Bursa'da 1974-2003 Y ıllar ı Aras ındaki Yasad ışı Uyu şturucu Cengiz AKKAYA *, Semra AKGÖZ **, Zeynep KOTAN ***, Berrin KAYA ***, Selçuk KIRLI **** ÖZET Amaç; Bu çal ışmam ızda, Bursa ve civar ındaki yasadışı uyu şturucu madde suçları ile ilgili son 30 y ıla ait verileri toparlayarak yöremize ait yasadışı uyu şturucu madde profilini ç ıkarmay ı amaçladık. Yöntem: Çalışman ın evrenini, 1974-2003 y ılları arasındaki Bursa Emniyet Müdürlü ğü Narkotik Büro Amirli ği arşivi kay ıtlarındaki uyuşturucu suçu olguları (suç olgusu, narkotik büro amirliği tarafından tutuklanm ış uyu şturucu madde suçlusunun işlediği uyu şturucu suçudur) oluşturdu. Çalışma için, özel bir form haz ırlandı ve kayd ı bulunan her uyuşturucu suçu olgusu için bu form dolduruldu. Bulgular: Kay ıt taraması sonucunda, 3.664 uyu şturucu suçu olgusu incelemeye al ındı. Üretmek suç türü ya ş ortalaması satmak, bulundurmak ve kullanmak suç türü ya ş ortalamasından, satmak suç türü yaş ortalaması da bulundurmak ve kullanmak suç türü yaş ortalamalarından anlamlı olarak daha büyüktü. Her bir suç türünün toplamında erkekler daha fazla orandaydı. Uyu şturucu suçu olguların ın, kad ınlar tarafından işlenenlerinin %53,5'i, erkekler tarafından işlenenlerinin ise, %35,1'i satma suç türü ile ilişkiliydi. Uyu şturucu suçu olguların ın, uyu şturucu madde cinsine ve suçun türüne göre dağı lımları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farkl ıl ık saptandı. Tart ışma ve Sonuç: Uyu şturucu suçu olguların ın, büyük oranda; alt sosyokültürel ve ekonomik düzeydeki, genç ve orta ya ş- lı, Bursa doğumlu ve ikametgâhl ı erkeklere ait olduğu ve işlenen uyu şturucu madde cinsi suçunun çok büyük oranda esrar olduğu tespit edildi. Anahtar kelimeler: Uyu şturucu madde, suç, esrar Düşünen Adam; 2006, 19(3):124-130 ABSTRACT Illicit Drug Related Crime Profile in Bursa Between The Years 1974-2003 Objective: It was aimed in this study to draw the illicit drug profile of our region by collecting the data of the last 30 years regarding the illicit drug related crimes in Bursa and its vicinity. Method: The universe of the study comprised of drug related crime facts (crime fact is the drug related crime committed by a criminal who is arrested by the narcotic bureau) in the archives of Narcotic Bureau of Bursa Police Department between the years 1974-2003. A special form was prepared for the study and this form was completed for each registered drugs crime fact. Results: In the result of criminal record screening, 3.664 drug related crime facts were analyzed. The average age of drug production crime was significantly higher than the average age of dealing, possession and using drug crimes. Ratio of males was higher in the total of each crime type. 53,5% of drug related crimes committed by females and 35,1% of drug related crimes committed by males was associated with dealing crimes. A statistically significant difference was found between the distribution of the type of drugs and the type of crime. Discussion