YABANCI UYRUKLU ÖĞRENCİLERE YÖNELİK ÇOKSESLİ TÜRK MÜZİĞİ ÖĞRETİM MODEL ÖNERİSİ VE UYGULAMADAKİ GÖRÜNÜMÜ: MAKEDONYA ÖRNEĞİ

The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science Doi number:http://dx.doi.org/10.9761/jasss7569 Number: 69, p. 23-36, Summer II 2018 Araştırma Makalesi / Research Article Yayın Süreci / Publication Process Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date - Yayın Kabul Tarihi / The Published Date 26.03.2018 20.06.2018 Yayınlanma Tarihi / Publication of Acceptance Date 30.08.2018 YABANCI UYRUKLU ÖĞRENCİLERE YÖNELİK ÇOKSESLİ TÜRK MÜZİĞİ ÖĞRETİM MODEL ÖNERİSİ VE UYGULAMADAKİ GÖRÜNÜMÜ: MAKEDONYA ÖRNEĞİ A PROPOSED MODEL OF A POLYPHONIC TURKISH MUSIC TOWARDS FOREIGNER STUDENTS AND ITS PROSPECT IN APPLICATION: EXAMPLE OF MACEDONIA Doç. Dr. İzzet Yücetoker ORCID ID: https://orcid.org/0000-0002-9911-749x Giresun Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümü, Müzik Öğretmenliği ABD, i.yucetoker@gmail.com Öz Bu araştırmanın amacı, yabancı uyruklu öğrencilere çoksesli Türk müziğinin temelini oluşturan dizi, ritim ve dörtlü armoni elementlerini öğretim yöntemleri ilkelerinden bilinenden bilinmeyene ilkesi yoluyla öğretebilme ve bu öğretim ilkesine dayalı bir ders örneği hazırlayarak uygulamadaki görünümünü ortaya koymaktır. Ders önerisi formu hazırlanırken çoksesli Türk müziği armoni kitapları ve bu armoni ile yazılan eserler incelenmiş, yapılan incelemeler sonucunda ders öneri modeli oluşturulmuştur. Oluşturulan ders modelinin uygulamadaki görünümünü belirlemek için ise Makedonya Goce Delcev Üniversitesi Konservatuvarında 12 öğrenci ile deney yapılmıştır. 10 ders saati içerisinde 5/8 lik, 7/8 lik ve 9/8 lik aksak ritimler, Hicaz, Kürdi, Karcığar ve Hüseyni dizileri, dörtlü akor kurumları ve çevrimleri öğretilmiş ve piyano çalgısı üzerinde uygulamaları yaptırılmıştır. Ayrıca her konu için bilişsel ön test son test uygulanmış, elde edilen verilerin bilişsel ve uygulama puanlarının aritmetik ortalamaları alınarak analiz edilmiştir. Elde edilen verilere göre hazırlanan Türk müziği öğretimi ders modelinin bilişsel öğretme yönünün yüksek düzeyde olduğu, uygulama öğretimi yönünün ise orta düzeyde olduğu sonucuna varılmıştır. Araştırmanın sonuçlarına bakıldığında yabancı uyruklu öğrenciler, aksak tartımları ve makamsal dizileri bilişsel olarak yüksek düzeyde öğrendikleri, akor çevrimlerini ise orta düzeyde öğrendikleri saptanmıştır. Uygulama aşaması sonuçları ise her öğretim aşamasını orta düzeyde uygulayabildikleri sonucuna

24 İzzet Yücetoker varılmıştır. Bu sonuçlar ışığında çeşitli öneriler geliştirilmiştir. Anahtar Kelimeler: Müzik Eğitimi, Piyano Eğitimi, Çoksesli Türk Müziği, Dörtlü Armoni, Öğretim Modeli Abstract The aim of this research is to teach the foreign students the sequence, rhythm and quaternary harmony elements that constitute the basis of polyphonic Turkish music through the known unknown principle which is one of the principles of teaching methods and to prepare the appearance of the practice by preparing a course example based on this teaching principle. While the course proposal form was being prepared, polyphonic Turkish music harmony books and works written with this harmony were examined and a lecture suggestion model was created as a result of the examinations made. Experiments were conducted with 12 students at the Goce Delcev University Conservatory in Macedonia to determine the appearance of the course model in practice. Within 10 lesson hours, 5/8, 7/8 and 9/8 rhythms, Hicaz, Kürdi, Karcığar and Hüseyni sequences, quarto chord institutions and their cycles were taught and applications were made on the piano instrument. In addition, cognitive pre - test and post - test were applied for each topic, and arithmetic averages of the cognitive and application scores of the obtained data were analyzed. It was concluded that the cognitive teaching direction of the Turkish music education course model prepared according to the obtained data was high and the application teaching was moderate. Various suggestions have been developed in the direction of these results. Key Words: Music Education, Piano Education, Polyphonic Turkish Music, Quaternary Harmony, Teaching Model 1. Giriş Cumhuriyetin ilanı, her alanda yeniliklere kapı açtığı gibi müzik alanında da değişim etkilerini göstermiştir. Geleneksel Türk müziğinin özelliklerine bakıldığında makam ve ritim bağlamında Batı müziğinden farklı bir yapıya sahip olduğu görülmektedir. Bu müzik türü, içeriğinde çeşitli makam, ritim ve kültürel birikime sahip olsa da tek sesli olmasından kaynaklı uluslararası boyutlara taşınamayacağı