NİKOTİN BAĞIMLILIĞININ PSİKOLOJİK VE DAVRANIŞ BOYUTU Dr. Oğuz Kılınç Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları AD oguz.kilinc@deu.edu.tr
Sunum planı Nikotin bağımlılığının psikolojik ve davranış açısından temelleri ve nikotin bağımlılığı tedavisindeki önemi
Psikolojik Bağımlılık üçgeni Davranış Nörokimyasal
Nikotin bağımlılığının psikolojik ve davranış boyutunu anlamak neden önemlidir? Bu boyutları algılayarak bilişsel ve davranışcı tedavi yöntemlerini uygulamak tedavi başarısını artırmaktadır.
Yanıtı aranan sorular Değiştirilmek istenen sorun davranışı kışkırtan faktörler nelerdir? Davranış hangi durumlarda ortaya çıkmaktadır? Sonuçları ne olmaktadır? Sorunun sürmesini sağlayan faktörler nelerdir?
Sorun davranış: Sigara içmek Kışkırtıcı faktörler Durumsal faktörler Kimi işyerinde, kimi evde, kimi arabada Davranışsal faktörler Çayla kahveyle, alkolle Bilişsel faktörler Tetikleyici düşünceler Çok sıkıldım sigara içersem rahatlarım. Bu yemeğin üzerine sigara iyi gider
Sorun davranış: Sigara içmek Kışkırtıcı faktörler Duygusal faktörler Öfke,sıkıntı,neşe Kişilerarası faktörler Sigara içen kişilerle biraradayken sigara içme Fizyolojik faktörler Yoksunluk semptomları
Sorun davranışı sürdürücü etkenler İçtikten sonraki rahatlama duygusu uzun dönemdeki olumsuz etkilerini gözardı etmeye yolaçar. Yinemi içtin, zıkkım iç söylemleri tepkisel içmeye yolaçabilir.
Sorun davranış: sigara içmek Her sigara içende kışkırtıcı faktörler ve sürdürücü etkenler farklıdır. Sigara bırakma tedavisi terzi işi olmalıdır. Kişiye özgü sigara içme davranışının özellikleri saptanmalı ve hastanın düzeltme çabasına yardımcı olunmalıdır.
Sigarayı sevme ve içme isteği nasıl oluşuyor? Sanıldığı gibi; Kişiler Nesneler Olaylar Bir duyguya yol açmaz.
KİŞİ DÜŞÜNCE DUYGU DAVRANIŞ A Ayşe B İyi insan, C Severim D Görüşürüm cana yakın
NESNE DÜŞÜNCE DUYGU DAVRANIŞ A Sigara B Keyif veriyor, Yalnızlığımı gideriyor, Dert ortağım C Sigara içmeye istekli olma, Sigarayı sevme D Sigara satın alma, Sigara içme, Sigara içilen yerlere gitme
NESNE DÜŞÜNCE DUYGU DAVRANIŞ A Sigara C B Korku Hastalık yapacak Kaygı Nefesimi daraltıyor Nefret Kanser olacağım Tiksinme Pis kokutuyor İçtikten sonra Zehirli bir ot parçası pişmanlık, kendini iradesiz hissetme D Sigara içmekten kaçınma, bırakma çabaları ve arayışları
Sigaraya karşı olumlu duygu oluşmasına neden olan düşünceler Otomatiktir. Birdenbire akla gelirler (Sigara benim tek dostum) Çarpıtılmıştır. Gerçeği yansıtmazlar Engelleyicidir. Sigarayı bırakma çabasına engel olurlar. Sorgulanmazlar Gerçek ve doğru gibi göründüklerinden sorgulanmazlar Israrcılardır. Akıldan çıkarıp atmak zordur.
Hatalı düşünce- Sonucu Hatalı düşünce Duygu Sigara tek lüksüm İçtiği zaman ödüllendirilmiş,bıraktığı zaman cezalandırılmış hissetme Davranış Sigara içmeyi sürdürme
Hatalı düşünce- sonucu Hatalı düşünce Duygu O benim parçam, onsuz yapamam İçince tamamlanmış ve güçlü, bırakınca eksik ve güçsüz hissetme Davranış Sigara içmeyi sürdürür.
Bu düşünceleri farketmek ve yeni düşünceler geliştirmek bir beceridir ve öğrenilebilir
Yeni düşünce- sonuç Yeni düşünce Duygu Sigara içerek kendime kötülük ediyorum, bırakırsam sağlıklı olacağım İçtiği zaman suçluluk duygusu, içmeyince sağlıklı hissetme kendine güvenme Davranış Sigara içmekten kaçınma, bırakma arayışı
Sigaraya karşı olumlu düşüncesini değiştirmeyenler Kendilerini cezalandırılmış, güçsüz duyumsama Yoksunluk,eksiklik,kayıp duygusu Sigaraya özlem, içenlere imrenme Sudan bir sebeble tekrar başlama
Sigaraya karşı olumsuz düşünce geliştirenler Başarı duygusu Kendine güvenme Kendisi için iyi bir şey yapma duygusu İyimserlik Özsaygıda artma Enerjik hissetme Sigara içenlere üzülme
Nüks önlemede bilişsel davranışcı yöntemler Bağımlılık tedavisinde yasaklanan maddenin kesinlikle kullanılmaması amaçlanmaktadır. Bir kez kullanım bile nüks kabul edilir. Hep ya da hiç düşüncesi gerginlik yaratır. Kesin denetim denetim yitimi
Nüks nasıl algılanmalı? Bir iki kez sigara içme hatadır (Lapse) Sürekli içme (Relapse) Nükse insancıl ve esnek yaklaşım yararlıdır. Sigara içtim iradesizim yerine hata yaptım hatayı tekrarlamazsam amacıma ulaşabilirim
Sonuç Sigara bırakma istek, kararlılık ve çaba gerektirir. BAŞARI= İstemek + İnanmak+ çaba göstermek