and Conclusion: It was found out that the majority of drug related crimes are committed by males with a lower socio-cultural and economical level, who are young or in their mids, born and living in Bursa, and that the committed drug related crimes are to a very great extent associated with cannabis. Key words: Drug, crime, cannabis * Uludağ Üniversitesi T ıp Fakültesi Psikiyatri, Uzm. Dr., ** Biyoistatistik, Uzm. Dr., *** Psikiyatri, Ara ş. Gör. Dr., **** Psikiyatri Anabilim Dalları Prof. Dr. 124
Bursa'da 1974-2003 Yillari Aras ındaki Yasad ışı Uyu şturucu GİRİŞ ve AMAÇ Bağımlılığa yol açan maddeler; genel olarak yaşam ı sürdürmek için gerekli olmad ıkları halde keyif verici özellikleri nedeniyle tüketilir ve kullan ıc ılarda bedensel, ruhsal, davran ışsal ve bilişsel değişikliklere yol açarlar. Madde kullan ımı farkl ı biçim ve görünümlerde de olsa, tüm dünyada var olan bir olgudur. Din, dil, ırk gözetmeksizin insanlar maddelerin verdi ği hazzı reddetmemektedirler. Madde kullan ım ı toplumlar ı t ıbbi, sosyal ve ekonomik yönden etkileyen ayrıca adalet ve güvenlik gibi birçok alan ı da ilgilendiren bir sorundur. Dünyada oldukça yayg ın bir halk sağlığı sorunu olan madde kullan ım ı Türkiye'de özellikle son y ıllarda gündeme girmi ştir. Asya ile Avrupa aras ında yer alan, farkl ı kültürel geçmi şleri bar ınd ıran ülkemiz konumu nedeniyle uluslararas ı uyu şturucu trafi ğinde önemli bir yer tutmaktad ır. Yasad ışı uyu şturucu transferlerinin Türkiye üzerinden yap ılmas ı, son 15 y ıl içinde ülkemizi de önemli bir pazar haline getirmeye ba şlam ışt ır ( 1). Gerek bu nedenle maddeye ula şman ın kolaylaşmas ı, gerekse diğer geli şmekte olan ülkelerde olduğu gibi sanayile ş - me, plans ız kentle şme, i şsizlik gibi birey ve toplumu etkileyen iç dinamiklerdeki deği şiklikler art ık ülkemizde de madde kullan ım ını önemli bir sorun haline getirmi ştir. Ancak, Türkiye'de madde kullan ım s ıklığına ve art ış oranlar ına ili ş - kin araşt ırmalar ilginçtir ki çok fazla de ğildir. Madde kullanım ın ın yayg ınlığın ı saptamak ya da bir ülkedeki ba ğıml ıların say ısı hakkında kesin rakamlar vermek zordur. Bunun en önemli nedenlerinden birisi, madde kullan ımı yasal olmadığı için kullanan ki şilerin sorulan sorulara doğru yan ıt vermeme ve gizli kalma e ğilimleridir. Öte yandan madde ba ğıml ılarının say ısı genel toplum içinde dü şük oranda olduğu için, madde bağımlıları evreni içinde küçük bir gruba ulaşmak zor olmaktad ır. Kullan ıc ılar genellikle belli baz ı bölgelerde topland ıklan için, bu bölgeden örneklem al ınamad ığı taktirde bulunacak yayg ınlık oranlar ı yanl ış yönde etkilenmektedir. Bununla birlikte anketlerle yap ılan çalışmalarda ancak kullan ıc ılar tespit edilebilmekte fakat bağımlılık tan ımlanamamaktad ır. Bir ülkedeki madde kullan ım yaygınlığı hakkında bir fikir edinebilmek için çe şitli yöntemlere başvurmak gerekmektedir (2). Bunlar aras ında hastane, polis, mahkeme, cezaevi vb. kay ıtların ın incelenmesi, okullarda