Rehberlik 2. Rehberlikte Başlıca Hizmet Türleri Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu
2. Rehberlikte Başlıca Hizmet Türleri 2.1. Hizmetin Verildiği Kişi Sayısına Göre Bireysel Rehberlik, Grupla Rehberlik, Bireysel Danışma, Grupla Danışma 2.2. Verilen Hizmetin İşlevine Göre Uyum Sağlayıcı, Yönlendirici, Ayarlayıcı, Geliştirici, Önleyici, Tanımlayıcı 2.3. Hizmetin Verildiği Öğretim Kademesine Göre Okul Öncesi, İlköğretim, Ortaöğretim, Yükseköğretim 2.4. Hizmetin Yoğunlaştığı Problem Alanına Göre Eğitsel rehberlik, Mesleki rehberlik, Kişisel rehberlik 2.5. Hizmetin Verildiği Alanlara Göre Eğitim alanında rehberlik, Sağlık alanında rehberlik Sosyal yardım alanında rehberlik, Endüstri alanında rehberlik 7.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 2
Rehberlik Türleri Rehberlik hizmetlerinin sınıflandırılmasında amaç, rehberlik hizmetlerinin daha ayrıntılı anlaşılmasıdır. Rehberlik hizmetleri bir bütünlük içinde planlanan, yürütülen ve değerlendirilen hizmetlerdir. Rehberlik türleri incelenirken bunların birbirinden kopuk olduğu düşünülmemelidir. Rehberlik çeşitleri 5 grupta incelenmiştir; 1.Hizmetin Verildiği Kişi Sayısına Göre a. Bireysel Rehberlik, b. Grupla Rehberlik, c. Bireysel Danışma, d. Grupla Danışma 2. Verilen Hizmetin İşlevine Göre a. Uyum Sağlayıcı, b. Yönlendirici, c. Ayarlayıcı, d. İyileştirici (çare bulucu) rehberlik e. Geliştirici, f. Önleyici, g. Tanımlayıcı h. Krize müdahale 3. Hizmetin Verildiği Öğretim Kademesine Göre a. Okul Öncesi b. İlköğretim, c. Ortaöğretim, d. Yükseköğretim 4.Hizmetin Yoğunlaştığı Problem Alanına Göre a. Eğitsel rehberlik b. Mesleki rehberlik c. Kişisel rehberlik 5.Hizmetin Verildiği Alanlara Göre a. Eğitim alanında rehberlik b. Sağlık alanında rehberlik c. Sosyal yardım alanında rehberlik d. Endüstri alanında rehberlik 7.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 3
2.1. Hizmetin Verildiği Kişi Sayısına Göre : Rehberlik ve psikolojik danışma hizmetinin belirli bir anda yöneldiği kişi sayısı ölçüt alındığında, Rehberlik hizmetlerini; a. Bireysel rehberlik b. Grup rehberliği Psikolojik danışmayı da; c. Bireysel psikolojik danışma d. Grupla psikolojik danışma olarak ayırmak mümkündür. Rehberlik hizmetleri, bireysel sorunlardan çok bireysel farklılıklara dönük bir rehberliktir. Psikolojik danışma ise; danışanın daha çok duyuşsal özelliklerine yoğunlaşılır. Psikolojik danışma, bu alanda yetişmiş, gerekil bilgi ve beceriye sahip kişilerce, profesyonel olarak verilir. 7.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 4
a. Bireysel Rehberlik: Bireyin uygun seçimler yapabilmesi, kararlar alabilmesi ve çevresine uyum sağlayabilmesi için ihtiyacı duyacağı bir rehberliktir. Bireysel olarak farklılaşan ihtiyaçlar bu rehberlik türünde karşılanmaya çalışır. Tek tek bireylere dönük bilgilendirme hizmeti sunulur. Danışman ile danışan arasındaki ilişkinin niteliği, -psikolojik danışma ilişkisinde olduğu gibi- özel bir etkileşim gerektirmez. Bu bakımdan bireysel rehberlik bilişsel ve gündemlidir. Öğretmenler, psikolojik danışmanlar ya da konunun içeriğine bağlı olarak bilgi sahibi olan kişiler tarafından verilebilir Süresi, bireyin ihtiyacına veya konuya bağlı olarak bir ya da birkaç saati bulabilir. Konular daha ziyade; Alan, ders ya da meslek seçimi, çevrede bireye açık olan fırsatlar, çeşitli mesleklerin tanıtımı, burs, kredi yurt imkanları, okulun disiplin kuralları gibi daha çok bilgi vermeye dönük konulardır.. 7.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 5