düşünülerek Cumhuriyetin ilanı ile birlikte Türk müziğinde köklü bir değişim hedeflenmiştir. Bu değişimin içeriğinde Ziya Gökalp ın ve Mustafa Kemal Atatürk ün görüşlerinin oldukça önemli olduğu bilinmektedir. Ziya Gökalp e göre Türk Sanat Musikisi olarak bilinen müziğin aslında bir Doğu Müziği olduğu, bu nedenle yeni Türk musikisini yaratmak için halk ezgilerinin derlenip, derlenen ezgilerin Batı da kullanılan çoksesli teknikler ile yeniden işlenmesi gerekmektedir. (Behar, 1985:1227). Bu görüş değerlendirildiğinde halkın özünde var olan ezgileri, Batı müziği armonisini olduğu şekliyle kullanarak bir nevi taklit ederek- çok sesli yeni bir müzik türü ortaya çıkarılması olarak yorumlanabilir. Mustafa Kemal Atatürk ise, halkın özünde olan ezgilerin genel musiki kurallarına göre işlemek gerekliliğini savunmaktadır. (Aydın; 2003). Bu söyleme göre oluşturulacak olan yeni müziğin, ulusun kendi değerlerini koruyarak evrensel boyuta ulaşma gerekliliği olarak değerlendirilebilir. Bu görüşler doğrultusunda Türkiye Cumhuriyeti kanunları çerçevesinde bugün Türk Beşleri olarak bildiğimiz Ahmed Adnan Saygun, Cemal Reşit Rey, Ulvi Cemal Erkin, Hasan Ferit Alnar ve Necil Kazım Akses, yurtdışına burslu olarak gönderilmişler ve bu müzisyenler Batı nın armonisini tanıyarak Türk müziğini uluslararası boyuta taşımayı başarabilmişlerdir. Türk müziği çokseslilik tartışmaları o zamandan bu zamana kadar hala süregelen bir konu olarak karşımıza çıkmaktadır (Sağer, Eroy, 2014:1). Türkmen (2007) bu tartışmaları genel olarak Türk müziğinin çok seslendirilmesi, geleneksel müzik türlerinden hangisinin çokseslilikte kullanılacağı, ne tür çokseslilik yöntemlerinin kullanılacağı gibi sorunların

Yabancı Uyruklu Öğrencilere Yönelik Çoksesli Türk Müziği Öğretim Model Önerisi ve Uygulamadaki Gör 25 varlığından bahsetmektedir. Türk müziğinin çok perdeli yatay bir müzik türü olduğu düşünüldüğünde çok seslendirme tekniklerinin doğru kullanılması yoluyla yapılabileceği düşünülmektedir. Albuz (2011), Türk müziğinin teksesli ama çok perdeli yatay bir müzik türü, batı müziğinin ise çoksesli fakat az perdeli dikey bir müzik türü olduğunu ve batının armonik yaklaşımlarıyla Türk müzik sisteminin bir arada kullanılabileceğini belirtmiştir. Türk beşlerinin eserlerinin besteleme yöntemleri incelendiğinde klasik üçlü armoni tekniğinin yanında İlerici armonisi olarak bilinen dörtlü armoni tekniğinin de kullanıldığı görülmektedir. Bu durumu Uçan (1997), Türk müziğini Batı müziği yöntemleri ile armonize edilebilme, Türk müziğini genel son müzik kurallarına göre işleme, son müzik kuralları ışığında geliştirilen kurallara göre işleme ve mümkün olan her yolu deneyerek işleme şeklinde yorumlamıştır. Türk müziği çokseslilik çalışmaları her ne kadar günümüzde tartışılsa da Türk müziğinin uluslararası platformda tanıtılması açısından çokseslilik fikrinin önemli olduğu düşünülmektedir. Bu alanda yapılan çalışmalar incelendiğinde Türk müziğinin ve kültürünün diğer milletlere tanıtılması ve besteleme şekilleri üzerinde ağırlıklı çalışıldığı gözlemlenmiştir. Bu kuşkusuz önemli bir olgudur. Ancak bunun yanında Türk müziğini oluşturan elementlerin ve besteleme şekillerinin uluslararası boyuttaki öğretimi de oldukça önemli bir yere sahip olduğu düşünülmektedir. Bu yorum ışığında bu çalışmanın amacı, yabancı uyruklu öğrencilere çoksesli Türk müziğinin temelini oluşturan dizi, ritim ve dörtlü armoni elementlerini öğretim yöntemleri ilkelerinden biri olan bilinenden bilinmeyene ilkesi yoluyla öğretebilme ve bu öğretim ilkesine dayalı bir ders örneği hazırlanarak uygulamadaki görünümünü ortaya koymaktır. Çoksesli Türk müziği eserleri incelendiğinde genel anlamda aksak ritimlerin kullanıldığı görülmektedir. İki ve üç vuruşlu en az iki ölçünün çeşitli sayı ve biçimde birleşmesinden meydana gelen ölçülere aksak ölçüler denir (Yöndem, 2016:243). İncelenen çoksesli Türk müziği eserlerinin genelinde 5/8, 7/8 ve 9/8 ritimleri ve varyasyonları kullanılmakta bunun yanında 8/8, 10/8 ve bunun gibi farklı varyasyon kalıpları da görülebilmektedir. Bu ritim yapıları Geleneksel Türk müziğinde de kullanılmaktadır. Bu nedenle çoksesli Türk müziği, kullanılan ritimler bağlamında geleneklerin korunduğu yeni bir müzik türü olarak yorumlanabilir. Batı müziği ritimlerine bakıldığında ise aksak ritimlerin kullanılmadığı, 2/4, 3/4, 4/4 ve bunun gibi düzenli ritimlerin var olduğu görülmektedir. Bu nedenle yabancı uyruklu öğrencilerin çoksesli Türk müziğini öğrenmeleri ve bu müzik türünü anlamaları aşamasında aksak ritimleri bilmeleri gerekliliği önemlidir. Çoksesli Türk müziği ders kitapları incelendiğinde kullanılan ses