SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETMENLİĞİ

T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINLARI NO: 1081 AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINLARI NO: 601 SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETMENLİĞİ Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri Yazarlar: Prof.Dr. Kazım ÖZDAMAR Prof.Dr. Yavuz ODABAŞI Prof.Dr. Yaşar HOŞCAN Prof.Dr. Ali Atıf BİR Doç.Dr. Gönül KIRCAALİ-İFTAR Doç.Dr. Ahmet ÖZMEN Doç.Dr. Yıldız UZUNER Editör: Prof.Dr. Ali Atıf BİR

Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Anadolu Üniversitesine aittir. "Uzaktan öğretim" tekniğine uygun olarak hazırlanan bu kitabın bütün hakları saklıdır. İlgili kuruluştan izin almadan kitabın tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz. Copyright 1999 by Anadolu University All rights reserved No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without permission in writing from the University. Tasarım: Yrd.Doç.Dr. Kazım SEZGİN ISBN 975-492 - 840-1

İçindekiler Ünite 1 Bilim ve Araştırma Giriş 3, Bilimsel Araştırma Nedir? 3, Sosyal Bilim Araştırmalarının Aşamaları 4, Niceliksel ve Niteliksel Araştırma Yaklaşımları 6, Niceliksel Araştırma Modelleri 7 Ünite 2 Ölçme Giriş 13, Ölçme: Tanımı ve Düzeyleri 13, İşlevsel (Operasyonel) Tanım 15, Ölçü Araçları 15, Ölçü Aracı Çeşitleri 17 Ünite 3 Örnekleme Giriş25, Örnekleme Teorisinin Temel Kavramları 25, Örnekleme Yapmayı Gerekli Kılan Nedenler 30, Örnekleme İçin Birim Seçme Yöntemleri 31, Örnekleme Yöntemleri 34, Örnekleme Dağılımı 43, Örneklem Hacminin Belirlenmesi 48, Örneklemde Hata Kavramı ve Standart Hata 50 Ünite 4 Deneyler Giriş 57, Deneyin Amacı ve Mantığı 57, Deneysel Hata 59, Deneysel Hatayı Azaltmak İçin Yapılabilecek İşlemler 61, Deney Türleri 66, Deneylerin Planlanması ve Deney Tasarımları 66, İç Tutarlılık ve Dış Tutarlılık (İç Geçerlilik ve Dış Geçerlilik) 72, Deney Düzenlemede Sorunlar 74 Ünite 5 Anket Yöntemi Giriş 81, Anket Yönteminin Genel Yapısı ve Özellikleri 81, Anket Yönteminin Türleri 82, Uygun Anket Türünü Belirleme 87, Anket Uygulamalarında Cevaplama Oranını Arttırma 89 Ünite 6 Dilbilgisi Öğretimi Giriş 101, Soru Formunun Yapısı 101, Soru Çeşitleri 103, Soru Formatları Tepkileri Nasıl Etkiler? 107, Doğru ve Dürüst Cevapların Elde Edilmesi 108, Bir Soru Formu Yapılandırılırken Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar 111, Ön Test 112 Ünite 7 İstatistiksel Tahmin Giriş 119, İstatistiksel Tahmin 119 ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ iii

Ünite 8 İstatistiksel Karar Verme Giriş 141, Hipotez Testi İle İlgili Kavramlar 141, Hipotez Testi Sürecinde Adımlar 146, Bazı parametrelere İlişkin Test Uygulamaları 147 Ünite 9 Niteliksel Araştırma Yaklaşımı Giriş 175, Niteliksel Araştırmaların Bilimselliği 175, Niteliksel Araştırmalarda Güvenirlik, Geçerlik ve Genellenebilirliğin Ele Alınması Şekilleri 176, Niteliksel Araştırmalarda Veri Toplama Özellikleri ve Teknikleri 177, Niteliksel Araştırmada Düzenleme 182, Niteliksel Araştırmalarda Analiz 188, Niteliksel Araştırmaların Ahlaki Yönü 190 Ünite 10 Bilgisayar ve İstatiksel Paket Programlar Giriş 197, Bilgisayar Yazılımı Nedir? 197, Bilgisayar Donanımı 199, Paket Program Nedir? 200, İstatistiksel İşlemler İçin Kullanabileceğiniz Yazılımlar 200 Cevap Anahtarı 220 AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ iv

