Öz Yapı Denetim Firmalarının Proje Denetim ve Uygulama Sürecinde Karşılaştıkları Sorunlar Gözde Tantekin Çelik, 1 Serkan Aydınlı, 2 Cengizhan Ünal 3 Ülkemizde Yapı Denetimi ile ilgili 2001 yılı sonrasında yapılan resmi du zenlemeler yapı kalitesini arttırmakla beraber sorunların tam olarak çözu lmesini sağlamamıştır. Bu çalışmada, yapı denetim firmalarının proje denetim ve uygulama su recinde karşılaştıkları sorunları ve bu sorunların kaynaklarını belirlemek amacıyla Adana ilinde faaliyet gösteren 73 yapı denetim firması çalışanına bir anket çalışması yapılmıştır. Yapı denetim firması çalışanlarının karşılaştıkları hatalar ve nedenleri belirlenmiş ve su recin iyileştirilmesi için inşaat sektöru ndeki tu m paydaşlara öneriler sunulmuştur. Anahtar Kelimeler: İnşaat Sektöru, Yapı Denetim Firmaları, Denetim Sorunları, Üretim Giriş Ülkemizin deprem bölgesinde bulunduğu gerçeği yapı u retiminde projelendirme ve u retimin önemini arttıran en önemli faktördu r. 20. yu zyıl içinde Tu rkiye de yaşanan 130 adet yıkıcı depremde toplam 80633 kişi hayatını kaybetmiş, 54380 kişi yaralı olarak kurtulmuş ve 441611 konut ağır hasar görmu ştu r (Kundak ve Tu rkoğlu, 2007; Bağcı, 1994). Bu vahim tablonun iyileştirilebilmesi için 2001 yılında 4708 sayılı Yapı Denetimi Hakkında Kanunu başlangıçta 19 pilot ilde, 2011 yılından itibaren tu m illerde uygulanmaya başlanmıştır (Erdiş ve Gerek, 2011).Bu sistemde denetim sorumluluğu yapı denetim kuruluşlarına yu klenmektedir. Kuruluşlar yapıların taşıyıcı sisteminden 15 yıl, ince işlerinden ise 2 yıl boyunca sorumlu tutulmaktadır. Denetimin nasıl yapılacağı ise 2008 yılında yu ru rlu ğe giren Yapı Denetimi Uygulama Yönetmeliği ile açıklanmıştır. Literatu r incelendiğinde uygulaması devam eden bu denetim sisteminde bir takım aksaklıklar olduğu göru lmektedir (Ünal, 2017). Erdiş ve Gerek (2011) e göre yapı denetiminde karşılaşılan başlıca teknik sorunlar denetimin aksaması, projeler arası uyumsuzluklar, proje harici uygulamalar ve imalat sırasında sorumluların sahada bulunmamasıdır. Atabey & Bozdoğan (2011) çalışmalarında Sivas ili nin yapı denetim problemlerini araştırmışlardır. Çalışma sonucunda yapı denetiminde yaşanan en bu yu k problemin akrabalık dostluk ilişkileriyle ve u cret ödeyen tarafın denetlenen taraf olmasından kaynaklı olarak yu klenicinin denetim firmasından proje harici uygulamalara göz yumma beklentisi olduğu anlaşılmıştır. Baran (2015) çalışmasında yapı denetimin 1 Çukurova Üniversitesi Mu hendislik-mimarlık Faku ltesi İnşaat Mu hendisliği Bölu mu Tel: 0.322 338 67 02 - e-posta: gtantekin@cu.edu.tr; 2 Çukurova Üniversitesi Mu hendislik-mimarlık Faku ltesi İnşaat Mu hendisliği Bölu mu Tel: 0.322 338 67 02 e-posta: saydinli@cu.edu.tr 3 Çukurova Üniversitesi Mu hendislik-mimarlık Faku ltesi İnşaat Mu hendisliği Bölu mu Tel: 0.322 338 67 02 e-posta: cengizhanunal01@gmail.com; 06-07 Ekim 2017, Samsun 211
eksiklikleri olarak kontrol elemanlarının gerekli sıklıkta şantiyeye gelmemesi ve yeteri kadar detaylı gözlemlerde bulunulmaması olarak belirlemiştir. Kural ve Ünal (2015) çalışmalarında yapı denetimde sorunların kökeninde işverenin aynı zamanda denetlenen kişi konumunda olmasının olduğunu belirtmişlerdir. Çalışmada, denetimi yapılan kişinin aynı zamanda işveren olmasının teknik incelemelerde taviz verilmesine sebep olduğu anlaşılmıştır. Materyal ve Metod Yapı denetim firmalarının proje denetimi ve uygulama su recinde karşılaştıkları sorunları belirlemek amacıyla 73 yapı denetim firması çalışanına bir anket çalışması uygulanmıştır. Anket çalışması inşaat mu hendisi, mimar, makine