S GORTA ARACILARININ BANKA VE S GORTA MUAMELELER VERG S KARfiISINDAK DURUMU

HAKEMS Z YAZILAR MAL S GORTA ARACILARININ BANKA VE S GORTA MUAMELELER VERG S KARfiISINDAK DURUMU Zübeyir BAKMAZ * G R fi Ülkemizdeki sigorta sözleflmelerini yapmaya yetkili sigorta flirketlerinin, Hazine Müsteflarl ndan faaliyet izni alma ve anonim ortakl k veya kooperatif fleklinde örgütlenme zorunlulu u vard r. 5684 say l Sigortac l k Kanunu nun 2 inci maddesinde sigorta acentesi; Ticari mümessil, ticarî vekil, sat fl memuru veya müstahdem gibi tâbi bir s fat olmaks z n bir sözleflmeye dayanarak muayyen bir yer veya bölge içinde daimî bir surette sigorta flirketlerinin nam ve hesab na sigorta sözleflmelerine arac l k etmeyi veya bunlar sigorta flirketleri ad na yapmay meslek edinen, sözleflmenin akdinden önce haz rl k çal flmalar n yürüten ve sözleflmenin uygulanmas ile tazminat n ödenmesinde yard mc olan kifli olarak tan mlanm flt r. Ayr ca, Sigorta Acenteleri Yönetmeli i nin 12 inci maddesinde Sigortal taraf ndan yetkili acenteye yap lan ödeme sigorta flirketine yap lm fl say l r hükmü yer almaktad r. Bu bilgilere göre sigorta acenteleri, yetkili ve tali acente olmak üzere afla- daki gibi ikiye ayr lmaktad r. (A) tipi veya yetkili acente; Poliçe düzenleme ve prim toplama yetkisi bulunan acentelerdir. * Vergi Denetmeni 131 EYLÜL - EK M 2008 SMMMO YAYIN ORGANI

MAL HAKEMS Z YAZILAR (B) tipi veya tali acente; Poliçe düzenleme ve prim toplama yetkisi bulunmayan acentelerdir Sigorta flirketlerinin yurt çap ndaki temsilcileri olan yetkili sigorta acentelerinin Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi (BSMV) karfl s ndaki durumu uzun süreden beri tart flmalara neden olmufltur. Yetkili acenteler ile Gelir daresi aras ndaki temel görüfl ayr l, sigorta acentelerinin hukuki durumundan kaynaklanm flt r. Zira, 6802 say l Gider Vergileri Kanunu nun 30 uncu maddesi uyar nca banka, sigorta flirketi veya banker niteli ini tafl mayan hiç bir gerçek ya da tüzel kifli BSMV mükellefi olamaz. 1 Ancak Vergi daresi günümüze kadar, BSMV mükelleflerinin kapsam n k yas yaparak geniflletme e iliminde olmufltur. Bu k - yas sonucunda A tipi (yetkili) sigorta acenteleri, BSMV mükellefi kabul edilmifltir 2. Tali sigorta acenteleri ile sigorta brokerleri 3 ise, öteden beri BSMV nin d fl nda kalm flt r. K yas yoluyla vergilendirme uygulamas na, 5766 say l Kanun marifetiyle son verilmifltir. 5766 say l Kanunun 25 inci maddesiyle, 6802 say l Gider Vergileri Kanunu nun 30, 31 ve 47 inci maddelerinde önemli de ifliklikler yap lm flt r. Söz konusu de ifliklikler, 01.08.2008 den itibaren hüküm ifade etmeye bafllam flt r. Di er taraftan Gelir daresi, son düzenlemelerle ilgili aç klamalar n yer ald 86 seri no.lu Gider Vergileri Genel Tebli i ni de hayata geçirmifltir. 1 K yas; yasalarda düzenlenen belli bir hukuki durum ve iliflki için konulmufl hükümlerden yararlanarak, o durum ve iliflkiye benzeyen ve fakat yasalarda düzenlenmemifl bir durum ve iliflkiyi çözümleme yöntemi dir. 2 17.03.2004 tarih ve 2 s ra no.lu BSMV Sirkülerinde ve 29.12.2005 tarih ve 2005/1 s ra no.lu BSMV ç Genelgesinde yetkili sigorta acenteleri, BSMV mükellefi olarak say lm flt r. 3 14.06.2007 tarihinde yürürlükten kald r lan 7397 say l Sigorta Murakabe Kanunu nda sigorta prodüktörü kavram na yer verilmiflti. Söz konusu Kanun yerine ihdas edilen 5684 say l Sigortac l k Kanununda ise, sigorta prodüktörü yerine broker kavram na yer verilmifltir. SMMMO YAYIN ORGANI EYLÜL - EK M 2008 132

