ÖN-ERGENLİK DÖNEMİ DAVRANIŞ SORUNLARI ile AİLE İŞLEVLERİ ARASINDAKİ İLİŞKİNİN İNCELENMESİ* Fidevs SAVİ ** Rengin AKBOY** ÖZET Temel eğitimin II. dönemi olan 6., 7. ve 8. sınıflaı; çocuğun, çocukluk döneminden çıkı egenlik dönemine başladığı bi geçiş dönemi olaak nitelenmektedi. Bu dönemin gelişim göevleinin başaılması, egenliğe de sağlıklı ve uyumlu bi geçişi kolaylaştımaktadı. Egenlein uyumlu bi kişilik kazanabilmesi ve gelişimsel göevleini başaılı bi biçimde yeine getiebilmesi için uygun bi eğitim-öğetim otamı ile sağlıklı-işlevleini yeine getiebilen ailelein öneminin sıkça vugulandığı göülmektedi. Bu aaştımada, ön-egenlik döneminde bulunan ve ilköğetim 6., 7. ve 8. sınıflaına devam eden egenlein davanış sounlaı ile aile işlevlei aasındaki ilişki incelenmektedi. Aaştımanın katılımcılaı İzmi mekezi ilköğetim okullaı 6., 7., 8. sınıflaına devam eden 389 egenden oluşmaktadı. Vei tolama aacı olaak, Aile Değelendime Ölçeği ve 11 18 Yaş Gubu Gençle İçin Kendini Değelendime Ölçeği kullanılmıştı. Elde edilen veile, betimleyici istatistik ve Peason Koelâsyon Katsayısı tekniklei ile analiz edilmişti. Aaştıma sonucunda, ön-egenlik döneminde bulunan egenlein davanış sounlaı ile aile işlevlei aasında anlamlı bi ilişki olduğu göülmüştü. Bu doğultuda, ailenin oblem çözme işlevi bozuldukça egenlein yaşadıklaı davanış soulaı ataken; ailenin iletişim, duygusal teki veebilme, ailedeki olle, davanış kontolü, geeken ilgiyi gösteebilme ve genel aile işlevleinde sağlılık düzeyi attıkça davanış sounlaının azaldığı belilenmişti. Bu bağlamda, egenlik döneminin gelişimsel açıdan önemi göz önüne alındığında; davanış sounlaının çözümlenmesi ve önlenmesine yönelik tedbilein öncelikle aileden başlayaak alınmasının, ailenin ekonomik ve sosyal oblemleinin çözümlenmesi için geekli siko-sosyal desteğin sağlanmasının önemi bu aaştımayla bi kez daha otaya konmuştu. Geleceğin sağlıklı yetişkinleini bugünün sağlıklı yetişen çocuklaının oluştuacağı göüşünden haeketle; çocuk ve egenlein gelişimleinin temelinde işlevleini tam olaak yeine getiebilen ailelein önemli olduğu unutulmamalıdı. Anahta Sözcükle: Ön-egenlik Dönemi, Davanış Sounlaı, Aile İşlevlei * Bu makale 12 15 Yaş Aası İlköğetim Öğencileinin Davanış Sounlaı İle Aile İşlevlei Ve Anne-Baba Kişilik Özelliklei Aasındaki İlişkisinin İncelenmesi adlı DEÜ Eğitim Bilimlei Enstitüsü PDR Ana Bilim Dalı (2008) Doktoa Tezinden alınmıştı. ** Yd. Doç. D.; Mehmet Akif Esoy Ünivesitesi, Budu Eğitim Fakültesi. Rehbelik ve Psikolojik Danışmanlık ABD. ***Pof. D; DEÜ, Buca Eğitim Fakültesi. Rehbelik ve Psikolojik Danışmanlık ABD/İzmi. 1
THE EXAMINATION OF THE RELATIONSHIP BETWEEN THE PUBERTY PERIOD BEHAVIOR PROBLEMS AND THE FAMILY FUNCTIONS* ABSTRACT In elementay school education, second gade eiod is a tansitional eiod fom childhood to adolescence, named as e-adolescence eiod. Duing this develomental eiod, the achievement of the develomental oeties and tasks may esult in an easy enteance to ubety and facilitate a healthy and homonious tansition to adolescence. In ode to gain a healthy esonality, duing e-adolescence eiod childen need to be involved into a healty and functional family atmoshee and elations, suotive and aoiate educational envionment, as well. The aim of this study is to examine the elationshi between eiod of ubety behavio oblems and family functions. The samle of this study is made of İzmi imay school s 