gençlerle yap ılan anketler, toplumsal düzeyde belli bir örneklem çerçevesinde anket çal ışmas ı, yakalanan madde miktar ı ve sanık say ısı ve maddeye bağlı ölümlerin say ısının ara ştırılmas ı say ılabilir. Ülkemizde çe şitli yöntemlerle yap ılmış olan çal ışma sonuçlar ise, henüz bu konular ı ayd ınlatmaktan uzak görünmektedir. Ancak, bununla birlikte yap ılan baz ı çal ışmalar alkol d ışı madde kullan ı- m ının yayg ınlığı ve kullan ıc ılar hakk ında ve diğer konularda baz ı ipuçları verebilir. Türkiye'de alkol d ışı psikoaktif madde ba ğıml ı- ligi ile ilgili ba şvuruların en yoğun olduğu kurum olan AMATEM (Alkol Madde Ara şt ırma ve Tedavi Merkezi)'in 1996 y ılına ait ba şvuru say ıları göz önüne al ındığında (3) 1990 y ılı itibariyle ba şvuru say ılarında dikkate değer bir art ış olduğu gözlenmektedir. Ancak, bu ba şvurulan birçok etken belirlemektedir. Örne ğin o günlerde bas ında kurum hakk ında ç ıkan bir haber, ölümler, maddenin bulunamamas ı ya da polisin s ıkı denetimi gibi etkenler ba şvuru say ıs ın ı artt ırabilir ya da azaltabilir. Bu nedenle hastane kay ıtları tek ba şına bir anlam ta şımaz, ancak önemli bir veri olarak de ğerlendirilebilir. Ülkemizde lise öğrencileri üzerinde yap ılmış çeşitli anket çal ışmaları bulunmaktad ır. Ancak, çal ışmaların ortak bir yöntemlerinin bulunmay ı- şı sonuçlarının karşılaştırılmas ın ı, yayg ınlık ve 12S
Bursa'da 1974-2003 Y ılları Aras ındaki Yasad ışı Uyu şturucu Madde Suçu Profıli Akkaya, Akgöz, Kotan, Kaya, K ırlı yayg ınl ıktaki deği şimler hakk ında yorum yap ılmas ını güçle ştirmektedir. İstanbul'da 1991 y ı- lında yap ılan bir çal ışmada (4) herhangi bir maddeyi hayat ında en az bir kez kullanan gençlerin oranı % 2,6 oran ında bulunurken, 1995 y ılında yap ılan başka bir çal ışmada (5) bu oran % 7 olarak saptanm ıştır. Her iki çal ışman ın birbirleri ile tam olarak kar şılaşt ırılması, yöntem farkl ılıklar ı nedeniyle çok doğru olmasa dahi, ciddi bir art ı- şın olduğu söylenebilir. Yayg ınl ık oranları; en s ık kullan ılan madde olan esrar aç ısından yukarda belirtilen iki ara ştırman ın sonuçlar ına göre, yaşam boyu en az bir kez esrar kullan ım oranları 1991 y ılında % 0,7, 1995 y ılında ise % 4 olarak tespit edilmi ştir. İstanbul genelinde lise ö ğ- rencileri ile 1996 y ılında yap ılan ba şka bir anket çal ışmas ında (6) bu oran % 4,2 olarak bulunurken, 1998 y ılındaki bir çal ışmada (7) ise % 3,5 olarak tespit edilmi ştir. Türkiye genelinde 1995 y ılında yürütülen bir çal ışmada (8), lise öğrencilerinde ya şam boyu alkol d ışı psikoaktif madde kullan ım oran ının % 3,5 civar ında olduğu bildirilmiştir. Türkiye genelini kapsayan iki çal ışmada ise lise gençleri aras ında ya şam boyu en az bir kez esrar kullanma oran ı 1998 y ılında % 3,6 (9) ve 2001 y ılında % 4 (10) olarak bulunmu ştur. Bu oranlar, ABD'deki bir çal ışmada (11) elde edilen % 38,2'lik ve Avrupa'n ın farkl ı şehirlerinde tespit edilen % 12-52'lik (12) oranlara göre dü şük olmakla beraber, yöntem farkl ıl ıkları