RAPOR YAZMA Prof. Dr. Gülsen Erden
Testten elde edilen sonuçlar, değerlendirilen bireyle (çocuk-aile) paylaşıldığı zaman psikolojik değerlendirme tamamlanmış demektir. Psikolojik değerlendirme raporu genellikle yazılıdır ancak sözel olarak da sunulabilir. 2
Raporun içeriği ve düzeni en az değerlendirmenin kendisi kadar titizce hazırlanmalıdır. İyi bir klinik veya psikoeğitimsel rapor sadece test sonuçlarını rapor etmez. 3
İYİ BİR RAPOR görüşme, gözlem ve test sonuçlarını, davranışsal gözlemleri, diğer değerlendirme bulgularını, olgu geçmiş bilgilerini, çocuğun değerlendirme süreci içindeki davranışlarını bir araya getirir. 4
Bir klinik veya psikoeğitimsel rapor aşağıda anlatılanları içeren birçok amaca hizmet etmektedir: 1. Söz konusu sonuçlar, kesin ve eksiksiz bir değerlendirme bilgisi sağlar. 2. Klinik hipotezlerin test edilmesine bilgi sağlayarak program değerlendirmesine ve araştırmaya rehberlik eder. 3. Geçmiş psikolojik değerlendirme ve diğer bilgilerin arşivini oluşturur. 4. Tedaviye ve tedavi planlarına da yol gösterir. 5. Yasal bir belgedir. 5
RAPOR ERTELENMEMELİDİR Önemli ayrıntıların unutulmaması ve atlanmaması için, psikolojik rapor, değerlendirme tamamlanır tamamlanmaz hemen yazılmalıdır. Başvuran kaynağa hemen cevap verilmelidir.. 6
ÖNERİLEN RAPOR ANAHATLARI Tanımlayıcı Bilgiler Çocuğun adı Uygulama tarihi Doğum tarihi Takvim yaşı Rapor tarihi Okulu (devlet, özel, meslek lisesi vs) ve sınıf düzeyi Değerlendirme yapanın ismi Verilen testlerin isimleri Diğer değerlendirme işlemlerinin isimleri 7
ÖNERİLEN RAPOR ANAHATLARI (devam) Geçmişe ait bilgiler Aile bireyleri hakkında kısa bilgiler Gönderilme sebebi (önceki değerlendirme bulguları, varsa aldığı tanı ve uygulana tedavi) Davranışsal gözlemler Değerlendirme sonuçları ve klinik izlenimler Öneriler İmza 8
Davranışsal gözlemler Davranışsal gözlemleri yazarken temel amaç çocuğun davranışlarını, içinde bulunduğu ortama göre en iyi şekilde açıklayabilmektir. 9
Bu açıdan bakıldığında raporu okuyan kişi hastanın dış görünümünü gözünde canlandırabilmeli ve bunun yanı sıra hastanın yüzeysel davranışlarının altında yatan temel kişilik örüntülerini de anlayabilmelidir. 10
Aşağıda raporun davranışsal gözlemler bölümünde kullanılabilecek konuların listesi verilmiştir: Fiziksel görünüm Genel tavır Dili, ilişki kurma biçimi Genel tepki biçimi Başarılara tepkiler Hatalara tepkiler Cesaretlendirmeye tepkiler 11
Aktivite düzeyi Kendine karşı tutumu Uygulayıcıya ve test sürecine karşı tutumu Görsel motor yeteneği Dikkat çeken diğer özellikleri 12
Örnek : Ayşe, giyimi ve saç modeliyle, olduğundan daha büyük gösteren 9.5 yaşında bir çocuktur. Değerlendirme sırasında kaygılı ve üzgün olduğu gözlenmiştir. Gözlerini irice açarak bakması ve ellerini sıkıca sıkmasının, kaygı ve korkusuna işaret ettiği düşünülmüştür. Ayşe uygulamacıyla konuşurken rahatlamış, ancak sorularla karşılaştığında hemen gerildiği ve dudaklarını ısırdığı gözlenmiştir. Bazı görevler sırasında ben bunu yapamam ve o konuda çok kötüyümdür gibi çok sayıda kendini beğenmeyen sözler kullandığı gözlenmiştir. Ayrıca, zor soruları yanıtlamayı denemek yerine bilmiyorum cevabını verdiği görülmüştür. Ancak tüm kaygı ve gerginliğine rağmen Ayşe, ara sıra rahatlayıp gülümsemiştir. GÖZLEM NOTU 13
