SAĞLIKLI ERİŞKİN BİREYLERİN BEDEN SICAKLIĞININ ÖLÇÜMÜNDE CİVALI, TİMPANİK VE TEK KULLANIMLIK TERMOMETRELERİN KARŞILAŞTIRILMASI

Transkript

1 SAĞLIKLI ERİŞKİN BİREYLERİN BEDEN SICAKLIĞININ ÖLÇÜMÜNDE CİVALI, TİMPANİK VE TEK KULLANIMLIK TERMOMETRELERİN KARŞILAŞTIRILMASI Leyla KHORSHID *, İsmet EŞER, Ayten ZAYBAK **, Ülkü YAPUCU ** ÖZET Araştırma sağlıklı erişkin bireylerde civalı cam, timpanik membran ve tek kullanımlık termometrelerle yapılan beden sıcaklığı ölçümünde elde edilen değerleri karşılaştırmak ve civalı cam termometrelerin bekletilme sürelerini incelemek amacı ile yapılmıştır öğretim yılında Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu I. sınıfta eğitim gören 106 öğrenci araştırmanın örneklemini oluşturmuştur. Araştırma sonucunda beden sıcaklığı ölçümlerinde tek kullanımlık termometre ile timpanik ve civalı cam termometre arasında p<0.001 düzeyinde, civalı cam ve timpanik termometre arasında ise p<0.05 düzeyinde anlamlı bir fark olduğu, timpanik termometre ile yapılan ölçümlerde beden sıcaklığı ölçüm değerinin civalı cam termometrenin ölçüm değerinden 0.12 C, tek kullanımlık termometrenin ölçüm değerinden 0.65 C daha yüksek olduğu, civalı cam termometre ile yapılan ölçümlerde beden sıcaklığı ölçüm değerinin tek kullanımlık termometrenin ölçüm değerinden 0.53 C daha yüksek olduğu ve civalı cam termometrelerin 8. dakikada sabitlendiği saptanmıştır. Anahtar Sözcükler: Beden sıcaklığı, civalı cam termometre, tek kullanımlık termometre, timpanik membran termometre SUMMARY Comparing of glass mercury, tympanic membrane and single-use clinical thermometers in the measurement of body temperature of healthy adult individuals The study was carried out to compare temperature measurements obtained by glass mercury, tympanic membrane and single-use clinical thermometers in healthy adult individuals and examine the stabilization time of the glass mercury thermometers. The sample of the study consists of 106 students who educated in first class of Ege University School of Nursing in academic year. In the study it was determined that there were significant differences between single-use thermometer both tympanic thermometer and glass mercury thermometer (p<0.001), glass mercury and tympanic thermometer (p<0.005), ıt was found that body temperature readings measured by tympanic thermometers were higher than axillary glass mercury thermometers by 0.12 C, body temperature readings measured by tympanic termometers were higher than axillary disposable thermometers by 0.65 C and body temperature readings measured by axillary glass mercury were higher by 0.53 C than the readings measured by axillary disposable thermometers and duration of stabilization of glass mercury thermometers was 8 minutes. Key Words: Body temperature, glass mercury thermometer, single-use thermometer, tympanic membrane thermometer. GİRİŞ Termoregülasyon, bireylerde fizyolojik dengeyi yansıtan yaşamsal bir beden fonksiyonudur. Bu nedenle beden sıcaklığının doğru olarak ölçümü önemlidir. Bu işlem hemşirenin sorumluluğu altındadır (Browne 2000). Günümüzde teknolojik gelişmelere paralel olarak beden sıcaklığı ölçümünde değişik ölçüm araçları geliştirilmiştir. Civalı cam, digital, trans-timpanik ve