28 Ekim 2005 Tarihli ve 25980 Sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü Personeli Görevde Yükselme ve Unvan Değişikliği Yönetmeliği ne uygun olarak hazırlanmış r. Adalet Bakanlığı GYS Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü Personeli İçin Görevde Yükselme ve Unvan Değişikliği Sınavlarına Hazırlık Kitabı Saymanlık
Komisyon T.C. ADALET BAKANLIĞI CEZA VE TEVKİFEVLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ PERSONELİ İÇİN GÖREVDE YÜKSELME VE UNVAN DEĞİŞİKLİĞİ SINAVLARINA HAZIRLIK KİTABI (SAYMANLIK) ISBN 978-605-241-172-8 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: 2018, Ankara Yayın-Proje Yönetmeni: Merve Toruk Dizgi-Grafik Tasarım: Gamze Şahin Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Sonçağ Yayıncılık Matbaacılık Reklam San Tic. Ltd. Şti. İstanbul Cad. İstanbul Çarşısı 48/48 İskitler - Ankara (0312 341 36 67) (0535 292 34 31) Yayıncı Sertifika No: 36306 Matbaa Sertifika No: 25931 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: 0312 430 67 50-430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24-434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 İnternet: www.pegem.net E-ileti: pegem@pegem.net
ÖN SÖZ T.C. Adalet Bakanlığı Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü Personeli Görevde Yükselme ve Unvan Değişikliği Yönetmeliği'nin 12'nci maddesinde öngörülen konular aşağıda belirtildiği şekildedir: a) Alan bilgisi, b) T.C. Anayasası, c) Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi, ç) İnsan hakları ve demokrasi, d) Türk dil bilgisi ve yazışma kuralları, e) Etik davranış ilkeleri, f) Genel kültür ve genel yetenek Ortak konuların yanında Sayman Görevde Yükselme ve Unvan Değişikliği Sınavı'nın Alan Bilgisi konuları ise aşağıda belirtildiği şekildedir: 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu 4301 sayılı Ceza İnfaz Kurumları ve Tutukevleri İşyurtları Kurumunun Kuruluş ve İdaresine İlişkin Kanun Ceza İnfaz Kurumlarının Yönetimi ile Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Tüzük Merkezî Yönetim Muhasebe Yönetmeliği ve İlgili Yönetmelikler PEGEM Akademi Görevde Yükselme Sınav kitapları; yazar ekibimiz tarafından 16 Nisan 2017 Referandumu'yla onaylanan 6771 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ve Anayasa'da yapılan tüm değişiklikler dikkate alınarak hazırlanmıştır. Anayasa maddeleri değişiklik doğrultusunda düzenlenmiştir. Güncel mevzuat eksiksiz biçimde kitapta yer almaktadır. Konularda teorik çerçeve net bir şekilde çizilmiş ve özgün tarama testi soruları ile pratiğe ilişkin çok sayıda örneğe yer verilmiştir. Anlatılan konuların zihinde somutlaşması için konuların arasına yazar notları, şemalar ve tablolar da eklenmiştir. Her bölümde, daha önceki sınavlarda sorulmuş olan soru ve çözümler ilgili konuların arasına yerleştirilmiştir. Okuyucuların toplam iş yükü gözetilerek, öz ve net bilgilerden uzaklaşmadan, onlara güncel ve çalışmalarını pekiştirecek yöntemleri sunmak amacıyla özenle hazırlanan bu kitabımızın sınava hazırlanan siz değerli okuyucularımıza katkı sağlamasını diliyoruz. PEGEM Akademi Yayıncılık
