kemoterapi ve diğer ilaçların etkilerini azaltma sorunları yüzünden özellikle kemoterapi ile beraber kullanılması, kemoterapiden önce ve/veya sonra alınması kesinlikle sakıncalıdır.

34 Ganoderma Lucidum???

35

36

37

38

39 ġarlatanlar nasıl saptanır? MEDYATĠK: Mahalli versiyonlarına ( sınıkçı, nefesi kuvvetli kiģi ) göre son zamanlarda basında, televizyonlarda, açık oturumlarda çok sık boy gösteren medyatik Ģarlatanlar daha zararlıdır. KÜR, ALTERNATĠF, TAMAMLAYICI, ġġfa ĠFADELERĠNE DĠKKAT!: Modern tıbbın öykü, fizik muayene, tetkik sonuçları ve tanılarını tamamen kabul eder (alternatif tanı koymaya çalıģmaz) ama tedaviye gelince iģler değiģir! TEK ÇÖZÜM: Kesin ve umut verici konuģurlar. Hep baģarılarından bahsederler. Yüzde, rakam vermezler. 200 den fazla kanser çeģidi ve buna yönelik bir o kadar farklı tıbbi tedavi ihtiyacı varken Ģarlatanlar tek bir Ģey önerir. MĠSTĠK: Duyu ötesi (metafizik), mistik, dini bir söylem kullanmaktan çekinmez. Kendisine vahiy gelmiģ gibi davranır. CAHĠL CESARETĠ: Bilgi düzeyi (zekâ konusunda istisna olabilir) genelde çok düģüktür. Bu nedenle cesurca konuģurlar. BEN YAPTIM OLDU: Tedavi sonuçlarını açıklarken bilimsel yöntemleri değil deneme-yanılma ifadelerini kullanırlar (ör: ben veriyorum iyi geliyor, hastalar iyileģiyor ).

40

41 All fields and meadows, all mountains and hills this is your pharmacy Paracelsus

42 All fields and meadows, all mountains and hills this is your pharmacy Paracelsus

43 Daha neler neler... Akupressur Akupunktur Alexander Tekniği Aromaterapi Bioenerji Biorezonans-MoraTerapi Hidroterapi Hipnoterapi Homeopati Kinesioloji Kiropraktik Makrobiyotik Manyetik Alan Tedavisi Megavitamin Tedavisi Mezoterapi Natüropati NeurobioFeedback Nöral Terapi Osteopati Ozon Tedavisi Renklerle Tedavi Sesle Tedavi

44 En çok satan 20 bitkisel karıģım* Ürün M $ %DeğiĢim 2003 sıralaması 1. garlic echinacea saw palmetto ginkgo soy cranberry ginseng black cohosh St. John s wort milk thistle evening primrose valerian green tea bilberry Kırmızı renkte olanlarda ciddi ilaç etkileşimleri tanımlanmıştır. *2 Ocak 2005 e kadar 52 haftalık satıģ miktarları, HerbalGram 2005;66:63

45 En çok satan 20 bitkisel karıģım* Ürün M $ %DeğiĢim 2003 sıralaması 15. grape seed horny goat weed yohimbe horse chestnut eleuthero ginger multi-herbs na Tüm diğerleri na Toplam 257 Kırmızı renkte olanlarda ciddi ilaç etkileşimleri tanımlanmıştır. *2 Ocak 2005 e kadar 52 haftalık satıģ miktarları, HerbalGram 2005;66:63

46 ÇeĢitli St. John s Wort karıģımlarında Hypericin ve Hyperforin düzeyleri: Beklenen düzey = Hypericin: %0.3 Hyperforin: %1 Ürün Hypericin (%) Hyperforin (%) Hyperifin PNC Brite-Life ShopKo Shurfine YourLife Nature s Balance Natrol Am J Health-Syst Pharm 2002;59:545-7.

47 Kanamaya meyili arttıran bitkisel karıģımlar Androgr. panucula Bogbean Devil claw ginseng Pau d arco angelica Boldo Dong quai green tea meadow sweet anise capsicum Erigeron hawthorn prickly ash arnica celery Evening primrose oil horse chestnut bark passionflower Asafoeta chamomile feverfew Huang qi popular Baikal skullcap clove oil fish oil horseradish quassia Bilberry coleus root fenugreek kava red clover Black current seed danshen garlic licorice reishi mushroom Bladderwrack dandelion root ginger onion Sha shen Bomelain Danshen ginkgo papain Shinpi bark Sweet birch oil Tonka bean tumeric vitamin E wintergreen oil wild carrot wild lettuce willow wood ear mushroom woodruff Alt Ther Health Med 2001;7:58-67.

48

49 BĠZĠM YAPTIKLARIMIZ ġiģmanlık %10-20 Alkol %4-6 Diğer %10-15 Tütün %30-35 Enfeksiyon %15-20 Beslenme %25-30 VEYA

50 MAĞARA ADAMININ BĠLE YAPMADIKLARIDIR!! 1. TÜTÜN 2. BESĠN-ġĠġMANLIK 3. FĠZĠK AKTĠVĠTE 4. ALKOL 5. ĠNFEKSĠYONLAR 6. GÜNEġ IġIĞI

51 Özetle Zehiri belirleyen dozdur! Ġlaç, dozu, etki ve yan etki profili belirli olandır. Hastalık yoktur, hasta vardır! Her hasta için doz, pozoloji, uygulama yolu, v.b. ayrıntılı olarak gözden geçirilmeli, farmakokinetik ve besin etkileģim önerilerine uyulmalıdır. PiĢmiĢ aģa su katılmaz! Kanser tedavisi öncesinde, esnasında ve sonrasında bitkisel karıģımlar kullanmak kontrendikedir: 1. Bitkisel ürünler içine karıģmıģ toksik maddeler olabileceği gösterilmiģtir. Bu ürünlerin saflığı ve güvenilirliği kuģkuludur. 2. Aktarlardan elde edilen bitkisel ürünlerin doğrudan doğadan toplanmıģ ve iģlenmemiģ olduğu unutulmamalıdır. Dolayısı ile bunlar "steril" değildir ve özellikle mantar sporları, çeģitli bakteriler içerebilirler. Kemoterapi altında enfeksiyon riski olan hastalar bu tür ürünleri tükettiklerinde bu tehlikelere maruz kalabilirler. 3. Sıklıkla kanamaya meyile yol açmaları, trombositopeni iliģkili morbiditeyi oldukça ciddileģtirilebilir. 4. Bazı bitkisel ürünler, kemoterapi ilaçlarının etkilerinde azalmaya yol açarak hastalığın etkin tedavisini sekteye uğratmaktadır. 5. Bu ürünlerin yan etkileri kemoterapi yan etkisi zannedilip gereksiz doz azaltımına gidilebilmekte ve tedavinin eksik verilmesine neden olabilmektedir.