Başlarken Bugün, bilim üretmek amacıyla bilimsel bilginin nasıl üretildiğini bilmeyi bırakalım, hergün televizyonlarda "Biz birinciyiz" diyen televizyon kanallarının, argümanlarını hangi araştırma yöntemine dayandırdıklarını anlayabilmek, gazetelerde çıkan kamuoyu araştırma sonuçlarını yorumlayabilmek için herkesin temel düzeyde istatistik ve araştırma bilgisine ihtiyacı vardır. Eğer bugün temel düzeyde istatistik ve araştırma bilgisine sahip değilseniz sayıları kullanarak birçok konuda sizi ikna etmeye çalışanların doğruluk ve yanlışlıklarını ayırdedebilmeniz mümkün değildir. Bu kitapta size sosyal bilimler bağlamında bilimsel yaklaşımın temelleri sistematik bir biçimde anlatılmaktadır. Temel amaç merak ettiğiniz bir konuyu, bilimsel yöntemi izleyerek araştırmak istediğinizde izleyeceğiniz yöntem konusunda sizi bilgilendirmektir. Birinci ünitede bilim ve araştırmanın temel kavramları üzerinde durulurken ikinci ünitede ölçmenin yapısı ve seviyeleri konusunda bilgi verilmiştir. Üçüncü ünitede bilimsel araştırma yapmanın en önemli alanlarından birini oluşturan Örnekleme'nin kuramsal yapısı ve teknikleri anlatılmıştır. Dördüncü ünite veri toplama yöntemlerinden deney konusunun, beşinci ünite ise yine veri toplama yöntemlerinden anketin anlatıldığı ünitelerdir. Altıncı ünite hangi yöntemle olursa olsun veri toplamaya karar verdiğinizde hazırlamak zorunda olduğunuz soru formunun hatasız bilgi üretecek şekilde yapılandırılması üzerine bilgilendirmeyi amaçlamaktadır. Yedi ve sekizinci üniteler temel istatistik ve hipotez testleri konusunda bilgilerin yer aldığı ünitelerdir. Bu ünitelerde yer alan ve karmaşık gibi görünen notasyonlar sizi korkutmasın, uygulamalı araştırma istatistiğini öğrenebilmek için derin matematik bilgisine ihtiyaç yoktur. Toplama, çıkarma, çarpma ve bölme biliyorsanız sorun yok! Dokuzuncu bölümde son yıllarda sosyal bilimler alanında oldukça fazla kullanılmaya başlanan niteliksel araştırmanın temelleri üzerinde durulmaktadır. Onuncu bölümde ise bilgisayarlar ve elle hesaplanması oldukça zaman alan istatistiki teknikleri kısa sürede ve doğru bir şekilde yapmaya yarayan; yığın veri analizini kolaylaştıran çeşitli istatistik paket programlar üzerinde genel olarak durulmaktadır. Günümüzde, bu paket programlar aracılığı ile herkesin evinde rastlanan bir bilgisayarla bile veri analizi çok kısa sürede ve kaliteli bir biçimde yapılabilmektedir. Bu kitap uzaktan eğitim tekniğine uygun olarak hazırlanmıştır. Size aktarılan bilgileri etkin ve verimli biçimde kavrayabilmeniz için ünitelerin ilk sayfasında o üniteye özgü olarak önerilen çalışma biçimlerine uymaya özen gösteriniz. İlk sayfalar size ünite hakkında genel bilgi vererek ünitenin daha kolay öğrenilmesini amaçlamaktadır. Lütfen konuları ezberlemeye çalışmayın. Bilginin kalıcı olabilmesi için öğrenilmesi gerektiğini sizler bizlerden daha iyi biliyorsunuz. Hepinize başarılar diliyorum. Prof.Dr. Ali Atıf BİR Editör Eskişehir 1999 v

Bilim ve Araştırma Yazar Doç.Dr. Gönül KIRCAALİ-İFTAR ÜNİTE 1 Amaçlar Bu üniteyi çalıştıktan sonra; bilimin, bilimsel araştırmanın ve kuramın tanımını yapabilecek, bilimsel araştırmaların aşamalarını açıklayabilecek, bilimsel araştırma raporlarının bölümlerini sıralayabilecek, niceliksel ve niteliksel araştırma yaklaşımları arasındaki farklılıkları açıklayabilecek, niceliksel araştırma modellerinin temel özelliklerini belirtebileceksiniz. İçindekiler Giriş Bilimsel Araştırma Nedir? Sosyal Bilim Araştırmalarının Aşamaları Niceliksel ve Niteliksel Araştırma Yaklaşımları Niceliksel Araştırma Modelleri Özet Değerlendirme Soruları Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar

