STK Ağları İş Başında. Güneydoğu Avrupa Çevre STK ları Arasında Elektronik Ağ Oluşturma ve İşbirliği Konularında Durum ve İhtiyaç Analizi

STK Ağları İş Başında Güneydoğu Avrupa Çevre STK ları Arasında Elektronik Ağ Oluşturma ve İşbirliği Konularında Durum ve İhtiyaç Analizi

STK Ağları İş Başında Güneydoğu Avrupa Çevre STK ları Arasında Elektronik Ağ Oluşturma ve İşbirliği Konularında Durum ve İhtiyaç Analizi Editörler: Gabor Heves ve Stefanie Lang, REC tarafından İngilizce olarak hazırlanmış ve REC Türkiye tarafından Türkçeye çevirilmiştir. İngilizce basım: 2002, Szentendre - Macaristan Türkçe basım: 2008, Ankara - Türkiye

REC Türkiye Hakkında REC Türkiye, siyasî görüşlerden ve çıkar gruplarından bağımsız, kâr amacı gütmeyen, uluslararası bir kuruluş olan Orta ve Doğu Avrupa için Bölgesel Çevre Merkezi nin (REC) Türkiye deki ofisidir. REC Türkiye nin genel amacı, Türkiye nin çevre konusunda hukuki, kurumsal, teknik ve yatırım alanlarına yönelik kapasitesini güçlendirmek, böylelikle de AB çevre müktesebatının etkili bir şekilde uygulanması sürecini hızlandırmaktır. REC Türkiye, bu hedefe ulaşabilmek için,farklı finansal kaynaklar aracılığı ile yürütmekte olduğu çalışmalar çerçevesinde, hükümetler, sivil toplum kuruluşları (STK lar), özel sektör ve diğer çevresel paydaşlar arasında işbirliğini, bilgi paylaşımını ve çevresel karar alma süreçlerine halkın katılımını desteklemektedir. Bu yayının bütün hakları saklıdır. 2002, Bölgesel Çevre Merkezi - REC 2008, Bölgesel Çevre Merkezi REC Türkiye Bu yayının hiçbir kısmı herhangi bir formda izin alınmadan satılamaz yada satılmak için çoğaltılamaz. Bu yayının içeriği, Bölgesel Çevre Merkezi tarafından ReREP programı kapsamında Norveç Dış İşleri Bakanlığı finansmanıyla hazırlanmıştır. Yayının Türkçe basımı yararlanıcısının Avrupa Birliği Genel Sekreterliği ve sözleşme biriminin Merkezi Finans ve İhale Birimi olduğu Katılım Öncesi Süreçte Sivil Toplumun Güçlendirilmesi: STK Hibe Programı - A5 Çevre Bileşeni projesi kapsamında REC Türkiye tarafından Avrupa Komisyonu nun mali desteği ile gerçekleştirilmiştir. Ancak, yayının içeriği hiçbir şeklide Avrupa Komisyonu nun, Norveç Dış İşleri Bakanlığı nın ve REC Türkiye'nin resmi görüşlerini yansıtıyor olarak algılanmamalıdır. ISBN: 978-975-6180-27-3 Yayımcı: Bölgesel Çevre Merkezi REC Türkiye İlkbahar Mahallesi 571. Cadde 617. Sokak No:8 06550 Yıldız, Ankara Tel: (90-312) 491 95 30 Faks: (90-312) 491 95 40 E-posta: info@rec.org.tr, Web sitesi: www.rec.org.tr Yayım Koordinatörü Yeşim Aslıhan Çağlayan Türkçe ye Çeviren Gülsima Baykal SGB Yazı Danışmanlığı Türkçe Düzelti Gülçin Özsoy Grafik Tasarım ve Uygulama BAYT Bilimsel Araştırmalar Basın Yayın ve Tanıtım Ltd. Şti., 0312 431 30 62 Basım Tuna Matbaaclık San. ve Tic. AŞ. Bahçekapı Mah., 50. Sok., No:7, 06370 Şaşmaz-Ankara, 0312 278 34 84 Baskı Tarihi Aralık 2008 2 S T K A Ğ L A R I İ Ş B A Ş I N D A

İ Ç İ N D E K İ L E R Türkçe baskı için sunuş 4 Giriş 5 Önsöz 7 Yönetici özeti 8 Rapor hakkında 10 Yöntem 11 Bölgelere Genel Bakış 13 Genel durum 15 Mevcut ağ ve işbirliği 15 İhtiyaç analizi 17 Ağ oluşturmanın amaçları 18 Öngörülen yararlar 19 STK ların önerileri 21 Ülkeler ve Bölgeler 23 Arnavutluk 25 Bosna ve Hersek 31 Bulgaristan 34 Hırvatistan 41 Makedonya Cumhuriyeti 46 Romanya 50 Yugoslavya 54 Kosova 58 Türkiye 61 Ekler 67 EK 1. Görüşme yöntemi 69 EK 2.Görüşme anketi 71 EK 3. Teşekkür 77 EK 4. Internet bağlantıları 78 EK 5. Bibliyografi 79 EK 6. Kısaltmalar 80 EK 7. Notlar 81 STK Ağlarında Güncel Durum 83 Arka plan 85 Ülkeler 86 Arnavutluk 92 Bosna ve Hersek 96 Bulgaristan 98 Hırvatistan 100 Makedonya Cumhuriyeti 102 Romanya 104 Sırbistan-Karadağ 106 Kosova 108 S T K A Ğ L A R I İ Ş B A Ş I N D A 3

