ÖZEL BİR HASTANEDE KADIN DOĞUM SERVİSİ VE DOĞUMHANEDE YATAN HASTALARA HEMŞİRELER TARAFINDAN YAPILAN BAKIM PLANLARININ İNCELENMESİ Çakır A*, Güneş C** * Eğitim Gelişim Hemşiresi, ** Klinik Eğitim Hemşiresi GİRİŞ VE AMAÇ Bireye özgü ve bütüncül bakım uygulamalarını değerlendirmek ancak standart bir dil kullanımıyla mümkün olabilmektedir. Bu nedenle hemşirelik bakımında ortak ve profesyonel bir dil kullanmak önemlidir (Karadakovan ve Usta Yeşilbalkan 2004, Eşer, Dereli 1997). Hemşirelik süreci veri toplama, tanılama, planlama, uygulama ve değerlendirme gibi birbirinden farklı ama birbirini tamamlayan beş temel aşamadan oluşmaktadır. Veri toplama aşamasında bireyin bakımında temel olacak veriler toplanır yani bireyin ilk değerlendirmesi yapılır. Tanılamada ise toplanan verilerin analizi yapılarak hemşirelik tanısı belirlenir. Planlama aşamasında bireyin bakımına ve gereksinimlerine yönelik hemşirelik girişimleri planlanır. Uygulama aşamasında bakım planı uygulamaya konulur. Son aşama olan değerlendirmede ise uygulanan planlamanın bireye yapılan girişimlerin bireyin sorununa çözüm getirip getiremediğine bakılarak değerlendirme yapılır. Yani hemşirelik süreci bireyin ve grupların sağlık durumlarında değişim olduğunda, insana özgü tepkilere yeterli, sistemli ve organize biçimde verilen hemşirelik bakımıdır. (Birol 1997; Kaya, Kaya, Babadağ 2004;Bayat 2005) Temel hemşirelik döneminde öğrenci, bireyin sağlık durumundaki değişimleri, hemşirelik tanılaması ile saptanan sorunları ve hemşirelik girişimlerini öğrenmeli, hemşirelik tanıları konusunda doğru ve yeterli bilgi kazanmalıdır. Ancak yapılan araştırmalarda hem öğrenci hemşirelerin hem de çalışan hemşirelerin hemşirelik tanısı koymada zorlandıkları ve yeterli düzeyde multidsipliner hasta bakım planı oluşturamadıkları belirtilmektedir (Altun 2001). Bu nedenle hemşirelerin yeterliliklerini geliştirebilmek için okuldan sonra da hasta bakım planına yönelik sürekli hizmet içi eğitim programları düzenlenmesi önemlidir. Hemşirelik kanunu madde 4 de hemşirelerin, hemşirelik sürecini yerine getirme gerekliliği belirtilmiştir. Bu kanuna göre; hemşireler, hekim tarafından acil haller dışında yazılı olan tedavileri uygulamak, her ortamda bireyin, ailenin ve toplumun hemşirelik girişimleri ile karşılanabilecek sağlıkla ilgili ihtiyaçlarını belirlemek ve hemşirelik süreci kapsamında belirlenen ihtiyaçlar doğrultusunda hemşirelik bakımını planlamak, uygulamak, denetlemek
ve değerlendirmekle yükümlü sağlık personelidir (http://www.ttb.org.tr/mevzuat/index.php? option=com_content&task=view&id=502&itemid=28). Sonuç olarak hemşire hasta bakım planını etkin olarak yapabilme, hemşirelik sürecini kullanabilme ve hemşirelik tanısını doğru koyabilmek için yeterli eğitimi almış olmalıdır. Almış olduğu eğitim doğrultusunda hasta bakım planını doğru ve etkin uygulayabilmelidir. Hasta bakım planı; hastayı tanılamayı ve ihtiyacını belirlemeyi, ihtiyaçlar doğrultusunda bakımı planlamayı, planın uygulanması ve uygulama sonuçlarının değerlendirilmesi yani hemşirelik süreci aşamalarını kullandığımız, hastaya bütüncül bakım vermeyi sağlayan bir araçtır. Bireye özgü ve bütüncül bakım uygulamalarını değerlendirmek ancak standart bir dil kullanımıyla mümkün olabilmektedir. Bu nedenle hemşirelik bakımında ortak ve profesyonel bir dil kullanmak önemlidir. Hasta bakım planlarının hemşirelik sürecine uygun nitelikte yapılması, hastaya yönelik sorunların belirlenerek uygun girişimlerin eksiksiz planlamasını