Ek Okuma Kaynakları Çalışma Önerileri Önerilen "Ek Okuma Kaynakları"na ulaşarak ilgili konuları tekrarlayınız. Günlük hayatta merak duyduğunuz konuları araştırma problemi haline getirerek, ne tür bir araştırma modeliyle konuyu inceleyebileceğiniz üzerine alıştırma yapınız. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

B İ L İ M VE ARAŞ TIRMA 3 1. Giriş Bilim tarihi incelendiğinde, fen bilimlerinin yüzyıllarca süren bir geçmişe sahip olduğu; oysa, sosyal bilimlerin ancak 20. yüzyılda tam olarak şekillendiği görülmektedir. Sosyal bilimlerin ilgi alanını oluşturan toplumsal olaylar (örneğin, toplumsal değişme, toplumsal kurumların özellikleri, devlet yönetimi vb.) ve insanların toplumsal özellikleri (örneğin, kişilik, öğrenme vb.), fen bilimlerinin ilgi alanını oluşturan fen ve tıp dallarından farklılaşmaktadır. Dolayısıyla, sosyal bilim araştırmalarında kullanılan yöntem ve teknikler, kendine özgü bazı özellikler göstermektedir. Bu ünitede, sosyal bilim araştırmalarının temel özellikleri tanıtılmaktadır. 2. Bilimsel Araştırma Nedir? Bilimsel araştırma, sistematik veri toplama ve analiz etme sürecidir. Bazı bilimsel araştırmalar, kuram (teori) üretmeyi ya da varolan kuramları sınamayı amaçlamaktadır. Kuram, bir olguyu açıklamaya, kestirmeye ve/veya kontrol etmeye yarayan ilişkili ilkeler bütünüdür. Örneğin, öğrenme olgusunu açıklayan kuramlar arasında bilişsel öğrenme kuramını ve davranışsal öğrenme kuramını sayabiliriz. Kuram üretmeyi ve/veya sınamayı hedefleyen bilimsel araştırmalara, temel araştırma adı verilmektedir. Yukarıda örnek olarak verilen kuramlardan davranışsal öğrenme kuramındaki ödüllendirme ilkesi ni sorgulayan bir araştırma, temel araştırma özelliği göstermektedir. Sizce, bilişsel öğrenme kuramıyla ilgili bir kuramsal araştırma örneği ne olabilir?? Kuramlar, bilimin yapı taşlarıdır. Kuramlarla ilişkileri çerçevesinde ele aldığımızda bilim, yeni kuramlar üretmeye ve varolan kuramları sınamaya yarayan süreç olarak tanımlanabilir. Çok çeşitli bilim dalları vardır ve bu dallar genel olarak iki grupta toplanmaktadır: fen bilimleri ve sosyal (toplumsal) bilimler. Konumuzu oluşturan sosyal bilimler, toplumsal olayları ve insanların toplumsal yönlerini incelemektedir. Sosyal bilimlerin belli başlıları; antropoloji, eğitim, ekonomi, psikoloji, siyaset bilimi ve sosyolojidir. Toplumsal olaylar ve insanların toplumsal özellikleri çok karmaşık bir yapıya sahiptir; bu nedenle de, sosyal bilimlerde genellenebilirliği yüksek kuram oluşturmak çok zordur. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