S U N U Ş Türkçe Baskı için Sunuş Bu yayın REC'in Güneydoğu Avrupa'da gerçekleştirdiği bir çalışmanın Türkçe'ye çevirisidir. Yayında Arnavutluk, Bosna-Hersek, Hırvatistan, Makedonya Cumhuriyeti, Romanya, Yugoslavya/Sırbistan-Karadağ, ve Kosova'da faaliyet gösteren çevre STK'larına yönelik elektronik ağlar ile ilgili anket çalışmaları ve bu çalışmalarının sonuçları yeralıyor. Elektronik ağlar, tüm dünyada giderek yaygınlaşan ve güçlenen araçlardır. Bu ağların STK'lar arasındaki iletişim ve işbirliğini güçlendirdiği bilinen bir gerçektir. REC tarafından 2002 ve 2005 yıllarında gerçekleştirilen bu çalışmaya benzer bir çalışma 2008 yılında REC Türkiye tarafından Türkiye'de gerçekleştirildi. Düzenlenen iki çalıştayla, elektronik ağlar konusunda altyapıya sahip ve istekli STK'lar biraraya getirilerek, Türkiye'de bilgi ve belge paylaşımını kolaylaştıracak bir sistemin ilk adımları atıldı. Bu çalışmaya katılan STK temsilcileri, büyük özveri ve heyecanla, bir elektronik sistemin nasıl olması gerektiği, içeriği ve işleyiş biçimleriyle ilgili temel ilkeleri ortaya çıkardılar. Bu tohumlar, diğer STK'ların katkı ve katılımıyla umuyoruz filizlenecek ve meyve verecek. Bu çabaya, konuya ilgi duyan her kişi ve kurumu davet etmekten, REC Türkiye olarak bizler ve bu çalışmaya katılan STK'lar, büyük sevinç duyuyoruz. Umarız işbirliklerinin yeşerdiği bir STK ağı ortaya çıkar. Teşekkürler REC Türkiye Ekibi 4 S T K A Ğ L A R I İ Ş B A Ş I N D A

Giriş

G İ R İ Ş B Ö L G E L E R E G E N E L B A K I Ş Ü L K E L E R V E B Ö L G E L E R E K L E R S T K A Ğ L A R I N D A G Ü N C E L D U R U M Ö N S Ö Z Önsöz Yeni binyılın başlangıcı, Güneydoğu Avrupa daki çevreyle ilgili sivil toplum kuruluşları (STK lar) için yeni bir girişimin başlatılmasına damgasını vurmuştur: Güneydoğu Avrupa için Bölgesel Çevre Yeniden Yapılandırma Programı (REReP) içerisinde bir çevresel sivil toplum desteği planı. Çevreyle ilgili konularda halkın bilincini artırmak, toplumdaki çeşitli paydaşlar arasında diyaloğu geliştirmek ve çevreyle ilgili kararların verilmesinde kamunun katılımını kolaylaştırmak üzere, güçlendirilmiş bir çevresel STK hareketi beklenmektedir. Güneydoğu Avrupa (SEE) ülkelerinde yeni gelişmekte olan sivil toplumun önemli rolüne rağmen, günümüzde Güneydoğu Avrupa nın çevreyle ilgili STK camiası çok sayıda zorlukla karşı karşıyadır. Bu zorluklar, çalkantılı bir yakın geçmiş ve güçdurumda olan bir mali mirastan eğitimli personel eksikliğine ve günlük bilgi alışverişinin sınırlı kapsamına kadar uzanır. Güneydoğu Avrupa çevresel STKlarının çeşitliliği ve aynı zamanda problemlerinin de çeşitliliği düşünüldüğünde, aynı derecede esnek bir destek mekanizması belirlenmelidir. Başka bir yeni gelişmeyle birlikte ümit verici bir çözüm öne çıkmıştır: sosyal ağların oluşturulmaya başlanması ve onun ana aracı olan bilgisayar ağları. İnternet, çevreyle ilgili STK ların hiyerarşik olmayan yapısıyla uyumludur ve verimli bir şekilde günlük bilgi alışverişine imkan sağlayarak topluluğun oluşmasını kolaylaştırır. Verilecek desteğin odak noktasını bulduktan sonra, ikinci bir zorluğun üstesinden gelmek gerekmiştir: Kalıcı sonuçları olan bir proje nasıl tasarlanmalıdır ve en önemli öncelikler en verimli şekilde nasıl ele alınmalıdır. Bunları ve birkaç diğer hedefi yerine getirmek üzere, bilgisayar ağları yöntemi ve STK camiası seçilmiştir. Her ikisinin de hiyerarşik olmayan ve şeffaf iletişimi tercih ettikleri düşünülmektedir. Temel ilkeleri ve projenin esas odak noktasını belirledikten sonra, STK larla birlikte yakın bir işbirliği yapılarak özel görevler tasarlanmıştır. Her bir SEE ülkesi veya bölgesi, proje izleme komitesinde çalışmak üzere kendi STK temsilcisini görevlendirmiştir. Bu karar verme organı, projenin stratejik yönünü göstermek üzere kılavuzluk etmiş, uygulamasını denetlemiş ve faaliyetlerin şeffaf olmasını garantilemiştir. Yönetim yapısı, stratejik yönü ve finansmanıyla, proje detaylı olarak planlanmıştır. Bu amaçla, başlangıç aşamasında, Güneydoğu Avrupa çevre STK ları arasında bir ihtiyaç değerlendirme analizi çalışması yapılmıştır. Bu çalışma, STK ların mevcut durumları, ihtiyaçları ve ağ oluşturma sorunları ile ilgili bilgiler toplamıştır. Proje tasarım aşamasından itibaren en başında, STK lar katkı ve önerilerini sunmaları için teşvik edilmiştir. Bu rapor, bahsedilen çalışmaların sonucudur. Rapor, sadece proje planlamasını ve uygulamayı kolaylaştırmakla kalmayıp, aynı zamanda ilgi duyan tüm okuyuculara Güneydoğu Avrupa çevresel STK hareketinin mevcut ağ oluşturma etkinliklerini ve gelecekteki planlarını da sunmaktadır. Gabor Heves Project Manager Ocak 2002 Szentendre, Hungary S T K A Ğ L A R I İ Ş B A Ş I N D A 7