tek kullanımlık termometreler ile oral, aksiller, rektal, özefageal, deri, timpanik membran, intratorasik gibi birçok vücut bölgesinden ölçüm yapılmaktadır. Beden sıcaklığı ölçümünde uzun yıllardan beri civalı cam termometreler yaygın olarak kullanılmaktadır. Buna karşın bu termometrelerin değişik dezavantajlarının olduğu ve kullanım hataları bildirilmektedir (Flo, Brown 1995; Ulusoy, Görgülü 1996). Bu termometrelerin dezavantajları; nozokomiyal enfeksiyonlar için olası taşıyıcı olmalarından dolayı düzenli aralıklarla * Doç Dr. Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu, İzmir ** Araş. Gör., Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu, İzmir 25

2 Khorshid, Eşer, Zaybak, Yapucu dezenfekte edilme zorunluluğu, dezenfeksiyon işleminin zaman alması, ölçüm süresinin uzun olması ve içerdiği civa nedeni ile çevre sağlığı açısından sorun yaratmasıdır. Literatürde bu termometrelerin doğru kullanılmadığı, ölçüm süresine uyulmadığında yanlış değer elde edildiği bildirilmektedir. Aynı zamanda civalı cam termometrelerin bekletilme sürelerine ilişkin farklı bilgiler bulunmaktadır (Görgülü 1996, Potter, Perry 1997; Taylor ve ark. 1989; Ulusoy,). Civalı cam termometrelerin bekletilme sürelerine ilişkin farklı bilgilerin olması hem eğitim hem de uygulama alanında çelişki yaratmaktadır. Timpanik membran termometreleri de son yıllarda Amerika Birleşik Devletleri nde kullanılmaya başlamıştır. Timpanik membrandan yayılan kızıl ötesi ışınları ölçen bu termometrelerin en büyük avantajı, beden sıcaklığı ölçümü için gerekli zamanı çok azaltması ve kullanımının kolay olmasıdır. Aynı zamanda bu termometrelerde enfeksiyon riski yok denecek kadar azdır (Childs ve ark. 1999; Erickson, Yount 1991; Flo, Brown 1995; Görgülü 1994). Timpanik zarın ısı merkezi olan hipotalamus ile aynı kanı paylaşmasından dolayı, timpanik membran termometreleri ile elde edilen beden sıcaklığı gerçeğe en yakın değer olarak kabul edilmektedir (Cork ve ark. 2002; Sarı ve ark.2002; Uzun, Özer 1999). Civalı cam termometrelere alternatif olarak geliştirilen tek kullanımlık termometrelerin hem beden sıcaklığını kısa sürede ölçmesi ve hijyenik olması hem de kullanım sonrası dezenfeksiyon için ek zaman ve malzeme gerektirmemesi nedeni ile maliyet ve iş gücü açısından oldukça ekonomik olduğu bildirilmektedir (NexTemp tanıtım broşürü 2003). Her termometre türünün farklı avantaj ve dezavantajlarının bulunmasıyla birlikte, teknolojik gelişmelere paralel olarak geliştirilen araçların kullanımının gerçek beden ısısını doğru olarak ölçüp ölçmediği konusunda tartışmalar vardır (Başbakkal ve ark. 1998; Davis 1993). Bu araştırma sağlıklı erişkin bireylerde civalı cam, timpanik membran ve tek kullanımlık termometrelerle yapılan beden sıcaklığı ölçümünde elde edilen değerleri karşılaştırmak ve civalı cam termometrelerin bekletilme sürelerini incelemek amacı ile planlanmıştır. GEREÇ VE YÖNTEM Evren ve Örneklem öğretim yılında Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu I. sınıfta eğitim gören öğrenciler (N=185) araştırmanın evrenini oluşturmuştur. Araştırmaya katılmayı kabul eden, aksiller bölgesinde herhangi bir lezyon bulunmayan, kaşektik olmayan, herhangi bir kulak akıntısı veya enfeksiyonu bulunmayan, üst