NOKTALAMA İŞARETLERİ NOKTA: 1- Anlamca tamamlanmış cümlelerin sonuna gelir: Herkes erkenden uyudu. 2- Kelimelerin kısaltmalarında Yarın bir de Dr. Mehmet Bey'e gidelim. Yzb. Halit birliği topladı. NOT: Nokta işareti kelimelerin baş harfleriyle yapılan kısaltmalarda kullanılmaz: T.B.M.M. Yanlış kullanım. TBMM Doğru kullanım. 3- Rakamla yazılan tarihler arasına gelir: 12.03.2016 4- Sıra sayı bildirmek için 1. 5. 10. 5- Saat ve dakikaların arasında 22.15, 12.46 VİRGÜL: 1- Eş görevli sözcük ve söz öbeklerinde Eş Görevli Sözcük Nedir? Bir cümlede kelime türü olarak aynı görevi üstlenen sözcüklerdir; ya da bir cümlede aynı görevi üstlenen cümle ögeleridir. Yarın pazardan kayısı, şeftali, muz ve erik alacağım. isim isim isim isim Bu cümlede altı çizili sözcüklerin türü isimdir ve eş görevlidirler. Ayrıca altı çizili sözcükler cümle ögesi olarak da belirtisiz nesnedir ve eş görevlidirler. 2- Sıralı cümlelerde, iki cümleyi birbirinden ayırmak için Metin masaya baktı, eşyalarını masanın üzerinden aldı. NOT: Eğer yukarıdaki gibi bir sıralı cümlede, cümleleri birbirinden ayırmak için konan bu virgülden başka bir virgül daha varsa sıralı cümleler birbirinden virgül yerine noktalı virgülle ayrılır: Arkadaşlar, beni biraz dinleyin ; lütfen gürültü yapmayın. 3- Uzun cümlelerde yüklemden uzak kalmış özneyi belirtmek için Mehmet Bey, uzun bir aradan sonra, elinde bulunan bütün mal varlığını bir hayır kurumuna bağışlamanın planlarını yapıyordu. 4- Arasözlerin bulunduğu cümlelerde, arasöz başlamadan ve bittikten sonra konur; yani arasöz iki virgül arasına yerleştirilir: Bu okulu, liseyi okuduğum yeri, gerçekten çok özlemişim. (arasöz) 5- Cümlede anlama güç katmak için tekrarlanan sözcükler arasına konur: Akşam, yine akşam, yine akşam 6- Bir cümlede alıntı bir cümle daha varsa ve tırnak içine alınmadıysa, alıntı cümleden sonra Yarın sabah her şeyi anlatacağım, dedi. (alıntı cümle) 7- Edebi eserlerde konuşma bildiren cümlelerden önce Mustafa elindeki kitabı bıraktı. Yanında oturan ablasına, Yarın seni almaya gelirim, dedi.
8- Cümlede kendinden sonraki cümleye bağlı olan ret, kabul ve teşvik bildiren "yok, hayır, evet, peki, pekâlâ, tamam, hayhay, başüstüne, öyle, haydi, elbette" gibi sözcüklerden sonra Evet, senden başka elemanı kalmamış. Haydi, söyle bana ne zaman gideceksin? Yok, ben sana öyle demek istemedim. 9- Bir kelimenin kendisinden sonra gelen kelime ya da kelime gruplarıyla yapı ve anlam bakımından bağlantılı olmadığını belirtmek ve anlam karışıklığını gidermek için Yarın akşam, konserlerine gitmek istiyorlar. Genç, adamın yanına yaklaşıp sordu. İkinci cümlede özne durumunda olan ve "adam"a soru soran "Genç" sözcüğünden sonra virgül konmazsa "Genç" öznesi "adam isminin sıfatı olacaktır. Virgül kalkarsa bu cümlede isim olan "Genç" öznesinin türü değişecek ve sıfat olacaktır. 10- Hitap için kullanılan sözcüklerden sonra Beyler, bu hafta çalışmalarımıza hız vermeliyiz. Sevgili Arkadaşım, Sayın Vali, 11- Bir cümlede zarf-filler arka arkaya geliyorsa virgül konur, bir tane zarf fiil varsa virgül konmaz: Buraya gelirken, bana bakıp gülümsüyordu. Zarf-fiil Zarf-fiil (iki tane zarf-fiil vardır, virgül konur) Çocuk, yanımıza koşarak geldi. Zarf-fiil (bir tane zarf-fiil var, virgül konmaz.) 13- Kitap, dergi gibi türlerde bir yazar, eser, künye ya da basımevi gibi bilgiler yazılırken her birinin arasına virgül konur: İnci Enginün, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, Dergah Yayınları, İstanbul, 2013. Eğer böyle bir durumda yazarın önce soyadı önce yazılmışsa soyadı ile adı arasına da virgül konur: Enginün, İnci, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı... Not 1: Metinde geçen "ve, veya, yahut, ya...ya" bağlaçlarından önce ya da sonra virgül kullanılmaz. Not 2: "hem...hem, ister...ister, ne...ne" gibi tekrarlı bağlaçlardan önce ya da sonra virgül kullanılmaz. Not 3: "-ınca, -ince" anlamlarına gelecek şekilde kullanılan "mı, mi"den sonra virgül kullanılmaz: Babam şöyle bir baktı mı hepimiz susardık. (bakınca) Not 4: Pekiştirme katan da, de bağlacından ve şart ekinden sonra virgül kullanılmaz: Buraya gelse de bizi göremeyecek. Sesini yükseltecek olursa onu da eve götürürsünüz. 12- Cümlede "bu, şu, o" zamirleri özne ise bu zamirlerden sonra virgül konur: O, her sabah koşmaya çıkardı. Bu, geçen hafta da bize gelmişti.
