Editör Dr. Öğr. Üyesi Nihat Kurt GENEL HUKUK Yazarlar Dr. Öğr. Üyesi Nagehan Kırkbeşoğlu. Dr. Öğr. Üyesi Özge Tuçe Gökalp Dr. Öğr. Üyesi Rukiye Mehtap Özlü Dr. Öğr. Üyesi Ümmügülsüm Kılıç Asuman Çapar Dilek Karaman Nilgün Dolmacı Pınar Çetin
Editör Dr. Öğr. Üyesi Nihat Kurt Genel Hukuk ISBN: 978-605-9498-34-0 Kitapta yer alan bölümlerin sorumluluğu yazarlarına aittir 1. Baskı 2018 Bu kitabın basım,yayın ve satış hakları Lisans Yayıncılığa aittir.anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri mekanik,elektronik veya başka yöntemlerle çoğaltılamaz basılamaz ve dağıtılamaz. Hamit Işık Lisans Yayıncılık Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti. Tahtakale Mah. Hicret Sokak No:8/A Avcılar-İSTANBUL e-posta : lisans@lisansyayincilik.com.tr www.lisansyayincilik.com.tr
ÖNSÖZ Türkiye son yıllarda sosyo-ekonomik, teknolojik gelişmeler ve 2017 yılında yapılan referandum ile Anayasa mızda değişiklikler ile yürütme alnında oluşan değişim sonucu kurumsal yapı ve işleyiş açısından reform sayılabilecek değişimleri içermektedir. Bu süreçte, başta 1982 Anayasa sında olmak üzere özellikle kamu hukukundaki yenilikler ile devam etmiş ayrıca pek çok yasada çağın gereklerine uygun yeni düzenlemelere gidilmiştir. İç ve dış dinamiklerin belirleyiciliğinde yaşanan toplumsal dönüşümün ortaya çıkardığı ihtiyaçların karşılanabilmesi amacıyla, özellikle yasama organının yoğun mesaisi göze çarpmaktadır. Hukuksal değişimin yaşandığı böyle bir ortamda hukukla ilgili uzun süreli kalıcı bir eser yazmanın zorluğunu da belirtmek gerekir. Bu kitap, üniversitelerin değişik fakültelerindeki öğrencilere hukukla ilgili temel kavramları, hukukun sistematiğini, hukuk düşüncesini ve mantığını tanıtıp, genel düzeyde hukuk alanında fikir sahibi olmaları için kaynak bir kitap olarak hazırlanmıştır. Kitabın sistematiği içerisinde ilk bölümde hukuk ve toplumsal düzen kuralları, ikinci bölümde hukukun kaynakları, üçüncü bölümde hukuk kurallarının uygulanması, dördüncü bölümde haklar, beşinci bölümde pozitif hukukun bölümleri I olarak kamu hukuku dalları, altıncı bölümde pozitif hukukun bölümleri II olarak özel hukukun dalları, yedinci bölümde pozitif hukukun bölümleri III olarak karma hukuk dalları ve sekizinci bölüm olarak Türk Yargı Sistemi, yargı kurumları ve dava türleri olarak düzenlenmiştir. Çalışmada emeği geçen yazar arkadaşlara ve bu çalışmanın her aşamasını organize ederek bu kitabın oluşumunu sağlayan Lisans Yayıncılık ilgililerine teşekkür ederim İstanbul, 2018 Editör Dr. Öğr. Üyesi Nihat Kurt III
IV