6., 7., 8. classes 389 students. Fo the measument: 1) Youth Self Reoted /11-18 and 2) Family Assesment Device ae used. The database is analysed by Peason s Coelatıon of Coeffıcıent. Accoding to the esults of thıs study, thee is a statistically significant elationshi between adolecents behavioal oblems and family functioning. When the family functions becomes unhealty the behavioal oblems inceases. The findings showed that is a statistically significant elationshi between eiod of ubety behavio oblems and the family functioning. In this egad, since the adolescence is the most imotant develomental eiod of life, in ode to event and solve the behavioal oblems of childen, studies should be based on the family and the family's oblems which need to be solved. As a esult of this study, the imotance of the sycho-social suot that should be ovided to the families is obvious. The healthy adults of the futue may be gown u in healthy and well functioning families. These families have ositive effect on the yscho social develoment of thei childen. Key Wods: Behavio Poblems, Family Functionings, Adolecence Giiş İlköğetim dönemi 6 ila 15 yaş aasındaki süeci ifade ede ve ilk çocukluktan egenliğin ilk yaşlaınıda içine almaktadı. Temel eğitim olaak adlandıılan bu dönemde, öğencilein sağlıklı bi kişilik kazanabilmesi ve gelişimsel göevleini başaılı bi biçimde yeine getiebilmesi için aile başta olmak üzee gelişimsel olaak diğe isk faktöleinin ele alınması geeki. 2
İlköğetim ikinci kademesinin (6., 7. ve 8. sınıf) egenliğin ilk yıllaını kasaması ve öğencile için geçiş dönemi olması itibaiyle diğe dönemleden faklı olaak kendine özgü özelliklei ile ele alınmasının bu dönemin sounlaının daha iyi anlaşılmasını sağlayacağı düşünülmektedi. Bu aaştımanın, ön-egenlik dönemi davanış sounlaı ile aile işlevlei aasındaki ilişkinin belileneek, öğencilee ve ailelee yönelik yaılacak gelişimsel, önleyici, iyileştiici çalışmalaın lanlanmasında önemli katkıla sağlayacağına inanılmaktadı. Kuamsal Çeçeve Egenlik fiziksel, duygusal, sosyal ve bilişsel alanlada yaşanan hızlı değişimlele çocukluktan yetişkinliğe geçiş dönemi olaak tanımlanıken (Cow ve Cow, 1965), Eikson bu dönemde egenin kimlik aayışı içinde olduğunu ve faklı ol ve davanışlaı deneyeek kendisi için bi kimlik oluştumaya çalıştığını belitmektedi (Akt: Yılmaz, 2002). Bu gelişim dönemi için: Feud (1925, 1953) ikinci ödial dönem, eşcinsel eğilimle, heteoseksüel bağlılıkla; Gessel (1936) olumsuzluk, içedönüklük ve isyankâlık; Hall (1916) fıtına, stes ve yeniden doğuş; Kob (1944, 1951) ve Remlein (1956) ego deneyimlei ve yeni benlik kavamı oluşmasının izlediği ikinci olumsuzluk dönemi; İnhelde ve Piaget (1958) somut düşünceden soyut düşünceye geçiş; Sullivan (1953) einlik ve ilk egenlik gibi kavamla kullanmışladı (Onu, 1987). Egenlik dönemi, übete dönemi (yaklaşık 12 14 yaş), ota egenlik dönemi (yaklaşık 15 17 yaş) ve son dönem (18 ile kimliğin buluncaya kada geçen dönem) olmak üzee üç bölümde incelenebili. Son yıllada ubete döneminin daha da kısaldığı ve gençlein bu döneme daha iyi hazılandıklaı vugulanıken; yine de, übetenin getidiği değişiklikle gençle de zaman zaman ciddi tekilee yol açmaktadı. Pübete döneminde fizyolojik değişiklikle egenin ilgisini değişen ve gelişen bedeninde tola. Bu duum egenin, bedenine ve kendine yabancılaşma hissetmesine neden olabili (Ekşi, 1999). Olmans ve Emey (1995), egenlein bu dönemde bazı duygusal steslei yaşaması ya da yanlış davanışla segilemesinin nomal kabul edilebileceğini, ancak bu davanışlaın egenin yaşamının büyük bi bölümünü aksatmaya başladığında ve ciddi 3
