T.C. GAZİOSMANPAŞA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ TARIM MAKİNELERİ ANA BİLİM DALI YÜKSEK LİSANS TEZİ

Transkript

1 KONYA İLİ KADINHANI İLÇESİNDE TARIM İŞLETMELERİNİN TARIMSAL MEKANİZASYON DÜZEYİNİN BELİRLENMESİ Barış YALMANCI Yüksek Lisans Tezi Tarım Makineleri Ana Bilim Dalı Prof. Dr. Ali KASAP 2008

2 T.C. GAZİOSMANPAŞA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ TARIM MAKİNELERİ ANA BİLİM DALI YÜKSEK LİSANS TEZİ KONYA İLİ KADINHANI İLÇESİNDE TARIM İŞLETMELERİNİN TARIMSAL MEKANİZASYON DÜZEYİNİN BELİRLENMESİ Barış YALMANCI TOKAT 2008 Her hakkı saklıdır

3 Prof. Dr. Ali KASAP danışmanlığında, Barış YALMANCI tarafından hazırlanan bu çalışma 12/09/2008 tarihinde aşağıdaki jüri tarafından oy birliği / oy çokluğu ile Tarım Makineleri Anabilim Dalı nda Yüksek Lisans tezi olarak kabul edilmiştir. Başkan : Prof. Dr. Ali KASAP İmza: Üye : Prof. Dr. Gazanfer ERGÜNEŞ İmza: Üye : Yrd. Doç. Dr. Murat SAYILI İmza: Yukarıdaki sonucu onaylarım Prof. Dr. Metin YILDIRIM Enstitü Müdürü. /../

4 TEZ BEYANI Tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu tezin yazılmasında bilimsel ahlak kurallarına uyulduğunu, başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel normlara uygun olarak atıfta bulunulduğunu, tezin içerdiği yenilik ve sonuçların başka bir yerden alınmadığını, kullanılan verilerde herhangi bir tahrifat yapılmadığını, tezin herhangi bir kısmının bu üniversite veya başka bir üniversitedeki başka bir tez çalışması olarak sunulmadığını beyan ederim. Barış YALMANCI

5 ÖZET Yüksek Lisans Tezi Konya İli Kadınhanı İlçesinde Tarım İşletmelerinin Tarımsal Mekanizasyon Düzeyinin Belirlenmesi Barış YALMANCI Gaziosmanpaşa Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Makineleri Anabilim Dalı Danışman: Prof. Dr. Ali KASAP Bu araştırmada, Konya ili Kadınhanı ilçesi tarım işletmelerinin tarımsal mekanizasyon düzeyi belirlenerek bir veri tabanı oluşturulması amaçlanmıştır. Örnek köy ve işletme sayılarının belirlenmesinde Basit Tesadüfi Örnekleme Yöntemi kullanılmıştır. Örnek köy ve işletmelerin seçildiği populasyonda 42 köy ve işletme bulunmaktadır. Çalışmada, 42 köy ve işletme arasından 12 köy ve 102 işletme ile görüşülmüştür. Araştırmada kullanılan veriler 102 işletmeden yüzyüze anket ve gözlem yolu ile elde edilmiştir. Anket verileri 2007 yılını kapsamaktadır. Ortalama işletme büyüklüğü 209,11 dekardır. % 77,26 oranı ile hububat üretimi yapıldığı belirlenmiştir. Üretimde ilk sırayı % 54,05 ile buğdayın, ikinci sırayı % 23,18 ile arpanın, üçüncü sırayı % 7,50 lik üretim alanı ile ayçiçeğinin aldığı belirlenmiştir. Araştırma alanında işletme başına düşen traktör sayısı 0,81 adet; işletme başına düşen traktör motor gücü 39,92 kw; ortalama traktör gücü 49,06 kw; traktör başına düşen alet-makine sayısı 11,50 adet; traktör başına düşen alet-makine ağırlığı 6,43 ton; birim alana düşen ortalama motor gücü 1,91 kw/ha; ha alana düşen traktör sayısı 38,91 adet; bir traktöre düşen işlenen alan 25,69 ha ve ha alana düşen biçerdöver sayısı 3,28 adet olarak hesaplanmıştır Yılı, 59 sayfa Anahtar kelimeler: Mekanizasyon Düzeyi, Tarım Makineleri, Traktör, Kadınhanı İlçesi i

6 ABSTRACT THE AGRICULTURAL MECHANIZATION LEVEL of THE FARMS in KADINHANI DISTRICT in KONYA Barış YALMANCI Gaziosmanpasa University Graduade School of Natural Applied Sciences Department of Farm Machinery Master Thesis 2008, 59 Pages Supervisor : Prof. Dr. Ali KASAP Jury : Prof. Dr. Ali KASAP Prof. Dr. Gazanfer ERGÜNEŞ Asst. Prof. Dr. Murat SAYILI In this study, it was aimed that the level of agricultural mechanization would be determined and database would be made in Kadınhanı district Konya province. Random sampling method was chosen to determine the number of village and enterprise in this research. In this study, 12 villages and 102 enterprises were considered among the 42 village and 6990 enterprises. Data were collected by face to face survey and observation. Data were collected in The average enterprise size is 209,11 da. 77,26 % area of these enterprises cultivated on mainly the production of cereal. Wheat production was the most grown cereal (54,05 %). Barley was the second most grown cereal (23,18 %). Sun flower was the third most grown crop (7,5 %). The number of tractor per enterprises is 0,81; the tractor power per enterprise 39,92 kw; average tractor power is 49,06 kw; the number of agricultural machinery and tools per tractor is 11,50; the weight of agricultural machinery and tools per tractor 6,43 tons; the average tractor power per unit arable area is 1,91 kw/ha; the number of tractor per unit arable area is 38,91; arable area per tractor is 25,69 ha; the number of combine harvester per ha area is 3,28. Keywords: Mechanization Level, Agricultural Machinery; Tractor, Kadınhanı District ii

7 ÖNSÖZ Tarımımızda giderek artan makineleşme ile tarımsal mekanizasyon düzeyimiz gelişmektedir. Tarımda makineleşme ile tarımda kullanılan insan ve hayvan yani biyolojik güç yerini mekanik güce bırakmaktadır. Bununla birlikte daha az tohumluk kullanıp birim alandan daha fazla ürün alınmaktadır. Tohum yatağı daha iyi hazırlanmakta ve toprak işleme daha kolay yapılmaktadır. Gübreleme, ilaçlama, sulama ve hasat daha ekonomik ve en az kayıpla bitirilmekte ve ürün pazara en kısa sürede sunulabilmektedir. Makineleşme ile artan işgücü de daha ekonomik kullanılmaktadır. Makineleşme süreci en kısa sürede ve en ekonomik şekilde tamamlanmalıdır. İyi bir ihtiyaç analizi ile bu süreç en sağlıklı şekilde tamamlanabilir. Konya ili Kadınhanı ilçesinde tarımsal mekanizasyon düzeyini belirlemeye yönelik olarak hazırlanan bu çalışmanın konuyla ilgilenenlere yararlı olmasını dilerim. Öncelikle lisans ve yüksek lisans eğitimim süresince bilimsel yönden olduğu kadar maddi ve manevi yardımlarını esirgemeyen danışman hocam Sayın Prof. Dr. Ali KASAP Bey e, değerli hocalarım Prof. Dr. Gazanfer ERGÜNEŞ ve Doç. Dr. Sefa TARHAN a, hazırlık, yazım ve değerlendirme aşamalarında yardımlarını esirgemeyen arkadaşlarım Zir. Müh. Ömer Faruk YEŞİLDAĞ, Zir. Müh. Hakan AFACAN, Kadınhanı İlçe Tarım Müdürlüğü nde görevli arkadaşlarım Zir. Müh. İbrahim ERBEK, Zir. Müh. Hasan ÇELİK, Peyzaj Mimarı Şakir UĞUL a, İlçe Tarım Müd. V. Zir. Müh. Mahir KELEŞ e ve Konya İl Tarım Müdürü İbrahim DOSTER e teşekkür ederim. Ayrıca daima yanımda olan her türlü ilgi ve desteği esirgemeyen emekli öğretmenler babam Mustafa YALMANCI ile annem Nafiye YALMANCI ve kardeşim Ayşe Güneş YALMANCI ya ve nişanlım Emine DOĞAN a, şükranlarımı sunar teşekkür ederim. Barış YALMANCI Tokat, Ağustos 2008 iii