b. Grupla Rehberlik: Bu hizmet, danışanların psikolojik gelişimlerinden öte, bilişsel süreçleri üzerinde odaklanmaktadırlar. 10-15 kişilik gruplarla ya da sınıftaki tüm öğrencilerle yürütülen bilgilendirme hizmetlerdir. Bireyin gelişmesine, kendini ve sahip olduğu imkanları tanımasına, gerçekçi ve uygun planlar yapmasına ilişkin grup etkinlikleri ve süreçlerdir. Grup rehberliği çalışmalarında daha çok öğrencilerin kendileriyle ilgili veya olgusal konularda bilgilenmelerini sağlayarak gelişimlerine yardımcı olmak hedeflenir. İhtiyaçlar bireysel olarak farklılaşmakla birlikte, bazı ihtiyaç alanları ortaktır. 7.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 6
c. Bireysel Psikolojik Danışma: Bir danışan ve bir psikolojik danışman arasında kurulan psikolojik yardım ilişkisidir. Bireylere, daha çok duygusal süreçlerin geliştirilmesi amacıyla psikolojik yardımların sunulduğu hizmetlerdir. Bilgi verme ile çözümlenemeyecek problem durumları psikolojik danışma yardımını gerektirir. Bireysel psikolojik danışma hizmetini yalnızca bu alanda eğitim almış olan psikolojik danışmanlar, yani okul rehber öğretmenleri yürütebilmektedir. Sınıf öğretmenleri bireysel ya da grupla psikolojik danışma hizmetlerini sunamazlar. Bireysel psikolojik danışma duyuşsal ve gündemsizdir. Genellikle haftada 1 gün 45-50 dakikalık 8-10 oturum halinde yürütülen bir süreçtir. Kişisel, ailesel ya da arkadaşlarla ilgili yaşanan sorunların çözümüne yardım, karar verme konusunda yardım gibi daha çok bireyin özel konularıdır 7.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 7
d. Grupla Danışma: Grupla psikolojik danışmada ise bir psikolojik danışman ile birden çok danışanın bulunduğu bir grupla terapötik ilişki kurma şeklidir. Bireysel psikolojik danışma hizmetleri alma özelliği olan öğrenciler de dahil olmak üzere, ortak sorunlara sahip bireyleri odağına alan hizmet türüdür. Bu hizmet, bireyin yalnız olmadığını düşünmesini ve daha net bir şekilde sorunlarını ifade edebilmesini sağlar. Benzer sorunlarla uğraşanların varlığı bireye mücadele gücü katar. 7.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 8
2.2. Verilen Hizmetin İşlevine Göre: Verilen hizmetin temel işlevlerine göre rehberlik türleri; a. Uyum sağlayıcı rehberlik b. Yöneltici rehberlik c. Ayarlayıcı rehberlik d. İyileştirici (çare bulucu) rehberlik e. Geliştirici rehberlik f. Önleyici rehberlik g. Tamamlayıcı rehberlik h. Krize müdahale 7.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 9
a. Uyum sağlayıcı rehberlik: Okullarda uyum sorunu gösteren öğrencilere yardım eden etkinlikleri kapsar. Her yaş grubuna basit ya da ciddi problemi olan, aşırı uyumsuz davranan bireylere yönelik yardım sürecidir. Okullarda en çok karşılaşılan sorunlardan biri uyumsuzluklardır. Amaç, uyum sorunu gösteren bireyin problemlerinin nedenini ortaya koyup, çözüm yolları bulmasına yardımcı olmaktır. Problemli öğrencilerin tespit edilerek danışmana yönlendirilmesi de uyum sağlayıcı rehberlik kapsamındadır. Ayrıca öğrencilerin köyden kente göç, demokratik yaşam tarzı gibi faktörler sonucu meydana gelen değişimlere uyum sağlamasına ve uyum sorununun çözümüne yardımcı olmak uyum sağlayıcı rehberliğin kapsamına girmektedir. 7.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 10