NOKTALI VİRGÜL: 1- Bir sıralı cümlede, diğer cümle ögeleri arasında virgül varsa o virgülün yerine noktalı virgül getirilir: Öğretmen, elindeki kitabı masaya bıraktı; uzun uzun sınıfa baktı. 2- Aralarında nitelik farkı bulunan söz gruplarını ayırmada kullanılır. Biz bu tür noktalı virgüle gruplandırma amaçlı noktalı virgül deriz: Marketten sabun, deterjan; nohut, mercimek alıp çıktı. (temizlik ürünleri) (gıda ürünleri) 3- Öznenin diğer ögelerle karıştığı durumlarda Küçük; eski bir eve girdi. Bu cümlede "Küçük" sözcüğü cümlenin öznesidir; bu sözcük sıfat zannedilmesin diye virgül konabilirdi. Bu cümlede tesadüfen "Küçük" öznesinden sonra "eski, bir" sıfatları gelmiştir. Eğer "Küçük" öznesinden sonra virgül konsaydı bu sözcük yine art arda sıralanmış "küçük, eski, bir" eş görevli sıfatların ayrılmış bir parçası gibi görünecekti. İKİ NOKTA: 1- Açıklama yapılmadan önce getirilir: "Niteliğine göre isimler iki gruba ayrılır: Soyut ve somut isimler." 2- Kavramlar tanımlanırken ya da açıklanırken getirilir: Yüklem: Cümlede yargı bildiren kelime ya da kelime gruplarına denir. 3- Konuşma metinlerinde karşılıklı konuşmalarda Ahmet: Ne zaman geldiniz? Sultan: Bu sabah geldik. 4- Ses bilgisinde uzun ünlüyü göstermek için a:ile, ka:til ÜÇ NOKTA: 1- Anlamca tamamlanmamış cümle sonlarında Not: Cümlede sayı adları harfle yineleniyorsa bu sayı adları arasına kısa çizgi konmaz: Deneme sınavında on üç on dört öğrenci vardı. UZUN ÇİZGİ İŞARETİ: 1- Metinlerde satır başına alınan konuşmaları göstermek için "konuşma çizgisi" denen uzun çizgi getirilir: Dursun ve temel aralarında konuşur: Ha bu memleketimin balığudur da! O zaman o da hemşeri balıkdur ula! Not: Konuşma cümlesi tırnak içinde olursa uzun çizgi kullanılmaz. KESME İŞARETİ: 1- Özel isimlere gelen iyelik, durum ve bildirme eklerini ayırmak için Otobüste Samet'i de gördüm. 2- Belli bir kanun, tüzük ya da yönetmelikten sonra Bahsedilen Kanun'un 4'üncü maddesine göre yargılanır. 3- Sayılara ek getirildiğinde ekler sayılardan kesme işareti ile ayrılır: Çocuk, 2'nci sırada olduğunu unuttu. 4- Kısaltmalara ek getirildiğinde Akşam TBMM'de olay vardı yine. 5- Kişi adlarına bağlı unvanlara gelen ekleri ayırmak için Hale Hanım'a, Pelin Doktor'un Not 1: Sonu 3. Tekil kişi iyelik eki ile biten tamlama seklindeki özel isimlere iyelik eki