8 SİMGE ve KISALTMALAR DİZİNİ KISALTMALAR AB ABD ADNKS ÇKS da ha kw TİGEM AÇIKLAMA : Avrupa Birliği : Amerika Birleşik Devletleri : Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi : Çiftçi Kayıt Sistemi : Dekar : Hektar : Kilowatt : Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü iv

9 İÇİNDEKİLER Sayfa ÖZET.... i ABSTRACT. ii ÖNSÖZ. iii SİMGE ve KISALTMALAR DİZİNİ. iv İÇİNDEKİLER v ŞEKİLLER DİZİNİ vii ÇİZELGELER DİZİNİ.. viii 1.GİRİŞ. 1 2.KAYNAK ÖZETLERİ 5 3.MATERYAL ve YÖNTEM Materyal Yöntem Örnek Köy ve İşletmelerin Seçimi Verilerin Değerlendirilmesi BULGULAR ve TARTIŞMA İşletmelerin Tarımsal Yapısı İşletmelerin Arazi Durumu İşletme Arazilerin Kullanım Şekli İşletme Arazilerinin Sulanma Durumları İşletme Arazilerinin Parsel Sayısı ve Büyüklükleri İşletmelerde Nüfus ve Eğitim Durumu İşletme Nüfusunun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı İşletme Nüfusunun Eğitim Durumu İşletme Sahiplerinin Eğitim Durumu İşletme Sahiplerinin Sosyal Güvenlik Durumu İşletmelerin İşgücü Varlığı İşletmelerin Ekonomik Yapısı Bitkisel Üretim Hayvansal Üretim v

10 4.1.7.İşletmelerin Karşılaştıkları Temel Sorunlar İşletmelerin Mekanizasyon Özellikleri İşletmelerin Traktör Varlığı Traktör Sayılarının Arazi Varlığına Göre Dağılımı Traktörlerin Yaş Durumlarına Göre Dağılımı Traktörlerin Marka ve Güç Durumuna Göre Dağılımı İşletmelerin Tarım Alet-Makine Varlığı Traktör ve İşletme Başına Düşen Ekipman Ağırlığı Traktör ve İşletme Başına Düşen Alet ve Makine Sayısı İşletmelerin Biçerdöver Varlığı İşletmelerin Mekanizasyon Durumu Türkiye de Bölgelere Göre Mekanizasyon Durumu Kadınhanı İlçesinin Mekanizasyon Düzeyinin Türkiye ile Karşılaştırılması Traktörlerin Yıllık Kullanım Durumları 39 5.SONUÇLAR ve ÖNERİLER. 40 KAYNAKLAR 45 EKLER 49 Ek-1 Anket Formu 50 ÖZGEÇMİŞ 59 vi

11 ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil Sayfa 3.1. Kadınhanı İlçesi Coğrafi Haritası vii

12 ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge Sayfa 3.1. Kadınhanı İlçesi Nüfus Dağılımı Kadınhanı İlçesi Toplam Arazi Varlığı Kadınhanı İlçesi Ekim Alanları Kadınhanı İlçesi Ürün Deseni Kadınhanı İlçesi Hayvan Varlığı İşletmelerin Arazi Büyüklüklerine Göre Dağılımı İşletmelerin Arazi Kullanım Şekli İşletmelerin Sulanma Durumu İşletmelerin Nüfus Yapısı İşletmelerin Yaş Gruplarına Göre Dağılımı İşletmelerdeki Aile Nüfusunun Eğitim Durumu İşletme Sahiplerinin Eğitim Durumu İşletme Sahiplerinin Sosyal Güvenlik Durumu İşletmelerin İşgücü Varlığı İşletmelerin Ekonomik Yapısı İşletmelerin Ürün Deseni İşletmelerin Meyve Ağacı Sayıları İşletmelerin Gübre ve İlaç Kullanımı İşletmelerin Hayvan Varlığı Traktör Sayılarının Köylere Göre Dağılımı Traktörlerin Arazi Gruplarına Göre Dağılımı Traktörlerin Yaş Gruplarına Göre Dağılımı Traktörlerin Marka ve Güç Durumlarına Göre Dağılımı İşletmelerin Tarım Alet ve Makine Varlığı İşletmelerin Biçerdöver Varlığı Kadınhanı İlçesine Ait Mekanizasyon Kriterleri Türkiye nin Coğrafik Bölgelerine Göre İşlenen Alanlar ve Traktör Dağılımındaki Değişim Kadınhanı İlçesinin Mekanizasyon Düzeyinin Türkiye İle Karşılaştırılması 38 viii

13 1 1. GİRİŞ Artan dünya nüfusunun beslenme problemlerini çözmek için dünya ülkeleri son yıllarda tarım teknolojilerini geliştirerek, birim alandan daha fazla ürün almak zorunda kalmışlardır. Diğer taraftan tarımdaki insan ve hayvan gücünün yerini mekanik gücün almasının, üretim artışı üzerine etkisi büyüktür. Makineleşmenin yaygınlaştırılmasıyla tarım teknikleri çok çabuk uygulanır hale gelmiş, elverişli alanlar tarıma açılmış, sulanan araziler genişletilmiş, toprak daha iyi işlenir olmuş, ilaç ve gübre kullanımı artmış, daha iyi tohum ve damızlık kullanılır hale gelmiş, sonuçta da ürün kalitesi ve verim artmıştır. Bu gelişen teknolojinin çiftçiye aktarılmasında en önemli araç makinedir (Kasap ve ark., 1997). Türkiye de de olduğu gibi, kullanılabilir tarım alanlarının yaklaşık olarak son sınıra ulaşıldığı ülkelerde, tarımda üretim artışı sadece verim artışı ile sağlanabilmektedir. Tarımda makineleşme tarımsal verim artışına olumlu etkisi yanında, iş verimini yükseltmekte, ürün kaybını azaltmakta, pazarlama etkinliklerini kolaylaştırmakta, işletmeleri modernleştirmekte ve çiftçilerin sosyo-ekonomik açıdan gelişmelerine de imkan sağlamaktadır. Yani Mekanizasyon, modern tarımın sembolüdür (Kasap ve ark., 1997). Tarımsal mekanizasyon, tarım alanlarını geliştirmek, her türlü tarımsal üretimi yapmak ve ürünlerin işlemlerini gerçekleştirmek amacıyla kullanılan tüm enerji kaynağı, mekanik araç ve gerecin tasarımı, yapımı, geliştirilmesi, pazarlanması, yayım ve eğitimi, işletilmesi ve kullanılması konularını içermektedir (Zeren ve ark., 1995). Tarımda kullanılan makinelerin ürün verimini artırmadaki etkisi; arazi varlığına, parsel büyüklüğüne, toprak yapısına, iklim özelliklerine, ürün desenine, üretim tekniklerine, kullanılan makinelerin tipine ve kapasitesine, traktörün gücü ve tarım iş makineleriyle olan uyumuna ve yetişmiş insan gücüne bağlıdır. Bu faktörler tek başına veya ortaklaşa kullanıldığında verimi artırmada etkili olabilmektedirler (Yavuzcan ve ark., 1986).

14 2 Tarımsal mekanizasyon düzeyi, herhangi bir tarım işletmesinde ya da yörede (ilçe, il, bölge, ülke) insan ve hayvan kas gücü yerine mekanik güç kaynakları ile çalışan tarım alet, makine ve sistemlerinin kullanımıdır. Mekanizasyon göstergeleri kullanılarak bir işletmede, bölgede ya da ülkedeki mekanizasyon düzeyi ortaya konulur ve tarımda istenilen mekanizasyon düzeyine erişilip erişilmediği, traktör parkından etkin bir şekilde yararlanılıp yararlanılmadığı anlaşılır. Tarımsal mekanizasyon düzeyinin belirlenmesi, tarımsal üretimde verimliliğin ve karlılığın bir göstergesi olmakla birlikte, ülkeler arasında tarımda gelişmişlik kıstası olarak da değerlendirilmektedir. Tarımda makineleşme, traktörle birlikte uygun ve yeterli sayıda ekipmanın mevcut olmasıyla amacına ulaşabilir. Aksi takdirde traktör verimli olarak kullanılmadığı gibi, daha çok tarım dışı işlerde değerlendirilir. Bunun için traktörü ekipmanlarıyla bir bütün olarak düşünmek gerekmektedir (Kasap ve ark., 1997). Farklı tip ve büyüklükteki tarım işletmeleri için teknik, ekonomik ve sosyal yönlerini de dikkate alarak, uygun tip ve büyüklükte mekanizasyon araçlarının seçim ve kullanım modellerinin belirlenmesi ve hayata geçirilmesi gerekmektedir. Türkiye bugünkü tarımsal mekanizasyon düzeyi ile dünyanın kendine yeterli sayılı ülkelerinden biri olmasına rağmen, hızla artan tarımsal ürün talebinin karşılanması, mevcut üretim düzeyinin artırılması ve verimin yükseltilmesi gerekmektedir. Türkiye nin tarım bölgelerinde, tarımsal mekanizasyon düzeyinin planlanması, traktör ve alet-makine parkının ve çeşitliliğinin artırılarak etkin hale getirilmesi sağlanmalıdır (Çalışır ve ark., 1991). Tarım sektörünün toplam istihdamdaki payı gittikçe azalmasına karşın hala önemli düzeydedir. Tarımdaki istihdamdaki payı % 35,4 düzeyindedir. Bu oran, Avrupa Birliği Ülkelerinde % 5,9, ABD de % 3,0 düzeylerindedir. Bu oran, özellikle sanayi ve hizmet sektöründe sağlanacak gelişmelerle en az % 10,0 seviyelerine gerilediğinde Türkiye gelişmiş ülkeler seviyesine erişmiş olacaktır (Evcim, 2003).