4 B İ L İ M VE ARAŞ TIRMA Bazı bilimsel araştırmalar uygulamaya yönelik öneriler oluşturmayı amaçlamaktadır. Bu tür bilimsel araştırmalara, uygulamalı araştırma adı verilmektedir. Yukarıda, kuramsal araştırmalara örnek olarak verilen davranışsal öğrenme kuramındaki ödüllendirme ilkesi konusunu, uygulamalı araştırma biçimine şu şekilde dönüştürebiliriz: bir anasınıfında, küçük grup çalışmaları sırasında kullanılan iki farklı ödüllendirme yönteminin etkiliklerinin karşılaştırılması. 3. Sosyal Bilim Araştırmalarının Aşamaları Sosyal bilim araştırmaları; planlama, gerçekleştirme ve raporlaştırma aşamalarından oluşmaktadır. 3.1. Araştırma Konusunun Belirlenmesi Araştırma sürecinde ilk yapılması gereken, genel bir inceleme (kaynak taraması, uzmanlarla görüşme vb.) sonucunda bir konu saptamaktır. Araştırma konusu olarak bilgisayarla öğretim in seçildiğini varsayalım. 3.2. Problemin Ortaya Konması? Konu belirlendikten sonraki aşama, araştırma konusuyla ilgili olarak çözülmek istenen problemi, diğer bir deyişle, araştırma amacını ortaya koymaktır. Problem; kuramlardan, daha önceki araştırmaların bulgularından ve/veya kişisel gözlemlerden yola çıkarak oluşturulabilir. Örneğin, yukarıda belirtilen konuyla ilgili olarak, Grupla bilgisayar öğretiminin etkililiğini belirleyen etmenler nelerdir? şeklinde bir problem ortaya konabilir. Problem ortaya konduktan sonra, bu problemin önemi de tartışılır. Problem, kuramsal açıdan ve/veya uygulama açısından önemli olmalıdır. Sizce, yukarıda örnek olarak verilen problemin uygulama açısından önemi nedir? Bir araştırma problemi belirlerken, her şeyden önce, problemin araştırılabilir özellikte olmasına dikkat edilmelidir. Araştırılabilirlik, problemin veri toplama ve analiz etme yoluyla incelenebilecek özellikte olmasıdır. İkinci olarak; problemin araştırmacının araştırma becerileri, kaynaklar, zaman vb. özelliklere uygun olmasına özen gösterilmelidir. 3.3. Konuyla İlişkili Kaynakların Taranması Problem ortaya konduktan sonra, konuyla ilişkili kaynaklar taranır; elde edilen kuramsal bulgulara ve araştırma bulgularına dayalı bilgiler bir araya getirilerek kay- ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

B İ L İ M VE ARAŞ TIRMA 5 nak taraması bölümü yazılır. Kaynaklar, problemle en az ilişkili olandan en çok ilişkili olana doğru, diğer bir deyişle, genelden özele doğru sıralanmalıdır. 3.4. Hipotezlerin Yazılması Hipotezler, ortaya konan problemle ilişkili olarak yanıtı aranacak sorulardır. Grupla bilgisayar öğretiminin verimli olabilmesi için grupta bulunması gereken en fazla öğrenci sayısı kaçtır? sorusu, yukarıdaki problemle ilişkili bir hipotezi denenceyi örneklemektedir. Sosyal bilim araştırmalarının amacı, hipotezleri kanıtlamak değildir; hipotezleri destekleyici bulgular elde etmektir. 3.5. Araştırma Yönteminin Belirlenmesi Bu aşamada, (a) hangi araştırma modelinin benimseneceği (örneğin, deneysel), (b) hangi bireylerin ya da ortamların kullanılacağı (örneğin, Porsuk Lisesi ndeki öğrenciler), (c) araştırma verilerinin nasıl toplanacağı (örneğin, bilgisayar testi), (d) araştırma verilerinin nasıl analiz edileceği (örneğin, istatistiksel analiz) belirlenir. 3.6. Süre ve Olanakların Belirlenmesi Süre ve olanaklarla ilgili olarak, planlanan araştırmanın aşamalarının hangi tarihlerde tamamlanacağı ve hangi kaynakları (örneğin, canlı kaynak, parasal olanak, araç-gereç vb.) gerektirdiği belirlenir. 3.7. Araştırmanın Sonuçlandırılması Araştırma planlanan şekilde gerçekleştirildikten sonra, araştırmanın verilerinin analizi sonucunda elde edilen bulgular yazılır ve bu bulguların yorumları yapılır. Bilimsel araştırma sürecinin son aşamasında ise araştırma raporu hazırlanır. Sosyal bilim araştırmaları genellikle dört ana bölümden ve çeşitli alt bölümlerden oluşmaktadır. Son yıllarda en yaygın kullanılan raporlaştırma biçimi şöyledir: I. GİRİŞ Problem Kaynak Taraması Önem Hipotezler II. YÖNTEM Evren ve Örneklem Araştırma Modeli AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

