SAĞLIK HUKUKU VE MEVZUATI Ders 5 Tıbbi nin Hukuka Uygunluğu
Tıbbi Tıbbi müdahale; kişinin bedensel ve ruhsal açıdan meydana gelen araz ve hasarların eksikliğini gidermeye yönelik teşhis, tedavi ve bakım sürecini içeren tıbbi girişimlerdir. Radyolojik ve Laboratuvar uygulamaları Her türlü (küçük-büyük) Cerrahi ve Medikal Tedavi Hemşirelik Uygulamaları Tıbbi daha çok hekim odaklı gerçekleştirilen uygulamalardır. 2
Tıbbi nin Hukuki Esasları Tıbbi müdahale sırasında tabip, hastanın zarar görmemesi için her türlü mesleki özeni göstermesi gerekir. Tabip tıbbi müdahale öncesinde gerekli strelizasyon işlemlerinin yapıldığından emin olmalıdır, şüphesi varsa gerekli incelemeleri yapmalıdır. Tabip, sadece hastalıkla değil aynı zamanda hastanın sağlık psikolojisini de göz önünde tutmalıdır. Bu bakımdan hastanın sorularına yeterli ve makul cevap vermekle ve hastalığa ilişkin endişelerini gidermekle hekim yükümlüdür. Hastaya doğru bilginin verilmesi tabibin sadakat borcunu oluşturur. 3
Tıbbi nin Hukuki Esasları Tabip hastanın iyileştirilmesine yönelik her türlü girişimde ıztırar halleri hariç olmak üzere (tabibin aniden hastalanması yada hastalığın başka bir tıbbi branşın konusu olması) bizzat sorumludur. Tıbbi müdahalede yaşam hakkı, vücut bütünlüğünün korunması, özel hayatın korunması, kişilik hakları gibi birçok unsur gözetilmek zorundadır. Aksi halde malpraktisin yanında söz konusu hak ihlallerinin varlığı da iddia edilecektir. Tıbbi personelin gerçekleştirdiği her türlü tıbbi müdahale hastasından müteselsilen hastane de sorumludur. Dolaylısıyla çalıştırılan tıbbi personelin deneyiminin gözetilmesi çok önemlidir. 4
Tıbbi nin Hukuki Esasları Herhangi bir tıbbi müdahale hatasında (malpraktis durumlarında) özellikle herkes gibi hekimler de çok büyük olasılıkla hata yaptığı kabul etmeyecektir. Burada özellikle kullanılan tıbbi cihaz ve malzemelerin kalitesizliği öne sürülecektir. Bu bakımdan hastane müteselsilen sorumluluğu olduğu için kullanılan tıbbi cihazların periyodik bakım ve kalibrasyonlarını yaptırınız. Kullanılan tıbbi sarf malzemelerin de güvenilir ve bilinen markalardan olmasına dikkat ediniz. Aksi takdirde hastane rücu hakkını kaybedebilir. 5
Tıbbi nin Koşul ve Kuralları Tıbbi müdahale için tıbbi zorunluluk şartı aranır. Tıbbi müdahale yasalara uygun olarak gerçekleştirilmelidir. Tıbbi müdahale yetkili sağlık personelince yapılmalıdır. Tıbbi müdahalede hastaya zarar vermemek esas olmakla birlikte tedavi edici olmadığı bilinse bile acıları dindirmek adına hastanın rızası da alınarak tıbbi müdahalede bulunmak gerekir. Muayene edilmeksizin (teşhis amaçlı) hastaya müdahale edilemez ve bazı durumlarda ise müdahale etmek teşhis amaçlı olabilir ve yapılması zorunludur. Yasal zorunluluk bulunmadıkça kişinin kendisinden ve bir başkasının yaşamı ve vücut bütünlüğü tehlikeye girmedikçe zorla tıbbi müdahalede bulunulamaz. Zorunlu tıbbi müdahaleye karar verme yetkisi, mahkemeye aittir. İstemde bulunma hakkı ise mağdur ve savcıya aittir. 6
Tıbbi Türleri Tıbbi ler Yapılış Zamanına Göre Kullanılan Yöntemlere Göre Tıbben ve Hukuken Özellik Gösteren Tıbbi ler Planlı Acil Tıbbi Geleneksel Yöntemlerle Yeni Yöntemlerle Organ Nakli Gebeliğin Sonlandırılması (Kürtaj) Kısırlaştırma Cinsiyet Değiştirme Tıbbi Denemeler 7
