VOBJEKTÝF VADELÝ ÝÞLEM VE OPSÝYON BORSASI HABER BÜLTENÝ Sayý12 Temmuz 2009 VOB DA PÝYASA YAPICILIÐI DÖVÝZDE FÝZÝKÝ TESLÝMAT DURMUÞ YILMAZ ÝLE RÖPORTAJ GARANTÝ FONU DÜNYA BORSALARINDA POZÝSYON LÝMÝTÝ UYGULAMALARI KARBON EMÝSYON PÝYASASI

TEMMUZ 2009 VADELÝ ÝÞLEM VE OPSÝYON BORSASI VOBJEKTÝF Yönetim Kurulu Baþkaný nýn Mesajý Deðerli Okurlar, Son sayýmýzdan bugüne üç ayý geride býraktýk. Bu üç aylýk dönemde de diðer dönemlerde olduðu gibi, siz deðerli yatýrýmcýlarýmýza, reel ve finansal sektör mensuplarýmýza yepyeni ürünler ve projeler sunabilmek için var gücümüzle çalýþtýk. 2009 yýlý ilk altý ayý itibarýyla 142 milyar TL lik iþlem hacmine ulaþtýk. Ayný dönemde Borsamýzda 44 milyondan fazla sözleþme alýnýp satýldý. Henüz sadece ilk altý ayý tamamlamýþ olmamýza karþýn, sözleþme adedi bakýmýndan bir önceki senenin yüzde 80 ine ulaþmýþ bulunmaktayýz. Bu iþlem hacmi geliþimi uluslararasý raporlara da yansýdý. FIA nýn 2009 senesi Ocak ve Þubat aylarýný ele alan raporunda VOB un iþlem hacmi bakýmýndan dünya borsalarý arasýnda 22. sýrada olmasý dikkat çekicidir. Geride býraktýðýmýz birkaç ay hem iþlem hacmi, hem de açýk pozisyon deðeri bakýmýndan birçok rekorun kýrýldýðý bir dönem oldu. Geçmiþe ait veriler incelendiðinde, bugüne kadarki en yüksek günlük iþlem hacmine 29 Þubat 2008 tarihinde 1,645 milyar TL ile ulaþýldýðý görülecektir. Nisan ve Mayýs aylarýnda bu rekor üç kez yenilenmiþ, son olarak 7 Mayýs 2009 tarihinde 2,247 milyar TL ye ulaþmýþtýr. Diðer yandan, Borsamýz bugüne kadarki en yüksek açýk pozisyon deðerine ise 26 Þubat 2008 tarihinde, 1,568 milyar TL ile ulaþmýþtý. Bu rekor haziran ayýnda iki kez yenilendi, son olarak 29 Haziran 2009 tarihinde 1,626 milyar TL ile açýk pozisyon rekorumuzu kýrmýþ olduk. Þu andaki en önemli projelerimizden biri olan yazýlým sisteminin yenilenmesi hususunda çalýþmalarýmýz yabancý bir kuruluþ ile iþbirliði içinde yoðun þekilde sürdürülmektedir. Proje tamamlanýr tamamlanmaz opsiyon sözleþmelerini de iþleme açacaðýz. Piyasa yapýcýlýðý sistemine ise altýn sözleþmeleriyle çok yakýn bir gelecekte baþlayacaðýz. Altýn sözleþmelerimizde Ýþ Yatýrým Menkul Deðerler A.Þ. ve Finans Yatýrým Menkul Deðerler A.Þ. piyasa yapýcý kuruluþ olarak görev alacaklar. Önümüzdeki dönemlerde diðer sözleþmelerimiz için de piyasa yapýcýlýðý sistemi baþlatýlabilir. Lisanslý depoculuk sisteminin hayata geçirilmesi konusunda da özellikle açýlacak olan pamuk analiz laboratuarlarýnýn bilgi iþlem alt yapýsýna destek vermek yönünde çalýþmalarýmýzý sürdürmekteyiz. Yakýn gelecekte, Borsamýzý tanýtýcý kapsamlý bir reklam kampanyasý baþlatmayý hedeflemekteyiz. Bunun için çalýþmalarýmýz nihayetlenme aþamasýnda. Son olarak, bilindiði gibi, ithalatçý ve ihracatçýlarýmýzýn döviz sözleþmelerinin derinlikli verilerini ücretsiz olarak alabilmelerini saðlayan bir kampanya baþlatmýþtýk. Sektörden gelen yoðun talep doðrultusunda bu kampanyamýzýn süresini altý ay daha, 2009 yýlý sonuna kadar, uzattýk. Yepyeni projelerin hayata geçirilmesi ve yükselen baþarý grafiðimizin devamý için çalýþmalarýmýzý bundan sonraki dönemlerde de hýzlanarak sürdüreceðimizi bildirmek isterim. 1