sağlayacak, bu girişimleri gözden geçirilmesi hasta bakım etkinliğini değerlendirmemizi ve gerekli ise artırmak için önlem alabilmemizi kolaylaştıracaktır. Hasta bakım planları tüm hasta grubuna yapılmakla birlikte bu çalışmada daha dar kapsamı olan kadın doğum hastalarına yönelik yapılan bakım planları incelenecektir. Bu araştırma özel bir hastanede kadın doğum ve doğumhanede yatan hastalar için hemşireler tarafından yapılan, hasta bakım planlarının incelenmesi ve uygunluğunun araştırılması, geliştirilmesi gereken yönler varsa saptanması ve gerekli iyileştirmenin planlanması amacını taşımaktadır. Hasta bakım planlarının etkinliğinin araştırmasına yönelik yapılan çalışmalar kısıtlıdır. Bu nedenle bu çalışmanın daha sonra yapılabilecek diğer çalışmalara rehber nitelik taşıması planlanmaktadır. GEREÇ VE YÖNTEM Araştırmanın tipi Araştırma; tanımlayıcı, kesitsel bir alan araştırmasıdır. Araştırmanın yeri, evreni ve örneklemi Araştırma özel bir hastanede Haziran-Temmuz 2010 tarihleri arasında kadın doğum servisi ve doğumhane servisinde yatarak tedavi gören 136 hasta araştırmanın evrenini ve örneklemini oluşturdu. Araç-gereç
Araştırmada veri toplama aracı olarak literatür doğrultusunda ve uzman görüşü alınarak araştırmacılar tarafından oluşturulan veri toplama formu kullanıldı. Veri toplama formu; hemşirelik sürecinin aşamaları olan veri toplama, planlama, uygulama ve değerlendirme aşamalarındaki uygulamalar değerlendirildi. Bu bölüm hastaya yazılan hemşirelik tanısı, tanının çeşidi, tanının etiyolojisi, tanıya yönelik yazılan hedefi, tanıya yönelik yazılmış hemşirelik girişimlerini, bakım planın değerlendirme sıklığının uygunluğu ve hedefe ulaşılma durumu gibi bulguların incelendiği paremetrelerden oluşmaktadır. Literatür bilgisinden yararlanılarak incelenen veri toplama formunda; beklenen hasta sonuçları ulaşılabilir, ölçülebilir ve gerçekçi yazılmış olma ve hemşirelik tanısına uygunluğu açısından; hemşirelik girişimleri beklenen hasta sonucuna uygunluğu, eksiksiz planlanma durumları açısından; tanılar ise tanı çeşitleri (mevcut, olası, risk, kollabratif ve hemşirelik tanısı) açısından incelendi. Yöntem Araştırmanın yapılması planlanan hastanede, kadın doğum ve doğumhane servislerine yatan hastalar geriye dönük incelenerek, hastaların yatış nedenleri sıklıklarına göre belirlendi. Sık karşılaşılan hasta tanıları ve uygulamaları; Abdominal Sezeryan, Epidural Sezeryan, Normal Spontan Doğum, Histerektomi, Myomektomi, Hiperemezis Gravidarum, Preeklemsi, Eklemsi, Erken Memran Rüptürü, Abortus, Küretaj tanılarına yönelik literatür doğrultusunda bakım klavuzları oluşturuldu. Tanıya/uygulamaya yönelik yazılabilecek tanılar ve girişimler Gordon un Fonksiyonel Sağlık Örüntülerine Dayalı NANDA tanı listesinden yararlanılarak yazıldı (Birol 1997, O Reilly, Bottomley, Rymer 2006, Rock and Jones 2005, Smith 2008, Taşkın 2000, Akdeniz, Yalınkaya, Akay, Yıldırım, Yayla 2000). Veriler, araştırmanın yürütüleceği bölümlerde çalışan klinik eğitim hemşireleri tarafından toplandı. Veriler toplanmadan önce verileri toplayacak klinik eğitim hemşirelerine, hasta bakım planı ve veri toplama formunun kullanımına yönelik eğitim verildi. Öncelikle 20 hasta dosyası ile pilot uygulama yapıldı, pilot uygulama sonrası veri toplama formunda değişiklik yapılmadı. Çalışmanın yapılması için etik kurul izni ve kurum izni alındı. BULGULAR Araştırma 136 hasta üzerinde yapıldı. Araştırmada bakım planları incelenen hastaların tanıları tablo 1 de yer almaktadır.