Yapılış Zamanına Göre Tıbbi ler Planlı Tıbbi Randevulu olarak yapılan hastanın onayı alınmış olarak gerçekleştirilen tıbbi işlemlerdir. Acil Tıbbi Hastanın bilincinin kapalı olduğu, Hastanın hayati tehlikesinin olduğu Hastaya ilişkin bilgilerin yakınlarına bildirilmesinin zorunlu olduğu Yapılan tıbbi işlemlerin yazılı olarak kayıt altına alınma zorunluluğunun bulunduğu tıbbi müdahalelerdir. 8
Kullanılan Yöntemlere Göre Tıbbi ler Geleneksel Yöntemlerle Yapılan Tıbbi Tıp biliminde kabul görmüş ve yerleşik hale gelmiş yöntemlerle yapılan Hastanın aydınlatılması ve onam (rıza) alınmasının zorunlu olduğu Tıbbi müdahalelerdir. Yeni Yöntemlerle Yapılan Tıbbi Önceden laboratuvar ve insanlar üzerinden denenen Araştırma niteliği taşıyan Doktorun özen borcunun ağırlaştırıldığı Hastanın aydınlatılması ve onamın (rıza) bizzat kendisinden alınmasının zorunlu olduğu Tıbbi müdahalelerdir. 9
Tıbben ve Hukuken Özellik Gösteren Tıbbi ler Organ Nakli Organ nakli, sağ olan veya ölmüş kişilerden yapılabilir. Organ nakli yapacak kişinin yazılı rızası olmadır. Organ nakli yapılacak kişinin ise hayatını kurtarması ya da tedavi amacına yönelik olması gerekir. Reşit olmayan ve ayırt etme gücü bulunmayan kişilerden yasal temsilcilerin izni olsa bile organ alınamaz. Yaşayan bir kişinin kendisi için yaşamsal özellik gösteren bir organın bir başkasına nakli ve kazanç sağlamak amacıyla satılması yasaktır. Organ ölü birisinden alınıyorsa, ölümün kesinleşmiş olması ve nakle konu olan organ ve dokunun canlı olması gerekir. Ölüm gerçekleştiğine, biri nörolog veya nöroşirürjiyen, biri de anesteziyolji ve reanimasyon veya yoğun bakım uzmanından oluşan iki hekim tarafından kanıta dayalı tıp kurallarına uygun olarak oy birliği tıbbi olarak onanır. Ölü kişiden organ alınabilmesi için yazılı vasiyeti ve sözlü iradesinin iki tanık tarafından bildirilmesi şartı veya ölüm sırasında aranır. Organ ve doku alınması ve verilmesine ilişkin her türlü reklam yasaktır Aksine bir vasiyet ibraz edilmedikçe yoksa, kornea gibi ceset üzerinde bir değişiklik yapmayan dokular alınabilir. Ölüm anında yanında bulunan eşi, reşit çocukları, ana veya babası veya kardeşlerinden birisinin; bunlar yoksa yanında bulunan herhangi bir yakınının muvafakatiyle ölüden organ veya doku alınabilir. Organ ve doku naklinde dönor ve alıcının izni olmadan ve diğer yasal şartlara uyulmadığı takdirde nakli yapan tabip sorumludur. 10
Tıbben ve Hukuken Özellik Gösteren Tıbbi ler Gebeliğin Sonlandırılması (Kürtaj) Nüfus Planlaması Hakkındaki Yasa nın 5. maddesi gereği gebeliğin ilk 10 haftasında anne sağlığını riske atmamak koşuluyla isteğe bağlı olarak gebeliğe son verilebilir. 10 hafta sonrasında bebekten kaynaklı annenin hayatına riske eden bir durum varsa veya çocukta ağır sakatlık meydana gelebileceği kadın ve doğum hastalıkları raporu ile belirtilmek şartı ile gebelik sonlandırılabilir. Her iki şartta da annenin aydınlatılmış onamına bağlıdır. Kadın evli ise eşinin, küçük ise velisinin vesayet altında ise vasisinin izni ile alınır. Ancak annenin bilinci kapalı ve bebeğin anneyi zehirlediği fark edilirse ıstırar hali gereği gebeliğin sonlandırılması işlemi hukuka aykırı değildir. Bebeğin anneyi zehirlenmesi anne tarafından bilinmesine rağmen gebeliğin sonlandırılmasına rıza göstermezse bebek anne karnından alınamaz. Nedenleri bakımdan Olası riskleri bakımından Ve Sonuçları bakımından 11