mu hendisi ve elektrik mu hendislerine uygulanmıştır. Katılımcılara, anket çalışmasının ilk bölu mu nde demografik özelliklerine yönelik sorular, diğer bölu mde ise yapım su recinde karşılaştıkları hatalar ve nedenleri ile ilgili sorular yöneltilmiştir. Uygulanan anket çalışmasından elde edilen verilerin yu zde ve frekans değerleri verilerek yorumlanmıştır. Bulgular ve Tartışma Çalışmaya katılan 73 yapı denetim firması çalışanına ait mesleki dağılımlar Çizelge 1. de verilmiştir. Çalışanların mesleki dağılımlarını sırasıyla; % 59 inşaat mu hendisi, % 18 makine mu hendisi, % 15 mimar ve % 8 elektrik mu hendisi oluşmaktadır. Yapı denetim firmalarında kontrol elemanlarının ağırlıklı olarak inşaat mu hendisleri olduğu du şu nu ldu ğu nde örneklem dağılımının sektöru yansıtır du zeyde olduğu anlaşılmaktadır. Çizelge 1. Çalışanların mesleki dağılımları Profil Meslek n % İnşaatMu hendisi 43 59 MakineMu hendisi 13 18 Mimar 11 15 ElektrikMu hendisi 6 8 73 100 Yapı denetim firması çalışanlarının mesleki deneyim su releri Çizelge 2. de verilmiştir. Çalışanların genelini % 43,84 ile 0-5 yıl arası çalışanlar, % 31,50 ile 6-10 yıl arası ve % 24,66 ile 11-15 yıl arası çalışanlar oluşturmaktadır. Deneyim profili incelendiğinde sektöru n tecru beli teknik elemanlardan ziyade deneyimsiz yeni mezun teknik elemanları tercih ettiği göru lmektedir. Bunun sebebinin sektördeki u cret du zeylerinden kaynaklandığı du şu nu lmektedir. Sektördeki u cret du zeyinin du şu k olmasından dolayı çalışan profili genellikle yeni mezun, tecru be edinmeye çalışan teknik elemanlardan oluşmaktadır. 212 Uluslararası Katılımlı 7. İnşaat Yönetimi Kongresi
Çizelge 2. Çalışanların mesleki deneyimi Profil Mesleki Deneyimleri n % 0-5 yıl 32 43,84 6-10 yıl 23 31,50 11-15 yıl 18 24,66 16-20 yıl 0 0,00 21-25 yıl 0 0,00 73 100 Çalışanlara meslek yaşamları boyunca yaptıkları denetim işi sorulmuş ve çalışanların genelinin şu ana kadar 30.001 m 2 den fazla yapım işi denetledikleri göru lmu ştu r (Çizelge 3.). Çizelge 3. Çalışanların denetledikleri yapım işi miktarı Denetlenen yapım işi (m 2 ) n % 1.000 m 2 den az 2 2,80 1.001-5.000 m 2 arası 1 1,40 5.001-30.000 m 2 arası 5 6,80 30.001 m 2 den fazla 65 89,00 73 100 Çalışanlara, yapı denetim hizmetini verdikleri binaları kontrol etme sıklıkları sorulmuş ve sonuçlar Çizelge 4. te sunulmuştur. Çalışanların % 3,70 inin hiç gitmediği, % 3,70 inin iş yoğunluğundan bazı imalatları göremediği, % 65,43 u nu n uygulama projelerini yerine getirecek kadar şantiyeye gittiği ve % 27,17 sinin her imalat değişiminde gittiği göru lmektedir. Adana ili özelinde du şu nu ldu ğu nde imalatın hiç kontrol edilmemesi sorununun yaşanmadığı göru lmektedir. Çalışanların bu yu k bölu mu imalatın aksamaması için yeterince denetimde bulunmaktadır. Erdiş ve Gerek (2011) ve Baran (2015) in çalışmalarının aksine Adana ilinde yapılan yerinde denetimlerin yeterli du zeyde olduğu göru lmektedir. Çizelge 4. Çalışanların binaları kontrol etme sıklığı Kontrol etme sıklığı N % Uygulama projelerini eksiksiz yerine getirecek kadar giderim 53 65,43 Her imalat değişiminde giderim 22 27,17 Üzerimde çok iş olduğundan yapımını görmediğim imalatlar olur 3 3,70 Hiç gitmem 3 3,70 Çalışanlara yapım su recinde uygulamaya yönelik karşılaştıkları hatalar sorulmuş ve sonuçlar Çizelge 5. te verilmiştir. Yapım su recinde karşılaşılan hatalar incelendiğinde sırasıyla; mimari, statik ve tesisat projeleri arasındaki uyumsuzluk (% 52,05), iş yerinde, 06-07 Ekim 2017, Samsun 213
