TEMELLER VE TEMELLERİN SINIFLANDIRILMASI Yrd.Doç.Dr. Altan YILMAZ 1
YÜZEYSEL TEMELLER Yüzeysel (sığ) temel : Yapı yükünün, zemin yüzeyine yakın bir yerde ve tasman sınırı içerisinde, güvenle aktarılmasına uygun zemin bulunması durumunda uygulanır. Temel kaya zemin dahi olsa zemin yüzeyine oturtulmaz. Mutlaka don seviyesinin altına inilmelidir. Bu tür temeller, kuru ve sulu zeminlerde uygulanabilir. Bir yapı sisteminin oturacağı zemin tabakası yeterli derecede kalın ve sağlam ise öncelikle yüzeysel temel seçilmelidir. Çünkü; burada yüzeysel temel en ekonomik çözüm şekli olmaktadır. 2
Zemin koşulları yüzeysel temel yapımı için yeterli değilse, öncelikle zemini sağlamlaştırma yollarına başvurulmalıdır. Zemin sağlamlaştırma yöntemleriyle istenilen başarı sağlanamazsa ancak o zaman derin temel öngörülmelidir. 3
Temel iki koşulu birden yerine getirecek biçimde boyutlandırılır; 1) Taban basıncı zeminin taban güvenlik basıncını geçemez; buradan temelin taban biçimi ve alanı belirlenir. 2) Temel gövdesinde oluşan iç gerilmeler temel malzemesinin güvenlik gerilmesini geçemez. Buradan da iç gerilmeleri güvenlikle taşıyabilecek temel kalınlığı bulunur. Çoğunlukla düşey yükler için sömel tabanı yatay ve simetrik yük düzenlenerek en basit biçimde elde edilir. Yükleri, yaklaşıkça nokta biçiminde olan ayak ve kolonlarda (dikdörtgen veya kare) planlı tekil temeller veya azda olsa daire temeller kullanılır. 4
TEKİL (MÜNFERİT) TEMELLER; Münferit temel de denilen tekil temeller, temel zemininin orta sertlikte ve bina ağırlığının da az olması durumlarında uygulanırlar. Betonarme karkas yapıda, yükleri taşıyan kolonların altına tekil sömel olarak yapılırlar. 5
TEKİL TEMEL 17/03/10
TEKİL TEMEL (Aplikasyon planı) 7
Ampatman :Taş ve beton gibi malzeme zayiatını önlemek için sömelde, tabana doğru genişletme yapılır. Buna ampatman denir. Sömel :Temel duvarları ya da betonarme karkas yapıda kolonlar altına, yükü daha geniş bir alana yaymak amacıyla yapılan temel elemanlardır. ampatmanlı 8
Donatılı ve donatısız şerit ve tekil temellerde uygulanan belli başlı geometrik ampatman tipleri; 9
SÜREKLİ TEMELLER; Sürekli temellere, şerit veya mütemadi temel de denilmektedir. Temel zemininin sağlam olduğu yerlerde bina yükünü, temel oturumunca zemine aktarmak amacıyla uygulanır. SÜREKLİ TEMEL UYGULAMA KOŞULLARI 1)Kolonlar vasıtasıyla temele aktarılan yüklerin nispeten büyük olması. 2)Zemin yapısı itibarıyla tekil temel çözümünün yeterli olmaması. 3)Tekil temel çözümünün uygulanabilirliğinin bulunmaması. 4)Yönetmelikler veya benzeri kanuni zorunlulukların olması. 10
Sürekli temel örneği 17/03/10
Temel inşaatı kalıpları 17/03/10
Temel demirleri döşenmiş hali (Sürekli temel) 17/03/10
Sürekli (Mütemadi) Temel 17/03/10
RADYE TEMELLER Radye - jeneral olarak da isimlendirilen bu temeller, dolma zeminlerde ya da emniyet gerilmesinin çok düşük olduğu ve temel zemininin fazlaca sıkışabilme özelliği gösterdiği veya temel duvarı ve kolonlarının birbirine çok yakın olması durumlarında uygulanırlar. Radye temeller zeminin yapısına, bina yüküne ve temel duvarı ya da kolonların açıklıklarına göre aşağıdaki şekillerde inşa edilirler: 1) Düz radye temel, 2) Kirişli radye temel: a) Alttan Kirişli Radye Temel, b) Üstten kirişli Radye Temel, 3) Mantar Şeklinde Radye Temel, 4) Ters Kemer Şeklinde Radye Temel, 15
Radye temel örnekleri 17/03/10
17/03/10 Radye temel öncesi kazı ve kalıp
Radye temel örnekleri 17/03/10
Radye temel örnekleri 17/03/10
Radye temel örnekleri 17/03/10
Radye temel örnekleri 17/03/10
22
Düz Radye Temel Genellikle duvar veya kolonlar birbirlerine yakın ve yükleri de az ise temel, düz radye şeklinde yapılır Kirişli Radye Temel Duvar ya da kolonların aralıkları fazlaysa temel, kirişli radye olarak yapılır. Kirişli radye temeller iki şekilde uygulanırlar a)alttan Kirişli Radye Temel Hem bodrum döşemesinin düz olması istendiğinde hem de temelin, zemin üzerinde kaymasına engel olmak için kirişler, radyenin altında düzenlenirler. 23
b) Üstten Kirişli Radye Temel Kirişler, radye temelin üzerine oturtulurlar. Ancak, bodrum döşemesinin düz olması istendiğinde; kiriş aralıkları, kiriş yüksekliğince cüruf, perlit vb. ile doldurularak üzerine düz döşeme yapılır. Mantar Şeklinde Radye Temel Kolon yüklerini, daha geniş bir alana yayarak radye temele aktarmak için yapılır. Ters Kemer Şeklinde Radye Temel Zeminden gelen su basıncının ya da bina yükünün fazla olması durumunda temel, ters kemer şeklinde düzenlenir 24