b. Yöneltici rehberlik: Bireyin ilgi ve yeteneklerine uygun alan, ders, okul ve meslek seçmesine yardım etkinliklerini içerir. Günümüzde okulların programları, okul türleri ve meslek sayısı arttığından rehberliğin bu yönü özel bir önem kazanmıştır. Yöneltici rehberlik bireysel farklılıklara göre ders, alan, okul ve meslek seçiminde verilecek rehberlik hizmetlerini kapsamaktadır. Bireyler kendi özelliklerine uygun alan ve mesleklerde daha verimli ve mutlu olacaklarından, öğrencinin doğru seçimler yapmasını sağlamak son derece önemlidir. Bireyi tanımaya yönelik rehberlik hizmeti ile birlikte yürütülmelidir. Kişinin ilgi, yetenek, ihtiyaç ve kişilik yapısının önceden tespit edilmesi gerekmektedir 7.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 11
c. Ayarlayıcı rehberlik: Eğitimin planlanmasında, müfredat programlarının hazırlanmasında ve geliştirilmesinde ayarlayıcı rehberlik hizmetinden faydalanılır Bireyin ilgi, yetenek ve gereksinimlerine göre program yapılmasına hizmet eden rehberlik anlayışıdır. Ayarlayıcı rehberlik öğrenciye doğrudan değil dolaylı olarak hizmet eder. Program, eğitim planlayıcı ve programlayıcılarına yönelik rehberlik hizmetidir. Bu amaçla eğitim yöneticilerine, bireysel farklılıklara uygun programlar geliştirmeleri konusunda yol gösterir. Çağdaş eğitim anlayışı bireysel farklılıklara uygun programlar geliştirmeyi gerekli kıldığından, eğitim anlayışının değişmesiyle birlikte rehberliğin ayarlayıcı yönünün önemi de artmıştır. 7.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 12
d. İyileştirici (çare bulucu) rehberlik; Öğrenciler, sosyal, kişisel, duygusal ya da psikolojik bakımlardan uygun olmayan davranışlar geliştirebilirler. Gelişim sürecinde çocukların kazanmış oldukları istenmeyen özellikleri ortadan kaldırıp, bunların yerine uygun özellikler yerleştirilmesini hedefler. Tanısı konulan bir problemlerin kalıcı bir biçimde çözümü için, bireyin yetersizliklerinin giderilmesi, süre gelen problemlerin iyileştirilmesidir. Çare bulucu rehberlik ile bireyin yetersizliklerine odaklanılmakta ve onun istenmeyen davranışı düzeltilmeye çalışılmaktadır. Durum, krizde olduğu gibi anlık bir müdahale olmayıp, kalıcı bir çözüm üretmeye dönüktür. Özgüveni yetersiz öğrencilerin bu özelliklerini yükseltmek veya saldırganlık, tırnak yeme gibi istenmeyen davranış bozukluklarını düzeltmeye yönelik çalışmalar iyileştirici rehberlik kapsamındadır. 7.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 13
e. Geliştirici rehberlik: Bireylerin gelişimsel sorunlarını çözmeye ve bu sorunlarla etkili bir şekilde başa çıkmalarında yardımcı olan rehberlik hizmetidir. Bu görüşe göre bir önceki gelişim dönemini başarıyla geçenlerin bir sonraki gelişim dönemini başarıyla atlatacaklardır. Bu anlayış, normal gelişim sürecinde bireyin zihinsel, duygusal, sosyal-psikolojik, fiziksel olan bütün yönleri ile kapasitesine en uygun bir gelişim düzeyi göstermesi üzerinde odaklaşır Yani eğitim programlarının gelişimsel rehberlik anlayışına uygun olarak düzenlenmesi üzerinde durur. Öğrencilerin gelişim dönemleri dikkate alınarak okul rehberlik programlarında bedensel, zihinsel, duygusal ve psiko-sosyal yönlerden gelişmelerini sağlayacak etkinliklere yer verilmesini önemser. Kriz yönelimli olmak yerine önleyici, geliştirici ve koruyucudur. 7.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 14