HAKEMS Z YAZILAR MAL I. S GORTA filemler NDE BSMV MÜKELLEF 6802 say l Kanunun Mükellef yan bafll kl 30 uncu maddesinde öteden beri banka ve sigorta muameleleri vergisini banka ve bankerlerle sigorta flirketleri öder hükmü yer almaktayd. Söz konusu madde hükmü 5766 say l Kanunun 25/a maddesiyle flu flekilde de ifltirilmifltir. Banka ve sigorta muameleleri vergisini banka ve bankerlerle sigorta flirketleri öder. Sigorta arac lar taraf ndan yap lan sigorta ifllemlerinde de verginin mükellefi sigorta flirketleridir. Sigorta arac lar kapsam na sigorta acente ve brokerleri 4 girmektedir (5684 say l Sigortac l k Kanunu md. 2). 6802 say l Kanunda de ifliklikler yapan 5766 say l Kanunun 25 inci maddesinin yürürlü e girmesinden önceki uygulamaya göre sigorta ifllemlerinde BSMV nin mükellefi, sigorta flirketleri ile bu flirketler taraf ndan sözleflme yapma veya prim tahsil etme yetkisi verilen yetkili sigorta acenteleriydi. Ancak 5766 say l Kanunla yap lan de ifliklikler sonucunda, 01.08.2008 tarihinden itibaren (yetkili sigorta acenteleri ile sigorta acenteli i bulunan banka flubeleri taraf ndan yap lan sigorta ifllemleri de dahil olmak üzere) bütün sigorta ifllemlerinde BSMV nin yegane mükellefi sigorta flirketleri olmufltur. Netice olarak yetkili sigorta acentelerinin k yas yoluyla BSMV mükellefi kabul edilmeleri dönemi, 01.08.2008 tarihinden geçerli olmak üzere son bulmufltur. Tali acente ve brokerler ise, öteden beri BSMV nin d fl nda kalmaktayd lar. Söz konusu husus, 6802 say l Kanun metnine tafl nmak suretiyle pekifltirilmifltir. 4 Broker; Sigorta veya reasürans sözleflmesi yapt rmak isteyenleri temsil ederek, bu sözleflmelerin yapt r laca flirketlerin seçiminde tamamen tarafs z ve ba ms z davranarak ve teminat almak isteyen kiflilerin hak ve menfaatlerini gözeterek sözleflmelerin akdinden önceki haz rl k çal flmalar n yürütmeyi ve gerekti inde sözleflmelerin uygulanmas nda veya tazminat n tahsilinde yard mc olmay meslek edinen kiflidir. 133 EYLÜL - EK M 2008 SMMMO YAYIN ORGANI

MAL HAKEMS Z YAZILAR II. S GORTA filemler NDE BSMV MATRAHI 5766 say l Kanun de iflikli ine kadar sigorta ifllemlerine ait BSMV matrah, 6802 say l Kanunun 31 inci maddesinin 1 inci f kras nda yer alan Banka ve sigorta muameleleri vergisinin matrah 28 inci maddede yaz l paralar n tutar d r hükmüne göre belirlenmekteydi. 