15 3 Türkiye de tarım işletmelerinde mevcut nüfus miktarının fazlalığı nedeniyle iş verimliliği düşük olmaktadır. Ayrıca tarımsal nüfus oranının yüksek olması tarım arazilerinin miras yolu ile parçalanmasına neden olmakta ve bu durum tarım makinelerinin etkin kullanımını engellemektedir. Bu bakımdan, tarımsal nüfus miktarının belirli bir seviyeye kadar azaltılması ve toprak reformunun yapılması gereklidir (Açıl ve Demirci, 1984). Tarımda mekanizasyon düzeyi bir bölgede kullanılan tarımsal alet ve makinelerin artması ile gelişir ve çiftçi daha az zamanda daha çok işi verimli ve nitelikli olarak yapma şansına erişir (Ayata ve Çakır, 2003). Ülke içinde mekanizasyon olanaklarının üretim içinde değerlendirilmesinde en önemli faktörlerden birisi, işletme tarla büyüklükleri ile traktör güç grupları arasındaki uyuşumdur. Bu dikkate alınmadığı zaman mekanizasyon düzeyi artışı bir noktada kısıtlanırken yapılan büyük masrafların karşılığını da almak olanaksız hale gelmektedir (Sabancı, 1997). Türkiye de tarımsal mekanizasyon düzeyi, coğrafi bölgelere göre değişen bir yapı göstermektedir. Bölgeler açısından işlenen alana düşen traktör gücü sırasıyla; Marmara Bölgesinde 3,13 kw/ha, Ege Bölgesinde 2,76 kw/ha, Karadeniz Bölgesinde 2,04 kw/ha, Akdeniz Bölgesinde 1,85 kw/ha, İç Anadolu Bölgesinde 1,18 kw/ha, Doğu Anadolu Bölgesinde 0,93 kw/ha ve Güneydoğu Anadolu Bölgesinde 0,55 kw/ha dır (Altuntaş ve ark., 1997). Geleceğe yönelik gelişmeler olarak, tarım politikasının oluşturulmasında uluslararası rekabet edebilir, güçlü, verimli, pazara yönlendirilmiş ve çevre ile uyumlu bir tarım yapısına kavuşmak, ayrıca gerek kazançta gerekse yan kazançta bir veya daha fazla işgücüne sahip işletmeler olarak değişik hukuksal veya girişim formlarında örgütlenebilmek, nihayet doğal canlı ortamın bakımı, korunması için çok yönlü görevler üstlenebilmek gibi hedefler göz önüne alınmalıdır (Önal ve Çakmak, 2000). Ekonomik açıdan bakıldığında, tarımsal üretim girdileri içinde makine ve enerjinin maliyeti, üretim girdileri içindeki payı hemen daima birinci sırayı almaktadır.

16 4 Uygulamada makineleşme derecesindeki artışa bağlı olarak, makine ve enerji giderlerinin sermaye ve toplam üretim giderleri içindeki oranı % 50 lere ulaşmaktadır (Anonim, 1996). Bu durum bilimsel işletmecilik ve optimum girdi kullanımı konularının önemini artırmaktadır. Aksi durumda, plansız veya eksik makineleşme ortaya çıkmakta, bu da verimliliğin düşmesine ve kaynak israfına yol açabilmektedir. Tarımda makineleşme düzeyinin belirlenmesinde kullanılan göstergeler, bir ülkenin, yörenin veya bir işletmenin kullandığı makine ve enerji girdilerinin özgül değerlerini bildirmektedir. Bu amaçla bir çok kriter tanımlanmakla beraber, bunların arasında en çok kullanılanları aşağıda verilmiştir (Kadayıfçılar ve ark., 1990; Yavuzcan 1994): Toplam tarım alanına düşen traktör motor gücü, Traktör başına düşen tarım alanı, ha lık tarım alanına düşen traktör sayısı, Traktör başına düşen ekipman miktarı, Birim alana düşen mekanik enerji miktarı, Birim alana düşen elektrik enerjisi tüketimi. Bu kriterlerden ilk beşi, tarla ve bahçe tarımının makineleşme derecesini gösterirken, sonuncusu içsel tarım kesiminin makineleşme düzeyini belirlemektedir. Tarımsal makineleşmede, söz konusu gösterge değerlerinin irdelenmesinde, sadece sayısal verilerin yüksekliği yeterli olmamaktadır. Göstergelerin birbiriyle uyumu, verimlilik ve karşılaştırmada kullanılan işletmelerin veya ülkelerin benzerlikleri de göz önünde tutulmalıdır. Modern tarım tekniğinin vazgeçilmez girdisi olan tarımsal mekanizasyon, pahalı ve uzun vadeli yatırımlar olması nedeniyle iyi bir planlamayı gerektirmektedir. Bunun için ülkesel ve bölgesel bazda tarımsal mekanizasyon durumu ve sorunları yeterince ortaya konulmalıdır (Baydar ve Yumak, 2000).

17 5 2. KAYNAK ÖZETLERİ Akıncı ve ark. (1997), yapmış oldukları çalışmada, Antalya da tarımsal üretimin, küçük alanlarda tarla tarımı, bahçe tarımı ve sera tarımı şeklinde yürütüldüğü, işletme büyüklüklerinin 0-10 ha, işletme başına düşen traktör sayısının yaklaşık 1 adet ve ortalama traktör motor gücünün 39,2 kw olduğunu belirlemişlerdir. Kullanılan traktörler küçük boyutlu ve güç düzeyi düşük traktör olduğu gözlemlenmiştir. Traktörlerin % 68 lik bölümünün 30,1-40 kw güç grubunda yer aldığı, traktör başına düşen alet-makine sayısının 5,3 adet ve ağırlığının 2,9 ton olduğu bulunmuştur. Birim alan başına düşen ortalama traktör motor gücü 5,36 kw/ha ile Türkiye mekanizasyon düzeyinden yüksek olduğu görülmüştür. Altuntaş ve ark. (1997) nın yaptıkları araştırma sonuçlarına göre; coğrafik bölgeler içerisinde birim işlenen tarım alanına düşen traktör gücü (kw/ha) olarak Marmara Bölgesi nde 3,13 kw/ha ile en yüksek düzeyde olduğu bulunmuştur. En düşük düzey ise Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde 0,55 kw/ha değeri tespit edilmiştir. İç Anadolu, Güneydoğu ve Doğu Anadolu bölgelerinin Türkiye ortalamasının altında, diğer bölgelerin ise Türkiye ortalamasının üzerinde olduğunu belirtmişlerdir. Atay ve Işık (1997), Kahramanmaraş İlinde yaptıkları araştırmada, ortalama işletme büyüklüğünün 6,5 ha, işletme başına düşen parsel sayısının 5 adet, parsel büyüklüğünün 1,3 ha olduğunu bulmuşlardır. İşletme arazilerinin yaklaşık % 95 inde tarla bitkileri üretiminin yapıldığı ve ürün deseni içinde buğday ekim alanının yaklaşık % 42 lik pay ile birinci sırayı aldığı görülmüştür. Ayrıca, işletmelerin sadece % 40 ının yerli yapım bir traktöre sahip olduğu, ortalama traktör motor gücünün 44,5 kw, traktör başına düşen tarım makineleri sayısının 6 alet-makine/traktör, ekilen birim alan başına düşen güç düzeyinin 2,75 kw/ha, işletme başına traktör sayısının 0,41, traktör başına düşen işletme arazisinin 15,64 ha, yıllık traktör kullanım süresinin de ortalama 421 h/yıl olduğu bulunmuştur.