iş gu venliği ve iş sağlığı konusunda gerekli tedbirlerin alınmaması (% 41,10), demir donatılarda işçilik hataları (% 39,73), yapının proje ölçu lerine göre yapılmamasından kaynaklanan hatalar (% 30,14), beton döku m su recinde işçilik hataları (%26,03), kalıp işçiliğinde imalat hataları (% 19,18) ön plana çıkmaktadır. Uygulamadaki en bu yu k sorun olarak göru len projeler arası uyumsuzluk projelerin paydaşlar arasında eş zamanlı olarak u retilmemesinden kaynaklanmaktadır. Proje tasarımları mimar ile başlamakta, daha sonra diğer proje mu ellifleri birbirinden bağımsız olarak tasarımlarını yapmaktadır. Bu noktadaki koordinasyon eksikliği projeler arası uyumsuzluklara sebep olmaktadır. Bu durumun giderilmesi için eşzamanlı mu hendislik kavramının tasarım aşamasında itibaren kullanılması gerekmektedir. Eş zamanlı mu hendislik prensibiyle yapılan u retimlerde hem tasarım maliyetinde hem de su rede tasarruf yapılabilmektedir (Genç ve diğer, 2017). Üretim aşamasında karşılaşılan bir diğer önemli sorun iş sağlığı ve gu venliği tedbirlerinin yeterince alınmaması olarak göru lmektedir. Bu durumun iyileştirilmesi için yapı denetim çalışanlarına isg eğitimlerinin verilmesi gerektiği du şu nu lmektedir (Dikmen ve diğer, 2011). Çizelge 5. Yapım su recinde yapılan hatalar Yapımsürecindeyapılanhatalar n % 1) Mimari, statik ve tesisat projeleri arasındaki uyumsuzluk 38 52,05 2) İşyerinde, iş gu venliği ve iş sağlığı konusunda gerekli tedbirlerin alınmaması 30 41,10 3) Demir donatılarda işçilik hataları 29 39,73 4) Yapının proje ölçu lerine gore yapılmamasından kaynaklanan hatalar 22 30,14 5) Beton döku m su recinde işçilik hataları 19 26,03 6) Kalıp işçiliğinde imalat hataları 14 19,18 7) Proje ve eklerinde belirtilen malzemelerin kullanılmaması 10 13,70 8) Proje mu elliflerince hazırlanan uygulama projelerinin ve hesaplarının ilgili mevzuata uygun olmaması 8 10,96 Yapı denetim firması çalışanlarına yapım su recinde karşılaştıkları hataların nedenleri sorulmuş ve sonuçlar Çizelge 6. da verilmiştir. Çizelge 6. incelendiğinde sırasıyla; şantiye şeflerinin işin başında olmaması (% 65,75), usta, kalfa ve işçi gibi meslek mensuplarının eğitimsiz ve vasıfsız olması (% 60,27), proje mu elliflerinin yeterli bilgi donanımına sahip olmaması (% 30,14), zaman kısıtlılığından kaynaklı hızlı imalat (% 27,40), imar mevzuatına uygun olmayan imar planları (% 21,92) sebeplerinden dolayı hataların ortaya çıktığı belirtilmiştir. Hataların sebepleri incelendiğinde temel problemin denetim ve vasıflı eleman eksiği olduğu göru lmektedir. Şantiye şefi olarak görev yapan teknik elemanların işin başında yeterince durmamaları hataları tetiklemektedir. Bu noktada, yönetmeliklerde verilen şantiye şefi yetki sınırlarının tekrardan gözden geçirilmesi gerektiği anlaşılmaktadır. Mevcut durumda şantiye şefleri en fazla 5 şantiye denetleyebilmektedir. Fakat anlaşıldığı u zere daha kaliteli u retim için bu sayının daha da aşağı çekilmesi gerekmektedir. 214 Uluslararası Katılımlı 7. İnşaat Yönetimi Kongresi
Çizelge 6. Denetim sırasında karşılaşılan hataların nedenleri Denetim sırasında karşılaşılan hataların nedenleri n % 1) Şantiye şeflerinin işin başında olmaması 48 65,75 2) Usta, kalfa ve işçi gibi meslek mensuplarının eğitimsiz ve vasıfsız olması 44 60,27 3) Proje mu elliflerinin yeterli bilgi donanımına sahip olmaması 22 30,14 4) Zaman kısıtlılığından kaynaklı hızlı imalat 20 27,40 5) İmar mevzuatına uygun olmayan imar planları 16 21,92 6) Kaliteli malzeme tercih edilmemesi 8 10,96 7) Denetimde su rekliliğin olmayışı ve denetim boşluğu 8 10,96 8) Denetimlerde görev alan teknik elemanların tecru be eksikliği 6 8,22 Sonuç ve Öneriler Çalışmaya