28 inci maddenin 1 inci f kras ndaysa; Banka ve sigorta flirketlerinin 10.06.1985 tarihli ve 3226 say l Finansal Kiralama Kanununa göre yapt klar ifllemler hariç olmak üzere, her ne flekilde olursa olsun yapm fl olduklar bütün muameleler dolay s yla kendi lehlerine her ne nam ile olursa olsun nakden veya hesaben ald klar paralar banka ve sigorta muameleleri vergisine tabidir ibaresi yer almaktad r. BSMV de elde etme, tahakkuk esas na ba lanm flt r. Di er bir ifadeyle sigorta poliçesinin düzenlenmifl olmas, BSMV nin do mas için yeterlidir. Bu ba lamda, poliçede yer alan tutarlar n tahsil edilip edilmemesinin bir önemi bulunmamaktad r. Sigorta flirketleri ve bunlar n acenteleri BSMV matrahlar n 28 inci madde kapsam nda tespit ederlerken, madde metninde yer alan hesaben kavram n, sanki banka hesab ym fl gibi alg - lam fllard r. Söz konusu anlay fl do rultusunda, poliçe düzenlenmesine ra men herhangi bir tahsilat yap lmad gerekçesiyle, bu tutarlar n BSMV matrah na dahil edilmedi i durumlar olmufltur. Bu yanl fl anlamay gidermek amac yla, BSMV matrah n n düzenlendi i 31 inci maddeye (2 inci f kradan sonra gelmek üzere) Sigorta ifllemlerinde verginin matrah, bu ifllem dolay s yla poliçede yer alan prim tutar d r. 4 Prim tutar n n hesab nda, sigorta ifllemi dolay - s yla komisyon ve benzeri adlarla sigorta arac lar na yap lan ödemeler indirim konusu yap lamaz ibareli bir f kra eklenmifltir( lave, 5766 say l Kanunun 25/b maddesiyle gerçeklefltirilmifltir). 5 Bir sigorta flirketinin organizasyonu alt nda biraraya gelen sigortal lar, gelecekteki hasarlar karfl lamak için sigorta flirketine prim ad alt nda ödeme yapmaktad rlar. Prim tutar na; hasarlar için yap lacak ödemelerin yan s ra sigorta flirketinin iflletme masraflar, kar, vergiler, acente komisyonlar gibi kalemler de dahildir. SMMMO YAYIN ORGANI EYLÜL - EK M 2008 134

HAKEMS Z YAZILAR MAL Yap lan de ifliklikle; 1. Sigorta ifllemlerinde BSMV aç s ndan elde etmenin tahakkuk esas na göre belirlenece i di er bir anlat mla sigorta poliçesinin düzenlenmesinin BSMV nin do mas için yeterli olaca hususu, aç k bir yasa hükmü olarak düzenlenmifltir. Bir ay içinde düzenlenen poliçelerde yer alan prim tutarlar üzerinden % 5 oran nda hesaplanan BSMV, sigorta flirketlerince izleyen ay n 15 inci günü akflam na kadar ilgili vergi dairesine beyan edilecek ve ayn sürede ödenecektir. 2. Sigorta arac lar vermifl olduklar arac l k hizmetleri karfl l nda, sigorta flirketlerinden komisyon ad alt nda para almaktad r. Söz konusu komisyon, müflteriden (sigortal dan) tahsil edilen prim tutar içerisinde yer almaktad r. flte bu noktada madde metnine eklenen Prim tutar n n hesab nda, sigorta ifllemi dolay s yla komisyon ve benzeri adlarla sigorta arac lar na yap lan ödemeler indirim konusu yap lamaz hükmüyle; sigorta arac lar na ödenen komisyonlar n BSMV matrah ndan indirilmesi engellenmifltir. Böylece müflterilerden tahsil edilen sigorta primleri içinde yer alan komisyon bedellerinin de BSMV matrah na dahil oldu u hususu, herhangi bir ihtilafa yer vermeyecek flekilde netlefltirilmifltir. Di er bir ifadeyle yetkili sigorta acentelerinin BSMV mükellefiyetinden ç kar lmas, sigorta flirketlerince sigorta arac lar na yap lacak ödemelerin vergi matrah ndan indirilmesi sonucunu do urmamaktad r. Sigorta iflleminin sözleflme yapma ve prim tahsil etme yetkisi bulunan veya bulunmayan banka flubesince yap lmas durumunda da, sözleflme veya poliçede yer alan prim tutar üzerinden hesaplanan verginin sigorta flirketi taraf ndan beyan edilerek ödenmesi gerekmektedir. Bu nedenle, (banka flubesince sigorta flirketinden al nan komisyon tutarlar dahil) prim tutar üzerinden hesaplanan BSMV sigorta flirketince beyan edilerek ödenece inden bu komisyon tutarlar ayr ca vergiye tabi tutulmayacakt r. 135 EYLÜL - EK M 2008 SMMMO YAYIN ORGANI