İÇİNDEKİLER 1. Bölüm: T.C. Anayasası... 1 2. Bölüm: Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi... 99 3. Bölüm: İnsan Hakları ve Demokrasi... 203 4. Bölüm: Türk Dil Bilgisi ve Yazışma Kuralları... 243 Resmî Yazışmalarda Uygulanacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik... 342 5. Bölüm: Etik Davranış İlkeleri... 381 Kamu Görevlileri Etik Kurulu Kurulması ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun... 390 Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri ile Başvuru Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik... 392 6. Bölüm: Genel Kültür ve Genel Yetenek... 415 Matematik... 417 Coğrafya... 500 Güncel Bilgiler... 583 7. Bölüm: 4734 Sayılı Kamu İhale Kanunu... 629 8. Bölüm: 4735 Sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu... 649 9. Bölüm: 5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu... 658 10. Bölüm: 4301 Sayılı Ceza İnfaz Kurumları ile Tutukevleri İşyurtları Kurumunun Kuruluş ve İdaresine İlişkin Kanun... 697 11. Bölüm: Ceza İnfaz Hukuku... 707 5275 Sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun Ceza İnfaz Kurumlarının Yönetimi ile Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Tüzük 12. Bölüm: Merkezî Yönetim Muhasebe Yönetmeliği... 788
1. bölüm T. C. ANAYASASI
PEGEM AKADEMİ DEVLET BİÇİMLERİ VE HÜKÛMET SİSTEMLERİ I. DEVLET A. Kavramı, toprak bütünlüğüne bağlı olarak siyasal açıdan örgütlenmiş milletler topluluğunun oluşturulduğu tüzel varlıktır. B. in Kurucu Unsurları Millet (İnsan Topluluğu) Ülke (Toprak Parçası) Egemenlik (İktidar) kavramı, çoğunlukla devleti oluşturan unsurlardan yola çıkılarak tanımlanmaktadır. Bu unsurlar millet, ülke ve egemenliktir. Püf Noktası Bayrak, Millî Marş, Başkent bir devlette mutlaka bulunması gereken unsurlardan değildir. 1. Millet: Belirli bir alanda birlikte yaşayan ve çeşitli bağlarla ortak yaşama iradesi gösteren insan topluluğudur. 2. Ülke: Bir devletin egemenliği altında bulunan toprak parçasını ifade eder. Ülke, devletin yetki alanının sınırlarını çizer. 3. Egemenlik: Egemenlik; sınırsız, devredilemez, bölünemez, mutlak bir güçtür. Belirli bir yeryüzü parçası üzerinde yaşayan insan topluluğunun üstün irade çerçevesinde örgütlenmesidir. C. Kavramına İlişkin Ayrımlar 1. Yapılarına Göre Şekilleri Tek Yapılı Karma Yapılı Üniter Bölgeli Federasyon Konfederasyon 1.1. Üniter : Tek bir ülke üzerinde, tek bir milletin, tek bir egemenliğe tabi olmasıdır. Üniter devlette siyasi otorite tek bir merkezi otorite ile sağlanır. Yasama organının yaptığı kanunlar ülkenin tümünde geçerlidir. (Örn: Danimarka, Fransa, İngiltere, İsrail, İtalya, İrlanda, Norveç, Türkiye, Yunanistan.) 1.2. Bölgeli : Bölgeli devletler üniter devletler gibi tekçi devlet yapısına sahip olmakla birlikte millet anlayışında çok ciddi bir farklılık göstermektedir. Üniter devlette tek bir millet anlayışı esas alınırken, bölgeli devlette ülke çeşitli bölgelere ayrılmıştır ve her bir bölge farklı millet anlayışına sahiptir. (Örn: İspanya.) 3
