B R N C BÖ LÜM SES B L G S a b c ç d e f g h i j k l m n o ö p r s t u ü v y z TÖMER Gazi Üniversitesi 17
1-ALFABE Tür ki ye Türk çe sinin alfabesinde 29 harf var d r. A a (a) ayakkab B b (be) bebek C c (ce) ceviz Ç ç (çe) çekiç D d (de) defter E e (e) elma F f (fe) fener G g (ge) gemi (yumu ak ge) a aç H h (he) heykel I ( ) k i (i) inci J j (je) jeton K k (ke) kedi L l (le) leylek M m (me) mendil N n (ne) nehir O o (o) otobüs Ö ö (ö) ö renci P p (pe) pencere R r (re) resim S s (se) sepet ( e) emsiye T t (te) terazi U u (u) uçak Ü ü (ü) üzüm V v (ve) vi ne Y y (ye) yelken Z z (ze) zeytin TÖMER Gazi Üniversitesi 19
2- SES, HARF, HECE Türk çe de 29 harf var d r. Ün lü (Ses li) Harf ler (Vo kal) Ka l n Ün lü ler n ce Ün lü ler Ün lü ler Kal n Ünlüler nce Ün lü ler Ün süz ler Sert Ün süz ler Yu mu ak Ün süz ler Harfler a, e,, i, o, ö, u, ü a,, o, u e, i, ö, ü Ünsüz (Ses siz) Harf ler (Konsonant) Sert (Ton suz) Ün süz ler Yu mu ak (Ton lu) Ün süz ler b, c, ç, d, f, g,, h, j, k, l, m, n, p, r, s,, t, v, y, z ç, f, h, k, p, s,, t b, c, d, g,, j, l, m, n, r, v, y, z He ce : He ce, a z dan bir ne fes te ç kan dil bir li i dir. Her he ce de bir ün lü var d r. s - n f : ki he ce dir. ö - ren - ci : Üç he ce dir. He ce grup la r un lar d r: 1- Bir ün lü:. - k, o-kul, ü-züm, u-zak... 2- Bir ün lü + bir ün süz : et, üç, ay, ay-na... 3- Bir ün süz + bir ün lü : su, bu, ka-p, ma-sa... 4- Bir ün süz + bir ün lü + bir ün süz : yaz, dil, yük-sek, ba -kan... 5- Bir ün lü + iki ün süz: üst, alt, rk... 6- Bir ün süz + bir ün lü + iki ün süz: Türk, yurt, genç, k rk... 20 TÖMER Gazi Üniversitesi
1- A a da ki cüm le ler de bu lu nan in ce ün lü le rin al t n çi zi niz. Biz TÖ MER de ö ren ci yiz. Bu gün ha va gü zel dir. Bu gün pa zar te si. Sen, yor gun sun. 2- A a da ki cüm le ler de bu lu nan sert ün süz le rin al t n çi zi niz. Her sa bah 7.00 de kal ka r m. Biz Türk çe ö re ni yo ruz. im di oto bü se bi ni yo ruz. Oku lu muz Mal te pe de dir. 3- A a da ki ke li me le ri he ce le re ay r n z. Mer ha ba Ah met! Mer-ha-ba Ah-met Ne re li si niz?... Alen Bo nak t r.... Ben Tür ki ye de ya yo rum.... Ya mur ya yor.... 4- A a da ki he ce yan l la r n dü zel ti niz. Yan l Do ru s -n -f s -n f ok-ul... kal-em... si-lgi... du-va-r... gaz-et-e... o-tob-üs... do-lmu... kor-id-or... ça-nta... TÖMER Gazi Üniversitesi 21
3- BÜYÜK ÜNLÜ UYUMU Türk çe de 8 ün lü var d r: a, e,, i, o, ö, u, ü. Bun la r n 4 ü ka l n, 4 ü in ce dir. Kal n Ünlüler a,, o, u, nce Ünlüler e, i, ö, ü Kural : Ke li me nin ilk he ce sin de ka l n ün lü var sa, di er he ce ler de ki ün lü ler de ka l n olur; ilk he ce de in ce ün lü var sa, son ra ki hecelerdeki ün lü ler de in ce olur. Bu na bü yük ün lü uyu mu de nir. yap-rak ö -ret-men ka-p ye- il y l-d z gü-ne ku-lak yü-zük Kural :Türk çe de ek ler de bu ku ra la uyar. Ek ler, ke li me le rin son he ce sin de ki ün lü ye uyar. a aç-lar ku zu-lar ütü-ler k z-lar ke di-ler göz-ler masa-lar yumurta-lar A a da ki büyük ünlü uyumuna uyan kelimeleri örnekteki gibi inceleyiniz. ke li me ler 1. he ce 2. he ce 3. he ce 4. he ce ma-sa ka l n ka l n ö -ret-men ço-cuk ar-ka-da mer-di-ven ka-la-ba-l k i-le-ti- im in ce 22 TÖMER Gazi Üniversitesi