solunum yolu enfeksiyonu olmayan öğrencilerin tümü (n=106) araştırmanın örneklemini oluşturmuştur. Verilerin Toplanması ve Analizi Araştırmada ölçümler öğrencilerden aynı gün, aynı saatte ve aynı oda ısısında toplanmıştır. Ölçüm için kullanılan civalı cam termometrelerin geçerliliği kalibrasyon kontrolü yapılarak sağlanmıştır. Kalibrasyon için, tüm termometreler 37 C sıcaklıktaki suda 10 dk. bekletilerek aynı değeri gösteren termometreler araştırmada kullanılmıştır. Araştırma kapsamına alınan öğrencilerin beden sıcaklıkları aynı anda aksiller bölgelerine tek kullanımlık ve civalı cam termometre yerleştirilerek ölçülmüştür. Sağ aksiller bölgeye civalı cam termometre yerleştirilirken, sol aksiller bölgeye tek kullanımlık termometre yerleştirilmiştir. Aynı anda timpanik termometre ile dış kulak yolundan ölçüm yapılmıştır. Tek kullanımlık termometreler 3 dakika (Başbakkal ve ark. 1998; NexTemp tanıtım broşürü 2003), timpanik termometreler¹ 2 saniye (FirstTemp Genius tanıtım broşürü 2003) bekletilmiştir. Civalı cam termometrelerin sabitlenme sürelerini belirlemek için; aksiller bölgeye yerleştirilen termometrelerin ölçüm değerleri sabitleninceye kadar bekletilmiştir. Bunun için; termometreler her dakika çıkarılarak ölçüm değeri kaydedilmiş ve civa sütunu düşürülerek bekletilme süresi her defasında 1 dakika arttırılarak işlem baştan itibaren tekrar edilmiştir. Bu işleme termometrenin ölçüm değeri sabitleninceye kadar devam edilmiştir. Arka arkaya yapılan üç ölçümde aynı değerler elde edildiğinde, o değer termometrenin sabitlenme süresi olarak kabul edilmiştir. Verilerin değerlendirilmesinde yüzdelik ve iki ortalama arasındaki farkın önemlilik testi kullanılmıştır. Araştırmanın yapılması için Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulundan ve öğrencilerden sözel izin alınmıştır. Çalışma etik ilkelere uyularak yürütülmüştür.timpanik membran termometrelerin teminini sağlayan Tyco Sağlık A.Ş. ve bölge ürün sorumlusu Sayın Cenk Yavuz a teşekkür ederiz. BULGULAR VE TARTIŞMA Civalı cam termometrelerin bekletilme sürelerine göre elde edilen vücut sıcaklığı ortalamaları incelendiğinde; beden sıcaklıklarının birinci dakikada C, ikinci dakikada C, üçüncü dakikada C, dördüncü dakikada C, beşinci dakikada C, altıncı dakikada C, yedinci dakikada C, sekiz, dokuz ve onuncu dakikada C olduğu saptanmıştır. 26

3 Tablo 1: Civalı Cam Termometrelerin Bekletilme Sürelerine Göre Elde Edilen Vücut Sıcaklığı Ortalamaları SÜRE n X Ss 1 Dakika C Dakika C Dakika C Dakika C Dakika C Dakika C Dakika C Dakika C Dakika C Dakika Deneklerin %34.90 ında termometrelerin 8 dakikada, %26.41 inde 7 dakikada, %20.75 inde ise 6 dakikada sabitlendikleri belirlenmiştir. Sonuç olarak termometrelerin büyük çoğunluğunun (%82.26) 6-8. dakikada sabitlendiği, bazı termometrelerin de 9. dakikada sabitlendiği saptanmıştır. Tablo 2: Civalı Cam Termometrelerin Sabitlenme Sürelerine Göre Dağılımı SÜRE Sayı Yüzde 1 Dakika Dakika Dakika Dakika Dakika Dakika Dakika Dakika Dakika Dakika - - TOPLAM Vücut sıcaklıklarının termometrelerin bekletilme sürelerine göre dağılımı Tablo 3 te verilmiştir. İki ortalama arasındaki farkın önemlilik testi ile yapılan istatistiksel analizler sonucunda, ve 6. dakikalar arasındaki