İÇİNDEKİLER Önsöz III Bölüm 1 HUKUK VE TOPLUMSAL DÜZEN KURALLARI I. Toplumsal Yaşam ve Toplumsal Düzen Kuralları II. Toplumsal Düzen Kuralları A. Din Kuralları B. Ahlak Kuralları C. Örf ve Adet (Gelenek-Görenek) Kuralları D. Görgü (Adab-ı Muaşeret) Kuralları E. Hukuk Kuralları III. Hukuk Kurallarının Diğer Toplumsal Düzen Kurallarıyla Mukayesesi IV. Hukuk Kavramı ve Hukukun Çeşitli Anlamları A. Hukuk Kavramı B. Hukukun Çeşitli Anlamları V. Hukukun Amacı ve Fonksiyonları VI. Hukuk Kurallarının Özellikleri VII.Hukukta Yaptırım ve Yaptırım Türleri A. Genel Olarak B. Yaptırımın Niteliği C. Yaptırımın Özellikleri D. Yaptırımın Tarihsel Süreci E. Yaptırım Türleri VIII. Hukuk Sistemleri A. Kara Avrupası Hukuk Sistemi B. Anglo Sakson Hukuk Sistemi C. İslam Hukuku Sistemi D. Sosyalist Hukuk Sistemi 15 16 16 17 18 20 21 21 22 23 24 25 28 33 35 35 35 36 36 37 39 40 40 40 41 42 V
Bölüm 2 HUKUKUN KAYNAKLARI I. Aslî (Bağlayıcı) Kaynaklar A. Yazılı Kaynaklar 1. Anayasa 2. Kanun 3. Kanuna Denk Metinler a. Uluslararası Andlaşmalar b. OHAL Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi c. TBMM İçtüzüğü 4. Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi 5. Yönetmelik 6. Adsız Düzenleyici İşlemler 7. İçtihadı Birleştirme Kararları B. Yazılı Olmayan Kaynaklar (Örf ve Âdet Hukuku) II. Yardımcı (Bağlayıcı Olmayan) Kaynaklar A. Bilimsel Görüşler (Doktrin) B. Mahkeme İçtihatları C. Mukayeseli Hukuk Kuralları Bölüm 3 HUKUK KURALLARININ UYGULANMASI I. Kanunlaştırma A. Kanunlaştırma Yöntemleri 1. Somut Olay Yöntemi (Hadiseci Metot) 2. Soyut Kural Koyma Yöntemi (Mücerret Yöntem) B. Türkiye de Kanunlaştırma Hareketleri II. Hukuk Kurallarının Nitelik Bakımından Uygulanması A. Emredici Hukuk Kuralları B. Tamamlayıcı Hukuk Kuralları C. Tanımlayıcı Hukuk Kuralları D. Yorumlayıcı Hukuk Kuraları E. Yetkilendirici Hukuk Kuralları III. Hukuk Kurallarının Yer Bakımından Uygulanması A. Kanunların Mülkiliği İlkesi (Yersellik İlkesi) B. Kanunların Şahsiliği (Kişisellik İlkesi) IV. Hukuk Kuralarının Zaman Bakımından Uygulanması A. Yazılı Hukuk Kurallarının Yürürlüğe Girmesi B. Yazılı Hukuk Kurallarının Yürürlükten Kalkması 43 44 45 46 50 53 53 55 56 57 59 61 62 63 66 66 67 69 70 71 72 74 75 75 77 78 79 80 82 82 84 84 85 85 87 88 90 VI