nedeniyle tam olarak gösterilememekle birlikte ülkemizde madde kullan ımındaki artış endi şe vericidir. Mahkeme ve polis kay ıtları da yayg ınlık ile ili ş- kili önemli ipuçlar ı vermektedir. Madde ile ili ş- kili aç ılan dava ve san ık say ıs ın ı inceleyen bir çal ışma (13) ve polis kay ıtları (14) madde suçlannda ciddi bir artış olduğunu göstermektedir. Türkiye'de yap ılan anket çal ışmalarından ve ampirik gözlemlerden, en s ık kullanılan madde- nin esrar olduğu anlaşılmaktad ır. Esrar ın ülkemizde yeti şmesi ve baz ı bölgelerde geleneksel kullan ımının olmas ı bunun bir nedeni olarak görülebilir. Esrar daha ciddi ba ğımlıl ık potansiyeli olan diğer "hard drug" olarak adland ırılan maddelere geçi ş yolunda "kap ı" maddesi olarak kabul edilir. Bir tedavi kurumuna ba şvuran eroin kullan ıc ılarının % 70'inin, eroin kullan ımı öncesi esrar kulland ığı tespit edilmi ştir ( 15). İkinci s ırada en s ık olarak kullan ılan madde, uçucular ad ı altında toplayabilece ğimiz yap ıştınc ılar, çözücüler, benzin, gaz gibi maddelerdir. Bu maddeler çok kolayl ıkla her yerde bulunabilmekte ve isteyen herkes taraf ından sat ın al ınabilmektedir. S ıkl ıkla kullan ılan diğer maddeler aras ında eroin, biperiden (Akineton), flunitrazepam (Rohypnol), kokain ve ecstasy say ılabilir (6). Ülkemizde özellikle genç ya ş grubunda madde kullan ım ın ın ve madde ba ğıml ılığın ın giderek artt ığı ve önümüzdeki y ıllarda bir sorun haline gelebileceği şeklinde kamuoyunda da destek bulan görü şlere rağmen, bu görü şü doğrulayan ve toplumumuzda madde bağımlılığı için risk olu ş- turan gruplar ın belirlenmesini amaçlayan kapsaml ı çal ışmalar yoktur. Oysa madde ba ğımlılığı için kültüre özgü risk faktörlerinin etkisi bilinmektedir ve ülkemizde bu risk faktörlerinin belirlenmesinin koruyucu hizmetlerin ilk basamağın ı olu şturacağı da aç ıktır. Dolay ıs ıyla madde bağıml ılığı ile mücadele programlar ında, hedef al ınacak kitlelerin belirlenebilmesi için, yasad ışı uyu şturucu maddeler ile ilgili suçlar ın profilinin (öncelikle hangi maddelerin kullan ı- mın ın, üretiminin ve ticaretinin gerçekle ştiğinin), madde suçu i şleyen ki şilerin sosyodemografik özelliklerinin ve hangi maddelerin hangi gruplarda tercih edildi ğinin tespiti önemlidir. Sonuç olarak, bu alanda yeni ve farkl ı ara ştırmalara ciddi bir gereksinim vard ır. Mevcut veriler, ülkemiz genelinde uyu şturucu 126
Bursa'da 1974-2003 Yillari Aras ındaki Yasad ışı Uyu şturucu madde kullan ımı, üretimi ve ticareti ile ilgili yeterli bilgi içermemektedir. Bu amaçla Bursa'da hangi uyu şturucu maddelerin daha yayg ın olarak kullan ıldığını, üretildiğini ve ticaretinin yap ıldığın ı ve yöresel özelliklerini, yasad ışı uyu ş - turucu madde suçu i şleyen ki şilerin; sosyokültürel, demografik ve ekonomik özelliklerini, oturma yeri (k ırsal, kentsel) özelliklerini, uyu şturucu madde suçu d ışındaki sab ıka kay ıtlarını ve yasad ışı uyu şturucu madde suçu ile ili şkisini ara şt ırman ın bize gelecek ile ilgili bir vizyon