TEMMUZ 2009 VADELÝ ÝÞLEM VE OPSÝYON BORSASI VOBJEKTÝF Genel Müdür ün Mesajý Yeni sayýmýzla sizlere tekrar ulaþmanýn mutluluðunu yaþýyorum. Daha önceki sayýda da söz verdiðimiz üzere VOBJEKTÝF i aksatmadan yayýnlamaya devam ediyoruz. Hýzla geliþmekte olan piyasamýzýn aracý kurum ve banka tarafýnda çalýþan arkadaþlarýmýzýn ve yatýrýmcýlarýn Borsamýz ve dünyadaki piyasalarla ilgili geliþmeler hakkýnda bilgi edinmesi açýsýndan önemli bir kaynak olarak gördüðümüz VOBJEKTÝF e piyasamýzda iþlem yapan deðerli profesyonel arkadaþlarýmýzýn da yazýlarýný ve katkýlarýný beklediðimizi ifade etmek isterim. Borsamýzda bu sene de krize raðmen iþlem hacminde önemli artýþlar yaþanmaya devam ediyor. Ýlk altý aylýk hacmimize bakýldýðýnda 2009 yýlýný geçen yýla göre %40-%50 civarýnda bir artýþla kapatacaðýmýzý ve muhtemelen toplam iþlem hacminde 300 milyar TL ye ulaþacaðýmýzý düþünüyorum. Geliþen iþlem hacmi ile birlikte daha da fazla dikkat çeken Borsamýza iliþkin yapýlan haberler de sýklaþmaya baþladý. Ancak maalesef son birkaç aydýr Borsamýzda manipülasyon yapýldýðýna ve manipülasyonun daha çok yabancý yatýrýmcýlar tarafýndan yapýldýðýna dair medyada büyük ölçüde asýlsýz bazý iddialar yer aldý. Piyasamýzýn ve iþlem gören kontratlarýmýzýn yatýrýmcý nezdindeki itibarýnýn zedelenmemesi açýsýndan son derece önem verdiðim bir konu olmasý nedeniyle, medyada yer alan tüm iddialara gerekli cevaplarý kýsa sürede vermeye özen gösterdim. Bundan sonra da bu konuda kararlý tutumumu ayný þekilde sürdüreceðimden emin olabilirsiniz. Bizim, VOB da hiçbir zaman manipülasyon olmaz þeklinde bir iddiamýz yok, piyasanýn doðasý gereði manipülasyon yapmaya çalýþanlar olacaktýr. Ancak manipülasyon olarak nitelendirmediðimiz birtakým piyasa hareketlerinin manipülasyon olarak tanýmlanmaya çalýþýlmasýnýn hem bize hem de iþlem yapan yatýrýmcýlarýmýza büyük haksýzlýk olduðunu düþünüyorum. Bu mesnetsiz iddialar piyasamýzda iþlem yapmayý düþünen yeni yatýrýmcýlarýn da hevesini kýrabilir, piyasamýzýn geliþmesine, etkinleþmesine sekte vurabilir. Oysa bildiðiniz üzere organize türev piyasalar geliþmiþ veya geliþmeye odaklanmýþ ekonomilerin olmazsa olmaz bir parçasýdýr ve son derece önemli iþlevleri vardýr. 2008 yýlýnda yaþanan kriz, denetimsiz tezgahüstü piyasalarda gerçekleþen türev iþlemlerin ne kadar tehlikeli olduðunu ve dolayýsýyla VOB benzeri borsalarýn önemini bir defa daha ortaya çýkarmýþtýr. Dolayýsýyla elbirliði ile Borsamýzý ve vadeli iþlem ve opsiyon piyasalarýný geliþtirmeliyiz. Bizler her zaman yatýrýmcýlarýn VOB da iþlem yapmadan önce bilgi sahibi olmalarýný tavsiye ediyoruz ve aracý kuruluþlarýmýza bu konuya özen göstermeleri yönünde zaman zaman baský da yapýyoruz. Bireysel yatýrýmcýlar açýsýndan kaldýraçlý olmasý nedeniyle risk taþýyan ancak önemli ölçüde de getiri imkaný saðlayan vadeli iþlem sözleþmelerinde her zaman büyüklerin veya yabancý yatýrýmcýlarýn deðil zaman zaman bireysel yatýrýmcýlarýn da baþarýlý bir þekilde önemli getiriler saðladýðýný ifade etmek isterim. Özetle, yatýrýmcýlarýmýza vadeli piyasalarýn risklerinin farkýnda olmalarýný, ancak yeterli bir eðitim aldýktan sonra da piyasamýzda iþlem yapmalarýný öneririm. VOB olarak mevcut sözleþmelerimize ek olarak farklý ihtiyaçlara cevap verecek yeni sözleþmeler üzerinde de çalýþtýðýmýz ifade ediyor, saygýlarýmý sunuyorum. 3

VOBJEKTÝF VADELÝ ÝÞLEM VE OPSÝYON BORSASI TEMMUZ 2009 Bu sayýda... Yýl:5 Sayý:12 Temmuz 2009 VOBJEKTÝF VADELÝ ÝÞLEM VE OPSÝYON BORSASI HABER BÜLTENÝ Sahibi: Vadeli Ýþlem ve Opsiyon Borsasý A.Þ. Temsilci: Çetin Ali Dönmez Sorumlu Müdür: Tolga Uysal Mahiyeti: Ýktisadi Konular Yayýn Türü: Yerel Süreli Yayýn Yönetim Yeri: Akdeniz Caddesi Birsel Ýþ Mrk. No:14 K:6 Alsancak 35210 ÝZMÝR Te l: 0.232. 481 10 81 Fax: 0.232. 445 61 85 www.vob.org.tr e-posta:vob@vob.org.tr Reklam: Aslý Ekiz aekiz@vob.org.tr Tel: 0.232. 481 10 73 Grafik & Basým Yeri: Toprak Ofset Mat. Ýnþ.Ýhr. San. Tic. Ltd. Þti. Bornova Cad. No:9/Z-36 Öztim Ýþ Mrk. Iþýkkent-ÝZMÝR Tel : 0.232. 472 21 22 Fax : 0.232. 472 24 54 Basým Tarihi: 08.08.2009 1 3 6 9 17 21 53 56 59 70 Yönetim Kurulu Baþkaný nýn Mesajý Genel Müdür ün Mesajý VOB dan Haberler Güncel VOB da Piyasa Yapýcýlýðý Sistemi Döviz Vadeli Ýþlem Sözleþmelerinde Fiziki Teslimat Röportaj Durmuþ Yýlmaz, TCMB Baþkaný Araþtýrma Garanti Fonu Teminat Yetersizliðinden Ýptal Edilen Emirler Dünya Borsalarýnda Pozisyon Limiti Uygulamalarý Kyoto Protokolü ve Karbon Emisyon Piyasasý VOB USD/TL Vadeli Ýþlem Sözleþmesi Risk Modellemesi Uzman Görüþü Erhan Topaç, Gedik Yatýrým Yönetim Kurulu Baþkaný Etkinlikler Dünyadan Haberler VOB Hakkýnda Merak Ettikleriniz 4

VOBJEKTÝF VADELÝ ÝÞLEM VE OPSÝYON BORSASI TEMMUZ 2009 VOB dan haberler VOB da PÝYASA YAPICILIÐI BAÞLIYOR! Borsamýz, altýn vadeli iþlem sözleþmelerine canlýlýk getirmek amacýyla bu sözleþmede piyasa yapýcýlýðý sistemini yakýn gelecekte hayata geçirmeye hazýrlanýyor. Bu proje kapsamýnda, üyelerimizden Ýþ Yatýrým Menkul Deðerler A.Þ. ve Finans Yatýrým Menkul Deðerler A.Þ. Borsamýza piyasa yapýcý olmak için baþvuruda bulunmuþtur. Üyelerimizin baþvurularý uygun bulunmuþ ve bu üyelerimiz yakýn bir gelecekte VOB-Altýn sözleþmesinde piyasa yapýcý olarak iþlem yapmaya baþlayacaklardýr. Piyasa yapýcýlýðý uygulamasýnýn baþta döviz sözleþmeleri olmak üzere diðer sözleþmelere de yaygýnlaþtýrýlmasý planlanmaktadýr. ÝHRACATÇI VE ÝTHALATÇILARA ÖZEL KAMPANYAMIZ DEVAM EDÝYOR! Bilindiði gibi, reel sektör þirketlerimizi döviz kuru risklerini yönetmeye teþvik etmek amacýyla, 2009 yýlýnýn Ocak-Haziran dönemi boyunca VOB da iþlem gören döviz vadeli iþlem sözleþmelerinin yüzeysel ve beþ kademeye kadar derinlikli verileri sadece dýþ ticaret þirketlerine mahsus olmak üzere Borsamýz tarafýndan ücretsiz olarak verildi. Karþýlaþtýðýmýz yoðun ilgi sebebiyle, kampanyanýn süresi 2009 yýlý sonuna kadar uzatýldý. Kampanyadan yararlanmak için ihracatçý ve/veya ithalatçýlarýn VOB verilerini yayýnlayan firmalardan herhangi birine meslek birliklerindeki üye sicil numaralarý ile birlikte baþvurmalarý yeterlidir. VOB verileri Bloomberg, Foreks, IBS, Matriks, Plato ve Reuters tarafýndan yayýnlanmaktadýr. FÝZÝKÝ TESLÝMATLI DÖVÝZ SÖZLEÞMELERÝ ÝÞLEME AÇILIYOR! Bilindiði gibi, VOB da iþlem gören döviz sözleþmeleri nakdi uzlaþma yöntemiyle sonlandýrýlmaktadýr. Son dönemlerde, özellikle reel sektör firmalarýndan ve özel finans katýlým bankalarýndan fiziki teslimatla sonlandýrýlan döviz sözleþmelerinin de iþleme açýlmasý yönünde gelen talepler sýklaþmýþtýr. Bu ihtiyaç doðrultusunda, mevcut sözleþmelerin yanýnda fiziki teslimatlý döviz sözleþmeleri de Borsamýzda iþlem görmeye baþlayacaktýr. Yeni iþleme açýlacak olan sözleþmeler, sözleþme büyüklüðü ve vergi muafiyeti konularýnda da avantajlar sunacaktýr. VOB DÜNYA BORSALARI SIRALAMASINDA 22. SIRAYA YÜKSELDÝ! Ýþlemlerine 4 Þubat 2005 tarihinde baþlayan VOB, geride býraktýðý dört buçuk sene zarfýnda, büyük geliþim göstermiþtir. Borsamýzda 2008 senesinde 6