DEĞERLENDİRME SONUÇLARI VE KLİNİK İZLENİMLER Değerlendirme sonuçları ve klinik izlenimler bölümü çeşitli kaynaklardan gelen değerlendirme sonuçlarını birleştirir ve değerlendirme bulgularının ayrıntılı bir tablosunu göz önüne serer. Konular, test güvenirliği ve geçerliğini, değerlendirme bulgularını, kesinlik derecesini, kliniğe ve tanıya yönelik izlenimleri içermelidir. 14
GÜVENİRLİK VE GEÇERLİK Değerlendirme bulguları eğer sizin fikrinizce çocuğun beceri ve davranışlarının geçerli birer göstergesi değilse raporun sonuçlar kısmının başında geçerli görünmeme nedenleriyle birlikte açıkça belirtilmelidir. 15
Geçerli olduğuna inandığınız bir değerlendirme sonucunu rapor ederken şöyle söyleyebilirsiniz: Testin sonuçları geçerli görünmektedir. Çünkü test boyunca Ayşe olumlu ilişki kurup, motivasyonu ve ilgisini sürdürmüştür. 16
Geçerliği sorgulanabilir test sonuçları rapor edilirken de: Ayşe nin zeka testi sonuçları Ayşe nin yeteneklerini düşük gösterebilir ve aynı zamanda geçerli olmayabilir çünkü Ayşe nin test günü öncesinde önemli ve zor bir sınavdan geçtiği öğrenilmiştir. Bu nedenle dikkatini yeterince teste veremediği düşünülmüştür. 17
Test sonuçları Çocuğun güç ve zayıflıklarının tanımlaması Cevaplarının içeriği Psikopatolojik işaretler Yaratıcılık veya öğrenme güçlüğü Zihinsel değerlendirme raporlarında: Sözel ve akıl yürütme, işlemleme hızı, çalışma belleği puanlarının taşıdığı anlam, Sözel ve sözel olmayan yeteneklerinin karşılaştırılması IQ nun sınıflandırılması Test bulguları arasındaki ilişkiler Tüm veri kaynakları arasındaki ilişkiler Değerlendirme bulgularının sonuçları Tanısal izlenimler 18
Veri tutarlı olmadığında ya da yetersiz olduğunda tanıya ilişkin görüşmeler ve düzenlemeler yaparken mümkün olduğunca özen gösterilmeli ve hiçbir şekilde yetersiz veri üzerinden tanıya ilişkin yordama yapılmamalıdır. 19
DEĞERLENDİRME SONUÇLARI VE KLİNİK İZLENİMLER BÖLÜMÜNÜ ORGANİZE ETMEK Değerlendirme sonuçları testler ve tanımlar ışığında ya da her ikisinin birlikte kullanıldığı bir düzende organize edilebilir. 20
Testler dikkate alınarak organize edilmiş bir raporda her testin sonuçlarını açıklayan ayrı birer paragraf bulunur: zeka, görsel-motor, başarı, kişilik vb.. ÖR/ M. Peabody Resim Kelime testinden 16 puan almış, alıcı dil yaşının şehirde yaşayan çocuk için karşılığı bulunmamıştır. Alıcı dil yaşının gecekonduda yaşayan bir çocuk için 3 yaş 6 ay, köyde yaşayan bir çocuk için 4 yaş 3 ay olduğu belirlenmiştir. 21