1.3. Federasyon: Eyalet, kanton ve benzeri küçük devletçiklerin birleşerek oluşturdukları devlet modelidir. Her bir küçük devletçik kendi yasama, yürütme ve yargı organlarına sahiptir. İç yapılarında özerk, dış yapılarında ise federasyona bağlıdır. Federasyona bağlı devletçiklerin bağımsızlıklarını ilan etme hakları yoktur. (Örn: Almanya, ABD, Kanada, Rusya, İsviçre, Avusturya.) PEGEM AKADEMİ 1.4. Konfederasyon: İki ya da daha çok devletin ortak ve sınırlı çıkarları için iç ve dış egemenliklerini koruyarak anlaşmayla oluşturdukları devletler topluluğudur. Günümüzde konfederasyona örnek bir ülke yoktur. (Örn: Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği, Yugoslavya, Çekoslovakya.) 2. Egemenliğin Kaynağına Göre Şekilleri Monarşik Teokratik Oligarşik Cumhuriyet 2.1. Monarşik : Egemenliğin tek bir kişiye ait olduğu devlet modelidir. Monarşik devletlerde hükümdar aynı zamanda devlet başkanıdır ve bu yetkiyi yaşamı boyunca elinde bulundurur. 2.2. Teokratik : Egemenliğin kaynağının dine dayandığı devlet modelidir. Teokratik devletlerde din adamlarının sözü geçer. Dini otorite organları siyasi otorite organlarının yerine devlet idaresini elinde tutar. (Örn: Vatikan). 2.3. Oligarşik : Egemenliğin belli bir sınıf veya gruba ait olduğu devlet biçimidir. Oligarşik devletlerde genellikle yönetimdeki grup, askerî, siyasi veya maddi olarak ülkenin önde gelen gruplarından biridir. 2.4. Cumhuriyet: biçimi olarak cumhuriyet, egemenliğin toplumun tümüne ait olduğu devlettir. (Geniş anlamda cumhuriyet) Hükûmet biçimi olarak cumhuriyet (dar anlamda cumhuriyet), devletin temel organlarının seçim ilkesine göre kurulduğu hükûmet sistemidir. in Organları in Organları Yasama Yürütme Yargı Cumhurbaşkanı Bakanlar Kurulu Mahkeme Yasama, yasa ve yasa şeklindeki bütün işlemleri yapan organdır (TBMM). Yürütme yetki ve görevi Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kuruluna (hükûmet) aittir. Yargı, bağımsız ve tarafsız mahkemeler eliyle hukuki uyuşmazlıkları çözer. Kuvvet (erk); yasama, yürütme ve yargıdır. Yasama organı kural koyar, yürütme ve yargı organları ise kuralları uygular. II. HÜKÛMET SİSTEMLERİ Hükümet sistemleri temel olarak kuvvetler birliği ve kuvvetler ayrılığı olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Hükûmet Sistemleri Kuvvetler Birliği Kuvvetler Ayrılığı Kuvvetlerin Yürütmede Birleşmesi Monarşi Kuvvetlerin Yasamada Birleşmesi Meclis Hükûmeti Kuvvetlerin Yumuşak Ayrılığı Parlamenter Sistem Yarı Başkanlık Sistemi Kuvvetlerin Sert Ayrılığı Başkanlık Sistemi 4
PEGEM AKADEMİ A. Kuvvetler Birliği Sistemleri Yasama ve yürütme erklerinin tek bir organda birleştiği hükûmet sistemidir. Bu erkler yasamada ya da yürütmede birleşebilirler. 1. Kuvvetlerin Yürütme Organında Birleşmesi: 1.1. Mutlak Monarşi: Monarkın yanında devlet iktidarını paylaşan bir makamın olmadığı, tüm devlet yetkilerinin monarkta toplandığı monarşi biçimidir. Hükümdarın yetkileri sınırsızdır. 