farkın istatistiksel açıdan anlamlı olduğu ( p<0.001), 6. ve 7. dakikalar arasında farkın istatistiksel açıdan anlamlı olmadığı (p>0.05), 7. ve 8. dakikalar arasındaki farkın istatistiksel açıdan anlamlı olduğu (p< 0.05) ve 8.,9. ve 10. dakikalar arasında farkın istatistiksel açıdan anlamlı olmadığı saptanmıştır (p>0.05). Ulusoy ve Görgülü (1996) termometrelerin bekletilme sürelerini 5-10 dakika; Potter ve Perry (1997) ise 10 dakika olarak belirtmişlerdir. Erdal ve arkadaşlarının (1991) yaptığı çalışmada ise termometrelerin sabitlenme süresinin 4-6 dakika (%94.44) olduğu saptanmıştır. Fulbrook (1993) yaptığı çalışmada bazı bireylerde aksiller bölgeden alınan vücut sıcaklığının 10 dakikaya kadar artmaya devam ettiğini saptamıştır. Tablo 3: Civalı Cam Termometrelerin Bekletilme Sürelerine Göre Vücut Sıcaklıklarının Dağılımı Bekletilme Süresi Ortalama Ss T p 1 dakika C P< dakika C dakika C P< dakika C dakika C P< dakika C dakika C P< dakika C dakika C P< dakika C dakika C P> dakika C dakika C P< dakika C dakika C P> dakika C dakika C P> dakika C Uzun ve Özer (1999) çalışmalarında timpanik ve civalı cam termometreler ile aksiller ve dış kulak yolundan ölçülen vücut sıcaklığı değerleri arasında anlamlı bir fark olduğunu saptamışlardır. Sarı ve ark. (2002) timpanik ve civalı cam termometreleri karşılaştırdıkları çalışmalarında, timpanik membran termometresi ile yapılan beden sıcaklığı ölçümlerinin civalı cam termometre ile yapılan ölçümlere göre daha 27

4 Khorshid, Eşer, Zaybak, Yapucu yüksek olduğunu ve ortalamalar arasında anlamlı bir fark bulunduğunu belirlemişlerdir. Araştırma bulguları bu çalışmaların sonuçlarını desteklemektedir. Farklı termometre türleri ile ölçülen beden sıcaklıklarının dağılımı incelendiğinde; deneklerin beden sıcaklıkları, tek kullanımlık termometre ile C, timpanik termometre ile C, civalı cam termometre ile ise C olarak ölçülmüştür. Yapılan istatistiksel analizde farklı termometreler ile yapılan beden sıcaklığı ölçümlerinde tek kullanımlık termometre ile hem timpanik hem de civalı cam termometre arasında p<0.001 düzeyinde, civalı ve timpanik termometre arasında ise p<0.05 düzeyinde anlamlı bir fark bulunmuştur. Tablo 4: Farklı Termometre Türleri İle Ölçülen Vücut Sıcaklığı Ortalamalarının Dağılımı Termometre Türü X Ss t p Tek Kullanımlık C P<0.001 Timpanik C Civalı Cam C P<0.05 Timpanik C Civalı Cam C P<0.001 Tek Kullanımlık C Tek kullanımlık termometreler ve civalı cam termometreler ile ilgili yapılan araştırmalara bakıldığında; Board (1995) yaptığı çalışmada tek kullanımlık termometreler ile civalı cam termometreler kadar doğru ölçüm yapılabileceğini saptamıştır. Başbakkal ve ark. (1998) çalışmalarında civalı cam ve tek kullanımlık termometrelerinin aksiller beden ısısı ölçümünde birbirine yakın ve doğru sonuçlar verdiğini belirlemişlerdir. Bizim çalışmamızda ise civalı cam ve tek kullanımlık termometrelerinin aksiler beden ısısı ölçüm değerleri arasındaki fark anlamlı bulunmuştur. Sonuç olarak; -Civalı cam termometre ile aksiller bölgeden beden sıcaklığı ölçerken termometreyi 8 dakika bekletmenin yeterli olduğu, -Beden sıcaklığı aksiller bölgeden ölçüldüğünde; civalı cam termometre ile bulunan değerin tek kullanımlık termometredeki