Tıbben ve Hukuken Özellik Gösteren Tıbbi ler Kısırlaştırma (Sterilizasyon) Sterilizasyon kadın ya da erkeğin üreme yeteneğinin yok edilmesidir. Tıbbi engel yok ise kadın veya erkek isteyerek kendisini kısırlaştırabilir. Sterilizasyon bireyin cinsel arzusunu yok etmeksizin çocuk sahibi olmasını engeller, kastrasyon ise bireyin cinsel arzusunun da yol edilerek bireyin çocuk sahibi olmasını engelleme işlemidir. Bu bakımdan kastrasyon ancak tıbben zorunlu olduğu hallerde yapılabilir. Kimse isteği dışında kısırlaştırma veya kastrasyon işlemine tabi tutulamaz. Kişi evli ise eşinin de rızası gerekir. Kişinin rızası aydınlatılmış olmasına bağlıdır. 12
Tıbben ve Hukuken Özellik Gösteren Tıbbi ler Cinsiyet Değiştirme Cinsiyet değiştirme ameliyatının yapılması için kişinin bizzat mahkemeye başvurarak izin alması gerekmektedir. Kişi en az 18 yaşında olmalı, evli olmamalı, transseksüel olduğunu cinsiyet değişikliğinin ruh sağlığı açısından zorunlu olduğu ve bu yüzden üreme yeteneğinden mahrum kaldığını bir Eğitim ve Araştırma hastanesinden alınmış Sağlık Kurulu Raporu ile kanıtlamalıdır. Aksi halde gerçekleştirilen cinsiyet değiştirme ameliyatı hukuka aykırıdır ve işlemi gerçekleştiren hekim için cezai sorumluluk doğar. 13
Tıbben ve Hukuken Özellik Gösteren Tıbbi ler Tıbbi Deneyler Yeni bir ilacın veya ameliyat tekniğinin denenmesidir. Bu tür deneyler hasta üzerinde nasıl tesir oluşturacağı kesin olarak bilinmeyen tıbbi müdahalelerdir. Bilimsel amaçlı veya tedavi etme amaçlı olabilir. Bilimsel amaçlı deneylerde yeni bir ilacın veya ameliyat tekniğinin istenilen olumlu çıktıyı sağlayıp sağlamadığı kontrol edilirken, tedavi edici deneylerde ise yeterince denenmemiş ve sonuçları kesin olarak bilinmeyen tedavi tekniği uygulanmaktadır. Hastanın aydınlatılmış onayımı alınmış olması gerekir ve hastayı olası zararlı etkilerden korumak için her türlü tedbiri almak şarttır. Bu tür tıbbi deneyler için İlaç Araştırmaları Hakkındaki Yönetmelik uyarınca oluşturulacak Etik Kuruldan izin alınması gerekir. Aksi halde Tıbbi Deontoloji Tüzüğü gereği tecrübe maksadı ile insanlar üzerinde hiç bir cerrahi müdahale yapılamayacağı gibi aynı maksatla kimyevî, fizikî veya biyolojik şekilde herhangi bir tedavi de tatbik edilemez. Bu tür tıbbi müdahalelerde tabibin ağırlaştırılmış özen yükümlülüğü vardır ve bu bakımdan hastanın aydınlatılmış onamının alınması tabibin özen yükümlülüğünü hafifletmez. 14
Tıbbi Sürecinde Hasta ve Hekim Hakları Tıbbi de Tarafların Hakları Hasta Hekim Öncesinde Sırasında Sonrasında Öncesinde Sırasında Sonrasında 15
Tıbbi Sürecinde Hasta ve Hekim Hakları Hasta Hakları Öncesinde Sırasında Sonrasında Sağlık hizmetlerine erişme hakkı Hastalığı konusunda bilgi alma hakkı Rızasının alınması Kaliteli hizmet ve yeniliklerden yararlanma hakkı Kişiselleştirilmiş Tedavi hakkı Acılardan kurtulma hakkı Şikayette bulunma ve tazminat isteme hakkı 16
Tıbbi Sürecinde Hasta ve Hekim Hakları Hekim Hakları Öncesinde Sırasında Sonrasında Sağlıklı ortamda çalışma hakkı Gelişmiş ve bilimsel tıbbi olanaklardan yararlanma hakkı Etik kurallara bağlı kalma hakkı Mesleğini baskı altında kalmadan icra etme hakkı Hastayı reddetme hakkı Bir başka hekime danışma hakkı Hastaya iyileşme garantisi vermeme hakkı Hastaya yeterli zamanı ayırma hakkı Verdiği hizmet karşılığında ücret isteme hakkı Tanıklıktan çekilme hakkı 17
Bu sunumdakiler sadece ders notu amaçlı hazırlanmıştır; akademik makalelere kaynak olarak gösterilemez. 18