Deniz ve Kıyı Suları Kalite Durumlarının Belirlenmesi ve Sınıflandırılması Projesi (DeKoS) Projenin temel hedefleri: Türkiye denizlerinde; Kıyı sularının, kıyı suyu tiplerinin, kıyı suları su yönetim birimleri nin belirlenmesi, baskı-etki analizlerinin yapılması ve kıyı sularının ekolojik ve kimyasal durumlarına göre sınıflandırılması (SÇD uyumlu çalışmalar) Denizlerde iyi çevresel durum tanım, hedef ve göstergelerinin belirlenmesi için değerlendirme çalışmalarını gerçekleştirilmesi (DSÇD uyumlu çalışmalar) Deniz ve kıyı suları için 2014 ve sonrasında uygulanacak bütünleşik izleme sistemi ile uygulama yapısının önerilmesi
Kıyı ve Deniz İzleme Program Bükreş S. ve Barselona S. / Protokoller WFD uyumlu kıyı suları izleme MSFD uyumlu deniz izleme (BDS/ MSFD isterleri ve gelecek planları) İzleme Programı Uygulama Yapısı
Kaynaklar Piha H, Zampoukas N. (2011). Review of methodological standards related to the marine strategy framework directive criteria on good environmental status. JRC Scientific and Technical Report.. http://publications.jrc.ec.europa.eu/repository/bitstream/111111111/16069/1/ lbna24743enn.pdf Zampoukas N, Piha H, Bigagli E, Hoepffner N, Hanke G, Cardoso AC (2012). Monitoring for the Marine Strategy Framework Directive: Requirements and options. JRC Scientific and Technical Reports;. http://publications.jrc.ec.europa.eu/repository/bitstream/111111111/23169/1/ lbna25187enn.pdf WFD Guidance No 7 Monitoring under the Water Framework Directive (http://ec.europa.eu/environment/water/waterframework/facts_figures/guidance_docs_en.htm) TECHNICAL GUIDANCE DOCUMENT ON MONITORING FOR MSFD (JRC uzman grupları tarafından hazırlanıyor, 2013 Ekim/Kasım)
Coğrafik kapsam MEB Kara S Kıyı S
Kıyı ve Deniz Programı SÇD uyumlu kıyı suları izleme İzleme tipi İzleme bölgeleri İzlenecek kalite elementleri (1) İzleme sıklıkları (6) az riskli kıyı sularının izlenmesi (surveillance monitoring) (Durum bilgisi mevcutsa çok iyi/iyi olan alanlar) Yeterli sayıda kıyı su yönetim biriminde: Sınır/ve ötesi sular, yüksek debili nehirlerin ağızları, (veri bulunmayan noktalar), gibi. Her birimde izleme istasyonu olması aranmaz! CIS GD No.7 Parametreler/Gruplar (4) BKE göstergesi parametreler, hidromorfolojik kalite elemanları, Fizikokimyasal kalite elemanları, nehir havzalarına deşarjı olan öncelikli kirleticiler (5), önemli deşarjı olan diğer kirleticiler (5) Her NHYP döneminde (3) 1 yıl, statünün iyi ve üstü olduğu durumlarda her 3 NHYP döneminde 1 yıl. Yunanistan: Her 6 yılda 2 yıl olarak planlamış. Fiziko-kimyasal parametreler SÇD Ek-V izleme sıklıkları tablosundaki gibi, BKE ve hidromorfolojik parametreler bir izleme dönemi içinde en az bir kere