değerden daha yüksek (0.53 C) olduğu, -Timpanik termometre ile ölçülen beden sıcaklığının (36.96 C), tek kullanımlık (36.31 C) ve civalı cam termometre (36.84 C ) ile ölçülenden daha yüksek olduğu saptanmıştır. Öneriler -Bu araştırmada aksiller bölgeden beden sıcaklığını ölçerken civalı cam termometrelerin 8 dakika bekletilmesi -Tek kullanımlık termometre ile yapılan ölçümlerde normalden daha düşük (0.53 C lik fark) değer bulunacağının farkında olunarak ölçüm yapılması -Bu araştırmanın daha geniş örneklem üzerinde, hastalarla yapılması ve beden sıcaklığını etkileyen faktörlerin incelenmesi önerilmektedir. KAYNAKLAR Başbakkal Z, Kılıç M, Yardımcı FK (1998) çocuklarda aksiler beden ısısı ölçümünde cam-civa tempadot termometrelerin kullanımı, İnönü Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu Dergisi, 4(4):3-9. Browne S, Coleman H, Geary E ve ark (2000) Accurate measurement of body temperature in the neaonate: A comparative study. Journal of Neonatal Nursing. 6(5): Childs C, Harrison R, Hodkinson C (1999) Tympanic membrane temperature as a measure of core temperature. Arch Dis Child. 80: Cork RC, Vaughan RW, Humprey LS (1983) Precision and accuracy of intraoperative temperature monitoring. Anesthesia and Analgesia 62: Davis K (1993) The Accuracy of Tympanic temperature measurement in children, Pediatric Nursing, 19(3): Erdal E, Eşer İ, Demir Ü ve ark (1991) Oral ve aksiller yolla beden sıcaklığı ölçümünde termometrelerin bekletilme sürelerinin incelenmesi, Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi, 7(3): Erickson RS, Yount ST (1991) Comparison of tympanic and oral temperatures ın surgical patient, Nursing Research, 40: FirstTemp Genius Infrared Temperature Tanıtım Broşürü (2003) Flo G, Brown M (1995) Comparing three methods of temperature taking: oral mercury-in-glass, oral diatek and tympanic first temp, Nursing Research, 44(2): Fulbrook P (1993) core temperature measurement in adults: 28

5 A literature review. Cournal of Advanced Nursing. 18: Görgülü S (1994) Vücut ısısı ölçümünde kullanılan yöntem ve araçlar. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi, 2(1): Kılıç M, Başbakkal Z, Conk Z (1997) Çocuklarda tempa*dot termometreleri ile aksiller ve oral yoldan alınan beden ısılarının karşılaştırılması. Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi. 13(1-3): Nextemp Tanıtım Broşürü, (Erişim tarihi:15 Ocak 2003). Potter B, Perry AG (1997) Vital Signs In Fundamentals of Nursing- Concepts Process and Procedures, The C.V. Mosby Company, 4. edition. St. Louis: Taylor C, Lillis C, LeMone P (1989) Vital Signs In Fundamentals of Nursing, The Art And Science of Nursing Care. J.B.Lippincott Company, Philadelphia Sarı D, Ekti GR, Erdoğdu M ve ark. (2002) Pediatrik hastalarda beden ısı ölçümünde timpanik ve aksiller yolun karşılaştırılması. VI. Çocuk Cerrahisi Hemşireliği Kongresi, Bilimsel Program ve Özet Kitabı. Mersin, 360. Ulusoy MF, Görgülü RS (1996) Hemşirelik Esasları- Temel Kuram Kavram İlke ve Yöntemler, Cilt 1, 2. bs., Ankara, 72 TDFO Ltd. Şti Uzun Ö, Özer N (1999) Erişkin hastalarda oral, aksiler ve kulaktan ölçülen ısı değerlerinin karşılaştırılması. VI. Uluslararası Katılımlı Hemşirelik Kongre Kitabı, Ankara, Damla Matbaacılık,