dışında başka bir iyelik eki getirilirse kesme işareti kullanılmaz: "Kuşadası" özel isminde "ada" sözcüğüne "-sı" 3. Tekil iyelik eki gelmiş. Bu ek yerine 1. Çoğul iyelik eki "-mız" gelirse kesme işareti kullanmayız: Kuşadamız, Amik Ovamız Not 2: Kurum, kuruluş, kurul, oturum ve iş yeri özel adlarına gelen ekler kesme işareti ile ayrılmaz: Bakanlar Kurulunun, Millet Meclisinde, Memduh Bakkaldan Not 3: Özel adlardan sonra gelen çokluk eki ve yapım ekleri kesme işareti ile ayrılmaz: Mehmetler yarın pikniğe gidiyormuş. Buraya Edirneli bir doktor geldi. Türkçü, Müslümanlık, Mehmet Akifler SORU İŞARETİ: 1- Soru anlamı olan cümlelerin sonunda Yarın gelecek misiniz? Not: Soru eki ya da sözcüğü bulunmayan ama soru anlamı taşıyan cümlelerin sonuna da konur: Adınız? 2- Kesin olarak bilinmeyen tarih, yer ve şüpheli durumlarda (1936-?) Bu resmi bir saatte (?) bitirmiş. Senden daha akıllı (?) biri yok gerçekten. Not 1: Soru anlamı taşımayan ve temel cümlenin yan cümlesi halindeki zarf görevinde kullanılan sözcüklerden sonra soru işareti konmaz: Akşam oldu mu herkes evine giderdi. (Akşam olduğunda) Zarf tümleci Yüklem Yan cümle Temel cümle Not 1: Sıralı cümlelerde her iki cümle de soru cümlesi ise soru işareti en sondaki cümleye konur: Beni götürecek mi, burada bırakacak mı, yoksa gelmez mi? TIRNAK İŞARETİ: 1- Cümle içinde başkasına ait sözler tırnak içinde yazılır: Halası "Buraya her zaman gelin." diyerek bizi uğurladı. 2- Cümle içinde kullanılan kitap, dergi isimleri tırnak içine alınır: Yarın "Aşk-ı Memnu" romanını işleyeceğiz. NOT: Eğer tırnak içindeki bu kitap, dergi isimlerinden sonra ek gelecekse kesme işareti kullanılmaz: Dün "Tercüman-ı Ahval"den bahsettik. 3- Cümlede özel olarak belirtilmek istenen bir sözcük varsa tırnak içine alınır: Her zaman "özgün" olmak gerekir. NOT: Tırnak içine alınan bir cümlenin içinde de ayrıca tırnak içine alınacak sözcük varsa içteki sözcük tek tırnak içine alınır: "Ahmet Haşim, 'O Belde'de şiir gerçeğine değinmiştir." YAY AYRAÇ (PARANTEZ) İŞARETİ: 1- Cümle içinde anlamı tamamlayan, cümle dışında kalan ek bilgiler yay ayraç içinde verilir: Onu hazin (hüzünlü) bir son bekliyordu. Cümle içinde fiilimsiler (sıfat-fiil, zarf-fiil ve isim-fiil) yüklem olarak kullanılabilir. Not: Yay ayraç içinde kalan kısım bir cümle niteliğinde ise yay ayraç içinde kalan cümlenin sonuna gereke noktalama işareti konur: Bu şehrin evlerini (Ev derken yalıları kastediyorum.) hep sevmişimdir.