MAL HAKEMS Z YAZILAR Sigorta ifllemlerinde, sigorta flirketleri taraf ndan teminat alt na al - nan risklere karfl l k poliçede gösterilen prim tutarlar üzerinden BSMV hesaplanmaktad r. Poliçede yer alan yang n sigortas vb. sigortalar dolay s ile al nan prim tutarlar n n tamam BSMV nin matrah n oluflturmaktad r. 2464 say l Belediye Gelirleri Kanunu uyar nca yang n sigortalar dolay s yla al nan prim tutar üzerinden ayr ca yang n sigortas vergisi hesaplanarak ödenmektedir. Buna göre yang n sigortas na iliflkin prim tutar da dahil poliçede yer alan prim tutarlar üzerinden BSMV hesaplanmas nedeniyle, yang n sigortas vergisi üzerinden ayr ca BSMV hesaplanmamas gerekmektedir. III. S GORTA filemler NDE BSMV BEYANI VE ÖDENMES 5766 say l Kanun de iflikli ine kadar 6802 say l Kanunun Beyanname Verilme Zaman ve Yeri yan bafll kl 47 inci maddesinin (a) f kras nda Her mükellef, bir ay içindeki vergiye tabi muamelelerini bir beyanname ile ertesi ay n 15 inci günü akflam na kadar.., banka ve sigorta hizmetleri vergisinde muamelelerin yap ld yer vergi dairesine bildirmek mecburiyetindedir hükmü yer almaktayd. K yas yoluyla BSMV mükellefi olan ve yurdun dört bir yan nda sigorta muamelesi yapan yetkili sigorta acenteleri bugüne kadar, hizmet vergisi (sigorta muameleleri vergisi) beyannamesi düzenlemifller ve ba l bulunduklar yer vergi dairesine vermifllerdir. Yetkili sigorta acentelerinin BSMV mükellefiyetine son verilmesi üzerine, hizmet vergisi beyannamesi verme yükümlülü ü art k sigorta flirketlerine geçmifltir. Söz konusu de ifliklik, sigorta flirketlerinin yurdun dört bir yerindeki (sigorta ifllemlerinin yap ld yer) vergi dairelerine BSMV mükellefiyeti tesis ettirme ve bu dairelere hizmet vergisi beyannamesi verme sonucunu do urmufltur. Uygulamada ortaya ç kacak bu zorluk, 5766 say l Kanunun 25/c maddesiyle ortadan kald r lm fl- SMMMO YAYIN ORGANI EYLÜL - EK M 2008 136

HAKEMS Z YAZILAR MAL t r. Söz konusu düzenlemeyle, 47 inci maddenin (a) f kras n n sonuna Sigorta muamelelerine iliflkin beyanname sigorta flirketlerinin kanuni veya ifl merkezlerinin bulundu u yer vergi dairesine verilir hükmü eklenmifltir. Böylelikle, sigorta flirketleri büyük bir yükten kurtulmufltur. Yukar daki aç klamalar uyar nca sigorta flirketleri (A ustos/2008 den itibaren); yetkili sigorta acenteleri taraf ndan yap lan sigorta ifllemleri de dahil olmak üzere yapt klar ifllemlere iliflkin gider vergilerini, hizmet (sigorta muameleleri) vergisi beyannamesi ile izleyen ay n 15 inci günü akflam na kadar kanuni veya ifl merkezlerinin bulundu u yer vergi dairesine beyan ederek ayn süre içinde ödeyeceklerdir. Netice olarak sigorta flirketleri, tüm yurtta adlar na tanzim edilen sigorta poliçeleri için her ay sadece bir tane sigorta muameleleri vergisi beyannamesi düzenleyecekler ve kurumlar vergisi yönünden ba l bulunduklar vergi dairesine