G İ R İ Ş B Ö L G E L E R E G E N E L B A K I Ş Ü L K E L E R V E B Ö L G E L E R E K L E R S T K A Ğ L A R I N D A G Ü N C E L D U R U M Y Ö N E T İ C İ Ö Z E T İ Yönetici özeti ÇALIŞMANIN AMACI Bu rapor, 2001 yılı ilkbaharında sekiz Güneydoğu Avrupa (SEE) ülkesinde ve bölgesinde yapılan bir çalışmanın sonuçlarına dayanmaktadır. Bu araştırma çalışmasının amacı, aktif bir STK bilgisayar ağı geliştirmek amacıyla STK ların mevcut durumunu ve özel ihtiyaçlarını değerlendirmektir. Elde edilen bilgiler, Orta ve Doğu Avrupa Bölgesel Çevre Merkezi (REC) ve ortakları tarafından, Güneydoğu Avrupa çevre STK larının elektronik ağ oluşturma etkinliklerini destekleyen bir projenin özel hedefini belirlemek üzere kullanılacaktır. ANALİZ YÖNTEMİ Bir anket şablonu hazırlanarak (Ek 1 e bakınız). Arnavutluk, Bosna ve Hersek, Bulgaristan, Hırvatistan, Makedonya Cumhuriyeti, Romanya, Yugoslavya ve Kosova (mevcut durumda BM geçici yönetiminde) dağıtılmıştır. Sonuçlar posta yoluyla veya doğrudan görüşmelerle toplanmıştır. Bunlar analiz edilerek bu kitabın ÜLKELER VE BÖLGELER bölümünde özetlenmiştir. ÜLKELER VE BÖLGELER bölümüne bağlı olarak, Bölgelere Genel Bakış bölümü derlenmiş ve öneriler yapılmıştır. STK LARIN GENEL DURUMU Bu analiz, her ülkede veya bölgede bulunan STK sektörünün genel gelişimi ve STK ağ oluşturma etkinlikleri arasındaki yakın ilişkiyle ilgili yapılan önceki varsayımları desteklemektedir.araştırma yapılan bazı ülkelerde (veya bölgelerde), çevre STK larının faaliyetleri oldukça düşük seviyede gelişim gösterirken, çevrimiçi iletişimin kapsamı da sınırlı kalmaktadır. Diğer bazı ülkelerde ise daha iyi organize olmuş ve etkili STK toplulukları, uluslararası alanda tanınan STK bilgi ağları aracılığıyla yakın işbirliği içerisindedir. Bu farklılıkları vurgulamak amacıyla, her ülke veya bölgeyle ilgili hazırlanan bölüm, çevresel STK faaliyetinin genel işleyişi ve durumu hakkında kısa bir giriş yapmaktadır. İŞBİRLİĞİNE YÖNELİK ETKİNLİKLER Tüm SEE ülke ve bölgelerinde, çevreyle ilgili STK camiası ile toplumun diğer paydaşları (örneğin, medya, hükümet veya iş dünyası) arasında belli bir seviyede işbirliği vardır. Bu etkinlikler, örneğin yıllık ulusal STK toplantıları veya e-posta tartışma listeleri yoluyla, özel amaçla veya kurumsallaşmış şekilde yapılmaktadır. Bu bakımdan, bilgi alışverişi, işbirliğine yönelik herhangi bir etkinlik için önemli ön koşul olarak kabul edilir. Ancak, çalışmanın bulgularına göre, hem STK lar arasında, hem de diğer paydaşlarla olan bilgi alışverişinin niteliğinin ve sıklığının geliştirilmesi için alınması gereken epeyce yol vardır. 8 S T K A Ğ L A R I İ Ş B A Ş I N D A