2- Cümlede tarihler yay ayraç içinde yazılır: "Bu eğitim- öğretim yılında (2015-2016) daha çok çalışacağız." 3- Tiyatro metinlerindeki açıklamalar ya da oyuncuların yapacakları davranışlar parantez içinde yazılır. NOT: Yay ayraç içine alınan cümlenin içinde bir yay ayraç daha varsa en dıştaki yay ayraç, köşeli ayraç olur: Dünyanın kabul ettiği bu insan [Yunus Emre (13-14. Y.Y.)] sevgiye ve saygıya giden yolda yürümüştür her zaman. ÜNLEM İŞARETİ: 1- Ünlem bildiren cümlelerin sonunda kullanılır. Bu cümle ve ifadeler sevinç, kıvanç, acı, korku, şaşma gibi duyguları ifade eder: Sakın kapıyı açmayın! 2- Seslenme, hitap ya da uyarı sözcüklerinden sonra Arkadaşlar! Hepiniz beni dinleyin. Durun! Ne arıyorsunuz bu sokakta? Not: Uyarı, seslenme ve hitap cümlelerinde ünlem işareti cümlenin sonuna da konabilir: Dostlar, beni bu sebeple yargılamayın! 3- Alay, küçümseme ve kinaye anlamı katılmak istenen kelimeden sonra ayraç içinde Bunca emekten sonra (!) elbette dinlenmeyi hak ettiniz. tutkun); hal (sebze, meyve vb. satılan yer), hâl (durum, vaziyet); hala (babanın kız kardeşi), hâlâ (henüz); rahim (esirgeme), rahîm (koruyan, acıyan); şura (şu yer), şûra (danışma kurulu) vb. Not: Katil (öldürme- öldüren) ve kadir (değerdeğer gören) sözcüklerde anlam karışıklığı olsa bile kullanışı kalıplaştığı için düzeltme işareti kullanılmaz. 2- Arapça ve Farsçadan dilimize giren birtakım kelimelerle özel adlarda bulunan ince g, k ünsüzlerinden sonra gelen a ve u ünlüleri üzerine konur: dergâh, gâvur, karargâh, tezgâh, yadigâr, Nigâr; dükkân, hikâye, kâfir, kâğıt, Hakkâri, Kâzım; gülgûn, merzengûş; mahkûm, mezkûr, sükûn, sükût vb. Kişi ve yer adlarında ince l ünsüzünden sonra gelen a ve u ünlüleri de düzeltme işareti ile yazılır: Halûk, Lâle, Nalân; Balâ, Elâzığ, İslâhiye, Lâdik, Lâpseki, Selânik vb. 3. Nispet ekinin, belirtme durumu ve iyelik ekiyle karışmasını önlemek için (Türk) askeri ve askerî (okul), (İslam) dini ve dinî (bilgiler), (fizik) ilmi ve ilmî (tartışmalar), (Atatürk ün) resmi ve resmî (kuruluşlar) vb. Nispet eki alan kelimelere Türkçe ekler getirildiğinde düzeltme işareti olduğu gibi kalır: millîleştirmek, millîlik, resmîleştirmek, resmîlik vb. DÜZELTME İŞARETİ: 1- Yazılışları aynı ancak anlamları farklı olan sözcükleri ayırmak için uzun olan ünlünün üzerine konur: Adem (yokluk), âdem (insan); adet (sayı), âdet ( gelenek, alışkanlık); alem (bayrak), âlem (dünya, evren); aşık (eklem kemiği), âşık (vurgun,
ÖRNEK SORULAR: 1- Göreve yeni başlayan Uğur: Mehmet, Engin ve Hatice gibi üniversite mezunuydu. Aşağıdakilerin hangisinde noktalı virgül (;) bu cümledeki işleviyle kullanılmıştır? (2013 LYS) A) Aylar geçti, yıllar geçli; çocuklar büyüdü, insanlar değişti. B) Genç şairimiz; özgün, samimi ve doğal bir üslupla yazdığı şiirlerinden oluşan ilk kitabını yayımladı. C) Bugün gelecek misafirleri 11, 2 ve 3. katla ki odalara; yarın gelecek misafirleri 4, 5 ve 6. kattaki odalara yerleştirelim. D) İzlediğim filmler, tiyatrolar, gösteriler; okuduğum romanlar, hikâyeler, denemeler bende bir iz bırakır. E) Geçen hafta şirket yetkilileriyle uzun uzun görüştük, tartıştık; bu hafta onlarla sözleşme, ödeme, nakliye gibi işlemleri gerçekleştireceğiz. Necip Fazıl ( ) şair oluşunun öyküsünü şöyle anlatıyor: Şairliğim on iki yaşımda başladı. Annem hastanedeydi. Ziyaretine gitmiştim. Beyaz yatak örtüsünde, siyah kaplı, küçük ve eski bir defter ( ) Bitişikte yatan veremli hasta kızın şiirleri varmış defterde. Bunu söyleyen annem, bir an gözlerimin içini tarayarak Senin, şair olmanı ne kadar isterdim! dedi. Annemin dileği bana, içimde besleyip de on iki yaşıma kadar farkında