dizileri, bazı kitaplarda makam, bazılarında ise makam dizileri olarak adlandırılmıştır. İlerici (1970), çoksesli Türk müziğinde kullanılabilecek 23 adet makam olabileceğini belirtmiştir. Bu makamlar Hüseyni, Rast, Kürdi, Buselik, Hicaz, Segah, Karcığar, Arazbar, Suzinak, Saba, Hüzzam, Nikriz, Dilkeşhaveran, Eviç, Pençgah, Yegah, Saba, Ferahnak, Nişabur, Nev eser, Çargah, Bestenigar ve Uşşaktır. Levent (1996), çoksesli Türk müziğinde kullanılabilecek 16 adet makam olabileceğini belirtmiştir. Bu makamlar Hüseyni, Rast, Kürdi, Buselik, Hicaz, Segah, Karcığar, Arazbar, Suzinak, Saba, Hüzzam, Nikriz, Dilkeşhaveran, Eviç, Pençgah ve Yegah dır. Sun (1998), çoksesli Türk müziğinde kullanabilecek 13 makam dizisinin olabileceğini düşünmektedir. Bu makam dizileri Hüseyni, Kürdi, Hicaz, Zirgüleli Hicaz, Segah, Karcığar, Suzinak, Saba, Hüzzam, Nikriz, Pençgah, Nev eser ve Bestenigardır. Tutu ve Tutu (1999) ise çoksesli Türk müziğinde kullanabilecek 17 makam dizisinin olabileceğinden bahsetmektedir. Bu

26 İzzet Yücetoker makam dizileri, Hüseyni, Kürdi, Rast, Hicaz Dizileri, Uşşak, Acemaşiran, Saba, Çargah, Segah, Buselik, Nikriz, Bayati, Muhayyer, Karcığar, Suzinak, Kürdilihicazkar ve Hüzzamdır. Bu makamların orijinallerine bakıldığında çoğundan fazlasında koma adı verilen ses değiştirici işaretler görülmektedir. Komalar, tampere sisteminde var olmadığından ötürü Batı çalgılarının bir kısmında seslendirilmesi imkansızdır. Bu nedenle çoksesli Türk müziği besteleme ya da öğretiminde koma değerlerinin var olan en yakın seslere doğru ekleme veya eksiltme yoluyla birleştirilmesi, bu eserlerin tampere edilmiş çalgılarda seslendirilmesini mümkün hale getirmiştir. Ancak karakteristik makamsal özelliklerine sahip olan diziler tampere edildiğinde, duyusal olarak orijinalliklerinden uzaklaştığı düşünülmektedir. Çoksesli Türk müziği armonisi yukarıda da bahsedildiği gibi genellikle dörtlü armoni denilen, batı armonisinden çok farklı bir armoni sistemi olarak ortaya çıkmıştır. Ancak bu durum çoksesli Türk müziğinde sadece dörtlü armoni kullanılıyor anlamına gelmemektedir. Besteciler veya düzenlemeciler, kendi müzikal birimleri ve müzikal tercihlerine göre üçlü armoni sistemini de kullanabilmektedirler. Klasik Batı müziği armonisi incelendiğinde akorların kök durumları ve çevirimleri, akorların bağlanış biçimleri ve bunun gibi birçok konular ele alınmıştır. Aynı durum dörtlü armonisi için de geçerlidir. Yabancılara yönelik Türk müziği ders planı önerisi, öğretim yöntemi yaklaşımlarından olan bilinenden bilinmeyene ilkesi gözetilerek gerçekleştirilmiştir. Bu ilkeye göre, öğrencinin geçmiş bilgileri ve deneyimleri önemlidir. Öğrenci, yeni bilgileri ile eski bilgilerini karşılaştırarak öğrendiğini daha anlamlı hale getirecektir. (Demirel, 2011: 65). Küçükahmet (2006) e göre öğretmek için gerçekleri başlangıç olarak ele almak, bilinmeyene doğru ilerlemek ve bilinmeyeni bulmaya çalışmak gerekmektedir. Bu nedenle yabancı uyruklu öğrenciler genellikle batı müziği armoni sistemini, ritimlerini ve dizilerini bildikleri için, çoksesli Türk müziği öğretimi sırasında bildikleri müzik türleri ile örnekleyerek ele alınmasının önemli olduğu düşünülmektedir. 2. Yöntem Bu araştırma betimsel bir araştırma olup, ayrıca bir boyutuyla da deneysel bir çalışmadır. Yabancı uyruklu öğrencilere yönelik oluşturulan çalışma planı için alanda yapılmış olan kaynaklar incelenmiş ve inceleme sonunda öğretim planı oluşturulmuştur. Öğretim planı içerisinde çoksesli Türk müziği elementlerinden olan makam dizileri, aksak ritimler ve dörtlü armoni akorlarının çevirimleri gibi konular ele alınmıştır. Bu elementler bilinenden bilinmeyene öğretim yöntemi ile birleştirilip ders planının son hali verilmiştir. Araştırmanın deneysel yönünde ise ders planı önerisinin yabancı uyruklu öğrenciler üzerinde uygulayıp uygulama sonucunda öğrenimin kazanılıp kazanılmadığını ölçmek ve hazırlanan ders programının işlevsel olup olmadığını ortaya çıkarmak amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda 2017 yılının Mayıs ayında Giresun Üniversitesi Erasmus Yurtdışı Eğitim Programı yoluyla Makedonya Goce Delcev Üniversitesi Konservatuvarında uygulama yapılmıştır. Makedonya Goce Delcev Üniversitesi Konservatuvarı ndan çalışma grubu olarak 12 öğrenci seçilmiştir. 12 öğrenci seçilme sebebi konservatuvarın bütün sınıflarında piyano ana dalında öğrenim gören 12 öğrencinin olmasıdır. Bu nedenle 7 kız öğrenci 5 erkek öğrenci çalışma grubu olarak seçilmiştir. Makedonya Goce Delcev Üniversitesinde yapılan araştırma için sadece 10 saat izin alınmasından dolayı çalışma ders plan önerisi 10 ders saati ile sınırlandırılmıştır. Buna göre 2 saat aksak ritimler ve uygulaması 3 saat makam dizileri ve uygulaması 3 saat dörtlü armoni akorları ve uygulaması 2 saat ise genel tekrar ve piyano uygulamaları olarak planlanmıştır. Bu ders planı, aksak ritimlerden 5/8 lik, 7/8lik ve 9/8lik aksak ritimleri ve varyasyonları, makam dizilerinden Hicaz, Kürdi, Hüseyni ve Karcığar dizileri ve dörtlü armoniden temel durum, birinci ve ikinci