C. Hukuk Kurallarını Geriye Uygulanma Durumu V. Hukuk Kuralarının Anlam Bakımından Uygulanması A. Yorum Türleri B. Yorum Yöntemleri 1. Lafzi Yorum 2. Tarihsel Yorum 3. Amaçsal Yorum VI. Hukuk Kurallarının Uygulanmasında Başvurulan İlkeler A. Kıyas (Örnekseme, Analogia) B. Evleviyet (Öncelikle Uygulama, Yeğleme) C. Zıt Anlamdan Hüküm Çıkarma (Aksi ile İspat) VII. Hakimin Hukuk Yaratması ve Takdir Yetkisi Bölüm 4 HAKLAR I. Hak Kavramı II. Hakların Konusu ve Hakkın Sahipleri III. Hakkın Türleri A. Kamu Hakları- Özel Haklar Ayırımı B. Kamu Hakları 1. Kişi Hakları (Negatif Statü Hakları): 2. Sosyal ve Ekonomik Haklar (Pozitif Statü Hakları) 3. Siyasal Haklar ve Ödevler (Aktif Statü Hakları) C. Özel Haklar 1. Hakkın Para ile Ölçülebilir Değeri Bulunup Bulunmamasına Göre Özel Haklar 2. Hak Sahibinin Hakkını İleri Sürebileceği Çevre Açısından Özel Haklar 3. Devredilebilir Olup Olmamalarına Göre Özel Haklar 4. Hukuki Etkilerine Göre Özel Haklar IV. Hakkın Kazanılması V. Hakkın Kaybedilmesi VI. Hakkın Korunması A. Hakkın Talep Yolu İle Korunması B. Hakkın Dava Yolu İle Korunması C. Hakkın Cebri İcra Yolu İle Korunması D. Hakkın, Hak Sahibinin Bizzat Kendi Gücü İle Korunması 1. Meşru Savunma (Haklı Savunma) 91 93 94 96 96 98 99 100 101 103 104 104 106 109 110 111 113 113 114 116 116 117 117 117 118 120 121 122 124 125 126 126 127 127 128 VII
2. Zorunluluk Hali (Zorda Kalma) 3. Hakkına Yönelik Tehlikeye Karşı Korunma (Kuvvet Kullanma) Bölüm 5 POZİTİF HUKUKUN BÖLÜMLERİ I KAMU HUKUKU DALLARI I. Kamu Hukuku- Özel Hukuk Ayrımında Kullanılan Ölçütler A. Menfaat Ölçütü B. İlişkilerin Tarafları Ölçütü C. İrade Serbesti Ölçütü D. Egemenlik Ölçütü E. Pragmatik ölçüt II. Ölçütleri Reddeden Görüşler III. Ölçütlerin Yetersizliği ve Karma Nitelikli Hukuk Kuralları IV. Kamu Hukuku Dalları A. Genel Kamu Hukuku B. Anayasa Hukuku 1. Türk Anayasa Hukukunun Tarihsel Gelişimi 2. 1982 Anayasası a. Anayasaya Hâkim Olan Temel İlkeler C. İdare Hukuku 1. İdare Hukukunun Düzenleme Alanı 2. İdare Hukukunun Konusu a. İdarenin Görevleri b. Türkiye nin İdari Teşkilatlanması c. İdarinin İşlemleri d. Kamu Personeli e. İdarenin Denetimi D. Ceza Hukuku 1. Ceza Hukukunun Konusu a. Suç b. Ceza c. Önemli Kavramlar 2. Ceza Hukukuna Hakim İlkeler E. Uluslararası Hukuk 1. Uluslararası Hukukun Konusu 2. Uluslararası Hukuka Hakim Olan İlkeler F. Vergi Hukuku 128 129 130 133 134 134 135 136 136 138 138 139 140 141 141 141 146 147 159 160 161 161 162 164 165 166 167 168 168 169 170 173 175 175 176 177 VIII
1. Vergi Hukukunun Konusu ve Kapsamı G. Vergi Hukukuna Hakim İlkeler H. İcra ve iflas Hukuku 1. İcra ve İflas Hukuku Konuları ve Kapsamı 2. İcra ve İflas Hukukuna Hâkim Olan İlkeler J. Yargılama Hukuku 1. Yargılama Hukukuna Hakim İlkeler 2. Yargılama Hukuku Dalları a. Medeni Yargılama Hukuku b. Ceza Yargılama Hukuku c. İdari Yargılama Hukuku d. Anayasa Yargısı Bölüm 6 POZİTİF HUKUKUN BÖLÜMLERİ II ÖZEL HUKUKUN DALLARI I. Medeni