1.2. Diktatörlük: Yasama ve yürütme erklerinin tek bir kişi ya da grubun elinde toplandığı hükûmet modelidir. a. Totaliter Diktatörlük: Kişisel ve siyasal özgürlükleri devletin güvenliği için sınırlandırabilen, bireye oldukça sınırlı bir yaşam sahası tanıyan diktatörlüklerdir. resmî bir ideoloji çerçevesinde şekillendirilir ve muhalif fikirlere imkân tanınmaz. b. Otoriter Diktatörlük: in kişiler ve gruplar üzerinde sıkı bir denetim sağladığı ve muhalif fikirlere sınırlı olarak yer verdiği diktatörlüklerdir. 2. Kuvvetlerin Yasama Organında Birleşmesi: Yasama ve yürütme yetkilerinin yasama organında birleştiği hükûmet sistemine, meclis hükûmeti sistemi adı verilir. 2.1. Meclis Hükûmeti Sistemi Yasama ve yürütme yetkisinin yasama erkinde toplandığı hükûmet sistemidir. (1921 Anayasası döneminde Türkiye deki model) 23 Nisan 1920 de Meclis in açılışından 29 Ekim 1923 te cumhuriyetin ilanına kadar uygulanmıştır. Yasama ve yürütme yetkisi mecliste toplanmıştır. Yürütme ayrı bir erk sayılmaz. Yürütme görevini üstlenen kurul bu görevi meclis adına yerine getirir. Bakanlar, meclis üyeleri arasından tek tek seçilirler, ortak sorumluluk söz konusu değildir. Bir başbakan yoktur. Yürütmenin meclisi fesih yetkisi yoktur. Yasama erkini yine tek yasama erki olan meclis feshedebilir. Bir devlet başkanlığı makamı yoktur. başkanlığı görevini, meclis tarafından seçilen meclis başkanı üstlenir. Meclisin sürekliliği ilkesi geçerlidir. B. Kuvvetler Ayrılığı Sistemleri Kuvvetler ayrılığı ilkesi; yasama, yürütme ve yargı kuvvetlerinin ayrı ayrı organlara verildiği bir ilkedir. Bu şekilde iktidarın sınırlanması, temel hak ve hürriyetlerin güvence altına alınması, devlet organları arasında denge ve kontrolün sağlanması amaçlanmıştır. Kuvvetler ayrılığı kendi içinde ikiye ayrılmaktadır. 1. Parlamenter Sistem Kuvvetler ayrılığı ilkesinin yumuşak biçimde uygulandığı, yasama ve yürütme kuvvetleri arasında bir etkileşimin bulunduğu ve yürütmenin yasama organının içinden çıktığı hükûmet sistemidir. Yürütme yasamaya karşı sorumludur. Yasama organı genelde bir meclis biçiminde oluşturulur; ancak bu meclisin tek ya da iki heyetten oluşması parlamenter sistem için önem taşımaz. Yürütme organı düalist (iki başlı)'tir. Yürütme yetki veya görevi, sorumsuz ve tarafsız bir kişi (devlet başkanı) ile işlerin sorumluluğunu üstlenen bir kurul (Bakanlar Kuruluhükûmet) arasında paylaştırılmıştır, Hükûmet, devlet başkanının mutlaka meclis içinden atayacağı bir başbakanın meclis içinden veya dışından seçeceği bakanlardan oluşan listesinin devlet başkanı tarafından onaylanması ile kurulmuş olur. Hükûmet, yürütme yetkisi çerçevesinde yapılan bütün işlemlerden meclise karşı siyasi olarak sorumludur. Yürütme organının da belli şartlar altında yasama organının görevine son vermesi mümkündür. Bu şartlar ülkelere ve anayasalara göre değişir. Püf Noktası İlk kez 1961 Anayasası nda Türkiye parlamenter sistemi uygulamıştır. Püf Noktası Ülkemizde 1921 Teşkilat-ı Esasi döneminde, meclis hükûmeti sistemi uygulanmıştır. 5