vereceklerdir. IV. S GORTA ARACILARINA VER LEN KOM SYONLAR 5766 say l Kanunun yürürlü e girmesinden itibaren yetkili sigorta acenteleri BSMV mükellefiyeti d fl na ç kar lmakta ve sigorta arac lar taraf ndan yap lan sigorta ifllemlerinde de verginin mükellefi sigorta flirketleri kabul edilmektedir. Sigorta acenteli i bulunan banka flubeleri, sigorta acenteli i bulunan finansman flirketleri ile di er acentelerin sigorta ifllemleri dolay - s yla alaca komisyonlar prim tutar na dahil oldu undan bu tutarlara iliflkin vergiler sigorta flirketlerince beyan edilerek ödenmektedir. Bu ba lamda, söz konusu komisyonlar üzerinden yetkili sigorta acenteleri ve sigorta acenteli i bulunan banka flubeleri ile finansman flirketleri taraf ndan ayr ca BSMV hesaplan p beyan edilmeyecektir. Öte yandan, bankalar d fl ndaki yetkili sigorta acentelerinin BSMV 137 EYLÜL - EK M 2008 SMMMO YAYIN ORGANI

MAL HAKEMS Z YAZILAR mükellefiyeti A ustos/2008 döneminden itibaren sona erece inden sigorta muamelelerine iliflkin olarak y l sonlar nda veya belli dönem aral klar nda sigorta flirketlerinden teflvik komisyonu ve benzer adlar alt nda al nan paralar üzerinden BSMV hesaplanmayacakt r. Tali acente ve brokerlerin teflvik komisyonu ve benzer adlar alt nda y l sonlar nda veya belli dönem aral klar nda sigorta flirketlerinden alacaklar paralar da, eskiden oldu u gibi BSMV nin d fl nda kalmaya devam edecektir. Ancak, sigorta acenteli i bulunan banka flubeleri taraf ndan sigorta flirketlerinden teflvik komisyonu ve benzer adlar alt nda y l sonlar nda veya belli dönem aral klar nda al nan paralar n 6802 say l Gider Vergileri Kanunu nun 28 inci maddesi hükmünce BSMV ye tabi tutulmas gerekmektedir. Teflvik komisyonu ve benzeri adlar alt nda al nan tutarlar, banka flubeleri taraf ndan hizmet vergisi (banka muameleleri vergisi) beyannamesinin ilgili k sm na dahil edilmek suretiyle beyan edilecektir. 6802 say l Kanunun 29 uncu maddesi uyar nca BSMV den istisna edilen sigorta ifllemleri dolay s yla al nan paralar (komisyon ve benzeri adlarla al nanlar dahil) üzerinden BSMV hesaplanmamaktad r. Bu durumda, yetkili veya tali acentelerle bu nitelikte olan banka flubeleri taraf ndan (vergiden istisna edilen sigorta ifllemleri dolay s yla) komisyon ve benzeri adlarla al nan paralar üzerinden vergi hesaplanmayacak ve beyan edilmeyecektir. V. S GORTA filemler NDE BELGE DÜZEN Bilindi i üzere sigorta ifllemleri dolay s yla sigorta flirketleri ve acenteleri taraf ndan düzenlenecek belgelere iliflkin aç klamalar, 243 ve 246 seri no.lu VUK Genel Tebli leri nde yer almaktad r. Buna göre, sigorta acenteleri taraf ndan sigorta flirketlerine sa lanan hizmetler nedeniyle ödenen komisyon bedelleri için sigorta flirketlerince sadece sigorta komisyon gider belgesi düzenlenmesi gerekmektedir. Ayr ca acentelerce söz konusu bedeller için fatura düzenlenmeyecektir. SMMMO YAYIN ORGANI EYLÜL - EK M 2008 138