f. Önleyici (koruyucu) rehberlik: Problem ortaya çıkmadan problem olabilecek durumları tahmin etmek ve onları durdurmaya çalışmaktır. Öğrencilerin, ilerde karşılaşabilecekleri problemleri önceden tahmin edilerek, gerekli önlemlerin alınmasını amaçlar Olumsuz davranışları ortaya çıkarmadan ve olumsuz etkileri görülmeden önlenmesini sağlamayı amaçlar. Öğrenciler, kendileri için zararlı olabilecek tehlikeli durumlar hakkında önceden eğitilir. Bu durumların kendilerine verebileceği zararlar hakkında bilinç oluşturulur. Öğrenme güçlüklerini ortaya çıkaracak durumların tespitinin yapılması, ortam ayarlaması yapmak önleyici rehberliğin içindedir. Sağlıkla ilgili verilen bilgiler, trafik kurallarının öğretilmesi gibi hizmetler bu türdendir. Disiplin çalışmaları da bu rehberlik alanına dahildir. 7.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 15
g. Tamamlayıcı rehberlik: Rehberliğin bir diğer işlevi de öğretim etkinliklerini tamamlayıcı etkinliklerdir. Örgün eğitim kurumlarında gerçekleştirilen öğretim etkinlikleri, rehberlik hizmetleri ile birlikte sürdürülürse verimli olur. Bu yüzden öğretimi planlayan, yürüten ve değerlendiren görevlilerin gelişimsel rehberlik anlayışını benimsemeleri önem taşımaktadır. Öğrencilerle yüz yüze olduklarından, özellikle öğretmenlerin tamamlayıcı rehberlik konusunda bilgilendirilmeleri çok önemlidir. 7.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 16
h. Krize müdahale; Kriz rehberliği acil durumlarla ilgili bir rehberlik yaklaşımıdır. Bu yaklaşımda danışmanın, problem oluşmadan önce herhangi bir müdahalesi söz konusu değildir. Bu tür bir rehberlik yardımı daha çok beklenmedik bir biçimde aniden de ortaya çıkan ve hemen müdahaleyi gerektiren problem durumları için söz konusudur. Ani olarak ortaya çıkan krizler, hayatın rutin akışını bozduğu için acil müdahale gerektirir. Kazalar, doğal afetler, şiddet olayları gibi kriz durumlarında olaya acilen müdahale etmek gerekir. Bu durumda rehber öğretmenler diğer etkinlikleri iptal ederek bireysel ya da grupla danışmanlık yapabilirler. Diğer okullarla, ebeveynlerle görüşebilir, öğretmenlere bu konuda destek verebilir ve etkilenen öğrencileri izlemeye alabilirler. Böyle durumlarda danışmanın çok acele davranarak, danışanın zarar görmesini önlemeye çalışmalıdır. 7.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 17
Uyuşturucu ve madde bağımlılığının zararları hakkında İlköğretim I. kademe öğrencilerine yönelik rehberlik etkinlikleri düzenlenmiştir. Burada rehberliğin hangi işlevi gerçekleştirilmeye çalışılmaktadır? A. Önleyici B. Ayarlayıcı C. Geliştirici D. Uyum sağlayıcı E. Tamamlayıcı Cevap: A 7.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 18
2.3. Hizmetin Verildiği Öğretim Kademesine Göre: Okulların yapı ve işlevleri, amaçları ve okullardaki öğrencilerin gelişim ihtiyaçları birbirinden farklıdır. O nedenle örgün eğitim sistemi, birbiriyle ilintili kademeler şeklinde düzenlenmiştir. Farklı öğretim kademelerinde verilen rehberlik hizmetleri de farklılaşmaktadır. Genel olarak hangi eğitim basamağında verilirse verilsin rehberlik hizmetlerinin amacı ve genel ilkeleri değişmez. Ancak bu genel amaç içinde yer alan daha alt ve özel amaçlar ve bunları gerçekleştirmede uygulanacak programlar, seçilen teknikler, kullanılacak teknik ve yöntemler değişebilir. Örgün eğitim sistemi birbirine bağlı dört kademede şekillenmiştir: a. Okul Öncesi, b. İlköğretim, c. Ortaöğretim, d. Yükseköğretim 7.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 19