Yabancı Uyruklu Öğrencilere Yönelik Çoksesli Türk Müziği Öğretim Model Önerisi ve Uygulamadaki Gör 27 çevrim akorları ile sınırlandırılmıştır. Öğretim ders planı uygulamasının sonucunda öğrenileni kontrol etmek amacıyla her element için yazılı ve piyano uygulama sınavı yapılmıştır. Yapılan sınav soruları bilinenden bilinmeyeni bulma ve kendi bilgilerinden yola çıkarak yeni ürünü piyano üzerinde seslendirme olarak değerlendirilebilir. Çalışma sonunda bilişsel ve uygulama puanlarının aritmetik ve standart sapma puanları alınarak analiz edilmiştir. 3. Çoksesli Türk Müziği Öğretimine Yönelik Ders Modeli 3.1. Yabancı Uyruklu Öğrencilere Aksak Ritimleri Öğretmeye Yönelik Ders Modeli Hazırlanan ders planına göre öğrencilere öğretilmesi gereken ritimler 5/8 lik 7/8 lik, 9/8 lik ve bunların varyasyonları şeklinde sınırlandırılmıştır. Aksak ritim öğretiminden önce öğrencilerin aksak ritim hakkındaki bilgileri ölçülmüştür. Bilgi ölçümünden sonra kendi bildikleri ritim kalıplarından yola çıkılarak aksak ritimler anlatılmıştır. Türk aksağı olarak bilinen 5/8lik ritim kalıbı, bilindiği gibi bir ölçü içerisinde 5 adet 8 lik nota değerinin birleşiminden oluşmaktadır. Ancak bu ritim Batı müziği eserlerinde görülmemektedir. Bu nedenle yabancı uyruklu öğrencilere Türk aksağı kalıbı 2/8 ve 3/8 ritimlerinden yola çıkılarak öğretilmesi hedeflenmiştir. 1 2 1 2 3 Öğrencilere 2/8 lik ve 3/8 lik ritim kalıplarına yönelik notalar verilmiş ve bona okuma uygulaması yapılmıştır. Bu iki ritim kalıbına yönelik öğrenilmiş davranışlar ölçüldükten sonra iki ritmin birleşmesi sonucunda 5/8 lik aksak ritim kalının oluştuğu anlatılarak örnek verilmiştir. 1 2 1 2 3 1 2 3 1 2 Türk aksağı ritim kalıbının birim vuruşları öğretilmiş ve buna uygun eserler verilerek bona okuma uygulamaları yaptırılmıştır. Bu yolla 2+3 olarak 5/8 lik ritim kalıbı öğretilmiştir. Bu öğrenim gerçekleştiğinde 3+2 olan 5/8 lik kalıbı da çalıştırılmıştır. Devr-i Turan olarak bilinen 3+2+2 olarak düzenlenen 7/8 lik aksak ritim kalıbı, bir ölçü içerisinde 7 adet 8 lik nota değerinin birleşmesinden oluşmaktadır. Ancak bu ritim Batı müziği eserlerinde görülmemektedir. Bu nedenle yabancı uyruklu öğrencilere Devr-i Turan kalıbı 2/4 ve 3/8 ritimlerinden yola çıkılarak öğretilmesi hedeflenmiştir.

28 İzzet Yücetoker 1 2 1 2 1 2 3 Öğrencilere 2/4 lük ve 3/8 lik ritim kalıplarına yönelik notalar verilmiş ve bona okuma uygulaması yapılmıştır. Bu iki ritim kalıbına yönelik öğrenilmiş davranışlar ölçüldükten sonra iki ritmin birleşmesi sonucunda 7/8 lik aksak ritim kalıbının (Devr-i Turan) oluştuğu anlatılarak örnekler verilmiştir. Daha sonra 7/8 ritim kalıbının varyasyonlarından olan ve 2+2+3 olarak düzenlenen Devri-i Hindi ismindeki aksak ritim düzeni anlatılmıştır. 1 2 1 2 1 2 3 1 2 3 1 2 1 2 9/8 lik ritim kalıbı, bir ölçü içerisinde 9 adet 8 lik nota değerinin birleşmesinden oluşmaktadır. Bu ritim düzeninin 3 adet varyasyonu vardır. Aksak usulü 2+2+2+3 düzeniyle, Oynak usulü 3+2+2+2 düzeniyle son olarak ise Raks Aksağı Usulü 2+3+2+2 düzeninden oluşmaktadır. 9/8 lik ölçü birimi batıda 3+3+3 düzeniyle görülmektedir ancak bu ritim düzeni aksak değildir. O nedenle yabancı uyruklu öğrencilere 9/8 lik ritim kalıbı 3/4lük ve 3/8 ritim kalıplarından yola çıkılarak öğretilmesi hedeflenmiştir. 1 2 1 2 1 2 1 2 3 Öğrencilere 3/4'lük ve 3/8 lik ritim kalıplarına yönelik notalar verilmiş ve bona okuma uygulaması yapılmıştır. Bu iki ritim kalıplarına yönelik öğrenilmiş davranışlar ölçüldükten sonra iki ritim kalıplarının birleşmesi sonucunda 9/8 lik aksak ritim düzeninin oluştuğu anlatılarak örnek verilmiştir. Daha sonra 9/8 lik aksak ritim düzeninin varyasyonlarından olan diğer ritim kalıpları öğretilmiştir. 1 2 1 2 1 2 1 2 3 (Aksak Usulü) Bu öğretim sistemiyle yabancı uyruklu öğrencilere çoksesli Türk müziğinde kullanılan aksak ritimlerin genel yapısı öğretilmiştir. Öğretim sonunda aksak ritimler üzerine yapılmış olan uygulamalar şu şekilde gerçekleştirilmiştir. Aksak ritimler üzerine yazılmış eserleri bona okuyabilme,