6 B İ L İ M VE ARAŞ TIRMA Verilerin Toplanması ve Analizi III. BULGULAR IV. TARTIŞMA Bulguların Yorumu Sınırlılıklar Öneriler 4. Niceliksel ve Niteliksel Araştırma Yaklaşımları Sosyal bilimlerde yaygın olarak kullanılan araştırma modelleri iki grupta toplanabilmektedir: niceliksel yaklaşım ve niteliksel yaklaşım. 4.1. Niceliksel Yaklaşım Niceliksel yaklaşıma, görgül (amprik) yaklaşım ya da sayısal yaklaşım da denmektedir. Niceliksel yaklaşım, sosyal bilimlerin şekillenmeye başladığı 20. yüzyılın başında, fen bilimlerinin kullanmakta olduğu araştırma yöntemlerinin ve veri toplama tekniklerinin sosyal bilimlere uyarlanmasıyla oluşmuştur. Niceliksel yaklaşıma göre, bilimle bilimdışı birbirinden kesin sınırlarla ayrılmaktadır. Bilimin nesnel (objektif) gerçeklikle, bilimdışının öznel (subjektif) gerçeklikle uğraştığı öne sürülmektedir. Nesnel gerçekliğin ise, değer yargılarından ve kişisel yorumlardan bağımsız yapılan gözlem ve/veya ölçümlerden elde edilen verilerden oluştuğu varsayılmaktadır. Dolayısıyla, niceliksel araştırma yürüten araştırmacılar, veri toplama ve analizi süreçlerine kendi değer yargılarını ve kişisel yorumlarını katmamak için yoğun çaba göstermektedirler. 4.2. Niteliksel Yaklaşım 20. yüzyılın son çeyreğinde, niceliksel yaklaşımın bazı sosyal olguları açıklamadaki yetersizliğinden hareketle, niteliksel araştırma yaklaşımı gelişmiş ve hızla yaygınlaşmaya başlamıştır. Niteliksel yaklaşım, sosyal bilimlerin ilgi alanını oluşturan sosyal gerçeklikle, fen bilimlerinin ilgi alanını oluşturan fiziksel gerçekliği birbirinden ayırmaktadır. Fiziksel gerçekliğin kişisel yorumlardan bağımsız olduğu kabul edilirken; sosyal gerçekliğin, bir ölçüde de olsa, kişisel yorumlarla oluştuğu öne sürülmektedir. Bu nedenle, sosyal gerçekliğin nesnellik kadar öznellik de içerdiği ve her bireyin algılayış biçimine bağlı olarak farklılaştığı; dolayısıyla, sosyal verilerin ancak yorumlandıkları zaman anlam kazandığı kabul edilmektedir. Gözlem ve/veya ölçümler yoluyla nesnel olarak incelenebilen davranış, konuşma vb. özelliklerin, istekler ve ilgiler gibi gözlenemeyen süreçlerin de dikkate alınmasıyla anlam kazandığı öne sürülmektedir. Niteliksel araştırma yaklaşımı Ünite 10 da ayrıntılı olarak ele alınmaktadır. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