18 6 Ayata ve Çakır (2003), Manisa İlinda yaptıkları araştırmada, Manisa ilinin traktör varlığı açısından diğer illere göre iyi düzeyde olduğunu, traktör başına düşen ortalama tarım alanının 10,83 ha olduğunu belirtmişlerdir. Ana ürünlerin toprak hazırlığında geleneksel toprak işleme uygulamaları olan pulluk, diskaro ve sürgü kullanıldığını; buğday ve pamukta ekimin mibzer ile yapıldığını tespit etmişlerdir. Hasadın sadece buğdayda makine ile yapıldığı diğer ürünlerde elle yapıldığı, özellikle üzüm ve zeytinde toprak sürümü hariç hiçbir mekanizasyon uygulaması olmadığını belirtmişlerdir. Baydar ve Yumak (2000), Van ve Bitlis İllerinde yapmış oldukları araştırmada birim alana düşen traktör gücünü Van da 0,78 kw/ha, Bitlis te 0,68 kw/ha olarak hesaplamışlardır. Diğer tarım alet ve makinelerinin kullanım düzeyinin düşük olduğu gözlemlemişlerdir. Demircan ve Soysal (2002), Ceyhan İlçesinde tarım işletmelerinin mekanizasyon düzeyi ve makine alımını etkileyen faktörler ile ilgili bir araştırma yapmışlardır. Araştırma alanında işletme başına düşen traktör adedini 1,11 traktör/işletme, tarım makinesi adedini 10,36 alet-makine/işletme ve traktör başına düşen tarım makinesi adedini 9,26 alet-makine/traktör, ortalama traktör gücünü 42,5 kw, işlenen alana düşen traktör gücünü 2,27 kw/ha, ha işlenen alana düşen traktör sayısını 53,36 adet ve bir traktöre düşen işlenen alanın 18,74 ha olduğunu tespit etmişlerdir. Satın almada en etkili faktörün işleri zamanında yapma isteği (% 92,86), traktör seçiminde en etkili faktörün gücünün uygun oluşu (67,14) olduğunu tespit etmişlerdir. Eroğlu ve Konak (2000), Mardin İlinde yaptıkları araştırma sonuçlarına göre; bölgede tarımsal üretimin büyük alanlarda tarla tarımı şeklinde yürütüldüğünü tespit etmişlerdir. İşletme büyüklüklerinin % 73,5 inin 1-50 ha olduğunu ve işletme başına düşen traktör sayısının yaklaşık 1 adet, ortalama traktör gücünün ise 47,67 kw olduğunu bulmuşlardır. Kullanılan traktörlerin yaklaşık % 40 lık bölümünün 50,1-60 kw güç grubunda yer aldığı görmüşlerdir. Traktör başına düşen makine sayısını 6,79 adet, kütlesini 4,96 ton, traktör motor gücünü 1,07 kw/ha olarak bulmuşlardır.

19 7 Kasap ve ark., (1997), Tokat İli tarımsal işletmelerinde yaptıkları araştırmada toplam 753 adet işletmeden; 466 adet traktör mevcudu, birim alana göre, ha a düşen güç 2,04 BG/ha (1,50 kw/ha), makine kütlesi kg/traktör (2,38 ton/traktör), da arazi varlığı, adet arazi parsel sayısı, da (101 ha) kiralık arazi, da (111,7 ha) ortaklık arazi, işgünü işletme içi çalışma, işgünü işletme dışı çalışma yapıldığını saptamışlardır. Koçak ve Avcıoğlu (2007), yapmış oldukları çalışmada, Bitlis ilindeki mevcut tarımsal mekanizasyon durumu belirlenmiş ve elde edilen verilerden yararlanılarak sorunlara çözüm önerileri konulmuştur. Mekanizasyon derecesinin belirlenmesinde; birim alana düşen traktör güçleri (kw/ha), traktör başına düşen tarım alanları (ha/traktör), birim tarım alanına düşen traktör sayıları (traktör/1 000 ha), traktör başına düşen alet ekipman ağırlıkları (ton/traktör), traktör başına düşen ekipman sayıları (ekipman/traktör), ilçelere ait tarım alet ve makine varlığı hesaplanarak değerlendirilmiştir. Birim alana düşen traktör gücü 1999 yılında 0,34 kw/ha iken 2003 yılında 0,44 kw/ha değerine çıkmıştır ha alana düşen traktör sayısı 1999 yılında 34 iken 2003 yılında 38 e çıkmıştır. Traktör başına düşen tarım alanı 1999 yılında 114,32 ha/traktör iken 2003 yılında 91,1 ha/traktör değerine gerilemiştir. Traktör başına düşen alet ekipman ağırlıkları ise 1999 yılında 3,48 ton/traktör değerinden 2003 yılında 3,46 ton/traktör değerine gerilemiştir. Traktör başına düşen alet ekipman sayısı ise 1999 yılında 5,356 iken 2003 yılında 5,374 e çıkmıştır. İlçelerdeki traktör varlığı % 34,29 ile en çok Ahlat ilçesinde ve % 1,91 ile en az Hizan ilçesinde bulunmaktadır. Koçtürk ve Avcıoğlu (2007), tarafından yapılan çalışmada 2000 sonrası veriler kullanılarak Türkiye de bölgeler ve illerin tarımsal mekanizasyon özellikleri incelenerek karşılaştırmalar yapmışlardır. Tarımsal mekanizasyon düzeyinin belirlenmesinde; birim işlenen alana düşen traktör gücü (kw/ha), ha işlenen alana düşen traktör sayısı (traktör /1 000 ha), bir traktöre düşen işlenen alan ha/traktör), ve bir traktöre düşen ekipman sayısı (ekipman/traktör), değerlerini esas almışlardır. Hesaplamalar sonucunda, Türkiye de mekanizasyon düzeyi açısından bölgeler ve iller arasında çok büyük farklılıklar olduğu belirlemişlerdir. İller arasında 2004 yılı itibariyle, birim işlenen alana düşen traktör gücünün 0,09-10,01 kw/ha, ha

20 8 işlenen alana düşen traktör sayısının 2,1-246,6 traktör/1 000 ha, bir traktöre düşen işlenen alanın 4,1-472,9 ha/traktör ve bir traktöre düşen ekipman sayısının 2,4-17,8 ekipman/traktör olarak değiştiği görülmüştür. Özpınar (2001), Marmara Bölgesi tarımsal mekanizasyon özellikleri üzerine yaptığı araştırmada; Türkiye nin toplam ekili alanlarının % 12,84 ünü oluşturan Marmara Bölgesi nde 1985 yılından 1998 yılına doğru gidildikçe mekanizasyon düzeyinin arttığını belirlemiştir yılında ekili alan başına düşen traktör gücü 2,88 kw/ha, 75,67 traktör/1 000 ha, traktöre düşen ekili alan 13,22 ha/traktör, 4,83 makine/traktör gibi değerler ile Türkiye ortalamasının üzerinde olduğunu belirtmiştir. Polat ve Sağlam (2001), GAP Bölgesinin mekanizasyon durumu üzerine yapmış oldukları araştırmada; traktör başına düşen işlenen tarım alanının sulamadan önce 88,1 ha/traktör düzeyinden, sulamanın başlaması ile % 26 azalarak 64,9 ha/traktör değerine düştüğü, birim alan başına düşen traktör gücünün sulamadan önce 0,42 kw/ha düzeyinden, sulamanın başlaması ile % 52 oranında artarak 0,64 kw/ha değerine çıktığını gözlemlemişlerdir. Sabancı ve Akıncı (1994), yapmış oldukları çalışmada, Türkiye de mekanizasyon düzeyini ekilen alan ve ekonomik (0-15 yaş) traktör ömrüne göre 0,97 kw/ha, kullanılan parka göre ise 1,73 kw/ha olarak saptamışlardır. Sağlam (1995), çalışmasında GAP Bölgesinin tarımsal mekanizasyon durumunu araştırmıştır. Bu çalışmada, mevcut mekanizasyon durumuna göre; toplam traktör sayısı adet, tarım makinesi sayısı adet, 1 ha tarım alanına düşen güç 0,42 kw/ha, traktöre düşen makine sayısı 3,73 makine/traktör, ha tarım alanına düşen alet-makine sayısı 42 alet-makine/1 000 ha olarak bulunmuştur. Saral ve ark., (2004), Türkiye de şeker pancarı tarımının mekanizasyon düzeyi konusunda araştırma yapmışlardır. Şeker pancarı tarımında çapalama işinin makineyle yapılma oranının yıllara göre artarak 2003 yılında % 34,8 e yükseldiği, makineli hasat oranının ise % 24,2 ye yükseldiği görülmüştür. Yağmurlama sulama oranının % 49,7