G İ R İ Ş B Ö L G E L E R E G E N E L B A K I Ş Ü L K E L E R V E B Ö L G E L E R E K L E R S T K A Ğ L A R I N D A G Ü N C E L D U R U M Y Ö N E T İ C İ Ö Z E T İ ÖNERİLEN ÖNCELİKLER Yapılan araştırma, SEE deki çevre STK larının elektronik ağ oluşturmalarının gelişimini engelleyen üç ana alan belirlemiştir. Bunlardan ilki, finansal kaynakların azlığı ile bağlantılıdır. STK lar işletme masraflarını finanse etmek için güvenilir fonlar sağlama, ekipman satın alma ve personel işe alma konularında büyük zorlukları olduğunu bildirmişlerdir. Bu nedenle, SEE çevre STK ları bağış yapanların sürekli desteğine çok fazla bağımlıdır. Araştırılan STK ların vurguladığı ikinci önemli alan ise yürütülen çalışmaların dağınıklığı ve medya ve diğer paydaşlarla sınırlı iletişime geçilmesinden dolayı toplumdaki etkilerinin sınırlı kalmasıdır. Geçen birkaç yıl içinde kaydedilen önemli ilerlemeye rağmen, STK lar hala, daha etkin bir iletişimi kolaylaştırmak üzere birleşmiş bir platform oluşturmanın yollarını bulmaya çabalamaktadır. Sonuç olarak, görüşülen STK ların ağ oluşturma girişimlerine açık olduğu gözlendi.. Rapor, ağ oluşturma etkinliklerinin daha ileriye götürülmesi için üçüncü ana öncelik olarak eğitim ve kapasite geliştirme konularını belirlemiştir. Rapor, STK ların genel olarak bilgisayar ve internet kullanımı gibi teknik becerilerde ağ yayınlarında, etkili çevrim içi iletişim ve İngilizce dil becerilerinin geliştirilmesi konularında daha fazla eğitime ihtiyaç olduğunu ortaya koymuştur. Görüşülen STK lar, bilginin yayılmasının etkili bir yolu olarak eğitimcilerin eğitimi seminerlerinin öneminin altını çizmişlerdir. Güneydoğu Avrupa nın (SEE) ağ oluşturma etkinliklerine destek vermekle mi ilgileniyorsunuz? Bir SEE ağına katılmak ister miydiniz? Yoksa sadece proje hakkında daha fazla bilgi almak mı istiyorsunuz? <www.rec.org/rec/programs/ SEE_Networking/> web adresinde projenin Ana Sayfasını ziyaret edin. ÖNERİLER VE BEKLENTİLER Araştırmada yer alan çevre STK ları, elektronik ağ oluşturmaya karşı çok olumlu bir yaklaşım sergieyip, büyük beklentiler ortaya koydular. STK ların çoğu, yardım toplama etkinlikleri, eğitim programları, sınır ötesi işbirliğinin kolaylaştırılması, teknik alt yapılarının geliştirilmesi ve devam ettirilmesi konularında destek almak için isteklerini belirttiler. STKlar, bu destek aracılığıyla daha iyi medya ilişkilerinin kurulması ve lobi faaliyetlerinin arttırılması sonucunda seslerin daha çok duyulmasını beklemektedir. Dikkat edilmesi gereken bir diğer konu da, elektronik ağlar yoluyla bilgi paylaşımı konusunda daha deneyimli STK ların beklenti ve ihtiyaçlarının, teknik ve mali yardımlar konularından kapasite geliştirme, içerik ve bilgi servisleri konularına kaymasıdır. AĞLARIN SÜRDÜRÜLEBİLİRLİĞİ Araştırma çalışmasının önemli bir kısmı da, proje destek programı sona erdikten sonra, STK ağlarının uzun vadede işlevini yerine getirmesini kolaylaştıran faktörlerin belirlenmesidir. belirlemekti. Bu faktörler, eğitim, ortaklıkların ve bilgi alışverişinin geliştirilmesi olarak sayılabilir. Bu tip ağların uzun dönemde sürdürülebilir olmaları için, STK ların ağları çalışmalarında kullanılabilir görmeleri önemlidir. Bu bakımdan, görüşülen STK ların çoğunun çevrim içi topluluğa aktif katkı sağlamaya gösterdikleri ilgi ümit vericidir. S T K A Ğ L A R I İ Ş B A Ş I N D A 9

G İ R İ Ş B Ö L G E L E R E G E N E L B A K I Ş Ü L K E L E R V E B Ö L G E L E R E K L E R S T K A Ğ L A R I N D A G Ü N C E L D U R U M R A P O R H A K K I N D A Rapor hakkında BU RAPOR NE HAKKINDADIR VE NEDEN HAZIRLANMIŞTIR? Bu rapor, üç ana tartışma unsuru içermektedir. Rapor ilk olarak, özellikle elektronik STK ağı oluşturulmasına ilişkin daha detaylı bir tartışmaya yönelik zemin hazırlanması amacıyla, Güneydoğu Avrupa daki (SEE) her bir ülke ve bölgede yer alan çevre STK larının mevcut durumlarını incelemektedir. İkinci olarak, ağ oluşturmaya yönelik esas engellerin saptanması için STK ların en önemli ihtiyaç ve sorunlarını ele almaktadır. Üçüncü olarak da, STK ların elektronik ağ oluşturma konusuna karşı nasıl bir tutum içinde olduğunu ve dışarıdan alabilecekleri destekler hakkında beklenti ve önerilerinin neler olduğunu incelemektedir. Bu bilgiler, yeni bir uluslararası STK ağı oluşturma projesi için arka plan bilgisi sağlayarak, araştırmanın nihai hedefine katkıda bulunacaktır. Bu bilgiler, araştırmanın nihai hedefine katkıda bulunacaktır ve bu hedef, yeni bir uluslararası STK ağı oluşturma projesi için arka plan bilgisi sağlamaktır (daha fazla bilgi için lütfen bir sonraki alt bölüme bakınız). Sahip olunan bu bilgi ile proje en önemli konulara odaklanacak ve böylece STK ağı oluşturmaya verilen desteğin toplam verimini, kalitesini ve etkisini arttıracaktır. İhtiyaç değerlendirme analizinin sonuçları, proje uygulamasında temel olarak kullanılacaktır. BU RAPOR İLE RAPORUN DESTEKLEDİĞİ PROJE ARASINDAKİ İLİŞKİ NEDİR? Bu araştırma, sekiz SEE ülkesi ve bölgesinde elektronik çevresel STK ağı oluşturmayı ve işbirliğini destekleyen bir projenin başlangıç faaliyetlerinden biri olarak hazırlanmıştır (proje ana sayfası için bkz. www.rec.org/rec/programs/see_networking/>). Projenin kendisi, Güneydoğu Avrupa İstikrar Paktı nın (<www.stabilitypact.org>) çevresel unsuru olan Güneydoğu Avrupa Bölgesel Çevre Yeniden Yapılandırma Programı (REReP) (<www.rec.org/rec/programs/rerep/>) çerçevesinde başlatılmış ve finanse edilmiştir (Norveç Kraliyet Dış İşleri Bakanlığı tarafından). REReP sürecinin unsurlarından biri, faydalanan ülke ve bölgelerdeki sivil toplumu güçlendirmektir. Elektronik STK ağları kurarak ya da ağlara destek vererek Güneydoğu Avrupa çevre STK ları arasında ağ oluşmasını ve işbirliğinin teşvik edilmesi, bu hedefi gerçekleştirmeye yönelik önemli bir araçtır. Bu tip ağlar aracılığı ile gerçekleşen işbirliğinin nihai hedefi, daha güçlü ve daha iyi koordine olmuş bir STK topluluğunu teşvik etmektir. ELEKTRONİK AĞLARA ODAKLANILMASININ SEBEBİ NEDİR? Projede ağ ve işbirliği oluşturmanın önemi belirtilmektedir. İnternet uygulamalarının da profesyonel alanlarda iletişim ve bilgi alışverişinin desteklenmesinde önemli bir araç haline geldiğinin farkında olmak önemlidir. Elektronik ağların sahip olduğu özellikler, çevre STK larına, farklı türlerde hiyerarşik olmayan yatay etkileşimi (bire-bir, çoğa-bir, bire-çok ve çoğa-çok) kolaylaştırarak, düşük maliyetli bir araç olarak kullanılabilirler. SEE çevre STK larının genel durumu, ihtiyaçları ve sorunları, literatürde oldukça iyi bir şekilde belgelenmiştir (bkz. Ek 5). Ayrıca, çeşitli yerel ve uluslararası kuruluşlar içerisinde önemli ölçüde organizasyon tecrübesi de edinmiştir. Ancak, SEE çevre STK ları arasındaki bilgi alışverişi ve ağ iletişiminin mevcut durumu hakkında az sayıda yayınlanmış güncel bilgi vardır. Bunlar, bölgesel araştırma yapılmasının ve bu araştırma raporunun derlenmesinin ana sebepleridir. 10 S T K A Ğ L A R I İ Ş B A Ş I N D A