PEGEM AKADEMİ 2. Başkanlık Sistemi Yasama ve yürütme kuvvetlerinin birbirinden sert bir şekilde ayrıldığı hükûmet sistemidir. Bu sistemde yürütme gücü, halk tarafından seçilen bir başkan tarafından, tek başına kullanılır. Yine halk oyu ile seçilen yasama erki başkanı düşüremediği gibi, başkanın da yasama erkini feshetme yetkisi yoktur. Başkanın Meclise karşı siyasi sorumluluğu söz konusu değildir. 1 Yürütme organı tek kişiliktir. Başkan halk tarafından seçilir. Başkan yasamanın güvenine dayanmaz. Başkan yasama organını feshedemez. Aynı kişi hem yürütmede, hem yasamada görev alamaz. Başkan yasama organının çalışmasına katılamaz. 3. Yarı Başkanlık Sistemi başkanının halk tarafından seçildiği ve önemli siyasal yetkilerle donatıldığı parlamenter rejime yarı başkanlık sistemi denir. Yürütme organı iki başlıdır. Başkan doğrudan halk oylamasıyla seçilir ve önemli siyasal yetkilere sahiptir. Başbakan ve Bakanlar Kurulu, yasama erkine karşı sorumludur. Fransa, Romanya, Gürcistan gibi. Karma Hükûmet Sistemi: 1924 Anayasası'nda uygulanan bu sistem, meclis hükûmeti ile parlamenter sistem arasındaki farklılıklar ve benzerliklerden oluşmuş bir sistemdir. Meclis hükûmeti sisteminden farklı olarak cumhurbaşkanı ve bakanlar kurulu vardır. Parlamenter sistemden farklı olarak cumhurbaşkanı ve bakanların milletvekilleri arasından seçilmeleri zorunludur. 1 Mustafa Erdoğan, Anayasa ve Özgürlük, s. 278. 6
PEGEM AKADEMİ TEST 1. Aşağıdakilerden hangisinde devleti oluşturan unsurlar doğru olarak sıralandırılmıştır? A) Ülke - Bağımsızlık - Otorite B) İktidar - Millet - Ordu C) Ülke - Otorite - Ordu D) Millet - Ülke - İktidar 5. Egemenliğin kaynağına göre devletleri sınıflandırdığımızda, aşağıdakilerden hangisi iktidarın kaynağının belli bir zümrenin elinde olduğu devlet biçimidir? A) Oligarşi B) Diktatörlük C) Monarşi D) Teokrasi 2. Aşağıdakilerden hangisi devletin özelliklerinden değildir? A) En kapsamlı ve büyük örgüttür. B) Sosyal, ekonomik ve kültürel yaşamı düzenlemekle yükümlüdür. C) Zora dayalı kuvvet kullanma yetkisine sahiptir. D) Tarihsel gelişim sürecinde değişikliğe uğramadan günümüze kadar gelmiştir. 6. Birden fazla devletin bir araya gelerek bir anlaşma ile ortak menfaatlerini sağlamak amacıyla kurulan devletlere ne ad verilir? A) Federasyon B) Konfederasyon C) Pakt D) Üniter 3. Aşağıdakilerden hangisi, bir ülke üzerinde yerleşmiş olan insan topluluğunun oluşturduğu, egemen nitelikteki varlıktır? A) B) Hükûmet C) Millet D) Vatan 7. Türkiye deki parlamenter sistemini yarı başkanlık sisteminden ayıran en temel özellik aşağıdakilerden hangisidir? A) Cumhurbaşkanını halkın seçmesi B) Bakanlar Kurulunun parlamentoya karşı sorumlu olması C) Cumhurbaşkanının siyasi olması ve sorumluluğunun bulunmaması D) Parlamentonun seçimle işbaşına gelmesi 4. Aşağıdakilerden hangisi hukuki yapılarına göre devlet şekillerinden biridir? A) Cumhuriyet B) Monarşik C) Federal D) Teokratik 8. 1921 Anayasası döneminde Türkiye deki hükûmet modeli aşağıdakilerden hangisidir? A) Yarı başkanlık sistemi B) Meclis hükûmeti sistemi C) Karma hükûmet sistemi D) Parlamenter sistem 7