Kıyı ve Deniz Programı WFD uyumlu kıyı suları izleme İzleme tipi İzleme bölgeleri İzlenecek kalite elementleri (1) İzleme sıklıkları (6) riskli alanların (2) düzenli izlenmesi (operational monitoring) (Durum bilgisi mevcutsa orta/zayıf/kötü olan alanlar) Tüm riskli kıyı su yönetim birimlerinde, öncelikli kirleticilerin girdiği her birimde. İst sayısı: İstatistiksel anlam ifade edecek sayıda ve girdilerin ve değişime neden olan baskıların büyüklük ve etkilerini belirleyecek şekilde, birden fazla noktasal kaynak içeriyorsa her bir girdinin etki alanında, (baskıları çeşitli ve çok, risk fazla!) Parametreler/Gruplar (4) BKE göstergesi parametreler veya su yönetim birimi için belirlenen baskılara en hassas olanlar, baskılara en hassas olan hidromorfolojik parametreler, nehir havzalarına deşarjı olan tüm öncelikli kirleticiler (5) ve önemli deşarjı olan diğer kirleticiler (5) SÇD Ek-V İzleme sıklıkları (1.3.4) tablosundakinden daha seyrek olmamak şartıyla (ancak uzun dönemli veri ile uzmanlar tarafından desteklenirse seyretilebilir) Daha sık aralıklarla olabilir! Orn: Fitoplankton
Kıyı ve Deniz Programı SÇD uyumlu kıyı suları izleme İzleme tipi İzleme bölgeleri İzlenecek kalite elementleri (1) İzleme sıklıkları (6) incelemeye yönelik izleme (investigative monitoring) Çevresel hedeflerin aşılmasının nedeninin bilinmediği su birimlerinde, Parametreler/Gruplar (4) az riskli alanların izlenmesi ile çevresel hedeflerin tutmadığının görüldüğü su yönetim birimlerinde ve Koruma alanlarının izlenmesi (habitat ve türler için) kaza sonucu oluşan kirlilik bölgelerinde Kayıtlı koruma alanları (ÖÇKA lar) Operational monitoring benzeri Operational monitoring benzeri
Marmara Su Yönetim Birimleri
Kıyı ve Deniz Programı SÇD uyumlu kıyı suları izleme Marmara Su Yönetim Birimlerinde Su Kütlesi Kodları Su Kütlesinin Bulunduğu Havza 1 Susurluk Havzası Susurluk Nehri Su Kütlesi İsmi Tipoloji Baskı M2 (0 15 m) NE; E; YK istasyonları Fazlalıklar ve önerilecek ek istasyonlar belirtilmeli SD1; SD1P; SD2; SD2P; MD19; MD19P Az riskli alan İzleme Surveillanc e İncele. Riskli alan Yönelik izleme izleme i operation investig al ative X (Susurluk Nehrinden gelen sürekli girdi) 2 Susurluk Havzası Susurluk Nehri M6 (>15 m) NE; E; YK SD3*; MD19A* X Susurluk Nehri Batısı 3 Susurluk Havzası M6 Baskı Yok KR1 MD72* X Bandırma Körfezi BK1;BK2; BK3; 4 Susurluk Havzası Bandırma Körfezi M6 K; KA; E; YK; MD87 KD1; KD2; 5 Marmara Havzası Adalar Sistemi M6 L; KA, Dsalt MD67;MD87*, MD11A 6 Susurluk Marmara Havzası Erdek Körfezi Karabiga M2 NE;K;KA; E; YK,L 7 Marmara Havzası Çanakkale Boğazı M6 K; KA; L; T 8 Marmara Havzası Tekirdağ Merkez Batısı Şarköy İlçesi Doğusu M6 Baskı Yok ER1; ER1P; ER2; MD66; GD1; GD1P; BD1; GD2*; GD3*; MD63*; MD12A*; MD64*; MD11A*; MD11*; BD2*;BD3* D1*; D3*;D5*;D7*;D8*; (Bu istasyonların hiç birisi tanımlı su kütlesi içinde X değil, Marmara çıkışına bir istasyon eklenmeli) MD60; MD101 (kıyı tanımı olan suların içinde degiller) Az hassas X X X (Çok fazla ve çeşitli baskı mevcut, potansiyel hassas alan) X (Bilinen baskı yok, güncel izleme de Paremetre grupları Bk. Tablo xxxa da verilen ozet bilgi..