yarataca ğı kanaatindeyiz. Bu amaçla çal ışmam ızda, Bursa ve civar ındaki yasad ışı uyu şturucu madde suçlar ı ile ilgili son 30 y ıla ait verileri toparlayarak yöremize ait yasadışı uyu şturucu madde profilini ç ıkarmay ı amaçlad ık. GEREÇ ve YÖNTEM Örneklem seçimi: Çalışman ın evrenini, 1974-2003 y ılları aras ındaki tüm Bursa Emniyet Müdürlüğü Narkotik Büro Amirliği arşivi kay ıtlarındaki uyu şturucu suçu olgular ı (suç olgusu, narkotik büro amirliği tarafından tutuklanm ış uyuşturucu madde suçlusunun i şlediği uyuşturucu suçudur) olu şturdu ve örnekleme yap ılmadı. Veri toplama araçları: Çal ışma için, uyu şturucu suç olgular ın ın sosyodemografik, kültürel ve ekonomik özellik, uyu şturucu suçu türü, uyu şturucu madde cinsine ait, suç tarihi ve sab ıka kaydı verilerinin ar şivden toplanabilmesi için özel bir form haz ırland ı ve narkotik büro amirli ği arşivinde kayd ı bulunan her uyu şturucu suçu olgusu için bu form dolduruldu. işlem: Bursa Emniyet Müdürlüğü Narkotik Büro Amirli ği ar şivinden retrospektif olarak yasadışı uyu şturucu madde suçu olgusu kay ıtlar ın ın taramas ı. Verilerin değerlendirilmesi: Araştırma verileri kodland ı, istatistiksel analizler, Statistical Package for Social Sciences for Windows programın ın 10.0 Versiyonu modülünden elde edildi. Gruplara göre; veriler s ıklık (n, %), yaş verileri ise ortalama ± standart sapma (SS) olarak sunuldu. Normallik analizinin yap ılmas ından sonra suç türüne göre ya ş ortalamalar ı tek yönlü varyans analizi (ANOVA) ile kar şılaştırıld ı. Cinsiyet, uyu şturucu suçu türüne ve uyu şturucu cinsine göre yasad ışı uyu şturucu suçu olgular ının dağılımları Pearson ki-kare test ile incelendi. BULGULAR Bursa ili Emniyet Müdürlüğü Narkotik Büro Amirliği ar şivinde yap ılan kay ıt taramas ı sonucunda, 1974-2003 y ılları aras ında işlenen 3.664 uyu şturucu suçu olgusu incelemeye al ınd ı. Uyu şturucu suçu olgular ına ait suç türü ve uyu ş- Tablo 1. Uyu şturucu suçu olgular ına ait genel özellikler. Cinsiyet Kad ın Erkek n % 172 3492 4,7 95,3 Eğitim Okuryazar de ğil 588 17,8 Okuryazar 945 28,7 İlkokul 1291 39,2 Ortaokul 257 7,8 Lise ve üzeri 216 6,6 Medeni Durum Evli 2006 56,8 Bekâr 1333 37,8 Diğer* 191 5,4 Suçun Türü Üretmek 302 8,2 Satmak 1317 35,9 Bulundurmak 706 19,3 Kullanmak 1339 36,5 Uyuşturucu Madde Cinsi Esrar 2915 79,6 Eroin 132 3,6 Esrar ile birlikte (eroin, kokain, hap,..) 195 5,2 Hap 146 4,0 Hint keneviri 177 4,8 Di ğerleri 26 0,8 * Dul, boşanm ış, ayrı yaşıyor. 127
Bursa'da 1974-2003 Y ıllar ı Aras ındaki Yasadışı Uyuşturucu 1050 Bursa'da 1974-2003 y ıllan aras ında uyuşturucu suçu olgulann ı işleyen kişilerin mesleklerine göre da ğıl ımı 3000 Bursa'da 1974-2003 y ıllar ı aras ında uyuşturucu suçu olgulann ı işleyen. kişilerin doğum yederine göre da ğıl ımı 900 2500 _ 750 2000 600 1500 450 1000 300 150 500 rsefe öso a sn g tğ" f111 n n n r,r,,^ 54pı,x s"^",'vö9eae, o Ege Ooğu'1na oiu eydoğ u0nao, Marme ıa 4kdeniı iç Anaçok, Yu7 Diş, d Şekil 1. Uyu şturucu suçu olgular ına ait