G İ R İ Ş B Ö L G E L E R E G E N E L B A K I Ş Ü L K E L E R V E B Ö L G E L E R E K L E R S T K A Ğ L A R I N D A G Ü N C E L D U R U M Y Ö N E T E M ŞU ANA KADAR BİLİNENLER NELERDİR? Yeni yapılmış olan bir STK ihtiyaç analizinin yazarları, yetersiz fon, iletişim araçlarına sınırlı erişim, gönüllü sayısının yetersizliği ve çevresel hareketinin genel zayıflığı konularının Güneydoğu Avrupa çevre STK ları tarafından sıkça değinilen sorunlar arasında yer aldığını belirtmişlerdir. Elektronik ağların, bu sorunların çözümüne yardımcı olacak potansiyele sahip olduğu görünmektedir. Bu gözlemi destekleyen örnekler, e-postanın maliyet etkinliğinden çevrim içi finansal kaynak bulmaya, farklı bölgelerdeki STK ların ortak bir proje üzerinde çalıştığı durumlara kadar çeşitlilik gösterir. İşbirliği açısından ilerleme için hala epeyce alınacak yol olduğunun da altı çizilmiştir. STK ların yüzde 56 sı, diğer STK lar ile işbirliğinin büyük öneme sahip olduğunu düşünse de, bir çoğu, çevresel STK lar ve diğer örgütler ile etkileşime nispeten az önem vermekteler ve etkileşime geçmeleri halinde ise bu çoğunlukla yerel düzeyde olmaktadır. Eğitim ve kapasite geliştirme de işbirliğinin arttırılmasında büyük öneme sahip unsurlar olarak görülmektedir. Bir çok STK, elektronik ağdan nasıl faydalanabilecekleri ya da eğer ağ üyesi iseler ağı en iyi şekilde nasıl kullanabilecekleri konusunda yeterince bilgi sahibi değildirler. Birçok SEE çevre STK larının bütçelerinin çok düşük olduğu göz önünde bulundurulduğunda, dış mali ve teknik destek büyük önem taşımaktadır. Örneğin, hemen hemen tüm STK ların donanım, yazılım ve telekominasyon ücretlerini finanse etmek konularında desteğe ihtiyacı vardır (bu hususlar genel olarak proje finansmanı kapsamına dahil değildir). Yöntem Bu rapor, birbirlerini tamamlamak ve en etkili yolla bilgi toplamak üzere tasarlanmış üç araştırma bileşeninin sonuçlarından elde edilen bilgilerle hazırlanmıştır. Her bir yerel proje ortağı, anket çalışmaları ve görüşmelerinin sonuçlarından bir ülke bölümü, ya da Kosova durumunda olduğu gibi, bölgesel bir bölüm hazırlamıştır (mevcut siyasi ve idari durumundan dolayı Kosova ayrı bir bölümde tartışılmaktadır). Daha sonra, tüm bu bilgiler ile literatür taraması birlikte kullanılarak yayının tümü derlenmiştir. LİTERATÜRÜN GÖZDEN GEÇİRİLMESİ Anketlerin hazırlanması ve dağıtılmasından önce, literatür taraması yapılmıştır. Bu sayede hem rapor için zemin hazırlanmış, hem de ana eğilimler, sorunlar ve ihtiyaçlar belirlenmiştir (Ek 5 te yer alan kaynakçaya bakınız). Literatür taraması, proje koordinatörleri tarafından Bölgesel Çevre Merkezi (REC) Merkez Ofisi nde yürütülmüştür. ANKET ÇALIŞMASI Tüm ülke ve bölgeler için İngilizce bir anket şablonu hazırlanmıştır (anketin tamamı için bkz. Ek 2). Bu şablon tercüme edilerek her bir hedef ülke ya da bölgeye dağıtılmıştır. Anket çalışmaları, yerel proje ortakları tarafından uygulanmıştır: Yerel proje ortakları arasında REC Ülke ve Saha Ofisleri (Arnavutluk, Bosna Hersek, Makedonya Cumhuriyeti, Yugoslavya ve Kosova), ulusal STK ağ koordinatörleri (Bulgaristan da BlueLink, Romanya da StrawberryNet) ve bir STK (Hırvatistan da Green Action) yer almaktadır. S T K A Ğ L A R I İ Ş B A Ş I N D A 11