Ek I Kalitatif İÇD tanımlayıcıları D 1 Biyoçeşitlilik D 2 Yabancı türler D 3 Ticari balıkçılık D 4 Besin zincirleri D 5 Ötrifikasyon D 6 Deniz tabanı bütünlüğü D 7 Hidrografik koşullar D 8 Kirleticiler D 9 Deniz ürünlerindeki kirleticiler D 10 Deniz katı atıkları D 11 Su altı enerji ve gürültü girişi DSÇD 2008 Ek III Fiziksel ve Kimyasal Topografi, batimetri Nutrientler, O 2 Özellikler Habitat tipleri Deniz yatağında ve su kolonundaki predominant habitat tipleri Biyolojik Özellikler Fitoplankton, Zooplankton Bentik flora ve fauna Balık populasyonu Deniz memelileri Kuşlar Diğerleri Sediment ve biyotadaki kontaminantlar Baskılar / Etkiler fiziksel hasar sualtı gürültüsü çöp nutrient girdisi yerel olmayan türlerin girişi balıkçılık vd.
Denizel alana göre İÇD tanımlayıcılarının izlenme durumu (AB Direktifleri) İzlenen Denizel alan İÇD tanımlayıcısını kapsıyor İÇD tanımlayıcısını kısmen kapsıyor İÇD tanımlayıcısını kapsamıyor Kıyı suları (WFD) D5 D1, D2, D3, D4, D6, D7 D10, D11 D8 (G.8.2.2 hariç) D9 Karasuları (12 mil*) D8 (G.8.2.2 hariç) D1, D3, D4, D6 D2, D5, D7, D10, D11 * Pek çok durumda D9 MEB veya benzer D3 D1, D4, D6, D9 D2, D5, D7, D8, D10, D11 Kıta sahanlığı (MEB ötesi deniz tabanı) D3 D1, D4, D6, D9 D2, D5, D7, D8, D10, D11 Denizel alana göre İÇD tanımlayıcılarının izlenme durumu (TR Yönetmelikleri) Denizel alan İÇD tanımlayıcısını kapsıyor İÇD tanımlayıcısını kısmen kapsıyor İÇD tanımlayıcısını kapsamıyor Kıyı suları (WFD) D5 D1, D2, D4, D6, D7 D3, D10, D11 D8 (G.8.2.2 hariç) D9 Karasuları (12/6 mil)* D8 (G.8.2.2 hariç) D1, D5, D6 D2, D3, D4, D7, D10, D11 *Marmara Denizi nde ve Batı Karadeniz de kısmen D9 MEB veya benzer - - D1 D11 Kıta sahanlığı (MEB ötesi deniz tabanı) - - D1 D11
Bölge > Tema (EO) > Gösterge seviyelerinde hiyerarşik olarak önceliklendirme yapılabilir. Yönetimsel gereksinimler gereği, yapılacak öncelik seçimlerinin önlem/baskılar ile ilişkili olması aranacaktır.
Kıyı ve Deniz İzleme Programı kapsamında elde edilmesi hedeflenecek veri / bilgi Nehir havzalarının ve karasal faaliyetlerin etkisi altındaki geçiş ve kıyı suları ile koruma altındaki bölgelerin, öncelikli olarak izlenmesi yolu ile ekolojik ve kimyasal kalite durumlarının belirlenmesi ve kalite sınıflandırılması (SÇD uyumlu). Bu kapsamda izlemelerde dikkate alınacak bileşenler: Fitoplankton, bentik omurgasızlar, makro alg, deniz çayırlarının kalite durumları (uygun sıklıkta ve referans koşulların da dahil edildiği) Girdisi bilinen veya tespit edilecek zararlı kimyasalların tümünün en uygun ortam ve sıklıkta izlenmesi Hidromorfolojik ve hidrokimyasal değişkenlerin izlenmesi
Kıyı ve Deniz İzleme Programı kapsamında elde edilmesi hedeflenecek veri / bilgi Denizlerdeki yetki alanlarımızda çevresel durum değerlendirmelerine ve kaynakların araştırmalarına yönelik baskı, durum ve etki göstergelerine ait parametrelerin izlenmesi (BDS / DSÇD uyumlu) Biyolojik çeşitlilik konusunda tür, habitat ve ekosistem seviyelerinde elde edilecek veri ve bilgi (yabancı türlerin durum ve yayılımlarını da içerecek şekilde) Besin ağı bileşenlerinin normal sayı ve