21 9 seviyelerinde olduğu tespit edilmiştir yılı itibariyle 268,248 adet traktör bulunduğu, bu traktörlerin ortalama gücünün 47,3 kw olduğu, birim alan başına düşen güç miktarının 7,9 kw/ha, traktör sayısının da 168 traktör/1 000 ha olduğunu belirtmişlerdir. Turgut ve ark., (2000), Doğu Anadolu Bölgesi nin tarımsal mekanizasyon özelliklerini belirlemişlerdir. Bu çalışma sonuçlarına göre; 1980 yılında 0,58 kw/ha olan işlenen alan başına düşen traktör gücü 1997 yılında 0,88 kw/ha a, ha ekili alana düşen traktör sayısı 15,60 traktör/1 000 ha dan 23,51 traktör/ha a yükselirken, traktör başına düşen alanın 64,11 ha/traktörden 42,53 ha/traktöre düştüğünü belirtmişlerdir. Bölgede traktör başına düşen alet-makine varlığının 1997 yılında 3,12 ton/traktöre olduğunu tespit etmişlerdir. Ünal ve Saçılık (2007), Kastamonu ilinde tarımsal mekanizasyon seviyesinin tespiti amacıyla, 19 ilçede toplam 351 işletmeyi incelemişlerdir. Ortalama işletme büyüklüğü 5,69 ha, ortalama parsel sayısı 10,6, ortalama traktör gücü 43 kw, ortalama traktör yaşı 21,7, traktör başına düşen ekipman sayısının 4,97, birim alana düşen traktör motor gücü 4,45 kw/ha, işletme başına motor gücü 25,4 kw, traktör başına düşen tarım alanı 9,7 ha, ha alana düşen traktör sayısı 103,6 ve işletme başına düşen traktör sayısını 0,59 olarak belirlemişlerdir. Vurarak ve ark., (2007), tarafından yapılan çalışma Şanlıurfa ilindeki 50 ha ve üzerinde tarım alanına sahip işletmelerin mekanizasyon düzeylerini tespit etmek amacıyla yılları arasında yapılmıştır. Bu amaçla ilin tarımsal yapısını temsil edebilen toplam 100 işletme ile birebir anket çalışması yapılmıştır. Çalışmanın materyalini çalışma alanındaki işletmelerin tarımsal yapısı, mekanizasyon özellikleri oluşturmaktadır. Bu verilerden mekanizasyon düzeyinin göstergesi olan; ha a düşen traktör sayısı (adet/traktör), işlenen alana düşen traktör gücü (kw/ha), traktör başına düşen işlenen alan (ha/traktör), ile tarım alet ve makine varlığı incelenmiştir.

22 10 3. MATERYAL ve YÖNTEM 3.1. Materyal Bu çalışma, Konya ili Kadınhanı ilçesine ait 41 köy ve 1 merkez ilçe olmak üzere toplam 42 yerleşim yerindeki tarım işletmelerinden anket ve gözlem yoluyla toplanan verilerden oluşmaktadır. Ayrıca Kadınhanı İlçe Tarım Müdürlüğü çiftçi kayıtları, envanterleri ve istatistiklerinden derlenen bilgilerden de yararlanılmıştır. Araştırma alanı Kadınhanı ilçesidir. Kadınhanı ilçesi sınırlarında bulunan Altınova Tarım İşletmesi (TİGEM) araştırmaya dahil edilmemiştir. Araştırmada kullanılan veriler 2007 yılına aittir. Kadınhanı, Konya nın 60 km kuzey batısında, derece doğu boylamı, 38-38,5 derece kuzey enlemleri arasında bir ilçedir. Güneyinde Merkez Selçuklu, doğusunda Sarayönü, batısında Ilgın ve kuzeyinde ise Yunak ilçesi bulunmaktadır. Rakımı 1128 metredir. Yüzölçümü 1865 kilometrekaredir. Kadınhanı Cihanbeyli Platosunun yer yer dalgalı olan batı kesiminde bulunmaktadır. Erenler Dağı nın kuzey uzantıları olan Sultandağları güneyini engebelendirir. Bu dağların yüksek kesimleri ardıç ve karaçam ormanları ile kaplıdır. İlçenin kuzey bölümü, üzerinde küçük tepeciklerin bulunduğu ovalık alanlar halindedir. Konya-Afyon-İstanbul Karayolu üzerinde bulunmaktadır ve ulaşım bakımından son derece işlektir. Demir yolu ise ilçenin 9 km kuzeyinden geçmektedir. Konya ya uzaklığı 60 kilometredir. İlçede karasal iklim hüküm sürmekte olup, yazları çok sıcak ve kurak, kışları ise soğuk ve kar yağışlıdır. İlkbahar ve sonbahar mevsimleri kısa sürer. Yıllık yağış ortalaması çok fazla değişkenlik göstermekle birlikte mm dir (Anonim, 2008 a.). Kadınhanı ilçesinin coğrafi haritası Şekil 3.1 de verilmiştir.

23 11 Şekil 3.1. Kadınhanı İlçesi Coğrafi Haritası

24 12 Kadınhanı ilçesinin toplam yüzölçümü km 2 dir. İlçenin kuzey bölümünde geniş tarım arazileri bulunmaktadır. Güney bölümü ise nispeten dağlıktır ve küçük tarım arazilerinden oluşmaktadır. İlçenin güneyi kuzeyine göre daha fazla yağış almaktadır. Tarım arazilerinde hububat tarımı çok yaygın olarak yapılmaktadır (Anonim, 2007) Toplam nüfusu ADNKS e göre tür (Anonim, 2008 b). İlçenin toplam nüfusunu 41 köy ve 1 merkez ilçe oluşturmaktadır. Nüfus, geçimini genellikle tarım ve hayvancılıktan sağlamaktadır. İlçe genelinde nüfus dağılımı Çizelge 3.1 de gösterilmiştir. Çizelge 3.1. Kadınhanı ilçesi nüfus dağılımı (Anonim, 2008 b) NÜFUS DAĞILIMI SAYISI (kişi) DAĞILIM (%) Şehir Nüfusu ,72 Köy Nüfusu ,28 Toplam Nüfus ,00 Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) kayıtlarında, Çizelge 3.1 de görüldüğü gibi nüfusun çoğunluğu kırsal kesimde yoğunlaşmıştır. Köy nüfusu toplam nüfus içinde % 60,28 lik bir paya sahiptir. Kadınhanı ilçesinde tarım kesiminde çalışan nüfus sayısı çoğunluktadır. Kadınhanı ilçesinin yüzölçümü km 2 dir. Bunun km 2 si olan % 79,94 ünü kültür alanları oluşturmaktadır. 358 km 2 lik nadas alanı buna dahil edilmemiştir. Geniş tarım arazileri ilçenin kuzey bölümünde yer almaktadır. İlçe toprakları dağlardan kaynaklanan küçük dereler ve Ilgın ilçesinin Çavuşçu Gölü nden kanallarla getirilen sularla sulanmaktadır.çizelge 3.2 de görüldüğü gibi 2007 yılı Kadınhanı İlçe Tarım Müdürlüğü kesin istatistik sonuçlarına göre arazi varlığı şu şekilde oluşmuştur (Anonim, 2007).

25 13 Çizelge 3.2. Kadınhanı ilçesi toplam arazi varlığı (Anonim, 2007). ARAZİ DURUMU ALAN (ha) DAĞILIM (%) Kültür Alanı ,92 Orman ,23 Mera ,14 Nadas ,39 Boş Alan ,32 Yüzölçümü ,00 Kadınhanı ilçesinde ekim alanları ve ürün deseni ise Çizelge 3.3 te görüldüğü gibi oluşmuştur (Anonim, 2007). Çizelge 3.3. Kadınhanı ilçesi ekim alanları (Anonim, 2007) EKİM ALANLARI ALAN (ha) Tarla Sebze 70 Meyve 36,1 Sırası ile en çok buğday, arpa, ayçiçeği ve şeker pancarı tarımı yapılmaktadır. Sebze ve meyve yetiştiriciliği yok denecek kadar azdır (Anonim, 2007). Ürün deseni Çizelge 3.4 te görülmektedir. Çizelge 3.4. Kadınhanı ilçesi ürün deseni (Anonim, 2007) YETİŞTİRİLEN ÜRÜNÜN CİNSİ ALAN (da) Buğday Arpa Ayçiçeği (Yağlık) Şeker Pancarı Nohut Fiğ Mısır (Silaj) Mısır (Dane) Domates (Sofralık) 20