G İ R İ Ş B Ö L G E L E R E G E N E L B A K I Ş Ü L K E L E R V E B Ö L G E L E R E K L E R S T K A Ğ L A R I N D A G Ü N C E L D U R U M Y Ö N T E M BİREYSEL GÖRÜŞMELER STK yetkilileri ile gerçekleştirilen yüz yüze görüşmelerin iki hedefi vardır. İlk hedef, yetkilileri gerçekleşecek bu proje hakkında bilgilendirmek, başlangıçtan itibaren proje planlamasına dahil etmek ve projede aktif rol almaya teşviktir. Bireysel görüşmeler detaylı proje planlaması ve anketlerin hazırlığı için yararlı bilgiler sağlamıştır. İzlenen detaylı yöntem ve görüşmelerin yürütülmesine ilişkin açıklamalar için Ek 1 e bakınız. Anket çalışmalarını yürüten proje ortakları aynı zamanda bireysel görüşmeleri de gerçekleştirmişlerdir. 12 S T K A Ğ L A R I İ Ş B A Ş I N D A

Bölgelere Genel Bakış

G İ R İ Ş B Ö L G E L E R E G E N E L B A K I Ş Ü L K E L E R V E B Ö L G E L E R S T K A Ğ L A R I N D A G Ü N C E L D U R U M E K L E R G E N E L D U R U M Genel durum Güneydoğu Avrupa daki (SEE) farklı ülkelerin ve alt bölgelerin, sosyal, ekonomik ve politik durumlarının önemli farklılıklar gösterdiğine dikkat etmek gereklidir. Bu farklılıklar, çevre kuruluşlarının durumunu ve genel çalışma koşullarını doğrudan etkiler. Pek çok zorluğa rağmen, çevre STK'ları tüm SEE bölgesinde aktif ve görünürlükleri yüksektir. Çevre STK ların toplum içindeki etkileri artmıştır. Hem kamuoyu hem de resmi kuruluşlar tarafından artan bir şekilde kabul görmektedirler. Yugoslav STK'ları (Kosova da dahil), son yıllarda savaş ve politik çalkantılar nedeniyle çok büyük zorluklar yaşamıştır. Kosova raporunda iletişim ekipmanları ve ofisleri bulunmayan önemli sayıda STK olduğu bildirilmektedir. Yugoslav STK'ları, uluslararası işbirliği ve finans yardımını neredeyse durma noktasına getiren BM ambargosundan etkilenmiştir. Bu çevre STK'ları, etkinliklerini yenilemeyi ve güçlendirmeyi talep etmektedir. Tablo 1 her bir SEE ülkesinde ve bölgesinde bulunan çevre STK'larının sayısı ile mevcut nüfus hakkında genel bir fikir vermektedir. Çevre kuruluşlarının politik etkileri ile başlantılı olarak raporlar, farklı eğilimleri, başarıları ve engelleri anlatmaktadır.. Örneğin, Romanya da, STK'ların odaklandıkları nokta, ulusal konulardan bölgesel ve yerel çevre sorunlarına kaymaktadır. Kosova da yaşanan ekonomik ve politik sorunlar nedeniyle, çevresel sorunlar kamunun gündeminde pek üst sıralarda yer almamaktadır. Arnavutluk STK'ları, etkinliklerini koordine etmek amacıyla bir şemsiye örgüt oluşturmak üzere birçok girişimde bulunmalarına rağmen bugüne kadar bir başarı elde edememişlerdir. Makedonya da ise, bunun tersine, aktif ve etkili bir çevre şemsiye örgütü bulunmaktadır. Hırvatistan da, halkın çevre STK'larına duydukları güven ile ilgili ilginç bir oylama sonucu yayınlanmıştır. Çevresel hareket, halkın güvenini işçi sendikalarından veya bağımsız basından daha fazla kazanmıştır. Çevre kuruluşlarının sıkça bahsedilen zayıflıkları arasında, genel olarak basın, medya ile iletişim eksikliği, ulusal resmi kurumlarla işbirliği eksikliği, ulusal ve uluslararası işbirliğinin eksikliği sayılmaktadır. Mevcut fonların etkinlik ve yıllara göre değişiklik göstermesi finans kaynağı yaratma konusunda belirlenen önemli kritik sorunlardır. Fonların, ofis, ekipman ve personel gibi giderleri nadiren karşılaması da genel bir sorun olarak görünmektedir. Bu nedenle, kuruluşlar daha fazla bağışa bağımlı kalmaktadır. Aşağıdaki REC yayınları, Orta ve Doğu Avrupa STK'larının genel durumu hakkında daha fazla bilgi sunmaktadır: STK Rehberi: Orta ve Doğu Avrupa daki Çevresel STK'ları gösteren bir Rehber ve Orta ve Doğu Avrupa daki Çevresel STK'ların Problemleri, İlerlemeleri ve Olasılıklar. Bu yayınları İnternetten indirmek ya da sipariş etmek hakkında daha fazla detay için lütfen bibliyografiye bakınız (Ek 5). Mevcut ağ oluşturma ve işbirliği çalışmaları Ulusal anketler, tüm ülkelerde belirli bir seviyede işbirliğinin mevcut olduğunu göstermiştir. Günümüzde, birçok Güneydoğu Avrupa ülkesinde işbirliği etkinlikleri bu iş için ayrılmış bir STK elektronik ağı kullanılmadan yürütülmektedir. Ancak bunların çoğunda (Bosna ve Hersek, Hırvatistan, Makedonya ve Yugoslavya), bir çeşit STK şemsiye kuruluşu mevcuttur. STK işbirliği için oluşturulmuş kurumsallaşmış yapılara ek olarak geçici olarak oluşturulmuş, özellikle belirli projelerin yürütülmesi için yapılandırılmış STK ortaklıkları mevcuttur. İki SEE ülkesinin aktif ve uluslararası düzeyde tanınmış mevcut elektronik bir STK bilgi ağı vardır. Bunlar; Bulgaristan ın BlueLink ağı ve Romanya nın StrawberryNet ağıdır. Sonuç olarak, bu ülkelerdeki STK'lar, bir ağın parçası olmaktan önemli ölçüde deneyim elde etmişlerdir. Hırvatistan da da çevre STK'ları arasında ağ oluşturma çalışmaları yüksek bir düzeye çıkmıştır. Ancak halihazırda ülkede çevre STK'ları için mevcut bir elektronik ağ S T K A Ğ L A R I İ Ş B A Ş I N D A 15