VOBJEKTÝF VADELÝ ÝÞLEM VE OPSÝYON BORSASI TEMMUZ 2009 54 milyon dolayýnda sözleþme alýnýp satýlmýþ, toplam iþlem hacmi 208 milyar TL ye ulaþmýþtýr. Bu iþlem hacmi, VOB u 2008 senesinde dünya borsalarý sýralamasýnda 28. sýraya yükseltmiþtir. VOB daki iþlem hacmi yükseliþi 2009 senesinde de artan bir ivme ile sürmektedir. 24 Haziran 2009 tarihi itibarý ile 42 milyondan fazla sözleþme alýnýp satýlmýþ, bu sözleþmelerin deðeri 136 milyar TL yi aþmýþtýr. FIA nýn 2009 senesi Ocak ve Þubat aylarýný ele alan raporunda VOB un iþlem hacmi bakýmýndan 22. sýrada olmasý dikkat çekicidir! VOB ARDI ARDINA REKORLAR KIRIYOR! Geride býraktýðýmýz Nisan ve Mayýs aylarý, Borsamýzýn ardý ardýna iþlem hacmi ve açýk pozisyon deðeri rekorlarý kýrdýðý bir dönem oldu. Son iþlem hacmi rekoru 29 Þubat 2008 tarihinde 1,645 milyar TL ile kýrýlmýþtý. 21 Nisan 2009 tarihinde 1,739 milyar TL ile, ardýndan 30 Nisan 2009 tarihinde 2,198 milyar TL ile ve 7 Mayýs 2009 tarihinde 2,247 milyar TL ile Borsamýz kendi rekorunu ardý ardýna üç kez kýrmýþ oldu. Borsamýz, en yüksek toplam açýk pozisyon deðerine ise 26 Þubat 2008 tarihinde, 1,568 milyar TL ile ulaþmýþtý. 26 Haziran 2009 tarihinde 1,575 milyar TL ile ve ardýndan 29 Haziran 2009 tarihinde 1,626 milyar TL ile Haziran ayýnda açýk pozisyon rekorunu ardý ardýna iki kez kýrmýþ oldu. 8

TEMMUZ 2009 VADELÝ ÝÞLEM VE OPSÝYON BORSASI VOBJEKTÝF VOB da piyasa yapýcýlýðý sistemi Güncel Emir ÇETÝNKAYA VOB Sözleþme, Araþtýrma ve Ýstatistik Müdürü Kerem ÖNDE VOB Sözleþme, Araþtýrma ve Ýstatistik Müdürlüðü Uzman Yardýmcýsý sozlesme@vob.org.tr Piyasa yapýcýlýðý, piyasa yapýcý üyelerin bir dayanak varlýk için alým ve satým teklifleri vermeleri temeline dayanan, yatýrýmcýlara ve piyasa yapýcýlara belirli avantajlar sunan bir sistemdir. Dünyada piyasa yapýcýlýðý sistemi likiditesi sýnýrlý olan sözleþmeler baþta olmak üzere birçok sözleþmede uygulanmaktadýr. Borsamýzda 2008/71 Nolu Piyasa Yapýcýlýðý Esaslarý Genelgesinin 15 Eylül 2008 tarihinde yayýmlanmasý ile piyasa yapýcýlýðý sistemine geçilmiþtir. Piyasa yapýcýlýðý uygulamasý için ilk olarak altýn ve pamuk vadeli iþlem sözleþmeleri seçilmiþtir. Borsamýzdaki piyasa yapýcýlýðý uygulamasýnýn daha iyi anlaþýlmasý için, altýn vadeli iþlem sözleþmesindeki piyasa yapýcýlýðý uygulamasýný bu sayýmýzda ayrýntýlý olarak ele alacaðýz. Piyasa yapýcýlýðý sistemiyle piyasa yapýcý üyeler, sorumlu olduklarý sözleþmeler için Borsa tarafýndan belirlenen koþullarda alýþ ve satýþ kotasyonu vererek iþlem yaparlar. Piyasa yapýcý üyeler altýn vadeli iþlem sözleþmesi için geçerli piyasa yapýcý bandýnýn orta noktasýnýn % 1 aþaðýsý ve % 1 yukarýsý aralýðýnda olmak üzere minimum 10 ar adet alým satým kotasyonu girmek ile yükümlüdürler. Piyasa yapýcýlýðý sistemi hem yatýrýmcýlara hem de piyasa yapýcý olan üyelere çeþitli avantajlar sunmaktadýr. Altýn sözleþmesinde piyasa yapýcýlýðý uygulamasýnýn yatýrýmcýlara sunduðu avantajlar: Yatýrýmcýlarýn karþýlarýnda her zaman belirli bir fiyattan belirli miktar için alýcý ya da satýcý olmasý Likiditenin ve etkinliðin artmasý Ölçüsüz fiyat hareketlerinin önüne geçilmesi Altýn sözleþmesinde piyasa yapýcýlýðý uygulamasýnýn piyasa yapýcý üyelere saðladýðý avantajlar: Piyasa yapýcý üyelerin piyasa yapýcýlýðý hesabýna yapmýþ olduklarý iþlemlerden alýnacak Borsa payý oraný %0 dýr. Piyasa yapýcý üyenin piyasa yapýcý olduðu sözleþmede müþterileri adýna gerçekleþtirdiði iþlemlerden alýnacak Borsa payýndan %50 indirim uygulanýr. Piyasa yapýcý üyeler piyasa yapýcý olduklarý sözleþmelerde alým satým farklarýndan gelirlerini ve iþlem hacimlerini artýrma imkanýna sahip olmaktadýrlar. Soru ve Cevaplarla Altýn Sözleþmesinde Piyasa Yapýcýlýðý Bir üye birden fazla sözleþmede piyasa yapýcý olabilir mi? 9