a. Okulöncesi Eğitimde Rehberlik (3-6 yaş grubu): Çocukların sosyal, bilişsel zihinsel ve psikomotor gelişimini esas alan bir eğitim kademesidir. Resmi ve özel anaokulu ve ana sınıfı adıyla çocukları aynı zamanda ilköğretime hazırlar. Bireyin ilgi ve yetenekleri doğrultusunda etkinlikler düzenlemek okul öncesi rehberliğin amaçları arasındadır. Bu dönemde rehberlik hizmetleri kişisel açıdan, çocuğun kendini kabul özgüvenini geliştirme, benlik kavramım oluşturma, sosyalleşmeyi sağlama hedeflerine yönelik etkinlikleri kapsar. Eğitsel açıdan okula uyum ve ilköğretime hazır olma hedefleri esastır. Bu anlamda çocuğun okulu sevmesi, okumaya-eğitime karşı güdülenmesi ve bazı temel becerileri kazanması amaçlanır. Bu yaş döneminin özelliklerini dikkate alarak, çocuğun bilişsel, dil, duyuşsal, sosyal ve uyum sorunlarını çözmesine yardım edilmelidir. 7.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 20
b. İlköğretimde Rehberlik (6-14 yaş grubu): İlköğretimde rehberliğin amaçları, okulöncesi kademesi amaçlarının devamından ibarettir. Bu dönemin sonlarında ergenlik sendromunun yaşanması rehberlik hizmetlerini daha da önemli kılmaktadır. İlköğretimde rehberlik, üst öğretim basamaklarında sunulacak olan rehberlik hizmetlerinin verimliliğini artıracaktır. Bu kapsamda çocuklarda eğitim isteği uyandıracak bir sınıf ortamı oluşturulmasına yönelik etkinlikler geniş bir yer tutar. İlköğretim rehberlik programı, bireyi tanıma, meslekleri tanıma, aile ile işbirliği yapma, çocuğun kendisi hakkında toplanmış objektif bilgilerle çocuğu aydınlatma üzerinde odaklanır. Sunulacak başlıca rehberlik hizmetleri, öğrenme güçlüklerinin giderilmesi, verimli çalışma yollarının tanıtılması, okula uyumun sağlanması, çocuğun çok yönlü gelişmesine yönelik yönlendirici hizmetlerdir. Velilerle işbirliği yapmak bu dönem rehberlik hizmetlerinin üzerinde önemle durması gereken bir konudur. 7.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 21
Aşağıdakilerden hangisi İlköğretim öğrencilerine yönelik rehberlik hizmetleri için "olmazsa olmaz" bir gereklilik değildir? A. Velilerle işbirliği yapmak B. Gelişimsel rehberliğe ağırlık vermek C. Grup rehberliğine öncelik vermek D. Meslekler hakkında olumlu tutumlar kazandırmak E. Hizmetin profesyoneller tarafından yerine getirilmesine ağırlık vermek (2003 KPSS-92) Cevap: C 7.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 22
İlköğretim öğrencisinin sosyalleşerek başarılı bir kişilik geliştirebilmesinde ağırlıklı bir öneme sahip olan kişi kimdir? A. Rehber öğretmen B. Sınıf öğretmeni C. Müdür D. Müdür Baş Yardımcısı E. Eğitsel Kol öğretmeni (2004 KPSS) Cevap: B 7.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 23
c. Ortaöğretimde Rehberlik (14-18 yaş grubu): Ergenlik olarak adlandırılan bu dönem insan hayatının en fırtınalı dönemidir. Meslek kazandırmayı, yüksek öğretime ve hayata hazırlamayı amaçlayan eğitim basamağıdır. Bu dönemde ergenler, kişisel, mesleksel ve eğitimsel problemler üzerinde yoğunlaşır. Bireyin bedensel açıdan değişmesi, kimliğinin belirmesi, değer sistemlerinin oluşmaya başlaması, mesleğe yönelmesi gibi önemli süreçler, rehberliğe duyulan ihtiyacı da artırır. Örgütlü ve programlı bir rehberlik, gençlerin zararlı alışkanlıklara, şiddet ve teröre yönelik gruplara kapılmasını önler. Gençlere sağlıklı ilişkiler kurabilecekleri demokratik ortamlar sağlanarak, düzenli çalışma alışkanlığı edinme ve doğru kararlar almalarına yardım edilebilir. Bireye gelişme imkanları, farklı eğitim ve meslek seçenekleri sosyal gelişime yardımcı olacak fırsatlar hakkında bilgi vermek de rehberliğin amaç ve işlevleri içinde yer alır. Bu hizmetler, "bilgi verme, yöneltme, yerleştirme" hizmetlerinin kapsamına girer. Ayrıca öğrenciye yeni başladığı bu kurumu ve çevresini tanıtma ve onun bu yeni ortama alışmasına yönelik yardım etkinlikleri "oryantasyon" hizmetlerini sağlar. 7.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 24