26 14 Arıcılık gezgin arıcılık şeklinde yapılmaktadır. Küçükbaş ve büyükbaş hayvan yetiştiriciliği de yaygın olarak yapılmaktadır (Anonim, 2007). Küçükbaş ve büyükbaş hayvan sayıları Çizelge 3.5 te görüldüğü gibidir. Çizelge 3.5. Kadınhanı ilçesi hayvan varlığı (Anonim, 2007). HAYVAN CİNSİ HAYVAN SAYISI (adet) Küçükbaş Büyükbaş Toplam Yöntem Örnek Köy ve İşletmelerin Seçilmesi Araştırmanın yapılacağı örnek köy sayısı, toplam köy sayısının % 30 u olan 12 köy olarak seçilmiştir. Anket yapılacak işletme 102 olarak belirlenmiş ve anket yapılacak işletme sahipleri basit tesadüfi örnekleme yöntemi ile seçilmiştir. Araştırma alanındaki tüm işletmeleri arazi varlıkları ve işletme sayıları Kadınhanı İlçe Tarım Müdürlüğü Çiftçi Kayıt Sistemi (ÇKS) kayıtlarından alınarak belirlenmiştir. Kadınhanı ilçesinde 41 köy ve 1 merkez ilçe olmak üzere toplam 42 yerleşim bölgesi ve 6990 işletme bulunmaktadır (Anonim, 2007). Anket yapılacak köyler seçilirken Kadınhanı ilçesini en iyi temsil edecek köylerin seçilmesine dikkat edilmiştir. Bu köylerden 7 sinde kuru tarım yapılmaktadır. Bunlar; Kamışlıöz, Başkuyu, Örnekköy, Pusat, Hacımehmetli ve arazisi kısmen dağlık olan Çeşmecik ve Demiroluk tur. Kurusulu tarım yapılan 3 köy ise Beykavağı, Konurören, Osmancık tır. Sulu tarım yapılan 2 köy ise Bayramlı ve Atlantı dır. Araştırmanın sağlıklı sonuçlar vermesi açısından köylerin arazi genişlikleri ve tarım potansiyelleri değerlendirilerek anket yapılacak işletme sayıları belirlenmiştir.

27 15 İşletmeler ile yüzyüze görüşmelerle anket çalışmaları yürütülmüştür. Ankette şu konulara yer verilmiştir. - İşletmelerin tarım arazisi büyüklükleri o Kuru arazi varlığı o Sulu arazi varlığı o Nadas durumu - İşletmelerin ürün deseni o Tarla bitkileri ekim alanı o Bahçe bitkileri ekim alanı o Meyvecilik alanı - İşletmelerin hayvan varlığı - İşletmelerin alet ve makine varlığı o Traktör marka, model ve gücü o Traktörün yıllık kullanım süresi o Traktörün yıllık yakıt tüketimi o Tarım alet ve makineleri varlığı - Tarımsal faaliyetlerde bulunan nüfus ve eğitim durumları - Tarımda gübre ve ilaç kullanımı - İşletme sahiplerinin sosyal güvencesi ve tarımsal sorunları Verilerin Değerlendirilmesi İşletmelerde anket yapılarak elde edilen veriler değerlendirilerek Kadınhanı ilçesinin mekanizasyon durumu hakkında çizelgeler hazırlanmıştır. Çizelgeler hazırlanırken çeşitli matematiksel hesaplar da yapılmıştır. Bu hesaplamalara ait yöntemler aşağıda açıklanmıştır. İşletmelerin mekanizasyon düzeyinin belirlenmesinde şu kriterler esas alınmıştır. - İşletme başına düşen traktör sayısı (traktör adeti/işletme) - İşletme başına düşen traktör motor gücü (kw/işletme) - Ortalama traktör gücü (kw/traktör) - Traktör başına düşen alet-makine sayısı (alet-makine sayısı/traktör)

28 16 - Traktör başına düşen alet-makine ağırlığı (ton/traktör) - Birim alana düşen traktör motor gücü (kw/ha) ha işlenen alana düşen traktör sayısı (traktör sayısı/1 000 ha) - Bir traktöre düşen işlenen alan (ha/traktör) ha a düşen biçerdöver sayısı (biçerdöver/1 000 ha) Kullanılan bu kriterlerin hesaplama yöntemleri aşağıdaki gibidir: İşletme başına düşen traktör sayısı; toplam traktör sayısının, işletme sayısına bölünmesi ile elde edilmiştir. İşletme başına düşen traktör motor gücü; toplam traktör gücünün, işletme sayısına bölünmesi ile elde edilmiştir. Ortalama traktör gücü; traktör motor gücü toplamlarının, toplam traktör sayısına bölünmesi ile elde edilmiştir. Traktör başına düşen alet-makine sayısı; toplam alet-makine sayısının, toplam traktör sayısına bölünmesi ile elde edilmiştir. Traktör başına düşen alet-makine ağırlığı; alet-makine ağırlıklarının toplamının, toplam traktör sayısına bölünmesi ile elde edilmiştir. Birim alana düşen traktör motor gücü; toplam traktör motor gücünün, işletmenin toplam tarım alanına bölünmesi ile elde edilmiştir ha işlenen alana düşen traktör sayısı; toplam traktör sayısının, anket yapılan işletmelerin toplam arazi varlığının ha a oranlanması ile elde edilmiştir. Bir traktöre düşen işlenen alan; toplam işlenen alanın, toplam traktör sayısına bölünmesi ile elde edilmiştir ha işlenen alana düşen biçerdöver sayısı, toplam biçerdöver sayısının, işletmelerin toplam arazi varlığının ha a oranlanması ile elde edilmiştir.

29 17 4. BULGULAR ve TARTIŞMA 4.1. İşletmelerin Tarımsal Yapısı Anket yapılarak incelen 102 işletmeye ait veriler toplanarak değerlendirilmiştir. Değerlendirme sonucunda ilçeye ait arazilerin durumu ve ürün deseni hakkında çeşitli sonuçlara ulaşılmıştır İşletmelerin Arazi Durumu Kadınhanı ilçesinde anket çalışması yapılan 12 köy içerisinde 0-50 da arazi genişliğine sahip 882 tarım işletmesi, da arazi genişliğine sahip 568 tarım işletmesi, da arazi genişliğine sahip 541 tarım işletmesi ve da arazi genişliğine sahip 315 tarım işletmesi bulunmaktadır. Anket çalışması yapılan köylerdeki bütün işletmelerin arazi büyüklükleri ortalaması 104,33 da dır. İşletmelerin arazi büyüklüklerine göre dağılımı Çizelge 4.1 de verilmiştir. Çizelge 4.1. İşletmelerin arazi büyüklüklerine göre dağılımı ARAZİ GENİŞLİK GRUBU (da) İŞLETME SAYISI (adet) DAĞILIM (%) , , , Toplam ,00 Kadınhanı ilçesinin kuzey kesiminde yer alan köyler daha geniş alanlara sahiptir. Aynı zamanda ağırlıklı olarak kuru tarımın yapıldığı bu bölgede özellikle hububat tarımı yaygın olarak yapılmaktadır. Güney kesimde ise daha küçük, engebeli ve parçalı araziler bulunmaktadır.

30 İşletme Arazilerin Kullanım Şekli Araştırma kapsamında anket yapılan 102 işletmede toplam da arazi tespit edilmiştir. 40 işletme kiralama yolu ile ortalama 53,3 da da tarımsal üretim yapmıştır. 9 işletme ise ortalama 162,22 da da tarımsal üretim yapmıştır. 55 işletme kiralama ve ortakçılık yapmadan sadece kendine ait parsellerde tarımsal üretim yapmıştır. Anket yapılan işletmelerin üretim yaptığı toplam tarım arazisinin % 83,15 i kendi mülkü, % 9,99 u kiralama ve % 6,86 i ortakçılık şeklinde görülmektedir (Çizelge 4.2). Çizelge 4.2. İşletmelerin arazi kullanım şekli ARAZİ KULLANIMI ALAN (da) DAĞILIM (%) ORTALAMA ALAN (da) İŞLETME SAYISI (adet) Mülk , Kira ,99 53,3 40 Ortakçılık ,86 162,22 9 Toplam , İşletme Arazilerinin Sulanma Durumları Anket kapsamında incelenen 102 işletmenin tarım arazileri sulu, kuru ve nadas olarak incelenmiş ve değerlendirilmiştir (Çizelge 4.3). Çizelge 4.3. İşletmelerin sulanma durumu ARAZİ DURUMU ALAN (da) DAĞILIM (%) Sulu ,22 Kuru ,11 Nadas ,67 Toplam ,00