boyutlaa ulaştığında oblem olaak değelendiilmesi geektiğini ifade etmektedile. Gelişim süecinde çocuğun davanışı evindeki yaşamının kalitesini; aile desteğinin deecesine bağlı olaak başaılı bi uyum süecini ve aile üyelei aasındaki güven ve ilgiyi yansıtmaktadı (Cow ve Cow, 1956, Akt: Wene, 1985). Güvenli ve tutalı çeve şatlaının egenlede sağlıklı davanış kalılaının gelişimi için geekli olduğu; çevesindeki isk faktöleinin egenin nomal gelişimini bozduğu belitilmektedi (Rutte, 1985). Ayıca, çocukla ve egenlein aileleinden ihtiyaç duyduklaı anlayış ve desteği aldıklaı takdide, sosyal dezavantajlaını, ailesel disfonksiyonu, ebeveyn sikoatolojisi ve düşük ekonomik düzeye bağlı isklei daha kolay atlatabildiklei belitilmektedi (Wene, 1985). Egenlik döneminde yaşanan davanış sounlaı ile aile etkileşiminin olünün vugulandığı biçok aaştımada; ana-baba tutumu, aile otamı, aile desteği, aile içi uyum ve ilişkile gibi aileye ilişkin değişik özellikle ile kişilik özelliklei, kaygı, deesyon, sikolojik sağlık ve davanış bozukluklaı aasında önemli bağlantıla bulunmuştu (Hetheington ve Pake, 1986). Aile içi açık iletişim, egenin olumlu kimlik, baş etme ve sosyal beceileinde yetelilik geliştimesine fısat veiken; özellikle ebeveyn-egen aasındaki iletişimin olumlu, destekleyici bi yaıya sahi olmasının, gencin kendi ayaklaı üzeinde duu bağımsız bi kişilik geliştimesinde önemli olduğu belitilmektedi (Süme ve Güngö, 1999). Çocuklada ve egenlede davanış ve sikolojik oblemlele bazı aile değişkenlei aasındaki bağlantının incelendiği bi diğe aaştımada da; negatif aile çevesinin adolesanlada sikolojik oblemlein yanı sıa (Cummings et al.,1994), okulda şiddet ve yaşıtlaı taafından haksızlığa uğama için isk faktöü olaak belilenmişti (Gead, et el.1999). Özellikle, yüksek düzeyde aile çatışmalaı (Ay et al; Smolkowski; 1999; Cawfod-Bown, 1999; Cummings et el; 2003; Liu, 2003; Loebe et al., 2000; Stevens, 2002), aile ile olumsuz ilişkile ve aile desteğinin olmaması (Baea & Li, 1996; Sheebe et al: 1997), davanış ve sikolojik oblemlein gelişmesinde oldukça önemli faktöledi. Ayıca 4
adolesanlada özelikle negatif aile çevesinde açığa çıkan sikolojik steslee bağlı davanış oblemlei oluştuğu belitilmektedi (Olsson et al, 19999; Ovebeek, 2002). Ayıca, geçekte, ozitif iletişim, kabul, ılımlılık ile kaekteize edilen yakın aile ilişkileinin anksiyete, deesyon, şiddet davanışına kaşı kouyucu işlevi olduğu ifade edilmektedi (Beam et al.2002; Buist & Dekovic, 2004; Dadds et al.1992; Gil-Rivas et al. 2003; Kenny et al, 2002; Akt: Estevez ve ak, 2005). Ailedeki düzensizlik ve tutasızlığın çocuk ve egenlein davanışsal uyumunu bozduğu ve gelişimleini olumsuz şekilde etkilediği (Wene, 1985; Rey ve Pla, 1989), ayıca düşük aile işlevinin davanış bozukluklaı için önemli faktö olduğu (Rae-Gant ve ak., 1989); aile uyuşmazlığının (düşmanlık, soumsuzluk ve zayıf iletişim gibi faktölei içei) davanış oblemleinin gelişiminde en yüksek iski oluştuduğu (Boyle ve Offod, 1990) belitilmektedi. Sağlıklı anne baba çocuk ilişkileinin sağlıklı kişiliklein gelişimindeki önemini vugulayan aaştımalada; çocuğun aile üyelei ile olan ilişkilei; diğe bieylee, nesnelee ve tüm yaşama kaşı aldığı tavılaın, benimsediği