d. Yükseköğretimde Rehberlik: Yüksek öğretimdeki öğrencilerin ergenlik döneminin sonlarında olmaları, onlara sunulacak rehberlik hizmetlerini farklılaştırır. Bu yaş dönemi öğrencileri, daha çok kişisel rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri isterler. Yüksek öğretimdeki öğrenciler, ev ve aile ortamından ayrılıp, kendi başına karar verme ve bunların sorumluluğunu yüklenme durumundadır. Barınma, beslenme, akademik başarı, kız-erkek ve arkadaş ilişkileri, flört ve aile kurma, mali destek, sağlık gibi birçok sorunu bizzat halletmek durumundadır. Yurt, burs ve yeni şehre ya da okula uyum sağlamak için de rehberliğe ihtiyaç vardır. Kişilik ve kimlik kazanma, seçtiği bir meslek için kendini hazırlama gibi şahsını ilgilendiren çok önemli sorunlara en uygun çözümü bulmak durumundadır. Bu dönemde gençler, toplumsal sorunlar ile daha yakından ilgilenirler. Örf, adet, değerler, inançlar, davranışlar üzerinde daha bilinçli bir şekilde kafa yorarlar. Rehberlik kurumu gençlere bu konularda gerekli ve yeterli desteği vermelidir. 7.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 25
2.4.Hizmetin Yoğunlaştığı Problem Alanına Göre: Bilindiği gibi rehberlik, yalnız problemli öğrencileri ele almayıp, okullarda bütün öğrencilere yardım götürmeye odaklanır. Bu bakımdan rehberliği, öğrencilerin problemlerine göre çeşitlere ayırmak yoluna gidilmiştir. Büyüme ve gelişmede karşılaşılan sorunlar, rehberlikle ilişkili ihtiyaçlar bakımından 3 ana başlık altında toplanabilir. a. Eğitsel Rehberlik, b. Mesleki Rehberlik, c. Kişisel Rehberlik Not: Bu rehberlik türleri önümüzdeki haftalarda tek tek incelenecektir 7.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 26
a. Eğitsel Rehberlik Problem alanına göre rehberlik konusunun ilk bölümünü oluşturur. Eğitim kurumlarında yürütülen rehberlik etkinlikleri büyük ölçüde eğitsel ağırlıklı rehberlik hizmetleridir. Bu bakımdan okul öncesi eğitimden başlayarak eğitimin her basamağında öğrencilerin eğitsel rehberlik alanındaki ihtiyaçlarının karşılanması okul ve yaşamdaki başarısını artırmada önemli görülmektedir. Eğitsel rehberlik, öğrencilere; okul seçme, okulun bulunduğu çevreye uyum sağlama, alan ve ders konusunda sağlıklı eğitsel tercihler yapma, verimli çalışma alışkanlıkları kazandırma, öğrenme güçlüklerinden kurtularak okulda başarılı olma, yeteneklerini geliştirme ve zamanı iyi kullanma gibi yardımları sunar. 7.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 27