olmadığım bir şey gibi göründü. Gözlerim hastane odasının penceresinde ( ) savrulan kar ve uluyan rüzgâra karşı uzun uzun düşünerek içimden şöyle bir karara vardım ( ) Şair olacağım, hem de büyük bir şair ( ) Ve oldum (2012 YGS) 2. Bu parçada ayraçlarla ( ) belirtilen yerlere aşağıdakilerin hangisinde verilen noktalama işaretleri sırasıyla getirilmelidir? A) (;) (.) (;) (:) (.) B (,) (.) (;) (;) (.) C) (,) ( ) (,) (:) (!) D) (.) ( ) (;) (,) (.) E) (;) ( ) (;) (:) (!) Giderek sevgisizleşen çevremize, duyguların fast food mutfağından çıkışına bakıyorum ( ) Her konuda acelemiz var. Öylesine acelemiz var ki yaşamaya zaman kalmıyor. Gülüşlerimiz de beklentilerimiz de bir örnek ( ) İnsan olmaya ( ) Her şey bir insanı sevmekle başlar ( ) sözünü anımsamaya ayıracak bir saniyemiz bile yok. Ya da Gülten Akın ın dediği gibi Ah kimselerin vakti yok, durup ince şeyleri anlamaya ( ) 3- Bu parçada ayraçlarla ( ) belirtilen yerlere aşağıdakilerin hangisinde verilen noktalama işaretleri sırasıyla getirilmelidir? (2010 LYS) A) (...)(.) (;)(,)(.) B) (.)(...) (,)(,)(!) C) (.)(...) (:)(,)(...) D) (.)(.) (,)(.)(!) E) (...)(.) (;) (.)(.) Wilde şöyle diyor : Geçmişin bize güzel gelmesine sebep ; onun I II geçip gitmiş olmasıdır. " Geçmiş zaman bir kere geçip gidince bize III hoş geliyor. Gerçekte hoş olmasa da... IV V Kızılay taraflarında bir apartmanın büyük salonu... Salonun tam I karşısında iki metre uzunluğunda, dar bir koridor. Bu koridorun II III sonunda büyük, bakımlı bir oda... Bu odaya her girdiğimde IV aydınlanıyorum. V 5- Bu parçadaki numaralanmış noktalama işaretlerinden hangisi yanlış kullanılmıştır? (2011-YGS) A) I B) II C) III D) IV E) V Özgürlük, insanı insan yapan en önemli ayrıcalıktır. Canı ne isterse onu yapıp dilediği yere gitmek, dilediğini düşünmek midir? Dünyada pek çok insan var, her birinin özgürlüğe bakışı diğerinden farklı. Bu insanlar, bunlara bizler de dâhiliz, özgürlüğü çoğu zaman kendi çıkarlarına göre kullanıyor. 6- Bu parçada virgülün işlevleriyle ilgili olarak aşağıda verilenlerden hangisine uygun bir örnek yoktur? (2011-YGS) A) Özel olarak vurgulanması gereken bir öğeyi belirtme B) Sıralı cümleleri birbirinden ayırma C) Ard arda sıralanan eş görevli sözcük kümelerini ayırma D) Ara sözleri ayırma E) Tırnak içinde verilmeyen aktarma cümlelerini belirtme Her dudakta aynı rezil şikayet ( ) Yaşanmaz bu memlekette ( ) Neden? Efendimizi rahatsız eden bu toz bulutu, bu insan ve makine uğultusu mu ( ) Hayır ( ) onlar Türkiye nin insanından şikayetçi. İnsanından yani kendilerinden ( ) Aynaya tahammülleri yok. Vatanlarını yaşanmaz bulanlar, vatanlarını yaşanmazlaştıranlardır. 7- Bu parçada ayraçlarla ( ) belirtilen yerlere aşa- ğıdakilerin hangisinde verilen noktalama işaretleri sırasıyla getirilmelidir? (2012-YGS) A) (;)(!) (?)(;)(.) B) (:)(!)(?)(,) (...) C) (:)(.) (.)(.)(.) D) (.)(!) (?)(,)(...) E) (;) (.)(?) (;)(...) Fast-fooda karşı hâlâ direnen, her zaman sevilerek yenen I yiyeceklerden biridir balık ekmek. Denizin kirlenmediği, balığın II bol ve ucuz olduğu, Boğaz dan çıkan palamutların kasaları III doldurduğu eski zamanlarda balık ekmek satıcıları, yalnızca IV kıyıya yanaştırılmış sandallarda değil, mahalle meydanlarında, V futbol maçlarının olduğu günlerde stadyumların kapılarında da görülürdü. 8- Bu parçadaki numaralanmış virgüllerden (,) hangisi, diğerlerinden farklı bir görevde kullanılmıştır? (2013-YGS) A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. 4- Bu parçadaki numaralanmış noktalama işaretlerinden hangisi yanlış kullanılmıştır? (2011-LYS) A) I B) II C) III D) IV E) V
1- B 2- C 3- D 4- B 5- C 6- E 7- B 8- D