tutum ve davanışlaın temelini oluştuduğu; huzusuz aile otamının çocuğu olumsuz etkileyeek uyum ve davanış sounlaına yol açtığı ifade edilmektedi (Yavuze, 2003). Ayıca, sağlıksız aile otamında büyüyen çocuklaın, nomal bi gelişme gösteemediklei; bu ailelede he çocuğun kendine özgü bi kişiliği olduğu; kaasitesi, yeteneklei, doğal eğilimlei ve ilgilei yönünden faklı olabileceği; gelişiminin ve yönlendiilmesinin bu doğultuda olması geektiğinin bilinmediği belitilmektedi (Demisa, 1985; Akt: Dönmeze, 2003). Böyle bi aile otamında, çocuğun dünyayı keşfetmesi çevesiyle etkileşeek gizilgücünü denemesi, yetenekleini geliştimesi, dolayısıyla özgüven duygusu oluştuması önemsenmez. Çocuktan beklenen, ana-babanın istekleine koşulsuz itaat etmesidi. Böyle bi aile otamında, çocuğun bedensel, zihinsel ve duygusal yönden gelişmesi süekli engellenmiş olu (Dönmeze, 2003). İlköğetim çağındaki öğencile ön-egenlik dönemi olaak adlandıılan bu dönemin getidiği hızlı ve yoğun değişimin etkisi altında gelişimsel ihtiyaçlaını uygun bi şekilde kaşılamak duumundadı. Çocuklaına doğudan koşulsuz 5
olaak sevgi gösteebilen, onlaın bağımsızlık istekleini anlayışla kaşılayan, çocuklaının yetenek ve ilgileini keşfedi destekleyen ve kaasiteleinin üstünde zolamayan anne babala demokatikti ve çocuklaıyla ilişkileinde düüst ve açıktıla. Bu ailelede kualla beligindi ve çocuk tutalı bi disilin anlayışıyla yetiştiili. Böylece çocuk kendisine ve çevesine güven, sevgi duyabili, duygulaını kontol edebili (Akboy, 2005). Sağlıklı ve işlevleini yeine getiebilen ailele, sounlaını çözebilen, bibileine duygusal olaak bağlı, aile içi olleini etkili biçimde yeine getiebilen, dolaysız ve açık bi iletişim biçimini benimsemiş aileledi (Bulut, 1990). Bu aaştıma, ön-egenlik döneminde yaşanan davanış sounlaı ile aile işlevlei aasındaki ilişkinin incelenmesi amacıyla geçekleştiilmişti. İlköğetim ikinci kademesinde bulunan öğencilein eğitim ve öğetim etkinlikleinden en üst düzeyde yaalanması ve gelişim göevleini sağlıklı bi şekilde başabilmelei için davanış sounlaının inceleneek ailesi, okulu ve öğetmenleinden destek çembei içeisinde okul temelli ogamlala sounlaına yadımcı olunması geekmektedi. Ayıca hem egenlee hem de ebeveynlee davanış sounlaı ile etkili başa çıkma beceileinin kazandıılması egenlein sağlıklı kişilik gelişimi için büyük önem taşımaktadı. YÖNTEM Bu çalışma, ön-egenlik döneminde yaşanan davanış sounlaı ile aile işlevlei aasındaki ilişkinin değelendiilmesine yönelik betimsel ve koelasyonel bi çalışmadı. Öneklem Aaştımanın katılımcılaı, İzmi Büyük Şehi Belediyesi sınılaı içindeki mekez ilçele ilköğetim okullaı aasından tesadüfi önekleme yoluyla seçilen 9 ilköğetim okulu II. Kademesine (6., 7. ve 8 sınıflaına) devam eden 12-15 yaş gubundaki 389 egenden oluşmaktadı. 6
Veilein Tolanması Aaştımanın veilei geekli izinle alındıktan sona, Mekez İlçe İlköğetim okullaı aasından tesadüfî önekleme yoluyla belilenen 9 ilköğetim okulunda aaştımacı taafından Rehbelik des saatinde uygulanmıştı. Vei Tolama Aaçlaı 11-18 Yaş Gubu Gençle İçin Kendini Değelendime Ölçeği (Youth Self Reot/YSR): Achenbach ve Edelbock (1983) taafından 4-18 yaş gubu çocuk ve gençlein yetelik alanlaını ve soun davanışlaını kendileinden elde edilen bilgile doğultusunda değelendimek amacıyla geliştiilmiş 20 yetelik ve 118 oblem maddesinden oluşmaktadı (Achenbach, 1991; Akt:Eol ve diğe., 1997). Ölçekten İçe