özellikler. Şekil 3. Uyu şturucu suçu olgular ına ait özellikler. (Bursa'da 1974-2003 yilan aras ında uyu ştırucu suçu olgulann, i şleyen kişilerin ya şlanma_ göre da ğılım 1111-18 ya, 19i4 YaS 3 4564 : 65 ve erzen Şekil 2. Uyuşturucu suçu olgular ına ait özellikler. turucu madde cinsi özellikleri ile suçu i şleyen ki şilere ait cinsiyet, eğitim düzeyi, medeni durum, yaş, doğum yeri, ikametgâh adresi ve mesleki durum gibi özellikler a şağıda verilmi ştir (Tablo 1, Şekil 1, 2, 3, 4). Uyu şturucu suçu olgular ın ın, farkl ı suç türlerini işleyen suçluların yaş ortalamalar ı aras ında istatistiksel olarak anlaml ı fark saptand ı (F=71,104 p=0,000). Üretmek suç türü ya ş ortalamas ı satmak, bulundurmak ve kullanmak suç türü ya ş ortalamas ından, satmak suç türü ya ş ortalamas ı da bulundurmak ve kullanmak suç türü ya ş ortalamalar ından anlaml ı olarak daha büyüktü (Tablo 2). Uyu şturucu suçu olgular ın ın, farkl ı suç türlerini işleyen suçlular ın cinsiyetlerine göre da ğıl ımları aras ında istatistiksel olarak anlaml ı bir farkl ı- 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 Bursa'da 1974-2003 y ıllan aras ında uyuşturucu suçu olgulanni işleyen kişilerin ikametgah adreslerine göre da ğıl ımı Bursa Marmara Diğer Şekil 4. Uyu şturucu suçu olgular ına ait özellikler. l ık vardı (Pearson ki-kare= 30,975 p=0.000). Her bir suç türünün (üretmek, satmak, bulundurmak ve kullanmak) toplam ında erkekler daha fazla orandayd ı (% 93'den % 98'e de ğişen oranlarda). Üretmek ve kullanmak suç türlerinde, kadınlar ın oran ı % 2,0 ve % 2,8 'ken satmak ve bulundurmak suçlar ında ise bu oran % 7,0 ve % 5,1'di. Uyu şturucu suçu olgular ının, kadınlar tarafından i şlenenlerinin % 53,5'i satma, erkekler tarafindan i şlenenlerinin ise % 37,3'ü kullanma ve % 8,5'i üretme suç türü ile ili şkiliydi (Tablo 2). Uyu şturucu suçu olgular ının, uyu şturucu madde cinsine ve suçun türüne göre da ğıl ımları aras ında istatistiksel olarak anlaml ı bir farkl ılık saptand ı (Pearson ki-kare= 1282,102 p=0.000). Esrar suçlar ının % 39,9'u kullanmak ve % 37,6's ı satmak; eroin suçlar ın ın % 62,1'i ve hap (ex- 128
Bursa'da 1974-2003 Yillari Aras ındaki Yasad ışı Uyu şturucu Akkaya, Akgöz, Kotan, Kaya, K ırlı Tablo 2. Uyuşturucu suçu olgular ına ait farkl ı suç türlerini i şleyen kişilerin yaş ortalamalar ına ve cinsiyetlerine göre incelenmesi. Üretmek Satmak Bulundurmak Kullanmak p-değeri Yaş (y ıl) 42,3±11,2 34,6±10,4 32,9±10,7 32,6±10,8 a p=0.000 Cins Erkek 296 (% 8,5) 1225 (% 35,1) 670 (% 19,2) 1301 (% 37,3) b p=0.000 Kad ın 6 (% 3,5) 92 (% 53,5) 36 (% 20,9) 38 (% 22,1) Parantez içindeki % değer, ilgili suç türü ile ilişkili uyu şturucu suç olguların ın, o cinsiyete ait ki şilerin yüzde kaç ı tarafından işlendiğini göstermektedir. "p-tek yönlü varyans analizi bp- Pearson ki-kare test Tablo 3. Uyuşturucu suçu olgular ın ın, uyu şturucu madde cinsine ve suçun türüne göre da ğılımlar ın ın incelenmesi. Üretmek Satmak Bulundurmak Kullanmak p-değeri Esrar 82 (% 2,7) 1123 (% 