Tanımlar dikkate alınarak organize edilmiş tipik bir raporda ise her tanım için ayrı bir paragraf bulunur. Her paragraf değişik değerlendirme işlemleri sonucunda elde edilmiş bilgileri rapor eder. Ali nin dil gelişiminin, yaşına uygun olduğu düşünülmüştür. Dil gelişiminin değerlendirilmesinde uygulanan Peabody Resim Kelime Testine göre alıcı dil yaşı, yaşına uygun bulunmuş, AGTE dil gelişimi puanı da sözel ifade becerilerinin yaşına uygun olduğuna işaret etmiştir. Annesinden alınan gelişim öyküsünde de dili anlama ve ifade becerilerinin yaşıtı çocuklarınkine benzediği öğrenilmiştir. 22
ÖNERİLER Öneriler bir psikolojik değerlendirmenin en önemli bölümüdür. Çocuğun ayrıntılı performans düzeyi, zayıf ve güçlü yanları ve bu yanların iyileştirme, sınıf yerleştirmesi veya rehabilitasyona etkilerini içermelidir. 23
Olumlu ve olumsuz etkenlerin çocuğun geleceğini nasıl değiştirebileceğini açıkladıktan (ön kestirim yapıldıktan) sonra öneriler kısmına geçilir. Bu öneriler yakınmaların azalmasına veya iyileşmesine olanak sağlayan tıbbı veya ruhsal tedavi, eğitim veya öğrenimle ilgili önlemler, ortamın işbirliğiyle yaratılacak gelişmeler, başka kaynakları kullanarak oluşturulan yararlar olabilir. Bu önerilerin bazısının çok kısa sürede alınması gerekebilir, bazısı geleceğe yönelik olabilir. 24
Önerileri geliştirmede dikkate alınacak sorular aşağıdakileri içerebilir: Test sonuçları çocuğun durumunu ne kadar temsil edici? Genellenebilir mi? Nasıl bir müdahale programına gereksinim vardır? (davranışsal, akademik veya danışmanlık) Aile bireyleri tedavi planına nasıl katılabilir? Öneri sürecinde ilgili faktörlerin tümü hesaba katıldı mı? Öneriler çocuğun şimdiki sınıf ve ev durumuna uygun mudur? Bu önerileri yerine getirmeye kimler istekli olacaktır? 25
Sorular İyileştirme programının amaçları nelerdir? Çocuğun güçlü olduğu alanlar iyileştirmede nasıl kullanılabilir? Çocuğun zayıflıkları nasıl iyileştirebilir? Öneriler açık ve anlaşılır ve kolay uygulanabilecek bir şekilde mi yazıldı? Başka alanlarda herhangi bir değerlendirme yapılmalı mı? İzleme değerlendirmeleri gerekli mi? Eğer gerekliyse ne zaman ve kiminle? 26
ÇOCUK, EBEVEYN VE ÖĞRETMEN Önerilerin önemli amaçlarından biri de çocuğun kendine yardım edebilmesi adına yeni yöntemler bulunabilmesi, ebeveyn ve öğretmenleri doğrudan eğitimsel ve tedaviye yönelik sürece katabilmektir. Eğer öğretmene öneri verilecekse öneriler, öğretmenin çocuğun sıkıntılarını anlamasına yardımcı olmalı ve gerektiğinde eğer mümkünse müfredat değişikliği de önerebilmelidir. 27
ÖZET :Test bulgularını gözden geçirip birleştirir. İsteğe bağlıdır. Zorunlu değildir. Kendini tekrarlama ve gereksiz uzatma sorunu olmaması için çıkartılabilir. Raporun kendisi öz, net ve konuyla tam ilgili olmalıdır. Rapor içinde verilmemiş hiçbir bilgi özette yer almaz. Özet raporun ana gövdesinin önemini azaltmamalıdır. 28