VOBJEKTÝF VADELÝ ÝÞLEM VE OPSÝYON BORSASI TEMMUZ 2009 Bir üye birden fazla sözleþmede piyasa yapýcý olabildiði gibi bir sözleþmede de birden fazla piyasa yapýcý üye olabilir. Ayný üyenin birden fazla piyasa yapýcý üye temsilcisi olabilir mi? Bir üyenin birden fazla piyasa yapýcý üye temsilcisi ve piyasa yapýcý hesabý olabilir. Bu ilgili üyenin tercihine baðlýdýr. Ancak her piyasa yapýcý üyenin asgari bir piyasa yapýcý üye temsilcisi olmak zorundadýr. Piyasa yapýcý üye temsilcisi müþteri iþlemi yapabilir mi? Piyasa yapýcý üye temsilcisi kendilerine bu iþ için tahsis edilen hesap dýþýnda baþka bir hesap için emir kabul edemezler. Piyasa yapýcý üye temsilcileri sadece sorumlu olduklarý sözleþmede kurallara uygun olarak sürekli kotasyon bulundurmakla görevlidirler. Piyasa yapýcý bandý (MM Band) nedir? Piyasa yapýcý bandý, piyasa yapýcý üye temsilcisinin alýþ ve satýþ kotasyonu vermekle yükümlü olduðu fiyat aralýðýdýr. Alýþ ve satýþ kotasyonlarý bu band dýþýnda verilemez. Altýn sözleþmesi için piyasa yapýcý bandý, piyasa yapýcý bandý orta noktasýnýn %1 aþaðýsý ve %1 yukarýsýdýr. Piyasa yapýcý bandý iþlemlere göre nasýl deðiþmektedir? Piyasa yapýcý bandý, ilgili sözleþmede 1 adet iþlem olmasý ya da son fiyatýn piyasa yapýcý bandý orta noktasýndan %0,5 oranýnda sapmasý durumunda deðiþir. Piyasa yapýcý üye temsilcileri, piyasa yapýcý bandý orta noktasýný ve piyasa yapýcý bandýný kotasyon girme sekmesinden görebilirler. Örnek 1: PY bandý orta noktasý 50,000 TL iken fiyatýn 50,300 TL ye çýkmasý ya da 49,700 TL ye düþmesi durumunda PY bandýnýn orta noktasý deðiþir, çünkü piyasadaki fiyat PY bandýndan % 0,5 in üzerinde deðiþmiþtir. Örnek 2: PY bandý orta noktasýnýn 50,000 TL iken 50,050 TL den 1 adet sözleþme iþlem görmesi durumunda, bandýn orta noktasý deðiþir ve 50,050 olur. MM Band dýþýnda kalan fiyat kotasyonlarý otomatik olarak iptal mi ediliyor? Piyasa yapýcý üye temsilcisi, piyasa yapýcý bandýnýn dýþýnda fiyat giremez. Ancak girmiþ olduðu piyasa yapýcý bandýn içerisindeki fiyat, piyasada gerçekleþen iþlemler sonucu deðiþmesi ve girilen fiyatýn yeni oluþan bandýn dýþýnda kalmasý söz konu olabilir. Bu durumda bandýn dýþýnda kalan emir iptal edilir. Bu hususu bir örnekle açýklayalým. Örnek: PY bandý orta noktasý 50,000 TL iken piyasa yapýcý üye temsilcisi %1 bandýnýn içinde olan 49,700-50,400 TL aralýðýndan alým satým emrini girmiþtir. Eðer PY bandýnýn orta noktasý 50,300 TL olursa 49,700 TL den girilen alým emri iptal edilir. Çünkü 49,700 PY bandý orta noktasýnýn 50,300 olduðu durumda % 1 lik bandýn dýþýnda kalmakta bu nedenle sistem bu kotasyonu iptal etmektedir. Sistem, alým emri iptal edildikten sonra 10 dakika içerisinde yeni alým emri girilmezse ve PY bandýnýn orta noktasý deðiþmezse yeni alým emrini 49,795 TL den otomatik olarak girer. MM bandýn geniþlemesi nedir? Altýn vadeli iþlem sözleþmesinde piyasa yapýcý kotasyon bandý aþaðýdaki þartlardan birinin gerçekleþmesi halinde %2 ye çýkartýlýr: i. Sözleþmenin fiyatýnýn bir önceki günün uzlaþma fiyatýna göre %5 deðiþim göstermesi, ii. Piyasa yapýcýnýn bir sözleþmede gün içinde aldýðý net pozisyonun 500 adede ulaþmasý (gün içindeki net pozisyonun 500 adedin altýna düþmesi halinde piyasa yapýcý bandý tekrar %1 e inmektedir), iii. Piyasa yapýcýnýn bir sözleþmede gün içindeki alýþ ve satýþlarýnýn toplamýnýn 1.000 adede ulaþmasý, iv. Piyasa yapýcýnýn bir sözleþmedeki mutlak pozisyonunun 2.000 adede ulaþmasý (piyasa yapýcýnýn sözleþmedeki pozisyonun 2.000 adedin 10