37,6) 591 (% 19,8) 1192 (% 39,9) Eroin 13 (% 9,8) 82 (% 62,1) 17 (% 12,9) 20 (% 15,2) Esrar ile birlikte 93 (% 47,7) 27 (% 13,8) 30 (% 15,4) 45 (% 23,1) p=0.000 Hap 1 (% 0,7) 65 (% 44,5) 37 (% 25,3) 43 (% 29,5) Hint keneviri 110 (% 62,1) 13 (% 7,3) 21 (% 11,9) 33 (% 18,6) Di ğerleri 3 (% 11,5) 7 (% 26,9) 10 (% 38,5) 6 (% 23,1) Kal ın olarak işaretlenmiş değerler, o uyuşturucu suç olgusu suç türünün, o uyu şturucu madde cinsinde diğer suç türlerine göre anlamlı olarak fazla görüldüğünü. vurgulamaktadır. *p- Pearson ki-kare test tasy, akineton, benzodiazepin vb.) suçlar ının % 44,5'i satmak; esrar ile birlikte kokain, eroin, hap, hint keneviri vb. suçlar ın ın % 47,7'si ve sadece hint keneviri suçlar ının % 62,1'i üretmek ile ilgiliydi (Tablo 3). TARTIŞMA ve SONUÇ Ülkemizde özellikle genç ya ş grubunda madde kullan ım ın ın ve madde bağımlılığının giderek artt ığı şeklinde kamuoyunda da destek bulan görü şlere ra ğmen, bu görü şü doğrulayan ve toplumumuzda madde ba ğıml ılığı için risk olu şturan gruplar ın belirlenmesini amaçlayan kapsaml ı çal ışmalar yoktur. Oysa madde ba ğımlılığı için kültüre özgü risk faktörlerinin etkisi bilinmektedir ve ülkemizde bu risk faktörlerinin belirlenmesinin koruyucu hizmetlerin ilk basama ğın ı olu şturacağı da aç ıktır. Dolay ısıyla madde bağıml ılığı ile mücadele programlar ında, hedef alınacak kitlenin belirlenebilmesi için, yasad ışı uyu şturucu maddeler ile ilgili suçlar ın profilinin ve madde suçu i şleyen ki şilerin sosyodemogra- fik özelliklerinin tespiti önemlidir. Bu amaçla Bursa'da hangi uyu şturucu maddelerin daha yayg ın olarak kullan ıldığını, üretildiğini ve ticaretinin yap ıldığını ve yöresel özelliklerini, yasadışı uyuşturucu madde suçu i şleyen ki şilerin; sosyokültürel, demografik ve ekonomik özelliklerini, oturma yeri (k ırsal, kentsel) özelliklerini ve göç olgusunun yasad ışı uyuşturucu madde suçu ile ili şkini araştırman ın bize gelecek ile il gili bir vizyon yarataca ğı kanaatindeyiz. Bu amaçla üniversitemiz ve Bursa Emniyet Müdürlüğü tarafından, ilimizdeki uyu şturucu suçlularının tedavisi ve koruyucu hizmetlerin geli ştirilebilmesi amac ıyla ba şlatılan ve sonucunda hedefin uyu şturucu bağımlıların ın tedavi alabileceği bir merkez olu şturmak olan çabalar ın ilk ürünü bu çal ışmad ır. Bulgulanm ız ı kar şılaştırabileceğimiz ülkemize ait benzer çal ışmalar ın olmamas ı verilerimizin değerlendirilmesinde güçlük yaratm ışt ır. Uyu ş- turucu suçu olgular ının, büyük oranda; alt sos- 129
Bursa'da 1974-2003 Y ıllar ı Aras ındaki Yasadışı Uyuşturucu Madde Suçu Profıli yokültürel ve ekonomik düzeydeki, genç ve orta yaşlı, Bursa do ğumlu ve ikametgâhl ı erkeklere ait oldu ğu ve i şlenen uyu şturucu madde cinsi suçunun çok büyük oranda esrar oldu ğu tespit edildi. Bu veri farkl ı yöntemlerle yap ılmış olsa da ülkemize ait çal ışmalardan elde edilen veriler ile uyum göstermektedir (3,4,6) Satma ve kullanma suç türleri oranlar ının birbirine yakın ç ıkmas ının yorumunun güç olmas ına rağmen, uyu