2018 OCAK/ŞUBAT - SEKTÖREL ORGANİK TARIM HIZLA GELİŞİYOR Şebnem BORAN Dünyada ve ülkemizde organik tarım ve organik ürünler ticareti son yıllarda hızla gelişmektedir. Son 20 yılda Avrupa, Kuzey Amerika ve Japonya da organik ürüne talep artış göstermiştir. Son açıklanan verilere göre, dünyada 2015 yılında 179 ülkede organik tarım gerçekleştirilmiştir. Dünyada 50,9 milyon hektarlık alan organik standartlara göre sertifikalandırılmıştır. Bu alanın dağılımına bakıldığında % 45 i Okyanusya da, % 25 i Avrupa, % 13 ü Latin Amerika, % 8 i Asya, % 6 sı Kuzey Amerika ve % 3 ü Afrika da yer almaktadır. Dünyadaki organik tarım alanlarında, 2014 yılına kıyasla % 15 lik bir artış olmuştur. Organik tarım pazarı dünyada hızla gelişmekte ve büyümektedir, 2015 yılında 81,6 milyar dolara ulaşmıştır. 2010 yılında 59,1 milyar dolar olan dünya organik tarım pazarının son 5 yılda 81,6 milyar dolara ulaşması, hem pazarın hızla geliştiğini hem de dünyada organik ürünlere olan talebin giderek arttığını göstermektedir. Dünyadaki organik tarım pazarı 2015 yılında % 51 i Amerika Birleşik Devletleri tarafından gerçekleştirilirken, % 39 u Avrupa Birliği ve % 8 i Asya tarafından gerçekleştirilmektedir. Dünyada kişi başı en çok organik ürün tüketen ülkeler arasında İsviçre, Danimarka ve İsveç yer almaktadır. İsviçre de kişi başı organik ürüne 262 euro harcanırken, Danimarka da 191 euro, İsveç te ise 177 euro harcanmaktadır. Türkiye de organik yiyecek tüketimi ise kişi başı 1 euronun altındadır. Bu da, organik ürünlerin iç pazarda tüketiminin arttırılmasına yönelik çalışmalar yapılması gerektiğini göstermektedir. Dünyada ülkelerdeki organik tarım alanı büyüklüğüne bakıldığında ülkemiz 18. sırada yer almaktadır. Organik tarım alanının toplam tarım alanı içerisindeki payı değerlendirildiğinde ise ülkemiz % 1,3 pay ile dünya sıralamasında 59. sırada bulunmaktadır. Organik üretici sayısı bakımından ise ülkemiz dünyadaki ilk 10 ülke arasında yerini almıştır. Türkiye üretici sayısı bakımından dünyada 8. ülkedir. Türkiye nin dünya organik tarımındaki yeri bizlere pazarda Türkiye nin önemli bir aktör olduğunu göstermektedir. Ülkemizde organik tarım yıldızı parlayan sektörler arasındadır. Son on yılda sektör büyüme göstermiştir. Ancak sektör hızla büyümesine rağmen dünya sıralamasında halen istenilen noktada bulunmamaktadır. Türkiye nin dünya sıralamasında daha üst yerlere gelebilmesi için sektörün daha fazla desteklenmesi gerekmektedir. Türkiye de organik tarım ilk olarak 1984 yılında yabancı alıcıların talepleri ile başlamıştır. Üretilen ilk organik ürünler kuru üzüm ve kuru incir ile Ege Bölgesinde olmuş daha sonra kuru kayısı ve fındık üretimine geçilerek farklı bölgelere yayılmıştır. 1990 lı yıllara kadar organik ürün çeşidi 8 adet olmuş, daha sonraki yıllarda yurt dışı taleplerine bağlı olarak ürün çeşitliliği gelişmiştir. Bir diğer önemli gelişme ise 1992 yılında ülkemizde organik tarım konusunda faaliyet gösteren tüm kuruluşların katılımı ile ülkemizde organik tarımın daha sağlıklı gelişmesini amaç edinen Ekolojik Tarım Organizasyonu Derneği (ETO) İzmir de kurulmuştur. 18