G İ R İ Ş B Ö L G E L E R E G E N E L B A K I Ş Ü L K E L E R V E B Ö L G E L E R E K L E R S T K A Ğ L A R I N D A G Ü N C E L D U R U M M E V C U T A Ğ O L U Ş T U R M A V E İ Ş B İ R L İ Ğ İ Ç A L I Ş M A L A R I TABLO 1 Temmuz 2001 itibariyle çevre STK'larının sayısı Ülke veya bölge ve nüfusları Bulgaristan (7.8 milyon) Yugoslavya (10.5 milyon) Hırvatistan (4.2 milyon) Bosna ve Hersek (3.8 milyon) Romanya (22.4 milyon) Makedonya (2 milyon) Arnavutluk (3.5 milyon) Kosova (2 milyon) 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 Çevre STK'larının sayısı bulunmamaktadır. Bölgenin diğer ülkelerinde, çevre STK larının bir elektronik ağ oluşturmamalarına karşın görüşmeler sırasında böyle bir ağı kullanmaya hazır olduklarını ve yüksek motivasyonlarının belirttiler. Daha çok STK nın internete bağlanabildiği ve ağları daha kolayca kullanabildiği ülkelerde, etkinliklerin odak noktasının teknik ve mali konulardan kapasite geliştirme, içerik ve bilgi işlem hizmetlerine kaymış olması dikkat çekicidir. Genel olarak, STK lar arasında işbirliği ve ağ oluşturmaya yönelik yaklaşım olumludur. Başarısızlıkla sonuçlandığı bildirilen işbirliği sayısı azdır. Ağ oluşturma çalışmaları ve işbirliğinin esas amacı, proje yürütülmesi, kampanyalar, yardım toplama ve genel olarak fikirlerin ve deneyimlerin paylaşılmasıdır. Mevcut kurumsallaşmış ağlar veya şemsiye örgütler, işbirliğini yönlendirirler ve düzenlerler. Bu çeşit kurumların olmaması durumunda, STK'lar, işbirliğine açık ortakları kendileri bulurlar. Bununla birlikte, ağ oluşturma teknikleri, işbirliği etiği ve iletişim yöntemleri, STK'ların etkinliklerine sistematik olarak girmemiştir. Güneydoğu Avrupa daki çevre STK larının etkinliklerinde profesyonelliğin arttığına dikkat çekmek gereklidir. STK'lar, giderek artan bir şekilde işbirliğinin, bilgi alışverişinin ve ağ oluşturmanın yararlarının farkına varmaktadır. Orta Avrupa ve Batılı ülkelerin deneyimlerinden ders alınması STK koalisyonları tarafından yürütülen ve yönetilen elektronik ağların kurulması için iyi koşulları oluşturmaktadır. 16 S T K A Ğ L A R I İ Ş B A Ş I N D A