Yabancı Uyruklu Öğrencilere Yönelik Çoksesli Türk Müziği Öğretim Model Önerisi ve Uygulamadaki Gör 29 Hatalı aksak tartımları bularak düzeltebilme, Çalınan bir eserin hangi ritimde olduğunu bilebilme, Aksak ritimler ile yazılmış küçük deşifre uygulamalarını piyano ile çalabilme. 3.2. Yabancı Uyruklu Öğrencilere Makam Dizilerini Öğretmeye Yönelik Ders Modeli Hazırlanan ders programında, öğrencilere öğretilmesi hedeflenen makamlar Hüseyni, Karcığar, Kürdi ve Hicaz olarak sınırlandırılmıştır. Makam dizileri öğretiminden önce öğrencilerin makam dizileri hakkındaki bilgileri ölçülmüştür. Bilgi ölçümünden sonra kendi bildikleri batı müziği dizilerinden yola çıkılarak makam dizileri aşağıdaki şekilde anlatılmıştır. Hüseyni Dizisi, çoksesli Türk müziği armonisi kitapları ve bu dizi ile yazılmış besteler incelendiğinde 1 tam ses, 1 yarım ses, 3 tam ses, 1 yarım ses ve 1 tam ses kalıbı ile oluşturulduğu görülmektedir. Yabancı uyruklu öğrencilere bu örnek verilerek öğretim uygulanabilir. Ancak bu ders planında öğrencilerin önceki bilgilerinden yola çıkılarak, Hüseyni dizisinin öğretilmesi hedeflenmiştir. Bu nedenle Hüseyni dizisi öğretimi, Batı müziğinde kullanılan Majör diziler yoluyla gerçekleştirilmiştir. Majör diziden hüseyni dizisi şu adımlarla bulunmalıdır; 1 Öncelikle bir majör dizisinin ikinci ses derecesi bulunmalı ve majör dizisinin ikinci ses derecesinden başlayarak yeni bir ses dizisi yazılmalıdır. 2 Kullanılan majör dizilerinin ses değiştirici işaretleri, (bemoller veya diyezler) oluşturulacak olan hüseyni dizisine aynen yazılmalıdır. Bu duruma Fa Majör tonu üzerinden aşağıda örnek verilmiştir. (2) Yukarıda Fa majör dizisi gösterilmiştir. Bu dizinin 2. derecesi sol sesidir. Yani oluşturulacak olan Hüseyni makamı dizisi sol sesinden başlamalıdır. Böylelikle oluşturulan dizinin adı Sol Hüseyni Dizisidir. Aşağıdaki örnekte görüldüğü gibi Sol Hüseyni dizisinde de Fa majörde var olan si bemol sesi bulunmaktadır. Bu ders planında 2 diyez ve 2 bemol alan majör tonlar üzerinde hüseyni dizisi çalışması örnekleri yapılmıştır. Do majör dizisi Re Hüseyni Dizisi ile, Sol majör dizisi La Hüseyni dizisi ile, Re majör dizisi Mi Hüseyni dizisi ile, Fa majör dizisi Sol Hüseyni dizisi ile, Si bemol majör dizisi ise Do Hüseyni dizisi ile ilişkilendirilerek anlatılmıştır. Karcığar dizisi, çoksesli Türk müziği armonisi kitapları ve bu dizi ile yazılmış besteler incelendiğinde 1 tam ses, 1 yarım ses, 1 tam ses, 1 yarım ses ve 3 tam ses kalıbı ile oluşturulduğu görülmektedir. Yabancı uyruklu öğrencilere bu örnek verilerek öğretim uygulanabilir. Ancak bu ders planında öğrencilerin önceki bilgilerinden yola çıkılarak, Karcığar dizisinin öğretilmesi hedeflenmiştir.

30 İzzet Yücetoker Bu nedenle Karcığar dizisi öğretilirken Batı müziğinde kullanılan Majör diziler ile ilişkilendirilmiştir. Majör diziden karcığar dizisi şu adımlarla bulunmalıdır; 1 Öncelikle bir majör dizisinin ikinci ses derecesi bulunmalı ve majör dizisinin ikinci ses derecesinden başlayarak yeni bir ses dizisi yazılmalıdır. 2 Kullandığımız majör dizilerinin ses değiştirici işaretleri oluşturulacak olan karcığar dizisine aynen yazılmalıdır. 3- Son adım olarak yeni oluşturulan dizinin 5. derecesi yarım ses pesleştirilmelidir. Bu duruma Sol Majör tonu üzerinden aşağıda örnek verilmiştir. Yukarıda Sol majör dizisi gösterilmiştir. Bu dizinin 2. derecesi la sesidir. Yani oluşturulacak olan Karcığar makamı dizisi la sesinden başlanmalıdır. 2. derece üzerinden dizi yazıldıktan sonra yeni oluşturulan dizinin 5. derecesi yarım ses pesleştirilmelidir. Bu şekilde oluşturulan dizinin adı La Karcığar Dizisidir. (5) Bu ders planında 2 diyez ve 2 bemol alan majör tonlar üzerinde Karcığar dizisi çalışması yapılmıştır. Do majör dizisi Re Karcığar Dizisi ile, Sol majör dizisi La Karcığar dizisi ile, Re majör dizisi Mi Karcığar dizisi ile, Fa majör dizisi Sol Karcığar dizisi ile, Si bemol majör dizisi ise Do Karcığar dizisi ile ilişkilendirilerek anlatılmıştır. Kürdi dizisi, çoksesli Türk müziği armonisi kitapları ve bu dizi ile yazılmış besteler incelendiğinde 1 yarım ses, 3 tam ses, 1 yarım ses ve 2 tam ses kalıbı ile oluşturulduğu görülmektedir. Yabancı uyruklu öğrencilere bu örnek verilerek öğretim uygulanabilir. Ancak bu ders planında öğrencilerin önceki bilgilerinden yola çıkılarak, Kürdi dizisinin öğretilmesi hedeflenmiştir. Bu nedenle Kürdi dizisi öğretilirken Batı müziğinde kullanılan Majör diziler ile ilişkilendirilmiştir. Majör diziden kürdi dizisi şu adımlarla bulunmalıdır; 1 Öncelikle bir majör dizisinin üçüncü ses derecesi bulunmalı ve majör dizisinin üçüncü derecesinden başlayarak yeni bir ses dizisi yazılmalıdır. 2 Kullandığımız majör dizilerinin ses değiştirici işaretleri oluşturulacak olan kürdi dizisine aynen yazılmalıdır. Bu duruma si bemol majör tonu üzerinden aşağıda örnek verilmiştir. (3) Yukarıda Si b majör dizisi gösterilmiştir. Bu dizinin 3. derecesi re sesidir. Yani oluşturulacak olan Kürdi makamı dizisi re sesinden başlanmalıdır. Böylelikle oluşturulan