B İ L İ M VE ARAŞ TIRMA 7 5. Niceliksel Araştırma Modelleri 5.1. Tarihsel Model Tarihsel modelle, belli bir geçmiş olay ve bu olayın günümüze etkileri incelenmektedir. Örneğin, bilgisayarlı öğretime geçiş ve etkileri bir tarihsel araştırma problemidir. Tarihsel araştırmaların verilerini, yazılı kaynaklar (örneğin, kitaplar, dergiler, resmi yazışmalar, sözleşmeler vb.) ve sözlü kaynaklar (örneğin, olayı yaşamış kişilerle yapılan görüşmeler) oluşturmaktadır. Tarihsel modelle yürütülen araştırmalarda verilerin, olabildiğince, birincil kaynaklara giderek toplanması önerilmektedir. Örneğin, bir toplantı tutanağındaki bilgiler, o toplantıyla ilgili yazılan yazılardan daha önemli bir veri kaynağıdır. Konuyla ilgili bilgileri olduğu gibi incelemek araştırmacıya, başka kişilerin yorumlarının etkisi altında kalmadan kendi yorumuna ulaşma olanağı vermektedir. 5.2. Betimsel Model Betimsel modelle, bir konudaki halihazırdaki durum araştırılır. Betimsel modelle yürütülen bir araştırmanın başında, araştırma evreni belirlenir. Evren, araştırma bulgularının genelleneceği bireylerin tümüdür (örneğin, Eskişehir ilindeki ortaöğretim öğretmenleri). Belirlenen evrende çok fazla birey bulunması durumunda, evrenden bir örneklem alınır. Örneklem, evrene genelleme yapmaya olanak verecek biçimde evrenden belli sayıda bireyin seçilmesiyle oluşan katılımcı gurubudur (örneğin, Eskişehir ilinden seçilen beş ortaöğretim kurumundaki öğretmenler). Örneklem alınması durumunda, araştırmada tüm evren üzerinde değil yalnızca örneklem üzerinde çalışılır. Örneklemden elde edilen araştırma bulguları ise, tüm evrene genellenir. Betimsel modelle incelenebilecek bir araştırma problemi, ortaöğretim öğretmenlerinin bilgisayarlı öğretime ilişkin görüşleri olabilir. Betimsel araştırmalar iki şekilde gerçekleştirilebilir: özaktarım araştırmaları ve gözlem araştırmaları. Özaktarım araştırmalarının verileri, örneklemde yer alan bireylerin kendilerinden bilgi alınarak toplanır. Katılımcılardan, anketler aracılığıyla yazılı olarak bilgi alınabileceği gibi, görüşmeler yoluyla sözlü olarak da bilgi toplanabilir. Gözlem araştırmalarında ise veriler, katılımcıların araştırmacı tarafından gözlenmeleriyle toplanır. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

8 B İ L İ M VE ARAŞ TIRMA Betimsel araştırma verileri, betimsel istatistikler kullanılarak (örneğin, frekans, yüzde vb.) analiz edilir. 5.3. Bağıntısal Model Bağıntısal modelle gerçekleştirilen bir araştırmada, araştırma probleminde yer alan iki ya da daha fazla değişkene ilişkin olarak örneklemdeki katılımcılardan veri toplanır. Değişkenler, bir araştırmada incelenen özelliklerin her biridir. Örneğin, öğrenci başarısı, öğretmen kişiliği, öğretim yöntemi vb. Toplanan verilerin istatistiksel tekniklerle incelenmesi sonucunda, değişkenler arasında bir bağıntı olup olmadığı belirlenir. Bağıntısal bir araştırmayla, öğrencilerin okul başarıları ile bilgisayarla öğretimdeki başarıları arasındaki ilişki incelenebilir. Bunun için, örneklemdeki öğrencilerin okul başarıları not ortalamalarıyla; bilgisayarla öğretimdeki başarıları ise, başarı testleriyle belirlenebilir. Daha sonra, bu iki değişken arasında bir bağıntı olup olmadığı, istatistiksel analizlerle sınanmalıdır. Bağıntısal araştırma bulgularının değişkenler arasında bağıntı olduğunu göstermesi, hiçbir şekilde, neden-sonuç ilişkisi biçiminde yorumlanamaz. Örneğin, okul başarısı ile bilgisayarla öğretimdeki başarı arasında bir bağıntı bulunması durumunda, okul başarısı bilgisayarla öğretimdeki başarıyı etkiliyor olabileceği gibi; bilgisayarla öğretimdeki başarı da okul başarısını etkiliyor olabilir. Dahası, bu değişkenlerin her ikisi de bir üçüncü değişken (örneğin, ders çalışma) tarafından belirleniyor olabilir. Dolayısıyla, olası neden-sonuç ilişkilerini sınamak için, deneysel araştırmalara gereksinim vardır. 5.4. Deneysel Model Deneysel modelle gerçekleştirilen bir araştırmada, iki ya da daha fazla araştırma gurubunda, belli bir değişkenin etkililiği incelenir. Örneğin, iki farklı bilgisayarla öğretim yönteminin (yaratıcı yöntem ve doğrudan öğretim yöntemi), öğrenci başarısı üzerindeki etkilerinin araştırıldığını varsayalım. Bu durumda, iki araştırma gurubu oluşturup, bir guruba yaratıcı yöntemle; diğer guruba doğrudan öğretim yöntemiyle öğretim yapılabilir. Araştırma süreci sonunda ise, her bir gruptaki öğrencilerin öğrenme düzeyleri belirlenerek, iki gurubun başarısı arasında farklılık olup olmadığı, istatistiksel analizlerle belirlenmelidir. Deneysel araştırma bulguları, gruplar arası farklılık olduğunu gösterirse, neden-sonuç ilişkisi kurulabilir. Örneğin, bir öğretim yönteminin, diğer yönteme kıyasla daha etkili olduğu yorumuna ulaşılabilir. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