Özetle Can ın test sonuçları, gözlem ve aile öyküsü ile birlikte ele alındığında genel gelişiminin ve bilişsel düzeyinin yaşına uygun olduğu görülmüştür. Alıcı dil yaşının takvim yaşından ileride bulunması anlama ve kelime bilgisinin iyi geliştiğine işaret olarak düşünülmüştür. Ancak Can ın el-göz koordinasyonu ve çizim düzeyi, bu alanda çocuğun yeterince deneyimi olmadığını ve teşvik edilmediğini düşündürmektedir. Çocuğun düzenli bir aile yaşantısının olmaması nedeniyle öğrendiklerinin izlenip desteklenemediği, bunun çocuğun akademik becerilerinde güçlüklere neden olduğu ve bu alandaki eksiklerini tamamlanmasını güçleştirdiği kanısı edinilmiştir. 29
Özet şunları içermelidir: Davranış gözlemleri Değerlendirme sonuçları Değerlendirme sonuçlarının geçerliği Sonuçların sınıflandırılması Çocuğun zayıf ve güçlü olduğu alanlar Çocuğun sözel ve sözel olmayan yetenekleri Test sonuçları arasındaki ilişkiler Tanısal izlenimler Genel öneriler 30
İMZA İsim ve mesleki unvan raporun sonunda yazılmalıdır. İmza da hemen bunun altında olmalıdır. 31
Aşağıdaki sorular raporun kalitesini değerlendirmede yardımcı olabilir: Tanımlayıcı veriler doğru mu? ( çocuğun isminin, doğum tarihinin, takvim yaşının ve rapor tarihinin doğruluğundan emin olun) Gönderilmeye sebep olan sorun açıkça ve öz bir şekilde raporlandı mı? Geçmişe dair bilgi uygun geçmiş verileri sunuyor mu? Davranış gözlemleri, okuyucunun sonuç hakkında açık bir izlenim elde etmesini sağlıyor mu? Test bulgularının geçerliğiyle ilgili bir ifade var mı? 32
Test sonuçları, yüzdelik değerler ve testle ilgili diğer veriler doğru mu? Bulgular açıkça düzenlenmiş, öz ve bütünleşmiş mi? Rapor, gönderilme sorununa bir yanıt bulabiliyor mu? Şimdiki sonuçlar geçmiş sonuçlarla karşılaştırıldığında, ortaya farklılıklar çıktı mı? Farklılıklar tartışıldı mı? Çocuğun işlevselliği açıkça tanımlandı mı? Sonuçlar ve gözlemler, açıklama ve örneklerle desteklendi mi? 33
Bulgularla ve izlenimlerle ilgili herhangi bir şüphe var mı? Raporda cevaplanmamış ya da yarım cevaplanmış sorular var mı? Klinik izlenimler açıkça belirtildi mi? Öneriler değerlendirme bulgularını doğru bir şekilde takip ediyor mu? Öneriler açık ve pratik mi? Yazım profesyonel ve gramer açısından doğru mu? Rapor anlaşılmaz ifadelerden arınmış mı? Rapor açık ve net mi? 34
Psikolojik test raporu aileyle sonuçlar konuşulmadan açık bir şekilde hastaya, ailesine veya yakınlarına kesinlikle verilmez. 35
Her insanın kendini başkalarından ayıran birtakım özellikleri vardır ve psikoloğun görevi bu farklılıkları ortaya çıkarmaktır. Fakat bazı raporlar bu farklılıkları ortaya çıkarmaktan çok uzaktır. 36
Genellikle deneyimsiz psikologlar danışanın önemli veya önemsiz belirtilerini abartırlar. Fakat değerlendirme raporundaki veriler bulgulara dayanmak zorundadır. Danışan tek yönlü incelenmemeli; Sağlıksız yönlerine bakılırken, sağlıklı yönleri göz ardı edilmemelidir. 37
Danışanı tek yönlü incelemektense raporda onun uyum becerilerine, başarılı çözüm biçimlerine, zihinsel yeteneklerine, ona özgü becerilerine, bunlardan nasıl yararlanılacağına da değinilmelidir. 38
Rapor yazma çocuk ergen ve yetişkinler açısından temel noktalarda farklılaşmaz, sadece değerlendirme yöntemleri değişir. 39