Yabancı Uyruklu Öğrencilere Yönelik Çoksesli Türk Müziği Öğretim Model Önerisi ve Uygulamadaki Gör 31 dizinin adı re Kürdi dizisidir. Bu ders planında 2 diyez ve 2 bemol alan majör tonlar üzerinde Kürdi dizisi çalışması yapılmıştır. Do majör dizisi Mi Kürdi Dizisi ile, Sol majör dizisi Si Kürdi dizisi ile, Re majör dizisi Fa# Kürdi dizisi ile, Fa majör dizisi La Kürdi dizisi ile, Si bemol majör dizisi ise Re Kürdi dizisi ile ilişkilendirilerek anlatılmıştır. Hicaz dizisi, çoksesli Türk müziği armonisi kitapları ve bu dizi ile yazılmış besteler incelendiğinde 1 yarım ses, 1,5 ses, 1 yarım ses 1 tam ses, 1 yarım ses ve 2 tam kalıbı ile oluşturulduğu görülmektedir. Yabancı uyruklu öğrencilere bu örnek verilerek öğretim uygulanabilir. Ancak bu ders planında öğrencilerin önceki bilgilerinden yola çıkılarak, Hicaz dizisinin öğretilmesi hedeflenmiştir. Bu nedenle Hicaz dizisi öğretilirken Batı müziğinde kullanılan Majör diziler ile ilişkilendirilmiştir. Majör diziden hicaz dizisi şu adımlarla bulunmalıdır; 1 Öncelikle bir majör dizisinin üçüncü ses derecesi bulunmalı ve majör dizisinin üçüncü ses derecesinden başlayarak yeni bir ses dizisi yazılmalıdır. 2 Kullandığımız majör dizilerinin ses değiştirici işaretleri oluşturulacak olan hicaz dizisine aynen yazılmalıdır. 3 Son adım olarak yeni oluşturulan dizinin 3. derecesi yarım ses tizleştirilmelidir. Bu duruma Re Majör tonu üzerinden aşağıda örnek verilmiştir. (3) Yukarıda Re majör dizisi gösterilmiştir. Bu dizinin 3. derecesi Fa# sesidir. Yani oluşturulacak olan Hicaz makamı dizisi fa# sesinden başlanmalıdır. 3. derece üzerinden dizi yazıldıktan sonra yeni oluşturulmuş dizinin 3. derecesi de yarım ses tizleştirilmelidir. Böylelikle oluşturulan dizinin adı Fa# Hicaz dizisidir. (3) Bu ders planında 2 diyez ve 2 bemol alan majör tonlar üzerinde Hicaz dizisi çalışması yapılmıştır. Do majör dizisi Mi Hicaz Dizisi ile, Sol majör dizisi Si Hicaz dizisi ile, Re majör dizisi Fa# Hicaz dizisi ile, Fa majör dizisi La Hicaz dizisi ile, Si bemol majör dizisi ise Re Hicaz dizisi ile ilişkilendirilerek anlatılmıştır. Öğrenim sonunda makam dizileri üzerine yapılmış olan uygulamalar şu şeklidedir: Batı müziği dizileri sorularak ilgili makam dizilerini yazabilme, Makam dizileri sorularak ilgili Batı müziği dizisini yazabilme, Söylenen makam dizisini piyano üzerinde seslendirebilme,

32 İzzet Yücetoker Piyanoda çalınan makam dizilerini tanıyabilme. 3.3. Yabancı Uyruklu Öğrencilere Dörtlü Armoni Temelini Öğretmeye Yönelik Ders Modeli Bilindiği gibi çoksesli Türk müziği armonisi, akor kurulumu yönünden Batı müziği armonisinden oldukça farklıdır. Çoksesli Türk müziği 4 lü armoni ile çok seslendirilmektedir. Bu ders planında, bir dizideki bütün seslerin dörtlü armoniye göre kurulumları ve bu kurulumların temel ve çevrim akorları anlatılmaktadır. Dörtlü armoni akorları öğretilirken, öğrencilerin var olan bilgileri kullanılarak yeni bilgiler verilmeye çalışılmıştır. Batı müziği armonisinde akorlar, üç adet sesin üçlü aralıklar ile birleşmesinden oluşmaktadır. Yabancı uyruklu öğrencilerde bilgi kontrolü sağlandıktan sonra dörtlü armonide akorların kurulumu anlatılmıştır. Çoksesli Türk müziği armonisinde akorlar ise üç adet sesin dörtlü aralıklar ile birleşmesinden oluşmaktadır. Sol majör dizisi ve La Hüseyni dizisinde bunları bir örnekle göstermek yerinde olacaktır. Sol majör dizisi ve akor kurumları 1 2 3 4 5 6 7 8 Yukarıdaki sol majör dizisinde görüldüğü gibi akorlar üçlü aralıklar ile oluşmaktadır. Ayrıca birinci derecenin adına tonik, beşinci derecenin adına da dominant akor adı verilmiştir. Çoksesli Türk müziği ise aşağıda görüldüğü şekilde dörtlü aralıklar ile oluşturulmuştur. Birinci derecenin adı tonik, üçüncü derecenin adı ise dominant olarak anılmaktadır. 1 2 3 4 5 6 7 8 Bu çalışmada Hüseyni, Hicaz, Karcığar ve Kürdi makamı dizilerinde akorlar çalışılmış ve piyano üzerinde yabancı uyruklu öğrencilere uygulatılmıştır. Bu makam dizilerinde akorlar gösterilirken majör diziler ile desteklenerek anlatılmıştır. Dörtlü akor kurulumlarının öğretimi gerçekleştirildikten sonra akorların çevrimleri konusu gösterilmiştir. Batı müziği akorlarının temel, birinci ve ikinci çevrimlerinden yola çıkılarak çoksesli Türk müziği akorlarının çevrimleri anlatılmıştır. 5 6 6 3 3 4 Yukarıdaki örneğe bakıldığında Batı müziği armonisinde kullanılan temel akor 5 3, birinci çevrim akor 6 3, ikici çevrim akor ise 6 4 olarak numaralandırılmaktadır.