Organik tarımda ülkemiz yasal alt yapısını tamamlamış durumdadır. Ancak tüm dünyada yönetmelikler sorunlara karşı sürekli yeni yöntem ve girdi geliştirilmesi nedeni ile devamlı değişikliğe uğrayarak yenilenmektedir. Avrupa Topluluğu ülkeleri öncülük yaparak 1991 yılında 2092 sayılı bitkisel ürünlerin üretimini ve pazara sunulmasını düzenleyen yönetmeliği yürürlüğe koymuştur. Türkiye de organik tarım konusundaki yasal düzenlemeler, Avrupa Birliği nin söz konusu yönetmeliğinden 3 yıl sonra yapılmıştır. Ülkemizdeki ilk yasal düzenleme olarak, 22145 sayılı Bitkisel ve Hayvansal Ürünlerin Ekolojik Üretilmesine İlişkin Yönetmelik 18 Aralık 1994 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Yönetmelik sonrasında organik tarımda kanuni çerçevenin tanımlanması ve hatalı uygulamalarda gereken yaptırımların ve güvencelerin oluşturulması amacı ile 5262 Sayılı Organik Tarım Kanunu 3 Aralık 2004 tarihli Resmi Gazete de yayınlanarak uygulamaya başlanmıştır. Kanunun değişikliği ise 8 Şubat 2008 tarihli Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Yönetmelikler, bilimsel ve teknik gelişmeler, ihtiyaçlar, AB ile yasal düzenlemelerle uyum sebepleri ile sık sık yenilenmektedir. Türkiye nin yasal düzenlemelerinde ülke koşullarının yanı sıra Avrupa Birliği ile mevzuat uyumu da korunmaktadır. AB de 1 Ocak 2009 tarihinde yürürlüğe giren yeni yönetmelik sonrasında uyum çalışmaları yapılmıştır. 18.08.2010 tarih 27676 sayılı Organik Tarımın Esasları ve Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik çıkarılmıştır. Son olarak, Organik Tarımın Esasları ve Uygulanmasına İlişkin Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik, 10 Ocak 2018 tarih ve 30297 sayılı Resmi Gazete de yayımlanmıştır. Son yönetmelik, her türlü bitkisel, hayvansal ve su ürünleri üretimi ile kullanılacak girdilerin organik tarım metoduna uygun olarak üretilmesi veya temini, gıda veya yem olarak kullanılan mayalar, orman ve doğal alanlardan organik tarım ilkelerine uygun olarak ürün toplanması, bu ürünlerin işlenmesi, ambalajlanması, etiketlenmesi, depolanması, taşınması, pazarlanması, kontrolü, sertifikalandırılması, denetimi ile cezai hükümlere ilişkin teknik ve idari hususları kapsamaktadır. AB nin organik tarım yönetmeliğine birebir uyumludur. Türkiye iklim, toprak, su kaynakları, ürün çeşitliliği ve iş gücü bakımından organik tarım için son derece elverişlidir. Biyolojik çeşitlilik, hastalıklara dayanıklı türler, birçok alanda bozulmamış ekolojik denge, uygun ekolojik ortam, sentetik girdi kullanımının düşüklüğü vb. önemli üstünlüklere sahiptir. Organik tarıma uygun yeterli toprak ve teknik alt yapı, AB mevzuatına uyumlu organik tarım mevzuatı, AB pazarlarına yakın olmamız ve organik tarıma sağlanan destekler ile birlikte sektör ülkemizde hızla gelişmektedir. 2016 itibariyle ürün sayısı 238 dir. Türkiye de organik tarım bitkisel üretim verilerine tabloda yer verilmiştir. Geçiş ürünleri dahil edilmiştir. 19