A a da ki ek ler ba zen ünlü uyumuna uymaz. -da /ta : mes lek-ta -le yin : sa bah-le yin -(i)yor : bi li-yor -(i) mtrak : ek i-mtrak -gil : ba bam-gil -ken : ba kar-ken -ki(-kü) : ak am-ki Kural : Son he ce sin de ka l n ün lü bu lu nan ba z yabancı ke li me le re daima in ce ün lü lü ek ge lir: sa at, rol, harf, kalp, hâl, harp, al kol, sem bol, se ya hat, ef kat, pet rol, me tal, ha yâl, kris tal, ami ral... sa at-ler sa at-e sa at-i sa at-te rol-ler rol-e rol-ü rol-de harf-ler harf-e harf-i harf-te kalp-ler kalb-e kalb-i kalp-ler a b c ç d e f g ğ h i j k l m n o ö p r s ş t u ü v y z A a da ki ke li me le ri bü yük ün lü uyu mu na gö re in ce le yi niz. ( var= / yok=x) san dal ye du var te le fon k ka lem ka p göm lek mey dan ö ren ci gi tar ba ba bi le zik X TÖMER Gazi Üniversitesi 23
4- ÜNSÜZ UYUMU Türk çe de ün süz ler iki gru ba ay r l r. Sert Ünsüzler ç, f, h, k, p, s,, t Yumu ak Ünsüzler b, c, d, g,, j, l, m, n, r, v, y, z Kural : Tür ki ye Türk çe sin de yu mu ak ün süz le ve ya ün lü ile bi ten bir ke li me den son ra yu mu ak ün süz le ba la yan bir ek ge lir. de niz -de ma sa -da yu mu ak yu mu ak ün lü yu mu ak du var -dan san dal ye -de yu mu ak yu mu ak ün lü yu mu ak Kural : Ke li me nin so nun da sert ün süz var sa, ek te ki ilk ün süz de sert olur. Yan l Do ru ki tap -da ki tap -ta sert yu mu ak sert sert yurt -dan yurt -tan sert yu mu ak sert sert 24 TÖMER Gazi Üniversitesi
1) A a da ki ke li me le re -de eki ni ek le yi niz. (Ün süz uyu mu na ve bü yük ün lü uyu mu na dik kat edi niz.) ev-de ta bi at-ta sa hil... göz... okul... ka p... a aç... top rak... kalp... se pet... oto büs... ma sa... s n f... asan sör... 2) A a da ki cüm le le ri -den ekiy le ta mam la y n z. Ar ka da m plâj... ge li yor. Sen ül ken... ne za man ay r l d n? Ben her tür mü zik... ho la n r m. Biz her gün An ka ra... K r k ka le ye gi de riz. On lar TÖ MER... ç kt lar. Za val l ço cuk üçün cü kat... dü mü. Pen ce re... yola bak yorum. TÖMER Gazi Üniversitesi 25
5- ÜNSÜZ YUMUŞAMASI Tür ki ye Türk çe sin de, so nun da p, ç, t, k sert ün süz le ri bulunan sözcükler ün lü ile ba la yan bir ek al n ca yu mu ar ve b, c, d, olur. Bu na gö re p b, ç c, t d ve k ye dö nü ür. Bu ku ra la ün süz yu mu a ma s de nir. p b ke bap- ke ba b ki tap-a ki ta ba t d ç c k umut-a umuda kurt-u kur du a aç-a a a ca bay rak- bay ra k l ç- k l c ku lak-a ku la a Ünsüz yumu amas na u ramayan kural d (istisna) kelimeler: Tek he ce li ler iç, et, üç, ip, k rk, top, sert, saç, a k, kaç? kart, zevk, çek, kat, kök, semt, kip, kök, fark, art, park, Türk... ki He ce li ler gay ret, se pet, mil let, ef kat, has ret, nef ret, hu kuk, ba kent, dik kat, dev let, fi yat, pi lot, ir ket, tu rist, bir kaç, as falt, ra hat, öh ret, hiz met, da vet, pa ket, me rak, soh bet, üc ret, mar ket, cen net, ti ört, ba sit, sa nat, bi let, hat tat, ni yet, ka n t, saat... Üç He ce li ler san da let, mil li yet, bi sik let, se ya hat, zi ya ret, lû napark, ih ra cat, in ter net, mü lâ kat, mem le ket, ha re ket, ta bi at, ast ro not, ci na yet, va si yet... Dört He ce li ler me de ni yet, fa ali yet, me zu ni yet, olim pi yat, ede bi yat, cum hu ri yet, mezuniyet... 26 TÖMER Gazi Üniversitesi
1) A a da ki al t çi zi li ke li me le rin ek siz e kil le ri ni ya z n z. Ten ce re nin ka pa ne re de? ka pak Tuz lu u ver!... Ördek havuzda yüzüyor.... Do la b n için de çan tam var.... Bu üst ge çi di ye ni yap t lar.... Kra l n ta c var.... 2) A a da ki cüm le le ri ta mam la y n z. (Ün süz yu mu a ma s na dik kat edi niz.) cep Pan to lo nu mun ce bi y r t k. se bep Bu ola y n se be...ini bu lu nuz. ki lit Ka p n n ki li...i bo zuk. ço cuk Ço cu...un eli ya ra l d r. ek mek Ek me...imiz ta ze dir. a aç A a... n yap rak la r sar. göm lek, renk Göm le...in ren...i mavidir. TÖMER Gazi Üniversitesi 27
3) A a da ki ke li me le re ün lü le ri ge ti ri niz. -u / koltuk... - / ka k... -a / kurt... -i/ bebek... - / a aç... -ü / süt... 28 TÖMER Gazi Üniversitesi