Yabancı Uyruklu Öğrencilere Yönelik Çoksesli Türk Müziği Öğretim Model Önerisi ve Uygulamadaki Gör 33 7 5 5 4 4 2 Yukarıdaki örneğe bakıldığında çoksesli Türk müziği armonisinde temel akor 7 4, birinci çevrim akor 5-4, ikinci çevrim akor ise 5 2 olarak adlandırılmaktadır. Akorlar ve çevrimler konusu hüseyni, hicaz, karcığar ve kürdi ses dizilerinde örnekler yapılarak açıklanmıştır. Konu anlatımı sonunda piyano üzerinde örnekler verilmiş ve öğrenciler bu örnekleri seslendirmiştir. Öğrenim sonunda dörtlü armoni akorları üzerine yapılmış olan uygulamalar şu şeklidedir: Verilen makam dizilerinin akorlarını yazabilme, Verilen şifrelerin akorlarını yazabilme, Verilen şifreleri piyanoda çalabilme, Sağ el makam dizisi sol el ise akorlar kullanarak uygulama yapabilme 4. Bulgular ve Yorum Yabancı uyruklu öğrencilere, çoksesli Türk müziği elementlerinden olan aksak tartımlar, makam dizileri ve armoni akor kurulumları öğretimi öncesinde ve sonrasında, her bir konu için bilişsel test ve piyano uygulamaları yapılmıştır. Yabancı uyruklu öğrencilerin konu anlatımından sonraki bilişsel ve uygulama sonuçları bu bölümde gösterilmiştir. Tablo 1: Öğrencilerin kazanılmış bilgi sonunda aksak ritimler konusunda bilişsel ve uygulama sonuçlarının aritmetik ortalamaları Bilişsel Uygulama Kriterler n x ss n x ss 5/8 ritim 12 4.00,676 12 3,23 1,23 7/8 ritim 12 4,58,500 12 3,57,978 9/8 ritim 12 4,47,587 12 3,68,802 Yukarıdaki sonuçlara bakıldığında yabancı uyruklu öğrencilerin çoksesli Türk müziği Aksak ritimler üzerine yapılan bilişsel test sonuçlarının ortalamaları şöyledir: 5/8 lik ritim kalıbını x=4.00, 7/8 lik ritim kalıbını x=4,58 ve 9/8 lik ritim kalıbını ise x=4,47 dir. Bunun yanında aksak ritimleri piyanoda uygulayabilme davranışlarının puan ortalamaları da şu şekildedir: 5/8 lik ritim kalıbını x=3,23, 7/8 lik ritim kalıbını x=3,57 ve 9/8 lik ritim kalıbını ise x=3,68 dir. Bu sonuçlara bakıldığında bilişsel test puanlarının ortalamaları, uygulama puanlarına göre daha yüksek olduğu görülmektedir. Başka bir deyişle yabancı öğrencilerin öğrenim sonunda aksak ritimler konusunu bilişsel olarak tamamen öğrendikleri, uygulama aşamasını ise büyük ölçüde yapabildikleri söylenebilir.

34 İzzet Yücetoker Tablo 2: Öğrencilerin kazanılmış bilgi sonunda makam dizileri konusunda bilişsel ve uygulama sonuçlarının aritmetik ortalamaları Bilişsel Uygulama Kriterler n x ss n x ss Hüseyni 12 4,67,452 12 3,00,746 Dizisi Karcığar 12 4,35,643 12 2,78 1,02 Dizisi Kürdi 12 4,78,593 12 2,94,956 Dizisi Hicaz Dizisi 12 4,23,736 12 2,67,949 Yukarıdaki sonuçlara bakıldığında yabancı uyruklu öğrencilerin çoksesli Türk müziği makam dizileri üzerine yapılan bilişsel test sonuçlarının ortalamaları şöyledir: Hüseyni dizisini x=4.67, Karcığar dizisini x=4,35, Kürdi dizisini x= 4,78 ve Hicaz dizisini ise x=4,23 dür. Bunun yanında makam dizilerini piyanoda uygulayabilme davranışlarının puan ortalamaları da şu şekildedir: Hüseyni dizisini x=3,00, Karcığar dizisini x=2,78, Kürdi dizisini x= 2,94 ve Hicaz dizisini ise x=2,67 dir. Bu sonuçlara bakıldığında bilişsel test puanlarının ortalamaları, uygulama puanlarına göre daha yüksek olduğu görülmektedir. Başka bir deyişle yabancı öğrencilerin öğrenim sonunda makam dizileri konusunu bilişsel olarak tamamen öğrendikleri, uygulama aşamasını ise kısmen uygulayabildikleri söylenebilir. Tablo3: Öğrencilerin kazanılmış bilgi sonunda dörtlü armoni akorları ve çevrimleri konusunda bilişsel ve uygulama sonuçlarının aritmetik ortalamaları Bilişsel Uygulama Kriterler n x ss n x ss Ses dizisi 12 4,50,369 ---- --- ---- üzerinde akor yazma Çevrim akorlar 12 4,24,846 12 3,01,736 Yukarıdaki sonuçlara bakıldığında yabancı uyruklu öğrencilerin çoksesli Türk müziği dizilerinde dörtlü akor kurabilme üzerine yapılan bilişsel test sonuçlarının ortalamaları şöyledir: ses dizisi üzerine akor kurabilme x=4,50, çevrim akorları kurabilme ise x=4,24 dür. Bunun yanında çevrim akorları piyanoda uygulayabilme puanları ise x=3,01 dir. Bu sonuçlara bakıldığında bilişsel test puanlarının ortalamaları, uygulama puanlarına göre daha yüksek olduğu görülmektedir. Başka bir deyişle yabancı öğrencilerin öğrenim sonunda dörtlü armonide kullanılan akorlar ve çevrimler konusunu bilişsel olarak büyük ölçüde öğrendikleri, uygulama aşamasını ise kısmen uygulayabildikleri söylenebilir. 5. Sonuçlar ve Öneriler Yabancı öğrencilere yönelik hazırlanan ders modeli, Makedonya ülkesinin Goce Delcev Üniversitesi öğrencileri üzerinde uygulanarak aşağıdaki sonuçlara ulaşılmış ve bu sonuçlar ışığında önerilere yer verilmiştir.