Tablo 1: Katılımcıların Tanıları ve Bölümleri Özellik n % Bölüm Servis 95 69,9 Doğumhane 41 30,1 Tanı Abdominal Sezeryan 36 26,4 Küretaj 20 14,7 Normal Spontan 16 11,7 Epidural Sezeryan 15 11,03 Myomektomi 9 6,6 Erken Memran Rüptürü 6 4,4 Kolposkopik biyopsi 6 4,4 Abortus 6 4,4 Histerektomi 4 2,9 Polip eksizyonu 4 2,9 Hiperemezis Gravidarum 3 2,2 Diğer (Leep, Gebesistit, Endometrioma 11 8,09 Toplam,konizasyon, Preeklemsi-Eklemsi, 136 100 Katılımcıların %69,9 (n=95) u serviste ve %26,4 (n=36) ü abdominal sezeryan tanısı ile yatmaktaydı. Araştırmada 136 hastaya hemşireler tarafından toplam 845 tane tanı yazıldığı belirlendi. Bu tanıların değerlendirilmesi ile ilgili bulgular tablo 2 de yer almaktadır. Tablo 2: Hasta Bakım Planlarının Değerlendirilmesi
Özellik n %
Tanılama Beklenen hasta sonucu Planlanan girişimler Uygul ama lendirdeğer me Tanı çeşidi Tanının var olma durumu Etiyolojisi doğru mu? Ulaşılabilir- Gerçekçi mi? Ölçülebilir mi? Hasta merkezli mi? Beklenen hasta sonucu ile ilişkili mi? Öncelik sırası uygun mu? Tam yazılmış mı? Planlanan girişimler uygulandı mı? Hastaya uygulanması gereken tüm girişimler uygulandı mı? Yeniden değerlendirme yapılmış mı? Beklenen hasta sonucuna ulaşıldı mı? Hemşirelik 204 24,1 Kollobratif 641 75,9 Mevcut 74 8,8 Olası 297 35,1 Risk 474 56,1 Evet 657 77,8 Hayır 188 22,2 Evet 844 99,9 Hayır 1 0,1 Evet 817 96,7 Hayır 28 3,3 Evet 820 97 Hayır 25 3 Evet 841 99,5 Hayır 4 0,5 Evet 141 16,7 Hayır 704 83,3 Evet 256 30,3 Hayır 589 69,7 Evet 845 100 Evet 845 100 Evet 825 97,6 Hayır 20 2,4 Ulaşıldı 810 95,9 Ulaşılmadı 35 4,1 Toplam 845 100 Bu tanıların %75,9 (n=641) unun kollabratif tanı olduğu, %56,1 (n=474) inin risk tanı olarak ele alındığı ve %77,8 (n=657) inin etiyolojisinin doğru olarak yazıldığı belirlendi. Ele alınan tanıların beklenen hasta sonuçları değerlendirildiğinde tamamına yakınının ulaşılabilir-gerçekçi (n=844), ölçülebilir (n=817), hasta merkezli (n=820) olarak yazıldığı görüldü. Bakım planlarında yer alan planlanan girişimler incelendiğinde yazılan girişimlerin tamamına yakının (n=841) beklenen hasta sonucu ile ilişkili olduğu, ancak bunun yanında olması
gereken tüm girişimlerin %69,7 (n=589) sinin bakım planı formuna eksik kayıt edildiği belirlendi. Dosyadaki diğer formlar incelendiğinde ise bakım planına kayıt edilmemesine rağmen yapılması beklenen tüm girişimlerin uygulandığı görüldü. Hasta bakım planının değerlendirme aşaması incelendiğinde tamamına yakının yeniden değerlendirilmesinin uygun yapıldığı (n=825) ve tanılarda beklenen hasta sonucuna ulaşıldığı (n=810) görüldü. TARTIŞMA Yapılan bakım planlarında, tanıların %77,8 inin etiyolojisinin doğru yazıldığı belirlendi. Bakım planı yaparken sorunun etiyolojisini doğru yazabilmek