TEMMUZ 2009 VADELÝ ÝÞLEM VE OPSÝYON BORSASI VOBJEKTÝF altýna düþmesi halinde piyasa yapýcý bandý tekrar %1 e inmektedir). Piyasa yapýcý üye hangi vadelerde sisteme zorunlu kotasyon girmek zorundadýr? Piyasa yapýcý üye altýn vadeli iþlem sözleþmesinde en yakýn ay ve izleyen vade ayýnda, seans süresince çift yönlü kotasyon bulundurmak zorundadýr. Piyasa yapýcý üyeler altýn vadeli iþlem sözleþmesinin diðer vadesinde isteðe baðlý olarak kotasyon girebilirler. Örneðin altýn sözleþmesinde iþleme açýk vade aylarý Haziran, Aðustos ve Ekim aylarý ise piyasa yapýcý üye temsilcisi Haziran ve Aðustos aylarý için kotasyon girmek zorundadýr. Haziran vade ayý kapandýðýnda Aðustos ve Ekim aylarý piyasa yapýcý üyeler için fiyat girilmesi zorunlu aylar olacaktýr. Piyasa yapýcý üyenin piyasa yapýcý olduðu sözleþmelerde girebileceði asgari ve azami kotasyon miktarý nedir? Piyasa yapýcý üye temsilcisinin piyasa yapýcý olduðu sözleþmelerde girebileceði kotasyon miktarý asgari 10 adet, azami 2.000 adettir. Piyasa yapýcý üye kotasyon girerken piyasadaki alým ya da satým fiyatlarý ile eþleþecek bir fiyat girebilir mi? Piyasa yapýcý üye, piyasa yapýcý bandý içerisinde yer alan her fiyatý kotasyon olarak girebilir. Eðer piyasadaki fiyatlar bu bandýn içindeyse, piyasa yapýcý üye ekrandaki satýþ fiyatýndan alým emri ya da ekrandaki alýþ fiyatýndan satýþ emri girer ve iþlem gerçekleþir. Piyasa yapýcý üyeler kendi aralarýnda iþlem yapabilir mi? Piyasa yapýcý üyeler kendi aralarýnda iþlem yapabilirler. Piyasa yapýcý üyelerin kendi aralarýnda yapacaklarý iþlemlerde de fiyat ve zaman önceliði kuralý geçerlidir. Altýn Vadeli Ýþlem Sözleþmesinde Piyasa Yapýcýlýðý Örneði Mayýs ayýnda, Borsamýzda Altýn Vadeli Ýþlem Sözleþmesinin Haziran, Aðustos ve Ekim vadeleri iþlem görmektedir. Piyasada iþlem gören Haziran vadeli altýn sözleþmesinin fiyatý 44,500 TL (Piyasa yapýcý bandý orta noktasý kabul edilmiþtir) olduðu varsayýmý altýnda, piyasa yapýcý üyenin kotasyon verebileceði en geniþ fiyat aralýðý 44,055 TL - 44,945 TL olacaktýr. Bu sözleþmede 43,000 TL den 10 adet uzun pozisyonu olan bir yatýrýmcý, pozisyonunu kapamak istediði anda piyasa yapýcýnýn vermiþ olduðu kotasyondan pozisyonunu kapatabilir. Eðer piyasada piyasa yapýcý üyenin vermiþ olduðu fiyattan daha iyi bir alýcý varsa pozisyon elbette ki daha iyi bir fiyattan kapatýlabilecektir. En kötü ihtimalle piyasa yapýcý bandý çerçevesinde sistemde sürekli bir alým satým fiyatý yer alacaktýr. Sistemde birden fazla piyasa yapýcý üyenin varlýðý halinde alým satým fiyat aralýðý daha da yakýnlaþmýþ olacaktýr. Likiditenin artmasý yatýrýmcýlarýn her zaman karþýlarýnda piyasa fiyatýna yakýn alýcý ve satýcý bulmalarýný saðlayacak böylece bir sözleþmenin etkin bir þekilde iþlem görmesi için en önemli etkenlerden biri piyasa yapýcýlýðý sistemi ile saðlanmýþ olacaktýr. Borsamýzda altýn vadeli iþlem sözleþmesinde iþlem hacmi gün geçtikçe artmaktadýr. Piyasa yapýcýlýðý sistemi ile iþlem hacminin altýn vadeli iþlem sözleþmesinde önemli seviyelere gelmesi beklenmektedir. Yapýlan düzenleme sonrasý altýn vadeli iþlem sözleþmesinde Ýþ Yatýrým Menkul Deðerler A.Þ. ve Finans Yatýrým Menkul Deðerler A.Þ. piyasa yapýcý üye olarak seçilen ilk üyelerimizdir. 11

VOBJEKTÝF VADELÝ ÝÞLEM VE OPSÝYON BORSASI TEMMUZ 2009 Döviz vadeli iþlem sözleþmelerinde fiziki teslimat Bahar DEMÝRYÜREK VOB Sözleþme Araþtýrma Ve Ýstatistik Müdürlüðü Uzman Kerem ÖNDE VOB Sözleþme Araþtýrma Ve Ýstatistik Müdürlüðü Uzman Yardýmcýsý sozlesme@vob.org.tr 4 Þubat 2005 tarihinden itibaren VOB da iþlem gören mevcut döviz vadeli iþlem sözleþmelerinde vade sonunda uzlaþma nakdi mutabakat yöntemiyle yapýlmaktadýr. Sektör temsilcilerinden gelen talep çerçevesinde mevcut döviz vadeli iþlem sözleþmeleriyle birlikte iþlem görmek üzere fiziki (hesaben) teslimatlý döviz vadeli iþlem sözleþmeleri de iþleme açýlacaktýr. Sözleþme özellikleri açýsýndan mevcut döviz vadeli iþlem sözleþme özellikleri aþaðýdaki gibidir. Nakdi Uzlaþmalý Döviz Vadeli Ýþlem Sözleþmesi Özellikleri Dayanak Varlýk Sözleþme Büyüklüðü Kotasyon Þekli Vade Aylarý Baþlangýç Teminatý TL/USD Dolar/TL Paritesi 1.000 USD TL ile 1,4850/55 (0,0005 TL ve katlarý) Þubat, Nisan, Haziran, Aðustos, Ekim ve Aralýk (Ayný anda içinde bulunulan aya en yakýn üç vade ayýna ait sözleþmeler iþlem görür. Bu üç vade ayýndan biri Aralýk ayý deðilse, Aralýk vade ayý ayrýca iþleme açýlýr.) 180 TL 240 TL TL/EURO Euro/TL Paritesi 1.000 EURO TL ile 2,1255/60 (0,0005 TL ve katlarý) Þubat, Nisan, Haziran, Aðustos, Ekim ve Aralýk (Ayný anda içinde bulunulan aya en yakýn üç vade ayýna ait sözleþmeler iþlem görür. Bu üç vade ayýndan biri Aralýk ayý deðilse, Aralýk vade ayý ayrýca iþleme açýlýr.) 12

TEMMUZ 2009 VADELÝ ÝÞLEM VE OPSÝYON BORSASI VOBJEKTÝF Sürdürme Teminatý Gün Sonu Uzlaþma Fiyatý Vade Sonu Uzlaþma Fiyatý Son Ýþlem Günü Sözleþmenin Vadesi Uzlaþma Þekli Pozisyon Limiti Baþlangýç Teminatýnýn %75'i. Borsa kapanmadan önceki son 10 dakika içerisinde gerçekleþtirilen tüm iþlemlerin miktarlarýna göre aðýrlýklý fiyatlarýnýn ortalamasý. Eðer kapanýþ aralýðýnda 10 dan az iþlem yapýldýysa, zaman sýnýrý olmaksýzýn o gün içerisinde gerçekleþen son 10 iþlemin miktar aðýrlýklý fiyat ortalamalarý alýnýr. TCMB nin vade tarihinde saat 15:30 itibariyle açýkladýðý ABD Dolarý döviz satýþ kuru. Ýlgili vade ayýnýn son iþ günü Ýlgili vade ayýnýn son iþ günü Nakdi Mutabakat Her bir vade ayý için 20.000 Bu eþik seviyenin üzeri ise toplam açýk pozisyon sayýsýnýn %10 u ile sýnýrlýdýr. Baþlangýç Teminatýnýn %75'i. Borsa kapanmadan önceki son 10 dakika içerisinde gerçekleþtirilen tüm iþlemlerin miktarlarýna göre aðýrlýklý fiyatlarýnýn ortalamasý. Eðer kapanýþ aralýðýnda 10 dan az iþlem yapýldýysa, zaman sýnýrý olmaksýzýn o gün içerisinde gerçekleþen son 10 iþlemin miktar aðýrlýklý fiyat ortalamalarý alýnýr. TCMB nin vade tarihinde saat 15:30 itibariyle açýkladýðý Euro döviz satýþ kuru. Ýlgili vade ayýnýn son iþ günü Ýlgili vade ayýnýn son iþ günü Nakdi Mutabakat Her bir vade ayý için 20.000 Bu eþik seviyenin üzeri ise toplam açýk pozisyon sayýsýnýn %10 u ile sýnýrlýdýr. Fiziki teslimatlý döviz vadeli iþlem sözleþme özelliklerinin ise aþaðýdaki þekilde olmasý öngörülmektedir. Fiziki Teslimatlý Döviz Vadeli Ýþlem Sözleþmesi Özellikleri Dayanak Varlýk Sözleþme Büyüklüðü Kotasyon Þekli Vade Aylarý Baþlangýç Teminatý Sürdürme Teminatý Gün Sonu Uzlaþma Fiyatý TL/USDTL/EURO Dolar/TL Paritesi Euro/TL Paritesi 100.000 USD 100.000 EURO TL ile 1,4850/55 (0,0005 TL ve katlarý) Yýlýn tek aylarýndan ayný anda iki vade ayý ( Ocak, Mart, Mayýs, Temmuz, Eylül, Kasým. Bu iki vade ayýndan biri Ocak ayý deðilse, Ocak vade ayý ayrýca iþleme açýlýr.) TL ile 2,1255/60 (0,0005 TL ve katlarý) Yýlýn tek aylarýndan ayný anda iki vade ayý ( Ocak, Mart, Mayýs, Temmuz, Eylül, Kasým. Bu iki vade ayýndan biri Ocak ayý deðilse, Ocak vade ayý ayrýca iþleme açýlýr.) 18.000 TL 24.000 TL Baþlangýç Teminatýnýn %75'i. Baþlangýç Teminatýnýn %75'i. Borsa kapanmadan önceki son 10 dakika Borsa kapanmadan önceki son 10 dakika içerisinde gerçekleþtirilen tüm iþlemlerin içerisinde gerçekleþtirilen tüm iþlemlerin miktarlarýna göre aðýrlýklý fiyatlarýnýn miktarlarýna göre aðýrlýklý fiyatlarýnýn ortalamasý. Eðer kapanýþ aralýðýnda ortalamasý. Eðer kapanýþ aralýðýnda 10 dan az iþlem yapýldýysa, zaman sýnýrý 10 dan az iþlem yapýldýysa, zaman sýnýrý olmaksýzýn o gün içerisinde gerçekleþen olmaksýzýn o gün içerisinde gerçekleþen son 10 iþlemin miktar aðýrlýklý fiyat son 10 iþlemin miktar aðýrlýklý fiyat ortalamalarý alýnýr. ortalamalarý alýnýr. Vade Sonu Uzlaþma Fiyatý TCMB nin vade tarihinde saat 15:30 itibariyle açýkladýðý ABD Dolarý döviz satýþ kuru TCMB nin vade tarihinde saat 15:30 itibariyle açýkladýðý Euro döviz satýþ kuru 13