Ülkemizde 2016 yılında 67.878 üretici 523.777 hektar alanda 2.473.600 ton ürün elde etmiştir. 2016 yılında 2015 yılına göre üretim alanı % 1,6, üretim miktarı ise % 35,2 artış göstermiştir. Çiftçi sayısında ise % 3 bir düşüş olmuştur. Tablo 1: Türkiye de Organik Tarım Bitkisel Verileri (Geçiş Süreci Dahil) Yıllar Ürün Sayısı Çiftçi sayısı Alanı(ha) Miktarı(ton) 2006 203 14.256 192.789 458.095 2007 201 16.276 174.283 568.128 2008 247 14.926 166.883 530.225 2009 212 35.565 501.641 983.715 2010 216 42.097 510.033 1.343.737 2011 225 42.460 614.618 1.659.543 2012 204 54.635 702.909 1.750.127 2013 213 60.797 769.014 1.620.466 2014 208 71.472 842.216 1.642.235 2015 197 69.967 515.268 1.829.291 2016 238 67.878 523.777 2.473.600 Kaynak: T.C. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, 2017. Ülkemizde organik tarım 2005 yılında ilk kez destekleme kapsamına alınmıştır. 2011 yılından itibaren ise organik hayvancılık, su ürünleri ve arıcılık faaliyetleri destekleme kapsamına alınmıştır. Yurt dışı pazarlarda rekabet edebilmek, buna ilave olarak halkımızın gıda ihtiyacını sağlıklı ürünlerle karşılayabilmek için organik tarımın desteklenmesine devam edilmesi önem arz etmektedir. Bununla birlikte, organik tarıma geçiş sürecinde de üretim desteklenmelidir. Organik Tarımda Öncü İl: İzmir İzmir; organik tarımda öncü bir ilimizdir. Özellikle son yıllarda İzmir de organik tarım konusunda önemli gelişmeler meydana gelmektedir. İlk organik üretim çekirdeksiz kuru üzüm ile 1980'li yılların ortalarında İzmir'de başlamıştır. İzmir de organik tarımsal üretim yapan çiftçi sayısı, üretim alanı ve miktarına Tablo 2 de yer verilmiştir. İzmir de 2016 yılı itibariyle 3.402 çiftçi, 35.773 hektarlık alanda organik tarım yapmaktadır. İzmir de en fazla yetişen organik ürünler arasında zeytin, mısır, pamuk, üzüm ve incir yer almaktadır. 2016 yılında İzmir de organik tarım üretim miktarı, bir önceki yıla göre 22.517 ton artarak 105.903 tona yükselmiştir. Böylelikle İzmir in, Türkiye organik tarım üretimindeki payı % 4,3 olmuştur. 20
Tablo 2: İzmir Organik Bitkisel Verileri, Türkiye İle Kıyaslaması (2011-2016) (Geçiş Süreci Dahil) İzmir 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Çiftçi Sayısı 1.409 1.608 2.320 3.020 3.504 3.402 Alanı (hektar) 14.086 17.906 21.247 160.273 30.718 35.773 Miktar (ton) 45.593 57.325 53.913 79.445 83.386 105.903 Türkiye Çiftçi Sayısı 42.460 54.635 60.797 71.472 69.967 67.878 Alanı (hektar) 614.618 702.909 769.014 842.216 515.268 523.777 Miktar (ton) 1.659.543 1.750.127 1.620.466 1.642.235 1.829.291 2.473.600 İzmir in Türkiye deki Payı Çiftçi Sayısı 3,3 2,9 3,8 4,2 5,0 5,0 Alanı 2,3 2,5 2,8 19,0 5,9 6,8 Miktar 2,7 3,2 3,3 4,8 4,6 4,3 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, http://www.tuik.gov.tr, 2017 İzmir ihracatta öncü konumunda yer almakta ve organik tarımsal ürünlerle iştigal eden pek çok işletmeye ev sahipliği yapmaktadır. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı verilerine göre, Türkiye de 1.463 kayıtlı organik üretim yapan firma bulunmaktadır. Bu firmaların 241 i İzmir dedir. İzmir organik tarım bilgi birikimi ve tecrübesiyle öncü bir kenttir. Ülkemizde, ekolojik dengenin korunarak, tarımda sürdürülebilirliğin sağlanması, tüketiciye güvenilir ve kaliteli ürünlerin sunulması amacıyla organik ürünlerin üretimi ve tüketiminin yaygınlaştırılarak, organik tarımsal üretim ve pazarlamanın düzenlenmesi ve geliştirilmesi gerekmektedir. Bu kapsamda, ürün çeşitliliği ve verimliliğin artırılması, izlenebilirliğin sağlanması, kalite standardının AB standartları seviyesine ulaştırılması ve etkin denetim mekanizmasının kurulması, teşvik ve desteklerin devam ettirilmesi, pazarlamada yeni yaklaşımların getirilmesine ilişkin politikaların izlenmesi sağlanmalıdır. Tarımsal üretim içerisinde organik tarımın payının artırılması, çevre koruma ve kırsal kalkınma politikaları, turizm ve sağlık sektörü ile entegrasyonun sağlanması da önem taşımaktadır. Organik tarım konusundaki eğitim, destekleme ve denetleme olmak üzere çalışmalar devam ettirilmelidir. 21