Hukuk A. Kişiler Hukuku 1. Gerçek Kişiler 2. Kişisel Durum 3. Tüzel Kişiler B. Aile Hukuku C. Miras Hukuku 1. Mirasçılık a. Yasal Mirasçılık b. Ölüme Bağlı Tasarruflar ve Atanmış Mirasçılık 2. Mirasın Kazanılması ve Reddi D. Eşya Hukuku 1. Eşya ve Zilyetlik 2. Ayni Haklar a. Mülkiyet b. Sınırlı Ayni Haklar E. Boçlar Hukuku 1. Genel Olarak 2. Borcun Kaynakları II. Ticaret Hukuku A. Ticari İşletme Hukuku 1. Ticari İşletme 2. Tacir 177 178 180 180 181 182 182 183 183 184 185 186 187 189 190 192 193 203 205 210 216 217 218 221 223 224 224 225 226 230 232 232 233 237 237 238 230 IX
B. Şirketler Hukuku 1. Adi Şirket 2. Ticaret Şirketleri C. Kıymetli Evrak Hukuku D. Deniz Ticareti Hukuku E. Sigorta Hukuku III. Devletler Özel Hukuku A. Kanunlar İhtilafı B. Vatandaşlık Hukuku C. Yabancılar Hukuku Bölüm 7 POZİTİF HUKUKUN BÖLÜMLERİ III KARMA HUKUK DALLARI I. Medeni Yargılama Hukuku A. Genel Olarak B. Yargılama Türleri C. Medeni Yargılama Hukukunda Görev ve Yetki Kavramları D. Medeni Yargılama Hukukunda Delil II. İcra ve İflas Hukuku A. Genel Olarak B. İcra Hukuku 1.İlamsız Takip 2.İlamlı Takip C. İflas Hukuku D. Konkordato III. İş Hukuku A. Genel Olarak B. Bireysel İş Hukuku C. İş Hukukunun Temel Kavramları D. Ücret ve Türleri E. İş Sözleşmesi ( Hizmet Akdi) 1. Genel Olarak 2. İş Sözleşmesinin Türleri 3. İş Sözleşmesinin Fesih Yoluyla Sona Ermesi F. Çalışma Süreleri G. Yıllık İzinler IV. Sosyal Sigortalar Hukuku V. Banka Hukuku 240 240 241 245 248 248 249 249 249 252 256 261 262 262 264 265 265 266 266 267 268 269 270 271 271 271 272 273 274 275 275 275 276 277 278 278 280 X
VI. Sermaye Piyasası Hukuku VII. Fikri Hukuk VIII. Hava Hukuku IX. Çevre Hukuku X. Toprak Hukuku XI. Bilişim Hukuku Bölüm 8 TÜRK YARGI SİSTEMİ, YARGI KURUMLARI VE DAVA TÜRLERİ I. Türk Yargı Sistemi ve Yargı Kurumları A. Anayasa Yargısı 1. Anayasa Mahkemesinin Yapısı ve Çalışma Usulü a. Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu b. Çalışma ve Yargılama Usulü 2. Anayasa Mahkemesinin Görevleri a. Anayasaya Uygunluk Denetimi Yapmak b. Bireysel Başvuruları Karara Bağlamak c. Siyasi Partilerle İlgili Görevleri d. Yüce Divan Görevi e. Diğer Görevleri B. Adli Yargı 1. Ceza Yargısı 2. Medeni Yargı C. İdari Yargı D. Uyuşmazlık Yargısı E. Yargı Fonksiyonu Yapan Diğer Kurumlar 1. Sayıştay 2. Yüksek Seçim Kurulu II. Dava Türleri A. Ceza Davası B. Hukuk Davaları 1. Çekişmesiz Davalar 2. Çekişmeli Davalar C. İdari Davalar 282 283 286 287 289 290 293 297 298 300 300 300 301 302 302 304 305 306 306 306 307 310 312 314 315 315 315 316 316 317 317 318 319 320 XI
XII