VOBJEKTÝF VADELÝ ÝÞLEM VE OPSÝYON BORSASI TEMMUZ 2009 Son Ýþlem Günü Sözleþmenin Vadesi Uzlaþma Þekli Pozisyon Limiti Ýlgili vade ayýnýn son iþ gününden önceki ikinci iþ günü. Ýlgili vade ayýnýn son iþ günü Fiziki Teslimat Her bir vade ayý için 2.500 adet. Bu eþik seviyenin üzeri ise toplam açýk pozisyon sayýsýnýn %10 u ile sýnýrlýdýr. Ýlgili vade ayýnýn son iþ gününden önceki ikinci iþ günü. Ýlgili vade ayýnýn son iþ günü Fiziki Teslimat Her bir vade ayý için 2.500 adet. Bu eþik seviyenin üzeri ise toplam açýk pozisyon sayýsýnýn %10 u ile sýnýrlýdýr. Fiziki teslimatlý döviz vadeli iþlem sözleþmelerinin mevcut döviz sözleþmelerinden tek farký vade sonu uzlaþma yönteminin fiziki teslimat olmasý deðildir. Mevcut sözleþmelerle fiziki teslimatlý döviz vadeli iþlem sözleþmelerinin farklý olduðu hususlar aþaðýda listelenmiþtir: Uzlaþma þekli Sözleþme büyüklüðü Son iþlem günü Pozisyon limiti Baþlangýç ve sürdürme teminatlarý Vade aylarý Fiziki Teslimat süreci nasýl iþleyecektir? Son iþlem günü (T günü) ilgili vade ayýnýn son iþ gününden önceki ikinci iþ günüdür. Son iþlem günü seans sonunda açýk kalan tüm pozisyonlar fiziki teslimata tabiidir. 15:30 da vade sonu uzlaþma fiyatýnýn belirlenmesinden sonra seans bitimine kadar fiziki teslimat yapmak istemeyenler pozisyonlarýný kapatabilir. Son iþlem gününden sonraki ikinci iþ günü (T+2 günü) pozisyonlarýný kapatmamýþ uzun pozisyon sahipleri vade sonu uzlaþma fiyatý baz alýnarak alacaklarý dövizin TL karþýlýðýný 16:30 a kadar Takasbank a yatýrmak zorundadýr. Kýsa pozisyon sahipleri ise teslim etmeleri gereken dövizi Takasbank ýn muhabir bankasýndaki hesaplara SWIFT yoluyla T+2 günü 16:30 a kadar yatýrmalarý gerekmektedir. T+2 günü saat 16:30 dan baþlayarak teslimat tutarý olan döviz miktar, uzun pozisyon sahibi üyenin Takasbank nezdindeki döviz hesabýna, TL karþýlýðý olan tutar ise kýsa pozisyon sahibi üyenin Takasbank nezdindeki TL cari hesabýna ayný gün valörüyle aktarýlýr. Fiziki teslimat sürecinde uzun ve kýsa pozisyon sahiplerinin yükümlülükleri üye bazýnda netleþtirilerek üyeler üzerinden tamamlanacaktýr. T+2 günü saat 16:30 a kadar Takasbank a bir üye tarafýndan aktarýlmasý gereken döviz yatýrýlmadýðýnda, Takasbank uzun pozisyon sahibi tarafýndan yatýrýlan TL yi kullanarak spot piyasadan dövizi satýn alarak karþý tarafa aktaracaktýr. Bu aþamada ilgili dövizin spot piyasadan alýnmasýnda kullanýlan kur ile vade sonu uzlaþma fiyatý arasýnda aleyhte bir fark oluþmasý durumunda ilgili kýsa pozisyon sahibinin teminat hesabýndan düþülecektir. Uzun pozisyon sahibi tarafýndan yatýrýlmasý gereken TL tutar yatýrýlmadýðýnda ise kýsa pozisyon sahibinin yatýrmýþ olduðu döviz spot piyasada satýlarak karþý tarafýn yükümlülüðü Takasbank tarafýndan yerine getirilecektir. Yine aleyhte kur farký olmasý durumunda ilgili tarafýn teminat hesaplarýna yansýtýlacaktýr. T+2 günü 16:30 a kadar edimlerini yerine getirmeyen pozisyonlar için saat 16:30-EFT kapanýþ saati arasý birinci temerrüt hükümleri, T+2 EFT kapanýþ saati sonrasý ise ikinci temerrüt hükümleri uygulanýr. 14