G İ R İ Ş B Ö L G E L E R E G E N E L B A K I Ş Ü L K E L E R V E B Ö L G E L E R S T K A Ğ L A R I N D A G Ü N C E L D U R U M E K L E R İ H T İ Y A Ç A N A L İ Z İ İhtiyaç analizi Çevre STK'larının yüksek seviyede katılımını ve etkili ağ kullanımını sağlamak için, STK'ların belli alanlarda desteğe ihtiyaçları vardır. Anket çalışmasında ihtiyaçlar; mali, teknik ve eğitim gereksinimleri olarak ayrılmıştır. STK lar tarafından her üç gereksinim eşit olarak ele alınsa da esas engel olarak teknik ihtiyaçlar belirtilmiştir. Hatta Bulgaristan a ait ulusal raporda ekipman gereksiniminin karşılanmasıyla beraber diğer sorunların otomatik olarak çözüleceği belirtilmiştir. Aynı raporda, daha sistematik bir eğitim ve kapasite geliştirme çalışmasına ihtiyaç duyulduğu vurgulanmıştır. herşeyin yaparak öğrenme yöntemiyle iğrenilebileceği inancından vazgeçilmesi gerekliliği belirtilmiştir. STK'ların çoğunluğu, eğitim ihtiyacını hemen ekipman ihtiyacının ardından sıralamışlardır. Ayrıca, İnternet hizmetleri de dahil olmak üzere telekomünikasyon masraflarını ödemek için de mali destek gerekmektedir. Bu çeşit harcamaların kırsal alanlarda, kentsel alanlara göre daha fazla olmasının anlaşılmaktadır; nedeni, bilgisayar ekipmanı satın alma ihtiyacının artmış olmasıdır. Özellikle Kosova da güvenilemeyen telefon hatları ile İnternet sunucuları da problemler arasındadır, özellikle de Kosova da. Bu problemi çözmek TABLO 2 Ağ kullanımını aksatan teknik engeller Şehirdeki imkanların olmaması STK'ların ofislerinde ekipman eksikliği Güvenilemeyen telefon hatları Şehirde internet sağlayıcısının olmaması Arnavutluk Bosna ve Hersek Bulgaristan Hırvatistan Makedonya Romanya Yugoslavya Kosova Low High S T K A Ğ L A R I İ Ş B A Ş I N D A 17

G İ R İ Ş B Ö L G E L E R E G E N E L B A K I Ş Ü L K E L E R V E B Ö L G E L E R E K L E R S T K A Ğ L A R I N D A G Ü N C E L D U R U M A Ğ O L U Ş T U R M A N I N A M A Ç L A R I TABLO 3 Bir ağa başarılı şekilde katılmak için eğitim ihtiyaçları İngilizce dili Bilgi yönetimi Çevrimiçi yayın Ağ kullanımı (teknik beceriler) Arnavutluk Bosna ve Hersek Bulgaristan Hırvatistan FYR Makedonya Romanya Yugoslavya Kosova Düşük Yüksek için, STK'lara örneğin yerel REC ofisinde bir ağ sunucusu oluşturmaları ve bunu tüm ağ katılımcılarının ulaşabileceği şekilde kullanmaları önerilmiştir. Aşağıdaki tablo (Tablo2), görüşmeye katılanlar tarafından vurgulanan muhtelif teknik ihtiyaçların öncelikli olanlarını göstermektedir. Eğitim ihtiyaçları, İngilizce dil eğitiminden, özel eğitimcilerin eğitimi programına, ağ yayınlama konusunda kapasite geliştirmekten, Web sayfası hazırlamaya kadar uzanmaktadır. Esas eğitim ihtiyaçları, görüşmelerde ortaya çıkan önceliklere göre Tablo 3 te sunulmaktadır. Bahsedilen diğer engeller; bilgisayar bakım ve onarım personeline yapılacak ödemeler, İnternet ve telefon faturaları için finans kaynağı bulma gerekliliği ve genel personel eksikliği olarak sıralanmıştır. Ağ oluşturmanın amaçları Ankete katılan katılımcılar ağ içindeki işbirliği yoluyla daha da iyileştirilebilecek etkinlik belirlemişlerdir. Birçok katılımcının elektronik ağların kendi kuruluşlarına nasıl ve hangi alanlarda fayda sağlayabileceği konusunda özel önerileri vardır. Aşağıdaki tablo (Tablo 4), STK'ların bir ağ aracılığıyla işbirliği yapabileceği sektörler hakkında genel bir fikir vermektedir. 18 S T K A Ğ L A R I İ Ş B A Ş I N D A

G İ R İ Ş B Ö L G E L E R E G E N E L B A K I Ş Ü L K E L E R V E B Ö L G E L E R E K L E R S T K A Ğ L A R I N D A G Ü N C E L D U R U M Ö N G Ö R Ü L E N Y A R A R L A R STK'ların çoğu, bir ağı kullanılabilir ve etkin yapmak için katkı sağlamaya isteklidir. STK lar projeleri, en iyi uygulamalar ile ilgili örnek çalışmaları, bağışçılarla veya finansman olanakları ile ilgili bilgileri ve ortak ilgi alanlarına ilişkin bilgileri ortaya koyacaklardır. Elektronik ağlarla ilgili deneyimi olan STK'lar, bilginin aşırı yüklenmesinin engellenmesi ve ağın daha kullanıcıyla dost olması için bilgi akışının yönetilmesi gerektiği konusundaki endişelerini dile getirmişlerdir. Tablo, STK'ların ağa ne kadar zaman ayırmaya istekli oldukları ile ilgili tahminleri göstermektedir. Öngörülen yararlar Kendileriyle görüşme yapılan tüm kuruluşlar, projeye ve uygulamasına çok olumlu bir yaklaşım göstermişlerdir. Genel profesyonel performanslarına yarar sağlayacağını düşünüyorlar, yardım toplama ve bağış yapanlar hakkında bilgi toplamanın daha kolay olacağını ümit ediyorlar ve teknik alt yapıları için destek almayı bekliyorlar. TABLO 4 Bir elektronik ağ yardımıyla işbirliği yapılması planlanan alanlar Arnavutluk Bosna Hersek Bulgaristan Hırvatistan Makedonya Romanya Yugoslavya Kosova Ortak kampanyalar ve proje yürütme Bağışçılar ve fonlar hakkında bilgiler Deneyimin / iyi uygulamaların karşılıklı değişimi Teknik becerilerin geliştirilmesi Bilgiye daha rahat ulaşım Ortak çevre sorunlarıyla ilgili tartışmalar Web üzerinden yayın Düşük öncelik Yüksek öncelik S T K A Ğ L A R I İ Ş B A Ş I N D A 19