B İ L İ M VE ARAŞ TIRMA 9 Özet Toplumsal olayları ve insanların toplumsal özelliklerini inceleyen bilimlere sosyal bilim denmektedir. Sosyal bilimler alanında yürütülen bilimsel araştırmalar; konu belirleme, problemi ortaya koyma, kaynak tarama, denenceleri belirleme, yöntemi saptama, süre ve olanakları belirleme ve sonuçlandırma aşamalarından geçilerek yapılmaktadır. Sosyal bilim araştırmaları, çok genel olarak, niteliksel ve niceliksel olarak iki grupta toplanmaktadır. Niceliksel yaklaşım içinde yer alan araştırma modellerinin belli başlıları; tarihsel, betimsel, bağıntısal ve deneysel modellerdir. Tarihsel araştırmalar, geçmişte olan olayları ve bu olayların günümüze etkilerini incelemeyi; betimsel araştırmalar, bir konunun halihazırdaki durumunu saptamayı; bağıntısal araştırmalar, en az iki değişken arasındaki ilişkileri ortaya çıkarmayı; deneysel araştırmalar ise, araştırma grupları arasında karşılaştırmalar yaparak değişkenler arasında neden-sonuç ilişkileri kurmayı hedeflemektedir. Değerlendirme Soruları Aşağıdaki soruların yanıtlarını, verilen seçenekler arasından bulunuz. 1. Aşağıdakilerden hangisi, bir sosyal bilim dalı değildir? A. Psikoloji B. Tıp C. Hukuk D. Eğitim E. Sosyoloji 2. Öğrencilerin atlas kullanma becerilerinin belirlenmesi konulu bir araştırma, hangi araştırma modeline uygunluk göstermektedir? A. Deneysel B. Bağıntısal C. Tarihsel D. Betimsel E. İlişkisel 3. Aşağıdaki içeriklerden hangisi, sosyal bilim araştırma raporlarının YÖNTEM bölümünde yer almaz? A. Bulgular B. Veri toplama C. Evren D. Araştırma Modeli E. Örneklem 4. Neden-sonuç ilişkileri kurmaya olanak veren araştırma modeli hangisidir? A. Niteliksel B. Gözlemsel C. Sayısal D. Deneysel E. Görgül AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

10 B İ L İ M VE ARAŞ TIRMA Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar Bailey, K. D. (1982). Methods of Social Research (2. Baskı). New York: The Free Press. Best, J. W., ve Kahn, J. V. (1998). Research in Education (8. Baskı). Boston: Allyn and Bacon. Gay, L. R. (1987). Educational Research: Competencies for Analysis and Application (3. Baskı). Columbus, OH: Merrill. Hançerlioğlu, O. (1993). Felsefe Ansiklopedisi. İstanbul: Remzi Kitabevi. Harris, M. B. (1998). Basic Statistics for Behavioral Science Research. Boston: Allyn and Bacon. Krathwohl, D. R. (1993). Methods of Educational and Social Science Research: An İntegrated Approach. New York: Longman. McMillan, J. H., ve Schumacher, S. (1989). Research in Education: A Conceptual İntroduction (2. Baskı). Glenview, IL: Scott, Foresman and Company. Stainback, W., ve Stainback, S. (Ed.) (1992). Controversial issues Confronting Special Education. Boston: Allyn and Bacon. Stanovich, K. E. (1986). How to Think Straight About Psychology. Glenview, IL: Foresman and Company. Wiersma, W. (1995). Research Methods in Education: An İntroduction (6. Baskı). Boston: Allyn and Bacon. Ek Okuma Kaynakları Karasar, N. (1996). Araştırmalarda Rapor Hazırlama (8. Baskı). Ankara: 3A Araştırma, Eğitim, Danışmanlık Ltd. Şti. Karasar, N. (1996). Bilimsel Araştırma Yöntemi: Kavramlar, İlkeler, Teknikler (7. Baskı). Ankara: 3A Araştırma, Eğitim, Danışmanlık Ltd. Şti. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