b. Mesleki Rehberlik Bireylerin çeşitli meslekleri tanımaları, kendi niteliklerine uygun meslekleri seçmeleri, seçtikleri mesleğe hazırlanmaları ve mesleki yönden gelişmeleri konusunda yapılan yardımlara mesleki rehberlik denir. Öğrencileri ilerde kolay iş bulabilecekleri, maddi ve manevi yönü yüksek mesleklere yöneltme anlayışı yapılan en büyük yanlıştır. Yönlendirmede bireyin kişilik özellikleri, ilgi, yetenek ve yeterlilikleri göz önüne alınmalıdır. Mesleki rehberlik hizmetleri; bireyin özelliklerinin tanınması, bireye açık olan mesleklerin gerektirdiği niteliklerin belirlenmesi bu iki kaynaktan elde edilen bilgiler ışığında bireyin nitelikleri ile mesleklerin gerektirdiği nitelikler arasında bağlantılar kurulması bu yolla bireyin kendine uygun bir mesleki tercih yapması üzerinde odaklaşır. Okul öncesi dönem ile başlayan mesleki rehberlik sürecinde, öğrencinin gelişim dönemi ve bireysel özellikleri dikkate alınır. 7.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 28
c. Kişisel Rehberlik Öğrencilerin "kişisel-sosyal" gelişim ihtiyaçlarını karşılamak ve böylece onların kişisel gelişim ve uyumlarına yardımcı olmak amacıyla yürütülen rehberlik hizmetleridir. Kişisel rehberlik hizmetleri, bireyin; çocukluktan yetişkinliğe, eğitimin çeşitli kademelerinde kendini ve başkalarını anlaması ve kabul etmesi, günlük yaşam becerilerini kazanması, aile ve toplum olgusunu kavrayarak bu ortamlarda sağlıklı ilişkiler geliştirmesi, kişisel ve sosyal gelişimini sağlıklı sürdürmesini amaçlar. Kişisel rehberlik öncelikle bireyin kendisini ve çevresini doğru anlamasını ve kabul etmesini sağlamaya yöneliktir. 7.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 29
2.5.Hizmetin Verildiği Alanlara Göre Rehberlik hizmetleri ilk olarak eğitim kurumlarında hızlı bir gelişme göstermiştir. Bu nedenle rehberlik hizmetlerine eğitim kurumlarında daha yaygındır. Bireylerin kendi yeteneklerini, ilgi ve ihtiyaçlarını, çevresindeki imkanları görerek sağlıklı kararlar almaları için rehberlik hizmetleri eğitimin ayrılmaz bir parçasıdır. Bununla birlikte fiziksel ve ruhsal sağlık, sosyal yardım ve endüstri alanlarında da rehberlik desteğinin gerektiği anlaşılmıştır. Bu anlayışın yaygınlaştıkça rehberlik hizmetleri diğer kurumlarda da yerini almaya bağlamıştır. Günümüzde rehberlik hizmet alanları başlıca beş grupta değerlendirilmektedir; a. Eğitim alanında rehberlik b. Sağlık alanında rehberlik c. Sosyal yardım alanında rehberlik d. Endüstri alanında rehberlik e. Adalet ve güvenlik alanında rehberlik 7.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 30
a. Eğitim Alanında Rehberlik Rehberlik hizmetinin en yaygın uygulama alanı, eğitim alanıdır. Rehberlik hizmetleri, çağdaş eğitim sistemiyle birlikte günümüzde öğrenci kişilik hizmetleri kapsamında yürütülmektedir. Okullarda öğrencilerin, bedeni zihni, ahlaki ve sosyal yönlerden gelişmeleri Türk Milli Eğitimin amaçlarındandır. Eğitim alanında yürütülen hizmetler; yönetim, öğretim ve öğrenci kişilik hizmetleri olmak üzere üç boyuttadır. Kendi problemlerini çözebilmeleri, yetenekleri yönünde eğitim görmeleri, bir mesleğe yönelmeleri için sistemli bir yardıma ihtiyaç duyarlar. Bu haliyle öğrencinin bir bütün olarak gelişmesine yardım eden diğer hizmetlerle de yakından ilgilidir. Okulların yanı sıra okullarda hizmetleri birleştirici, eşgüdümü sağlamaya yönelik bölgesel rehberlik birim ve merkezleri de geliştirilmiştir. 7.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 31