TEMMUZ 2009 VADELÝ ÝÞLEM VE OPSÝYON BORSASI VOBJEKTÝF T Günü 09:15 15:30 17:15 Son Ýþlem günü seans baþlangýcý. Son Ýþlem Günü Saat 15:30 da TCMB döviz satýþ kuru baz alýnarak en yakýn fiyat adýmýna yuvarlanarak vade sonu uzlaþma fiyatý belirlenir. Son Ýþlem Günü saat 15:30 dan seansýn kapanýþýna kadarki süre içerisinde iþlemler devam eder. Seans sonunda açýk kalan tüm pozisyonlar fiziki teslimata konu olur. Fiziki teslimat sürecinde efektif teslimat kabul edilmeyecektir. Fiziki Teslimat Süresince Ýliþkin Bir Örnek A ve B iki farklý aracý kurum VOB da faaliyet gösteriyor. Mart vadeli fiziki teslimatlý döviz sözleþmesinde son iþlem günü seans sonunda üyelerin farklý müþterilerinin aþaðýdaki pozisyonlara sahip olduðunu varsayalým. A aracý kurumunun müþterilerinin vade sonundaki pozisyonlarý aþaðýdaki gibi olsun. 1 nolu müþteri TL/USD sözleþmesinde 30 uzun. 2 nolu müþteri TL/USD sözleþmesinde 30 kýsa. 3 nolu müþteri TL/USD sözleþmesinde 15 uzun. 4 nolu müþteri TL/USD sözleþmesinde 25 kýsa. Toplam 45 uzun, 55 kýsa pozisyon var. Net olarak ise 10 kýsa pozisyonu bulunuyor. B aracý kurumunun müþterilerinin vade sonundaki pozisyonlarý aþaðýdaki gibi olsun. 1 nolu müþteri TL/USD sözleþmesinde 30 kýsa. 2 nolu müþteri TL/USD sözleþmesinde 30 uzun. 3 nolu müþteri TL/USD sözleþmesinde 15 kýsa. 4 nolu müþteri TL/USD sözleþmesinde 25 uzun. Toplam 45 kýsa, 55 uzun pozisyon var. Net olarak ise 10 uzun pozisyonu bulunuyor. Son iþlem günü 15:30 da TCMB döviz satýþ kuru 1,7123 TL dir. Vade sonu uzlaþma fiyatý ise en yakýn fiyat adýmýna yuvarlanarak 1,7125 TL olarak belirlenmiþtir. T günü 29 Mart, T+1 günü 30 Mart T+2 günü 31 Mart olduðunu varsayalým. Yukarýdaki örneðimizde A üyesi sadece müþterilerinin net 10 adet kýsa pozisyonu için Takasbank a toplam 1 milyon USD (10x100.000 =1.000.000 USD) dolarý T+2 günü 16:30 a kadar yatýracak ve karþýlýðýnda 1.000.000 USD X 1,7125 =1.712.500 TL ayný gün valörüyle Takasbank tarafýndan hesabýna yatýrýlacaktýr. Üye ise almýþ olduðu TL yi kendi müþterileri arasýnda netleþtirerek müþteri hesaplarýna yansýtacaktýr. Yukarýdaki örneðimizde B üyesi ise sadece müþterilerinin net 10 adet uzun pozisyonu için Takasbank a toplam 1.712.500 TL yi (10x100.000x1,7125 =1.712.500 TL) T+2 günü 16:30 a kadar yatýracak ve karþýlýðýnda 1.000.000 USD, ayný gün valörüyle Takasbank tarafýndan hesabýna yatýrýlacaktýr. Üye ise almýþ olduðu USD yi kendi müþterileri arasýnda netleþtirerek müþteri hesaplarýna yansýtacaktýr. 15

VOBJEKTÝF VADELÝ ÝÞLEM VE OPSÝYON BORSASI TEMMUZ 2009 Yukarýda belirtilen þekilde ve süresi içerisinde döviz yükümlülüklerinin yerine getirilmemesi halinde Takasbank döviz karþýlýðý ödenmiþ olan TL (takas alacaðý) ile spot piyasadan dövizi satýn alarak karþý tarafa ödeyecektir. Bu durumda eðer dövizin spot piyasada alýþ kuru 1,7125 den yüksekse aleyhte kur farký ilgili teminat hesaplarýna yansýtýlacaktýr. Fiziki teslimat yapmak istemiyorum. Bu sözleþmelerde pozisyon aldýðýmda fiziki teslimat yapmak zorunda mýyým? Fiziki teslimatlý döviz sözleþmelerinde pozisyon alýp fiziki teslimat yapmak istemeyen yatýrýmcýlar son iþlem gününe kadar diledikleri an pozisyonlarýný kapatarak fiziki teslimat yapmak zorunda kalmazlar. Hatta son iþlem günü saat 15:30 da vade sonu uzlaþma fiyatý belirlendikten sonra fiziki teslimat yapmak istemeyen pozisyon sahipleri 17:15 seans bitimine kadar vade sonu uzlaþma fiyatý üzerinden piyasadaki likidite çerçevesinde pozisyonlarýný kapatabilirler. Dövizin fiziki olarak teslime konu olmasý sadece fiziki teslimat isteyenler için geçerli bir uygulamadýr. Fiziki teslimat istemeyenler vadeden önce pozisyonlarýný diledikleri zaman kapatabilirler. Fiziki teslimatlý döviz sözleþmeleri özellikle reel sektör firmalarý açýsýndan daha somut algýlanmakta ve iþlem yapmalarýný teþvik etmesi beklenmektedir. Özellikle özel finans katýlým bankalarýnýn bu yönde talepleri bulunmaktadýr. Bir diðer önemli husus ise vade sonunda fiziki teslimat ile sonuçlanan pozisyonlar için BSMV muafiyeti doðmasýdýr. Fiziki teslimatlý döviz sözleþmelerinin saðlayacaðý faydalar neler olacaktýr? Fiziki teslimatlý döviz vadeli iþlem sözleþmelerinde sözleþme büyüklüðü 100.000 USD ve 100.000 EURO olarak belirlenmiþtir. Reel sektör kuruluþlarý ve kurumsal yatýrýmcýlar 100 bin ve katlarý þeklinde iþlem yaparak büyük pozisyonlarýný daha kolay yönetebileceklerdir. Vade sonunda diledikleri takdirde pozisyonlarýna paralel dövizi hesaben teslim alabileceklerdir. 16

TEMMUZ 2009 VADELÝ ÝÞLEM VE OPSÝYON BORSASI VOBJEKTÝF TCMB Baþkaný Durmuþ Yýlmaz ile röportaj Kadir Kýlýçparlar Elite Medya kadir@elitebasin.com Vadeli iþlem piyasalarýnýn dünyadaki yýllýk iþlem hacmi 2,2 trilyon Dolar düzeyinde. Türkiye de henüz 4 yýllýk bir mazisi bulunan vadeli iþlem piyasasýnýn Türkiye ekonomisine getirdiði ve getireceði katký hakkýnda ne düþünüyorsunuz? Ekonomide faaliyet gösteren tüm karar alýcýlarýn üstlendikleri riskleri doðru biçimde ölçmeleri ve yönetmeleri, saðlýklý iþleyen bir piyasa ekonomisinin temel unsurlarýndan biridir. 2001 de yaþadýðýmýz kriz sonrasýnda daha güçlü ve istikrarlý bir ekonominin temellerini oluþturma amacýyla, etkin bir finans sektörünün altyapýsýnýn güçlendirilmesine yönelik düzenlemeler ve dalgalý kur rejimi uygulamasý, risk yönetimine iliþkin araçlara duyulan ilgiyi artýrmýþtýr. Bu süreçte geliþen vadeli piyasalar saðladýklarý olanaklarla, yatýrýmcýlara kur ve faiz gibi riskleri yönetebilme imkaný tanýmaktadýr. Böylece yatýrýmcýlar ekonomik þoklara ve dalgalanmalara karþý daha hazýrlýklý olabilmekte ve daha uzun vadeli düþünebilmektedir. Bu alandaki geliþmeler sonucunda ortaya çýkan organize bir piyasa ihtiyacýný karþýlamak üzere 2005 yýlýnda kurulan Vadeli Ýþlem ve Opsiyon Borsasý, ülkemizde hem risk yönetimi bilincinin geliþmesine katkýda bulunmakta, hem de sunduðu ürünlerle 17