HAKEMS Z YAZILAR MAL 5766 say l Kanunla yap lan de ifliklikler, yukar da belirtilen belge düzeninin de iflmesini gerektirmemektedir. Bu nedenle, sigorta flirketlerince sigorta arac lar na ödenecek komisyonlar için sigorta komisyon gider belgesi uygulamas na devam edilecektir. 243 ve 246 seri no.lu VUK Genel Tebli leri nde; tali sigorta acentelerin yetkili sigorta acentelerinden elde ettikleri komisyonlar için düzenlenecek belgelerin neler oldu u konusuna yer verilmemifltir. Konuya iliflkin ilk düzenleme, 385 seri no.lu VUK Genel Tebli i nde yap lm flt r. Buna göre; yetkili sigorta acenteleri 1 Eylül 2008 den itibaren tali acentelerine ödeyecekleri komisyon bedellerini, tanzim edecekleri Sigorta Komisyon Gider Belgesi ile tevsik edeceklerdir. Tali acenteler ise, ald klar bu bedeller için ayr ca fatura düzenlemeyeceklerdir. Di er taraftan, sigorta arac lar n n sigorta muameleleri d fl ndaki daimi veya ar - zi teslim ve hizmetleri için fatura düzenlemeleri gerekmektedir. VI. PTAL ED LEN S GORTA filemler NDE BSMV UYGULAMASI 6802 say l Kanunun 31 inci maddesinin 5 inci f kras nda, iptal edilen sigorta ifllemlerine iliflkin BSMV uygulamas düzenlenmifltir. Bu düzenleme uyar nca, sigorta flirketleri iptal ettikleri sigorta muamelelerine iliflkin vergileri (yaln zca iptal tarihinden sonraki döneme ait olan k sm ), iptalin gerçekleflti i dönemde hesaplanan BSMV den indirebilmektedir. Bu dönemde indirilemeyen vergiler, sonraki dönem beyannamelerinde indirim konusu yap lmaktad r. Yetkili sigorta acenteleri taraf ndan 01.08.2008 tarihinden önce düzenlenen ancak bu tarihten sonra iptal edilen sigorta ifllemlerine iliflkin vergiler (sigorta acentelerince beyan edilerek ödenmifl olmas kayd yla), sigorta flirketleri taraf ndan iptalin gerçekleflti i dönemde hesaplanan vergiden indirim konusu yap labilecektir. ptalin gerçekleflti i dönemde hesaplanan vergiden sigorta flirketleri taraf ndan indirim konu- 139 EYLÜL - EK M 2008 SMMMO YAYIN ORGANI

MAL HAKEMS Z YAZILAR su yap lan ve yaln zca iptal tarihinden sonraki döneme ait olan bu verginin, söz konusu ifllemleri yapan sigorta acentelerine ayr ca red ve iadesinin yap lamayaca tabiidir. SONUÇ Yetkili sigorta acentelerinin aç k bir yasa hükmüne dayanmaks z n k yas yoluyla BSMV yükümlüsü say lmalar, bugüne kadar bir çok soruna neden olmufltur. Vergi daresinin bu uygulamas, pek çok mükellef taraf ndan yarg ya tafl nm flt r. 5766 say l Amme Alacaklar n n Tahsil Usulü Hakk nda Kanunda ve Baz Kanunlarda De ifliklik Yap lmas Hakk nda Kanun marifetiyle, yetkili sigorta acentelerinin k yas yoluyla vergilendirilmesine (01.08.2008 tarihinden itibaren) son verilmifltir. KAYNAKÇA T.C. Yasalar 5766 say l Kanun, Ankara: Resmi Gazete T.C. Yasalar (01.08.2008) 385 seri no.lu VUK Genel Tebli i. Ankara: Resmi Gazete T.C. Yasalar (07.09.1995) 243 seri no.lu VUK Genel Tebli i. Ankara: Resmi Gazete T.C. Yasalar (08.01.1996) 246 seri no.lu VUK Genel Tebli i. Ankara: Resmi Gazete T.C. Yasalar (14.06.2007) 5684 say l Sigortac l k Kanunu. Ankara: Resmi Gazete (26552 say l ) T.C. Yasalar (17.03.2004) 2 s ra no.lu BSMV Sirküleri. Ankara: Resmi Gazete T.C. Yasalar (23.07.1956) 6802 say l Gider Vergileri Kanunu, Ankara: Resmi Gazete (9362 say l ) T.C. Yasalar (26.07.2008) 86 seri no.lu Gider Vergileri Genel Tebli i. Ankara: Resmi Gazete SMMMO YAYIN ORGANI EYLÜL - EK M 2008 140