hemşirenin teorik bilgisi ile doğru orantılıdır. Bu açıdan bulgumuzdaki bu oranın artırıması için eğitimlerin verilmesinin gerekli olabileceği düşünüldü. Hemşirelik bakım planında planlama aşamasında yer alan beklenen hasta sonucunun; ulaşılabilir-gerçekçi, ölçülebilir ve hasta merkezli yapılması gereklidir ( Birol 1987, Ertem ve ark. 2008). Araştırma bulgularında hemşireler tarafından yazılan beklenen hasta sonuçlarının, tamamına yakınının ulaşılabilir-gerçekçi (n=844), ölçülebilir (n=817) ve hasta merkezli (n=820) olarak yazıldığı görüldü. Bu bulgu literatürle uyumlu sevindirici bir bulgudur. Bakım planlarında yer alan planlanan girişimler incelendiğinde yazılan girişimlerin tamamına yakının (n=841) beklenen hasta sonucu ile ilişkili olduğu, ancak bunun yanında olması gereken tüm girişimlerin %69,7 (n=589) sinin bakım planı formuna eksik kayıt edildiği belirlendi. Dosyadaki diğer formlar incelendiğinde ise bakım planına kayıt edilmemesine rağmen yapılması beklenen tüm girişimlerin uygulandığı görüldü. Bakım planı yararlarından bir tanesinde ortak bir dil oluşturmak ve bakımın sürekliliğini sağlamaktır. Bu açıdan hemşirelere klavuz niteliği taşımaktadır. Hastada var olan orunun ortadan kalkması için olabilecek tüm girişimlerin kayıt edilmesi ve eksiksiz uygulanması önemlidir. Tüm uygulamaların yapıldığını görmek istenen bir durum olması ile birlikte, sürekliliğin sağlanması ve ortak bir dil kullanılması adına olabilecek tüm girişimlerin kayıt edilmesinin de gerekli olduğu düşünüldü. Bakım planında girişimlerin bağımsız, yarı bağımlı ve bağımlı girişim sırasına uygun olarak yazılması gereklidir. Araştırmada %83,3 (n=704) ünün öncelik sırasının uygun yazılmadığı görülmektedir. Bu açıdan bakım planlarının tekrar gözden geçirilmesinin yararlı olacağı düşünüldü. Araştırmanın yapıldığı kurum prosedürlerine göre hasta bakım planlarının her vardiya öncesi, hastanın durumu değiştiğinde/yeni bir sorun geliştiğinde yeniden değerlendirilmesi gereklidir. Çalışmamızda ise incelenen hasta bakım planlarının tamamına yakının yeniden
değerlendirilmesinin uygun yapıldığı (n=825) ve tanılarda beklenen hasta sonucuna ulaşıldığı (n=810) görüldü. Bakım yapılarken uygulamaların hasta üzerindeki etkilerini değerlendirmek önemlidir. Bakım planlarının büyük ölçüde değerlendirildiğini görmek sevindirici olmakla birlikte, sorunların tamamına yakınının ortadan kaldığını görmek bakımların büyük ölçüde uygulandığını göstermektedir. Ancak sorun devam eden hastaların incelenmesi ve yeni bir uygulama planın yapılması önemlidir. SONUÇ VE ÖNERİLER Özel bir hastanede kadın doğum ve doğumhanede yatan hastalar için hemşireler tarafından yapılan, hasta bakım planlarının incelenmesi ve uygunluğunun