in yanında tüketim açısından İzmir in gelişmesi amacıyla başlatılan Organik Açık Pazarlar projesi önem taşımaktadır. İzmir halkının organik ürünleri doğru olarak tercih edebilmesi için organik logo, sertifika ve etiket-ambalaj konularında pazarda alışveriş eden tüketicilerin bilgilendirilmesine yönelik semt pazarlarında etkinlikler düzenlenmelidir. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından yetkilendirilen 31 organik tarım ve sertifikasyon kuruluşunun 11'i İzmir'dedir. İzmir Ekolojik fuara her yıl ev sahipliği yapmaktadır. 9-12 Mayıs 2018 tarihleri arasında 9. su gerçekleşecek olan Ekoloji İzmir fuarında gıdadan tekstile, kozmetikten temizlik malzemelerine, alternatif enerji sistemlerinden ekolojik konuta, kullandığımız ambalajlardan eko-turizme kadar çok çeşitli ürünler sergilenecektir. Uluslararası nitelikteki fuar Türkiye de organik alanda faaliyet gösteren pek çok yerli ve yabancı kuruluşun katılımıyla sürdürülmektedir. İzmir organik tarım ürünü ihracatına devam etmelidir. Bir başka deyişle, mevcut pazarlara hizmet etmeyi sürdürmelidir. Bununla birlikte; yenilikçilik ve rekabet gücü ölçütleri üzerinden organik tarımsal ürünlere katma değer eklenmesine çalışılmalıdır. Organik tarımsal ürünlere ek olarak organik gıda ürünleri geliştirilmelidir. İzmir in, mevcut Avrupa pazarlarına organik ürün sağlamaya devam ederken, iç pazarda da organik üretimden (hammaddeler) organik gıda (ürünler) üretimine geçişe öncelik tanıması gerekmektedir. Organik tarımsal ürünlere katma değer eklenmesine yönelik çalışmalara önem verilmelidir. Sektörün gelişimi için üretim ve yurtiçi tüketimin arttırılmasına yönelik çalışmalar yapılması son derece önemlidir. İzmir in organik tarım üretimi payında artış gösterebileceği ürünler ve ilgili bilgi birikimi bulunmaktadır. Tarımsal üretim değerinin artması için, organik tarım üretiminin payının gelecekte çok daha fazla olması gerekmekte ve beklenmektedir. Bu bağlamda İzmir de organik tarım üretimi yapacak üretici sayısının arttırılması ve katma değerin yükseltilmesine yönelik çalışmalar yapılması büyük önem taşımaktadır. KAYNAKLAR AKSOY, Prof. Dr. Uygun, ALTINDİŞLİ, Dr. Ahmet, Ekolojik Tarım, İzmir, 1998. Ege İhracatçı Birlikleri, İzmir Organik Gıda İş Kümesi Çalışması, İzmir, Mart 2009. Ekolojik Tarım Organizasyonu Derneği, Organik Tarım Yıllığı, İzmir, 2010. İzmir Tarım İl Müdürlüğü Organik Ürün Broşürü, 2010. Organik Tarım Ulusal Eylem Planı 2013-2016, T.C. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı. Türkiye Organik Tarım Stratejik Plan 2012-2016, T.C. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı. Türkiye'de Sürdürülebilir Kalkınma Raporu: Geleceği Sahiplenmek, Sürdürülebilir Kalkınma En İyi Uygulamaları, Kalkınma Bakanlığı, Haziran 2012, Ankara. Türkiye İstatistik Kurumu Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Organik Tarım Verileri, http://www.tarim.gov.tr/konular/bitkisel-uretim/organik-tarim, 2018. 22