b. Sağlık Alanında Rehberlik İnsan sağlığını koruyucu, temel bilgiler edinilmesi, sağlık kurumlarından etkin bir şekilde yararlanılması, bu konuda nitelikli rehberlik hizmetini gerekli kılmaktadır. Bu bakımdan koruyucu sağlık hizmeti olarak rehberlik etkinlikleri giderek yaygınlaşmaktadır. Amaç, bireylerin, hastalanmadan önce sağlıklarını koruyucu bilgiler edinmeleridir. Hastalanınca nereye başvurmaları gerektiği gibi konular da rehberlik hizmetlerine dahildir. Sağlık ocağı, ana çocuk sağlığı merkezi gibi sağlık kurumlarının ruh ve beden sağlığını korumaya yönelik hizmetleri bu cümledendir. Sağlık kurumlarında, özellikle psikiyatri bölümlerinde, ruh sağlığı merkezlerinde PDR hizmetleri sunulmaktadır. Huzurevleri ve Çocuk Esirgeme Kurumu gibi sosyal yardım kurumlarında bireylerin uyum sorunlarının çözümüne yardımcı olmak amacıyla rehberlik hizmetleri verilmektedir. Bu çabalarla, sağlık kurumlarında rehberlik hizmetleri, koruyucu ruh sağlığı işlevini görmektedir. 7.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 32
c. Sosyal Yardım Alanında Rehberlik Huzurevleri, Çocuk Esirgeme Kurumu, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Kurumu, Kızılay gibi hizmet kurumlarınca, kişilerin ihtiyaç duyduğu temel ihtiyaçları karşılamak üzere verilen rehberlik türüdür. Huzurevleri, korunmaya muhtaç yaşlıların temel ihtiyaçlarının karşılanmasına çalışıldığı kurumlar olarak işlev görür. Çocuk Esirgeme kurumları, çocukların kendilerine ve ülkelerine yararlı olacak şekilde yetişmelerini sağlamak, hak ve sağlıklarını korumak amacıyla kurulmuştur. Bu yönüyle sosyal yardım kurumu olması yanı sıra bir eğitim kurumu niteliği de taşır. Kızılay Derneği, doğal afetlerin zor durumda bıraktığı insanlara yardım sunan bir kurumdur.. 7.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 33
d. Endüstri Alanında Rehberlik Endüstri alanındaki sanayi kuruluşları, işçi sendikaları, İş Kurumu gibi kurumlarda da son yıllarda rehberlik hizmetlerine yer verilmeye başlanmıştır. İş uyumsuzluklarının ortadan kaldırılması, iş verimlerinin artırılması, daha iyi bir iş hayatı gibi konular üzerinde yoğunlaşan rehberlik türüdür. Sanayide otomasyonla işlerin çeşitlenip karmaşık hale gelmesi çalışanlarda bir takım uyumsuzluklara yol açmakladır. Bu uyumsuzlukların doğurduğu problemlerle başa çıkma konusunda rehberlik yardımının iş görenler açısından önemi anlaşılmıştır. Türkiye İş Kurumu, İşçi Sendikaları gibi kuruluşlarla iş arayan bireylere bilgilendirme hizmeti görür. İş arayanların mesleklere uygunluklarını belirleyerek, mesleki rehberlik alanında önemli bir işlevi yerine getirmeyi amaçlar. İş ve işçi bulma kurumu mesleki rehberlik alanında önemli bir işlevi yerine getirmektedir. 7.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 34
e. Adalet ve Güvenlik Alanında Rehberlik Günümüzde adalet, ceza ve infaz kurumlarında da rehberlik hizmetlerine önem verilmektedir. Günümüzde; cezaevlerinde, ıslah evlerinde, orduda, Emniyette psikolojik danışmanlar görev almakta ve rehberlik ve psikolojik danışmanlık hizmetleri sunulmaktadır. Bunun yanı sıra aile mahkemelerinde aile danışmanlığı hizmeti de rehberlik faaliyeti olarak sürdürülmektedir. 7.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 35
Herkes gibi kendisinin de hata yapabileceğini kabul eden bir öğretmen için en uygun olan davranış biçimi hangisidir? A. Kurallara sıkı sıkıya bağlı kalmak B. Yeniliklere açık davranışlar sergilemek C. Mükemmelliyetçiliğe önem vermek D. Öğrenci karşısında açık vermekten kaçınmak E. Uzman olmadığı konularda suskun kalmayı benimsemek (2003 KPSS - 99) Cevap: B 7.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 36
Yetenek her insanın doğasında bulunan bir hazinedir. Eğitim, onu tam ve doğru kullanma becerisini geliştirir. Teşekkürler 7.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 37