katılan yapı denetim firması çalışanlarının genelinin 30.001 m 2 u zerinde denetim işi yaptıkları göru lmu ştu r. Yapı denetim firması çalışanları yapı denetimi esnasında karşılaştıkları hataları; uygulama projelerindeki uyumsuzluk, İSG önlemlerindeki eksiklikler, demir donatı, beton döku mu ve kalıp işçiliğindeki hatalar ve imalatların projelere uygun yapılmaması olarak belirtmişlerdir. Bu hataların sebeplerini ise şantiye şeflerinin denetim eksikliği, çalışan usta ve işçilerin mesleki yetersizlikleri, proje mu elliflerinin yeterli bilgi donanımına sahip olmaması, hızlı imalat olarak belirtmişlerdir. Yapı denetim firması çalışanları uygulama projelerindeki eksiklik ve uyumsuzlukları proje mu elliflerinin yetersizliğine bağlamıştır. Özellikle projelerde teknik çizim ve ölçu lere eksiksiz yer verilmesi, sistem kesiti ve detayların çizilmesi gerekliliği ön plana çıkmaktadır. Ayrıca yu klenicilerin ve şantiye şeflerinin yetki belgeli usta çalıştırmaya önem vermeleri gerektiği ve şantiye şefinin şantiyede devamlı bulunması gerektiği çıkan sonuçlar arasındadır. Çıkan sonuçlar doğrultusunda, isg eğitimine ve önlemlerine şantiye şefi ve isg koordinatöru nu n daha fazla önem vermesi gerektiği, ceza ya da ödu l uygulaması ile alt kademede çalışan personelin isg konusunda motive edilmesi yönu nde uygulama yapılması önerilmektedir. Ayrıca amaç işin hızlı olmasından ziyade planlı olarak sözleşme ve eklerine uygun nitelik ve kalitede yapılmasıdır. Bu sonuçlar, daha işin başında su renin iş programı hazırlanarak bilimsel alt yapıya dayalı biçimde belirlenmesi ve imalatların bu program çerçevesinde gerçekleştirilmesi gerekliliğini göstermektedir. Bu sonuçlar yapı u retiminin bir ekip işi olduğunu ve tu m paydaşların bir zincir gibi birbirine bağlı olduğunu göstermektedir. Paydaşlardan herhangi birinin işini tam yapmaması bu tu n işi dolaylı ya da direkt etkilemektedir. Tu m paydaşların mevzuta uygun, planlı ve programlı çalışması ve iş etiğine uygun hareket etmesi yapılan hataların azalmasına katkı sağlayacaktır. 06-07 Ekim 2017, Samsun 215
Kaynaklar Atabey, İ.İ., ve Bozdoğan, K.B. (2012) Yapı Denetim Kanunu Uygulamalarında Sivas Örneği. e-journal of New World Sciences Academy, 7(1), 119-128. Baran, M.Ş. (2015) Şantiyedeki Yapı Denetim Uygulamalarında Yu klenicilerin Karşılaştıkları Sorunlar. 4. Yapı Denetim Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 25-26 Aralık 2015, İzmir. Dikmen, S.Ü., Akbıyıklı, R., Aytekin, O., ve Baradan, S. (2011) İş ve Yapı Denetim Yasalarının İş Sağlığı ve Gu venliği Açısından Bu tu nleşik İncelenmesi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Mu hendislik Mimarlık Faku ltesi Dergisi, 24(2), 117-131. Erdiş, E., ve Gerek, İ. H. (2011) Yapı Denetim Sisteminde Karşılaşılan Sorunlar ve Çözu m Önerileri. 6. İnşaat Yönetimi Kongresi Bildiriler Kitabı, 25-26-27 Kasım 2011, Bursa. Genç, O., Erdiş, E. ve Coşkun, H. (2017) İnşaat Mu hendisleri Özelinde Eş Zamanlı Mu hendislik Yaklaşımının İrdelenmesi. Çukurova Üniversitesi Mu hendislik Mimarlık Faku ltesi Dergisi, 32(1), ss. 31-37. Kundak, S., ve Tu rkoğlu, H. (2010) İstanbul da deprem riski analizi. İTÜ Dergisi/a, 6(2). Kural, R., ve Ünal, O. (2015) İnşaat Sektöru nde Yapı Denetimi ve Afyonkarahisar İlindeki Uygulamaların Araştırılması. Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen ve Mu hendislik Bilimleri Dergisi, 15, 1-10. Ünal C. (2017) Yapı Denetim Firmalarının Sorunlarının Belirlenmesi ve Adana Örneği, Yu ksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enst., 128s. 216 Uluslararası Katılımlı 7. İnşaat Yönetimi Kongresi