araştırılması, geliştirilmesi gereken yönler varsa saptanması ve gerekli iyileştirmenin planlanması amaçlanan bu çalışmada sonuç olarak bakım planlarının doğru ve etkin yazıldığı söylenebilir. Ancak genel olarak; Hemşirelik tanılarının etiyolojilerinin doğru yazılma oranının arttırılması için eğitimlerin verilmesi, Planlanan tüm girişimlerin aynı zamanda bakım planına da kayıt edilmesinin sağlanması, Girişimlerin yazılırken öncelik sırasına uygun olarak yazılmasının sağlamsı için eğitimlerin verilmesi, gözlemlerin artırılması, Beklenen sonuca ulaşılamayan hastaların incelenmesi, uygulama planının değiştirilmesi ve hemşirelere örnek olması açısından vaka çalışması olarak anlatılması önerildi. KAYNAKLAR 1. Güner P., Terakye G. (2000). : Hemşirelik Yüksekokulları Son Sınıf Öğrencilerinin Hemşirelik Tanılarını Belirleyebilme Düzeyleri, C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 4 (1): 9-15. 2. Altun İ. (2001). Öğrenci hemşirelerin bakım planlarında sıklıkla kullandıkları hemşirelik tanıları. 1.Uluslararası&VIII.Ulusal Hemşirelik Kongresi Kitabı, 78-82. 3. http://www.ttb.org.tr/mevzuat/index.php? option=com_content&task=view&id=502&itemid=28 erişim tarihi: 28.01.2010 4. Bayat M. (2005).: Öğretim Süreci ve Hemşirelik, Sağlık Bilimleri Dergisi, 14: 66-72.
5. Birol, L.: Hemşirelik Süreci - Hemşirelik Bakımında Sistematik Yaklaşım, Etki Matbaacılık, İzmir, 1997 6. Ertem A, Özcan Ö, Sarvan I.(2008). Temel Hemşirelik Kavramlart, İlkeler, Uygulamalar. Ed. Fatma Akça Ay. İstanbul Medikal Yyıncılık, 2.Baskı, 7. O Reilly B, Bottomley C, Rymer J. (2006) Temel Obstetrik ve Jinekoloji. Çeviri editörü: Serdar Günalp, Güneş Tıp Kitap Evleri. 8. Rock J.A, Jones H W. (2005). The Lınde s Operative Gynecology. Çeviri Editörü: Erol Tavmergen, İzmir Güven Kitapevi, 9. Basım, İzmir. 9. Smith RP. (2008). Netter Obstetrik Jinekoloji ve Kadın Sağlığı. Çeviri Editörleri: Mithat Erenus, Tevfik Yoldemir, Güneş Kitapevi. 10. Taşkın L. (2000). Doğum ve Kadın Hemşireliği. Sistem Ofset Matbaacılık. 4. Baskı. Ankara. 11. Akdeniz N, Yalınkaya A, Akay H, Yıldırım Z, Yayla M. (2004). Plasenta Previa: Obstetrik Risk Faktörleri ve Perinatal Sonuçlar.Perinatoloji Dergisi. 12(3) 12. Karadakovan A, Usta Yeşilbalkan Ö. (2004). Öğrencilerin Bilinci Kapalı Hastada Saptadıkları NANDA hemşirelik tanılarının incelenmesi, Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi,7(3), 1-7. 13. Eşer İ, Dereli N (1997). Öğrenci ve Mezun Hemşirelerin Hemşirelik Sürecine İlişkin Görüşlerinin İncelenmesi, IV. Ulusal Hemşirelik Eğitimi Sempozyumu Kongre Kitabı, 199-203. 14. Kaya N, Kaya H, Babadağ K (2004). Öğrencilerin hemşirelik süreci formlarının planlama aşamasının incelenmesi, İstanbul Üniversitesi F.N.H.Y.O Dergisi,13(52), 79-90.