çeşitlilik seviyelerinin tespiti ve ilgili göstergeler ile takibi Ticari önem taşıyan deniz ürünlerinin popülasyon bilgileri (stok üreme kapasitesi, balıkçılığa ait baskılar, yaş ve büyüklük dağılımı) Deniz tabanı bütünlüğü (deniz yatağının biyojenik ve fiziksel yapısı ile faaliyetler sonucu oluşan hasarlar, bentik topluluğun durumu) Ötrifikasyon ile dolaylı ve direk etkilerinin analizine yönelik zamana bağlı veri (besin elementleri ve doğal oranlarındaki değişim ve yönelim, hipoksik koşullar, birincil üretim durumu, türler arasındaki kaymalar, zararlı alglerin tür ve sayılarındaki değişim ve yönelim, fırsatçı makroalglerin bolluğu ve deniz çayırlarının durumu) Zararlı kimyasalların (radyoaktif maddeleri de içerecek şekilde) kıyı sulardaki seviyelerine ek olarak açık su çökellerindeki ve tüketilen biyotadaki seviyeleri ve etkileri Hidrografik özellik değişimlerinin izlenmesi (sediman ve tatlı su taşınımları, akıntı ve dalga yapısı ile fiziksel özelliklerde insan faaliyetleri sonucu oluşan değişimler) Deniz katı atıklarının su kolonu, deniz dibi ve kıyılardaki yayılım ve etkilerine yönelik veri ve değerlendirme Su altı gürültüsü ve enerji girişlerinin seviyeleri ve canlılar üzerine etkileri
Kıyı ve Deniz İzleme Programı kapsamında elde edilmesi hedeflenecek veri / bilgi Yukarıda belirtilen alanlarda veri ve bilgi boşluklarının olduğu konularda izlemelere ek belli dönem sürecek inceleme ve araştırma nitelikli çalışmalar: habitat haritalamaları deniz katı atıklarının yayılım ve etkileri su altı gürültüsü yoğunluk ve etkileri balık stoklarının durumu İklimsel değişimler ve etkilerinin incelenmesine yönelik temel değişkenlerin düzenli izleme sistemine dahil edilmesi (deniz seviyesi ölçümleri, ph / pco 2 ölçümleri,vb.)
İzlemelerin organizasyonu için farklı ölçeklerde uygun teknikler ile veri toplayan sistemlerin birleştirilmesi İncelemeye yönelik ve seyrek aralıklı izleme (Habitatlar, memeliler, kuşlar, balık stokları, su altı gürültüsü) Geniş alan kapsamlı, gemi ile yılda 2-3 kez organize edilecek bütünleşik izleme (biyoçeşitlilik, kirlilik, ötrifikasyon, hidrografi, oşinografi) Küçük ölçekli kapasite dahilindeki alanlarda belirlenen zaman serisi istasyonlarında sık aralıklı (2-4 hafta ara ile) izleme (veri ve model kalibrasyonu, istatistiksel veri analizi ve ekosistem kalite değerlendirme araçlarının geliştirilmesi)
İzlemelerin organizasyonu için farklı ölçeklerde uygun teknikler ile veri toplayan sistemlerin birleştirilmesi Sabit istasyonlarda gelişmiş teknikler (şamandıra sistemlerine monte algılayıcılar) ile sürekli izleme (fiziksel, kimyasal ve biyolojik ölçümler) Uydudan bulgu edinme (Klorofil vd parametrelerin tahminlerine dayalı, üretkenlik çalışmalarını destekler nitelikte) Akustik yöntemler ile habitat haritalama ve su altı canlı yayılımının tahmini Yolcu ve kargo gemileri ile belirli hatlarda düzenli kısıtlı ancak sürekli izleme gerektiren kritik parametreler Gemi monteli sürekli ölçüm cihazları ile geniş alansal yayılım çalışmaları (sürekli plankton örnekleyicisi, sürekli sabit derinlikte klorofil tahmini vb.)