şturucu suçu i şleyen bireylerin ilimizde halihaz ırda kendi içlerinde kapal ı bir grup olu şturduklar ı yönünde bir spekülasyon yap ılabilir. Kullanma suçu türünün, satma suç türüne göre daha genç bir grup taraf ından i şleniyor olmas ı ve uyu şturucu suçu i şleyen kad ınlar ın büyük oranda satma suç türü ile ili şkili bulunmas ı dikkat çekici olarak de ğerlendirildi. Elimizdeki veri ile daha ayr ınt ıl ı ve ayd ınlat ıcı istatistiksel çal ışmalar ın yap ılmas ın ın amaçlanm ız aç ıs ından gerekli olduğu kanaatini ta şımaktay ız. KAYNAKLAR 1. Narkotik Şube Müdürlüğü. Uyu şturucu Olaylar ı Genel Değerlendirmesi. TC İçişleri Bakanl ığı Emniyet Genel Müdürlüğü Kaçakç ıl ık ve Organize Suçlarla Mücadele Daire Ba şkanlığı, Ankara, 1997. 2. Ling GM: Resource book on measures to reduce illicit demand for drugs. United Nations, New York, s. 23-32, 1982. 3. AMATEM Bak ırköy Ruh ve Sinir Hastal ıklar ı Hastanesi Alkol Madde Ara ştırma ve Tedavi Merkezi 1996 y ıllık faaliyet raporu, İstanbul, 1996. 4. Özer ÖA: Ortaö ğrenim öğrencilerinin psikoaktif madde kullanım ına yakla şım ı ve demografik özellikler. Uzmanl ık tezi, Bak ırköy Ruh ve Sinir Hastal ıklar ı Hastanesi, İstanbul, s. 18-34, 1991. 5. Yazman Ü: Lise gençli ğinin psikoaktif maddelere bakışı ve kullan ım oranların ın Türkiye- İstanbul örneği ile incelenmesi. Uzmanl ık tezi, İstanbul, s.16, 1995. 6. Öğel K, Tamar D: Uyu şturucu Maddeler ve Ba ğıml ılık Okul Eğitim Paketi, ö ğrenci anketi bulgular ı. AMA- TEM/Özel Okullar Derne ği, 1996. 7. Ögel K, Tamar D, Evren C ve ark: İstanbul'da lise gençleri aras ında sigara, alkol ve madde kullan ım yayg ınl ığı. SAMAY-98 İstanbul verilerinin de ğerlendirmesi, 1998. 8. Sağl ık Bakanl ığı: Lise öğrencilerinin sigara, alkol ve uyu şturucu maddeler konusundaki bilgi, tutum ve davran ışların ın belirlenmesi projesi raporu, 1995. 9. Ögel K, Tamar D, Evren C ve ark: Lise gençleri aras ında sigara, alkol ve madde kullan ım yayg ınl ığı. Türk Psikiyatri Dergisi, 12: 47-52, 2001. 10. Ögel K, Çorapç ıoğlu A, S ır A ve ark: Dokuz ilde ilk ve ortaöğretim ö ğrencilerinde tütün, alkol ve madde kullan ım yayg ınlığı. Türk Psikiyatri Dergisi, 15:112-18, 2004. 11. Johnston LD, O'Malley PM, Bachman JG: National survey results on drug use from the monitoring the future study, 1975-1994, US department of health and human services, Maryland, 1995. 12. Pompidou Group: Multi-City study, Drug misuse trends in thirteen European cities. Co-operation group to combat drug abuse and illicit trafficking in drugs, Council of Europe, 1994. 13. Çakmak D, Karal ı A, Akvardar Y ve ark: Son be ş yıl içinde AMATEM'e yatan madde ba ğıml ıların ın özellikleri (yay ınlanmam ış rapor), 1996. 14. İçi şleri Bakanl ığı Emniyet Genel Müdürlüğü Kaçakç ı- l ık İstihbarat Ba şkanl ığı : "Uyu şturucu Olayları Genel Değerlendirilmesi". Ankara, 1996. 15. Alpay N: Alkol d ışı madde ba ğıml ılığında sosyodemografik özellikler. 30. Ulusal Psikiyatri Kongresi, yayınlanmam ış bildiri, Antalya, 1994. 130