31 19 Çizelge 4.3 incelendiğinde, anket ile değerlendirmeye alınan işletmelerin toplam arazi varlığının da olduğu görülmektedir. Bu arazi varlığının; % 33,22 si olan da ı sulu, % 49,11 i olan da arazi kuru ve % 17,67 si ise nadas olarak ayrılmıştır. İlçenin yaklaşık yarısında kuru tarım yapıldığı görülmektedir. Ankete alınan köyler içerisinde sulu tarımı en yoğun yapan köyler Atlantı ve Bayramlı köyleridir İşletme Arazilerinin Parsel Sayısı ve Büyüklükleri Ankete dahil edilen 102 işletmenin toplam arazi varlığı da dır. İşletme başına düşen arazi büyüklüğü ortalama 209,11 da dır. İşletmelerde toplam adet parsel bulunmaktadır. İşletme başına yaklaşık 11 parsel düşmektedir. Kadınhanı ilçesinde tarımsal işletmeler büyük fakat araziler parçalı yapıdadır. Ankete alınan köyler arasında en büyük araziye sahip olanlar sırası ile Atlantı, Başkuyu ve Örnekköy dür. En küçük araziye sahip olan köyler ise; Beykavağı, Bayramlı ve Demiroluk tur. Atlantı da sulu tarımın etkisi ile de hububat tarımının yanında ayçiçeği ve şekerpancarı yetiştirilmektedir. Başkuyu ve Örnekköy de ise daha çok hububat tarımı ağırlık kazanmıştır. Küçük köylerde de ağırlıklı olarak hububat tarımı yapılmaktadır İşletmelerde Nüfus ve Eğitim Durumu Anket kapsamına alınan işletmelerin nüfus yapısı Çizelge 4.4 te verilmiştir. Çizelge 4.4. İşletmelerde nüfus yapısı CİNSİYET NÜFUS (kişi) İŞLETME BAŞINA KİŞİ (kişi/işletme) DAĞILIM (%) Kadın 226 2,21 48,00 Erkek 246 2,41 52,00 Toplam 472 4,62 100,00

32 20 Çizelge 4.4 te görüldüğü gibi anket kapsamında incelenen işletmelerdeki toplam nüfus 472 dir. Bu nüfusun % 48 ini kadın, % 52 sini erkek nüfusu oluşturmaktadır. İşletme başına ortalama 4,62 kişi düşmektedir İşletme Nüfusunun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı Anket kapsamına alınan işletmelerde aile nüfusu 0-14, ve 65 üzeri olmak üzere üç ayrı yaş grubunda incelenerek Çizelge 4.5 te verilmiştir. Çizelge 4.5. İşletmelerde nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı YAŞ GRUPLARI NÜFUS (kişi) İŞLETME BAŞINA (kişi/işletme) KADIN (kişi) ERKEK (kişi) DAĞILIM (%) KADIN ERKEK TOPLAM , ,22 14,20 25, , ,35 32,43 63,78 65< 51 0, ,29 5,51 10,80 Toplam 472 4, ,86 52,14 100,00 Çizelge 4.5 te görüldüğü gibi anket kapsamındaki işletmelerde 0-14 yaş grubunu % 25,42 ile 120 kişi temsil etmektedir yaş grubu 301 kişi ile nüfusun en yoğun olduğu gruptur. Tüm nüfus içinde temsil oranı % 63,78 dir. 65 üzeri yaş grubu ise 51 kişiden oluşmaktadır. Toplam nüfusun % 10,80 i bu grup içerisindedir yaş grubunda bulunan kişi sayısı 120 dir. 53 kız ve 67 erkek bu grubu oluşturmaktadır. Kızların oranı % 11,22 ve erkeklerin oranı % 14,20 dir yaş grubunda bulunan kişi sayısı 301 dir. 148 kadın ve 153 erkek bu grubu oluşturmaktadır. Kadınların oranı % 31,35 ve erkeklerin oranı % 32,43 tür. 65 üzeri yaş grubunda bulunan kişi sayısı 51 dir. 25 kadın ve 26 erkek bu yaş grubunda bulunmaktadır. Kadınların oranı % 5.29 ve erkeklerin oranı % 5,51 dir.

33 İşletme Nüfusunun Eğitim Durumu Aile nüfusu içerisinde okula başlamayan çocuklar toplam nüfustan çıkarılmış ve işletmenin eğitim durumu Çizelge 4.6 da verilmiştir. Çizelge 4.6. İşletmelerdeki aile nüfusunun eğitim durumu EĞİTİM DURUMU KADIN ERKEK DAĞILIM (%) KADIN ERKEK TOPLAM Okur yazar Olmayan ,88 1,10 7,98 Okur yazar 5 9 1,10 2,00 3,10 İlkokul ,92 33,70 67,62 Orta öğretim ,98 11,09 17,07 Yüksekokul-Fakülte ,10 3,13 4,23 Toplam ,98 51,02 100,00 21 çocuk okul çağına gelmediği için toplam nüfus içerisinden ayrılmış ve değerlendirme dışı bırakılmıştır. Anket kapsamına alınan işletmeler içerisinde nüfusun % 67,62 si olan 305 kişi ilkokul mezunudur ya da okumaya devam etmektedir. 305 kişinin 153 ünü kadınlar, 152 sini erkekler oluşturmaktadır. Okur yazar olmayan 36 kişi, toplam nüfusun % 7,98 ini teşkil etmektedir. Okur yazar olmayanların 31 i kadın, 5 i erkektir. Okur yazar olan 14 kişi, nüfusun % 3,10 u kadardır. Okur yazar olanların 5 i kadın ve 9 u erkektir. Orta öğretim mezunu olan 77 kişi, nüfusun % 17,07 sini oluşturmaktadır. Orta öğretim mezunu olanların 27 si kadın, 50 si erkektir. Fakülte ya da yüksekokul mezunu 19 kişi, nüfusun % 4,23 ü kadardır. Bunların 5 i kadın 14 ü erkektir. Bu sonuçlar ilkokuldan sonra okuma oranının düşük olduğunu göstermektedir.

34 İşletme Sahiplerinin Eğitim Durumu Anket kapsamına alınan işletmelerde, işletme sahiplerinin eğitim durumları da incelenmiş ve sonuçlar Çizelge 4.7 de gösterilmiştir. Çizelge 4.7. İşletme sahiplerinin eğitim durumu EĞİTİM DURUMU KİŞİ SAYISI (adet) DAĞILIM (%) Okur yazar Olmayan 2 1,96 Okur yazar 7 6,86 İlkokul 81 79,42 Ortaokul 3 2,94 Lise 6 5,88 Yüksekokul-Fakülte 3 2,94 Toplam ,00 Çizelge 4.7 de görüldüğü üzere, anket kapsamında incelenen işletme sahiplerinin % 79,42 sine karşılık gelen 81 işletme sahibi ilkokul mezunudur. Fakülte ve yüksekokul mezunu olanların oranı ise sadece % 3 civarındadır İşletme Sahiplerinin Sosyal Güvenlik Durumu Anket kapsamında incelenen işletmelerde işletme sahiplerinin sosyal güvenlik durumu Çizelge 4.8 de gösterilmiştir. Çizelge 4.8. İşletme sahiplerinin sosyal güvenlik durumu SOSYAL GÜVENLİK KURUMU İŞLETME SAHİBİ SAYISI (kişi) DAĞILIM (%) SSK 14 13,72 BağKur 34 33,33 Tarım BağKur 32 31,37 Emekli Sandığı 5 4,90 Yok 17 16,68 Toplam ,00

35 23 Çizelge 4.8 de görüldüğü gibi işletme sahiplerinin % 83,33 ü herhangi bir sosyal güvenlik kurumu bağlıdır. İşletme sahiplerinin % 16,66 sı ise herhangi bir sosyal güvenlik kurumuna bağlı değildir İşletmelerin İşgücü Varlığı İşletmelerde işgücü varlığı bulunurken, tarım işlerinde çalışan işletme nüfusu ve işletme dışından temin edilen nüfus dikkate alınmıştır. İşletme işgücü varlığı Çizelge 4.9 da gösterilmiştir. Çizelge 4.9. İşletme işgücü varlığı İŞGÜCÜ DAĞILIMI GEÇİCİ İŞGÜCÜ (kişi) DEVAMLI İŞGÜCÜ (kişi) DAĞILIM (%) İşletme İçi ,70 İşletme Dışı Toplam Anket kapsamında incelenen işletmelerde, işletme nüfusunun % 44,70 i olan 211 kişi tarımsal işlerde aktif olarak çalışmaktadır. İşletme dışından temin edilen kişi sayısı toplam 93 kişi olup, bunun 7 tanesi (2 aile) devamlı olarak tüm yıl boyunca işletmeye katkı sağlamaktadır. 86 kişi ise tarımsal işlerin yoğunlaştığı dönemlerde (çapalama, budama, aşılama, hasat vb. işlerde) belli süreler (1 hafta-3 ay) içerisinde çalıştırılmaktadır. İşletme dışından temin edilen 93 kişinin tamamı ücretli olarak çalışmaktadır İşletmelerin Ekonomik Yapısı Kadınhanı ilçesinde anket yapılan işletmelerin ekonomik yapılarını öncelikli olarak tarımsal faaliyetler oluşturmaktadır. Tarımsal faaliyetlerinin yanında hayvansal faaliyetlerden de geliri olan işletmeler ile farklı işlerle uğraşan ve farklı yerden de