Karadeniz İzleme-2013 yenice n. Eynesil Akcaabat KARADENİZ İstasyon Sayısı (75 nokta) Fizikokimyasal parametreler 71 Sediman 16 Sedimanda yönelim 17 Biyota 7 Trol (balık, alg, makrozoobentik, 4 SD, CTD, ÇO) Fitoplankton 25 Makrozoobentik 20 Alg 17 (4 tane trolden)=21 43 42.5 42 41.5 41 Igne Ada. 3 1 2 Terkoz 4 6 5 9 8 7 Sile Istanbul Karasu 12 11 10 Sakarya n. 18 17 15 16 14 13 Zonguldak Eregli Bartin 21 20 19 Cide 24 23 22 Inebolu 27 30 26 25 29 Sinop 28 Bafra 32 33 31 Kizil Ir. Samsun 39 36 38 35 37 34 Yesil Ir. Fatsa 42 41 40 45 44 43 Ordu TRK-(IST KOD) örn: TRK-1 48 47 46 Giresun 51 50 49 54 53 52 Trabzon 60 57 58 59 56 55 Rize Pazar 63 62 61 Hopa 40.5 40 26 26.5 27 27.5 28 28.5 29 29.5 30 30.5 31 31.5 32 32.5 33 33.5 34 34.5 35 35.5 36 36.5 37 37.5 38 38.5 39 39.5 40 40.5 41 41.5 42
İzlenecek Parametreler Deniz suyu Sediman Biyota Biyolojik Seki diski CTD (T, S, D) Çözünmüş oksijen Klorofil a o-po 4 + Ağır metaller PCB Pestisit PAH TOC Ağır metaller PCB Pestisit PAH EOM Fitoplankton Makrozoobentik Balık Makro alg Fitoplankton örneklemesi TP SiO2 TON Mikroplastik NO3+NO2+ NH4 Mikroplastik Trol çalışması
Geçiş ve Kıyı Suları için SÇD de İstenen Kalite Elemanı İzleme Sıklıkları Kalite elemanı Geçiş suları Kıyı suları Biyolojik Fitoplankton 6 ayda bir 6 ayda bir Diğer su florası (makro alg ve P.oceanica ) 3 yılda bir 3 yılda bir Makro bentik omurgasızlar 3 yılda bir 3 yılda bir Balık (Geçiş sularında) 3 yılda bir Hidromorfolojik Morfoloji 6 yılda bir 6 yılda bir Fiziksel ve kimyasal Sıcaklık, tuzluluk 3 ayda bir 3 ayda bir Oksijen 3 ayda bir 3 ayda bir Besin maddesi durumu 3 ayda bir 3 ayda bir Kirleticiler (SÇD Ek 8) (Suda) 3 ayda bir 3 ayda bir Öncelikli kirleticiler (SÇD Ek 10) (Suda) Ayda bir Ayda bir
İzleme periyotları arttırılmalıdır, bu da ancak denizlerimizin bölgelere izafi olarak parsellenmesi ve bölgelerdeki üniversitelerin izlemeleri yüklenmeleri ile mümkündür. İzleme ile ilgili projelerdeki eksiklikler tamamlanmalıdır (alt yapı eksikliği, uzman ve teknik ekip eksikliği, finansal problemler vb) Sularımızda meydana gelecek akut değişimler ve bunların incelenmesi için peryodik izleme faaliyetleri devamlı veri sağlayan sistemler ile desteklenmelidir (yüzer platformlar ve veri depolama istasyonları) Kıyı Suları Ekolojik Sınıflandırması Projesi ile daha da net ortaya çıkan gerçek yapılan lokal çalışmaların çeşitli nedenler ile dar kapsamlı (tez konusu, proje konusu) ve sonrasındaki çalışmalara veri sağlamada yetersiz oluşudur. Bu nedenle yapılacak izleme çalışmaları geniş kapsamlı olmalıdır. Bununla birlikte izlemeler yeni metodolojiler ile sürekli güncellenmelidir. Konu uzmanlarının, bakanlık yetkililerinin vb. paydaşların aktif olarak irtibat halinde olacağı online sistemler kurulmalı ve aktif olarak bu sistemler üzerinden bilgi alış verişi sağlanmalıdır.