Yabancı Uyruklu Öğrencilere Yönelik Çoksesli Türk Müziği Öğretim Model Önerisi ve Uygulamadaki Gör 35 Makedonya Goce Delcev üniversitesindeki öğrencilerin ritim öğrenme süreci sonunda bilişsel olarak aksak ritimleri tamamen öğrendiği, piyano ile uygulama bölümünde ise bu ritimleri büyük ölçüde uygulayabildikleri sonucuna varılmıştır. Bu durum hazırlanan ders modelinin uygulamadan daha çok bilişsel ağırlıkta öğretim gerçekleştirdiği anlamına gelebilir. Ancak yeni öğrenilen davranışların piyano çalgısı üzerinde kısıtlı sürede uygulayabilmenin zor olduğu düşünüldüğünde, uygulama için daha fazla zaman ayrılarak bu durumun aşılabileceği düşünülmektedir. Bu ders modelinin farklı ülkelerde ve farklı çalgılarda da uygulanması önerilmektedir. Öğrencilerin makam dizisi öğrenme süreçleri sonunda bilişsel olarak makam dizilerini büyük ölçüde öğrendikleri, piyano ile uygulama bölümünde ise bu makam dizilerini kısmen uygulayabildikleri sonucuna varılmıştır. Makam dizileri yabancı uyruklu öğrenciler için farklı ve yeni bir öğreti olduğundan dolayı 2 veya 3 saatlik zaman diliminde hem bilişsel hem de uygulama olarak öğrenilmesinin zor olduğu düşünülmektedir. Bu nedenle bu araştırma yabancı uyruklu öğrenciler üzerinde daha fazla bir zaman dilimi ile yeniden uygulanarak ya da farklı çalgı alanlarında denenerek test edilmesi önerilir. Öğrencilerin dörtlü armoni akorları ve çevrimleri öğrenme süreçleri sonunda bilişsel olarak akorları ve çevrimlerini büyük ölçüde öğrendikleri, piyano ile uygulama bölümünde ise akor ve çevirimlerini kısmen uygulayabildikleri sonucuna varılmıştır. Hazırlanan ders programı önerisinin uygulama sonucunda bilişsel yönde işlevselliğinin yüksek düzeyde olduğu söylenebilir. Ancak uygulama aşamasının yabancı uyruklu öğrenciler üzerinde orta düzeyde işlevsellik gösterdiği için uygulama alanının biraz daha genişletilerek farklı uluslardaki konservatuvarlarda denenmesi önerilmektedir. Türk müziği armonisi, aksak ritimleri ve makam dizileri bu çalışmada zaman kısıtlılığı nedeniyle sınırlandırılmıştır. Bu sınırlama nedeniyle öğrencilere kullanılan elementlerin çeşitliliği gösterilememiştir. Bu nedenle bu konu hakkında kitap veya çalışma metotları geliştirilmesi önerilmektedir KAYNAKÇA Albuz, A. (2011). Türk Müziğinde Çokseslilik Yaklaşımları, İnönü Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi, Cilt 1, Sayı 1, s. 51 56. Aydın, Y. (2003). Türk Beşleri, Müzik Ansiklopedisi Yayınları, Ankara: Barışcan Ofset Ltd, Şti, 199. Behar, Cem, (1985). Ziya Gökalp ve Türk Musikisi, İstanbul: Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi,, İletişim Yayınları, 1225-1227. Büyüköztürk, Ş. Çakmak, E. K. Akgün, Ö. E. Karadeniz, Ş. Demirel, F. (2011). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. (10. Basım). Ankara: Pegem Akademi. Demirel, Ö. (2011). Öğretme sanatı, Ankara: Pegem Akademi. İlerici, K. (1970). Bestecilik Bakımından Türk Müziği ve Armonisi, İstanbul: Devlet Kitapları, MEB Basımevi, 33, 34. Küçükahmet, L. (2006). Öğretimde planlama ve değerlendirme, Ankara: Nobel. Levent, N. (1996). Çağdaş Türk Müziğinde Dörtlü Armoni, İzmir: Piyasa Matbaası, 5, 6, 12, 32. Sağer, T. Eroy, O. (2014). Türk Müziği Makam Dizilerinin Modern Armoniyle Çok Seslendirilmesi, İnönü Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi, Cilt 4, Sayı 9, s. 81 91. Sun, M. (1998). Türk Müziği Makam Dizileri. Evrensel Müzik evi, Ankara: Önder matbaacılık. Tutu, M. ve Tutu, S. (1999). Dörtlü Armoni ve Türk Müziği ne Uygulanışı, İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi. Türkmen, U. (2007). Türk Müziğinde Çokses-

36 İzzet Yücetoker lilik Tartışmaları. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 9(1):177-194. Uçan, A. (1997), Müzik Eğitimi. (2. Basım). Ankara: Müzik Ansiklopedisi Yayınları. Yöndem, S. (2016), Geleneksel Türk Halk Müziğindeki Aksak Ölçülerin Okul Şarkılarına Yansıması, The Journal of Academic Social Science Studies, Number 48, p. 241 247. Citation Information/Kaynakça Bilgisi Yücetoker, İ. (2018). Yabancı Uyruklu Öğrencilere Yönelik Çoksesli Türk Müziği Öğretim Model Önerisi ve Uygulamadaki Görünümü: Makedonya Örneği, Jass Studies-The Journal of Academic Social Science Studies, Doi number:http://dx.doi.org/10.9761/jasss7569, Number: 69 Summer II 2018, p. 23-36.