36 24 gelirleri olan işletmeler bulunmaktadır. İşletmelerin uğraş verdiği alanlar Çizelge 4.10 da gösterilmiştir. Çizelge İşletmelerin ekonomik yapısı İŞLETMENİN FAALİYET ALANI İŞLETME SAYISI (adet) DAĞILIM (%) Tarım Tarım + Hayvancılık 52 50,98 Tarım + Diğer 15 14,70 Tarım + Hayvancılık + Diğer 5 4,90 Anket kapsamına işletmelerin tamamı en az bir tarımsal faaliyetle uğraşmaktadır. 102 işletmenin 52 tanesi yani % 50,98 i hem tarımsal hem hayvansal gelire sahiptir. Tarımsal faaliyetlerde bulunan ama farklı bir işe ya da gelire de sahip olan 15 işletme bulunmaktadır ve tüm işletmeler içerisinde payı % 14,70 tir. Tarımsal ve hayvansal faaliyetlerde bulunan ve farklı bir işe ya da gelire sahip olan 5 işletme bulunmaktadır ve tüm işletmeler içerisinde payı % 4,90 dır Bitkisel Üretim Anket kapsamına alınan işletmelerin yetiştirdikleri ürünler Çizelge 4.11 de verilmiştir. Çizelgeden de görüldüğü gibi en fazla üretim alanına % 54,05 ortalama ile ve da ekim alanı ile buğday sahiptir. İkinci sırayı % 23,18 ile arpa almaktadır. Üçüncü sırayı % 7,50 ekim alanı ile ayçiçeği ve % 5,20 lik ekim alanı ile şekerpancarı almaktadır. Bunları fasulye, nohut, fiğ, mısır ve kimyon izlemektedir. İlk iki sırayı alan arpa ve buğday toplam ekim alanları da ve toplam ekili alanlar içinde oranı % 77,23 olan ekim alanı ile hububat tarımının ilçede ne kadar önemli olduğunu ve ne kadar büyük bir alanda yapıldığını göstermektedir. Ayrıca anket yapılan 102 işletmenin 90 tanesinde buğday ekimi yapılmıştır. Yani işletmelerin % 88,23 ü buğday ekimini mutlaka yapmıştır. 64 işletme ise arpa ekimini % 62,74 oran ile yapmıştır.

37 25 Çizelge İşletmelerin ürün deseni ÜRÜN CİNSİ ALAN (da) DAĞILIM (%) Buğday 9 492,0 54,05 Arpa 4 071,0 23,18 Ayçiçeği 1 318,0 7,50 Şekerpancarı 914,0 5,20 Fasulye 490,0 2,79 Nohut 385,0 2,19 Adi Fiğ 140,0 0,79 Macar Fiği 90,0 0,51 Mısır 68,0 0,38 Kimyon 47,0 0,26 Kabak (Çekirdeklik) 41,0 0,23 Yonca 18,0 0,10 Tritikale 7,0 0,03 Sebze 33,7 0,19 Diğer 445,3 2,60 Toplam ,0 100,00 Çizelge 4.12 de işletmelerin meyve varlığı ile ilgili bilgiler verilmektedir. Çizelge İşletmelerin meyve ağacı sayıları AĞAÇ TÜRÜ AĞAÇ SAYISI (adet) DAĞILIM (%) Elma 763,0 28,96 Kiraz 575,0 21,82 Badem 473,0 17,96 Vişne 311,0 11,80 Kayısı 191,0 7,25 Erik 122,0 4,65 Armut 100,0 3,81 Ceviz 53,0 2,02 Şeftali 32,0 1,21 Ayva 13,0 0,49 Dut 1,0 0,03 Toplam 2 634,0 100,00 Üzüm (da olarak verilmiştir.) 12,9 -

38 26 Anket yapılan işletmelerde en fazla meyve ağacına 763 adet ve % 28,96 pay ile elma sahiptir. Elmayı sırası ile % 21,82 (575 ağaç) ile kiraz, % 17,96 (473 ağaç) ile badem, % 11,80 (311 ağaç) ile vişne, % 7,25 (191 ağaç) ile kayısı izlemektedir. İşletmelerin üretmiş oldukları meyveleri pazarlamakta sıkıntı çektikleri görülmüştür. Üretilen meyve yine işletme içerisinde marmelat yapılarak ya da taze meyve olarak tüketilmektedir. Aynı zamanda akraba ve komşuya da dağıtılmaktadır. Son zamanlarda bölgede yaşanan kuraklık, erozyon gibi problemler ağaçlandırma zorunluluğunu gündeme getirmiştir. Bu kapsamanda yapılan desteklemeler ve fidan dağıtımları bölge bilinçlendirilmeye çalışılmakta ve ağaçlanmada artış sağlanmaktadır. İşletmelerin gübre ve ilaç kullanım değerleri Çizelge 4.13 te verilmiştir. Çizelge İşletmelerin gübre ve ilaç kullanımı ÇİFTLİK GÜBRESİ (ton) KİMYASAL GÜBRE (ton) TARIMSAL İLAÇ Kullanılan Miktar 759,8 692,47 - Çiftçi Sayısı (kişi) Dağılım (%) 22,54 96,07 95,09 Anket kapsamına alınan işletmelerin % 22,54 ü olan 23 işletme sahibi çiftlik gübresi, % 96,07 si olan 98 işletme sahibi ise kimyasal gübre kullanmıştır. İlaç kullanan işletme sayısı 97 ve oranı % 95,09 dur Hayvansal Üretim Anket kapsamına alınan işletmelerde hayvan varlığı incelenmiş ve Çizelge 4.14 te verilmiştir.

39 27 Çizelge İşletmelerin hayvan varlığı HAYVAN CİNSİ HAYVAN SAYISI (adet) İŞLETME BAŞINA DÜŞEN HAYVAN SAYISI (adet) DAĞILIM (%) Sığır 538 5,27 16,21 Koyun ,89 30,41 Keçi 59 0,57 1,77 Tavuk ,68 42,08 Hindi 277 2,71 8,35 At Eşek 10-0,03 Kaz 16-0,04 Ördek 8-0,02 Manda Toplam ,51 100,00 Arı Kovanı Çizelge 4.14 te görüldüğü gibi ankete alınan işletmeler içerisinde tavuk, % 42,08 ile en yüksek paya sahiptir. % 30,41 lik pay ile koyun yetiştiriciliği ikinci, % 16,21 pay ile sığır yetiştiriciliği üçüncü sıradadır. İşletme başına 13,68 adet tavuk, 9,89 adet koyun, 5,27 adet sığır düşmektedir. İşletme başına düşen toplam hayvan sayısı 32,51 adettir. İşletmeler genellikle ailenin ihtiyaçlarını karşılamak için hayvan yetiştirmektedirler. At, eşek gibi hayvanlar ise ilçenin özellikle dağlık kesiminde taşımacılık amacıyla kullanılmaktadır. Ova kesiminde keçi ve eşek, koyun sürüsünü çoban ile birlikte bir yerden bir yere taşıyabilmek amacı ile beslenmektedir. İlçe genelinde toplam hayvan varlığının düşük olmasının nedeni, köylerde oturan bazı ailelerin yılın belli bir bölümünü (özellikle kışları) Konya da ya da Kadınhanı ilçe merkezinde bulunan evlerinde geçirmeleri nedeniyle hayvan edinmek istememelerinden kaynaklanmaktadır. Yılın belli bir bölümünü köy dışında ikamet ederek geçiren aile sayısı oldukça fazladır. Teknolojinin gelişmesi ve tarımsal mekanizasyonun etkisi ile işletmelerin hiçbirinde hayvanlar, tarımsal işlerde yardımcı olarak kullanılmamaktadır.