VOBJEKTÝF VADELÝ ÝÞLEM VE OPSÝYON BORSASI TEMMUZ 2009 yatýrýmcýlara risklerini güvenli bir þekilde yönetebilme olanaðý saðlamaktadýr. Vadeli Ýþlem ve Opsiyon Borsasý ile birlikte karþý taraf riskinin büyük ölçüde yönetilebildiði bir piyasanýn ortaya çýkýþý, özellikle uluslararasý yatýrýmcýlarýn TL araçlara ilgisinin artmasýna ve mali sistemin derinleþmesine katkýda bulunmaktadýr. Kurulduðu yýldan itibaren istikrarlý bir þekilde büyüyen Vadeli Ýþlem ve Opsiyon Borsasýnýn, finansal piyasalarýn derinleþmesi ve ekonominin dýþa açýklýðýnýn artmasý ile birlikte daha geniþ bir yatýrýmcý kitlesine ve iþlem hacmine ulaþacaðý tahmin edilmektedir. Finansal küreselleþme ve teknolojik ilerleme sayesinde dünyada türev sözleþmelerin hacmi 2000 li yýllardan itibaren çok hýzlý bir þekilde büyüme göstermiþtir. Büyük ölçüde tezgah üstü piyasalarda sunulan bu sözleþmelerin, saðladýðý fýrsatlarýn yaný sýra finansal istikrar açýsýndan bazý sakýncalar da içerdiði özellikle son kriz döneminde açýk bir þekilde görülmüþtür. Sunulan ürünlerin farklýlýðý, karmaþýklýðý, düzenleme ve denetlemelerin eksikliði, politika belirleyicilerinin izlemekte zorlandýðý, þeffaflýktan oldukça uzak ve daha önce görülmemiþ boyutlarda büyük iþlem hacmine sahip bir piyasanýn doðmasýna yol açmýþtýr. Yüksek kaldýraçlý iþlemlerin yaygýnlaþmasý ve finansal olmayan kuruluþlarýn varlýðý, bu piyasalarda karþý taraf riskinin fiyatlandýrýlmasýnda sorunlarýn ortaya çýkmasýna neden olmuþtur. Yaþanan küresel kriz sonrasýnda geliþmiþ ülkelerde tezgah üstü türev ürünlerin bir bölümünün, düzenleyici ve denetleyici otoriteler tarafýndan organize piyasalara yönlendirildiðini görmekteyiz. Bu önlemler hem piyasada büyük bir oyuncunun yükümlülüklerini yerine getirememesinin yaratabileceði sistemik riskleri büyük ölçüde ortadan kaldýracak, hem de üstlenilen risklerin daha þeffaf izlenebilmesini saðlayacaktýr. Organize bir piyasa olarak Vadeli Ýþlem ve Opsiyon Borsasýnýn da, bu alanda gelecekte önemli iþlevler üstleneceðini öngörmekteyiz. Türkiye de fiyat istikrarýnýn mimarý olarak tüm kesimlere zaman zaman Döviz geliri olmayan dövizle borçlanmasýn uyarýsýnda bulunuyorsunuz. VOB da iþlem gören Euro-TL ve Dolar-TL kontratlarý, iþ dünyasýný ve yatýrýmcýlarý kur riskinden korumak için önemli bir kalkan. Mutlaka dövizle iþ yapmasý gerekenlerin kendilerini VOB u kullanarak korumasý konusunda düþüncelerinizi alabilir miyiz? Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasý, döviz geliri olmayan firmalarýn ya da kiþilerin döviz cinsinden borçlanmamalarýný veya borçlanmak durumunda kalýrlarsa türev ürünleri kullanarak risklerini yönetmelerinin gerekliliðini her fýrsatta birçok kez vurgulamýþtýr. Yurtdýþýndan döviz kredisi kullanýmýnýn yaygýnlaþmasý ile birlikte reel sektörün döviz pozisyon açýðýndaki artýþ, bu uyarýlarýn önemini artýrmýþtýr. Nitekim 2008 yýlýnda firmalarýn satýþ gelirlerinin artmasýna raðmen kârlýlýklarýnýn düþmesinin ardýndaki temel neden, kur ve faizlerdeki yukarý yönlü hareketlere karþý birçok firmanýn kendilerini koruyacak önlemleri yeteri kadar alamamýþ olmasýdýr. 2001 yýlýndan bu yana gerçekleþtirilen düzenlemeler ve Vadeli Ýþlem ve Opsiyon Borsasýnýn kurularak iþlerlik kazanmasý ile finans sektöründe risk yönetimi alanýnda kayda deðer bir ilerleme saðlanmýþtýr. Ancak son dönemde yaþanýlanlar, risk yönetiminin reel sektör nezdinde geliþimi konusunda hâlâ atýlmasý gereken adýmlar olduðunu göstermektedir. Dövizle iþlem yapmasý gereken firmalarýn, kur hareketlerinden korunmak amacýyla alabilecekleri önlemlere iliþkin seçenekler, Türkiye de döviz piyasalarý iþlem hacimleriyle birlikte önemli ölçüde artmýþtýr. Bunlarýn içinde, vadeli iþlemlerde karþý taraf riskini ortadan kaldýrmasý nedeniyle saðladýðý avantajlar bakýmýndan organize bir piyasa olarak Vadeli Ýþlem ve Opsiyon Borsasý öne çýkmaktadýr. Küresel krizden çýkýþýn baþladýðýna dair yorumlar yoðunlaþtý. Türk iþ dünyasýna bu konuda tavsiyeniz nedir? Bilindiði gibi 2007 yýlýnýn ikinci yarýsýnda ABD eþik altý konut piyasasýnda baþlayan sorunlar, zamanla tüm dünyaya yayýlarak hem finansal istikrarý, hem de ekonomik istikrarý tehdit eder boyutlara ulaþmýþtýr. 2008 yýlýnýn son çeyreðinden itibaren küresel finansal krizin dünya ekonomileri üzerindeki etkisi hýzlý ve yýkýcý bir þekilde ortaya çýkmýþtýr. Küreselleþme olgusu ve krizin finans sisteminden kaynaklanmasý gibi nedenlerle, içinde bulunduðumuz küresel krizin geçmiþte yaþanan örneklerinden çok daha derin ve uzun süreli olmasý beklenmektedir. 18