Yönelim ve Dışa Yönelim olmak üzee iki ayı davanış beliti uanı ve Tolam Poblem uanı elde edilmektedi. İçe Yönelim Gubunu Sosyal İçe Dönüklük, Somatik Sounla, Anksiyete/Deesyon, Dışa Yönelim Gubunu Yıkıcı Davanışla ve Saldıgan Davanışla, Tolam Poblem Gubunu he iki guba da gimeyen Sosyal Sounla, Düşünce Sounlaı ve Dikkat Sounlaı alt testleinin tolamı oluştumaktadı (Eol ve diğe., 1997). Ölçeğin 1991 fomu Tükçe ye Eol ve Kılıç (1991) taafından çevilmişti. Ölçeğin Tükçe test-teka test güveniliği için, Tolam Yetelikte. 78, Tolam Poblemde. 84 olaak belilenmişti. Ölçeğin iç tutalılığı, Conbach alha katsayısı; Tolam Yetelik.70, İçe Yönelim.82, Dışa Yönelim.81, Tolam Poblem.88 olaak bulunmuştu (Eol ve diğe., 1997). Aile Değelendime Ölçeği (Mc Maste Familiy Assessment Device). Sağlıklı ve sağlıksız aile işlevleini değelendimek için Bulut (1990), taafından Tükçe ye uyalanmıştı. Ölçek, ailenin işlevleini hangi alanlada yeine getidiği ya da getiemediğini, aile üyeleinin algılaına göe değelendimeyi sağlayan, oblem çözme, iletişim, olle, duygusal teki veebilme, geeken ilgiyi gösteme, davanış kontolü ve genel işlevle olmak üzee yedi alt ölçekten oluşan 60 soulu bi öz bildiim ölçeğidi. He bi ölçek uanındaki atma işlevsellikte daha çok bozulmayı göstei. 7
Test-tekatest güveniliği uanlaı aasındaki ilişki Peason-Momentle Çaımı Koelâsyonu katsayısı oblem çözme alt testinde. 90; iletişimde. 84; ollede. 82; duygusal teki veebilmede. 78; geeken ilgiyi göstemede. 62; davanış kontolünde. 80 ve genel fonksiyonlada. 89 olaak satanmıştı. Veilein Analizi Aaştımaya ait veile analize alınmadan önce vei ön işleme yöntemlei kullanılaak güültülü ve boş değele açısından incelenmişti. Belitilen güültütlü veile vei setine gei dönüleek yeniden düzenlenmişti. Aaştım veisini oluştuan tüm maddelein he biinde %5 ten fazla boş değee astlanmamıştı. Ayıca veinin nomallik vasayımını kaşıladığı gözlenmişti. Paametik istatistiksel analizle için yetelilik göstediği göülen aaştıma veisi betimsel istatistik ve Peason Koelasyon katsayısı yöntemlei kullanılaak incelenmişti. BULGULAR Aaştımanın katılımcılaının sosyo-demogafik özellikleine ilişkin dağılımlaı; egenlein %58.86 sı (n=229) kız, %41.14 ü (n=160) ekek; %21.85 i (n=85) 12 yaş, %26.22 si (n=102) 13 yaş, %23.36 sı (n=87) 14 yaş ve %29.56 sı (n=160) 15 yaş gubunda ve %33.41 i (n=130) 6. sınıfa, %25.96 sı (n=101) 7. sınıfa ve %40.61 i de (n=158) 8. sınıfa devam etmektedi. Ön-egenlik döneminde bulunan ilköğetim ikinci kademe öğencileinin davanış sounlaı ile aile işlevlei aasındaki ilişki Peason Koelasyon katsayısı ile incelenmiş ve bulgula Tablo 1 de veilmişti. Buna göe: Çekingenlik ile oblem çözme işlevi uan otalamalaı (=.162, <0,01) aasında ozitif yönde anlamlı bi ilişki satanıken; olle (=.-.205, <0,01), duygusal teki veebilme (=-.111, <0,05), geeken ilgiyi gösteebilme (=-.184, <0,01) ve davanış kontolü uan otalamalaı (=-.136, <0,01) aasında negatif yönde anlamlı bi ilişki satanmış; genel fonksiyonla otalamalaı ile anlamlı bi ilişki satanamamıştı. 8
Somatik şikâyetle ile iletişim (=-.221, <0,01) olle (=.-.180, <0,01), duygusal teki veebilme (=-.127, <0,05), geeken ilgiyi gösteebilme (=-.158, <0,01) ve davanış kontolü uan otalamalaı (=-.159, <0,01) aasında negatif yönde anlamlı bi ilişki satanmış; genel fonksiyonla aasında anlamlı bi ilişki satanamamıştı. Tablo 1 Egenlein Davanış Sounlaı İle Aile İşlevlei Aasındaki İlişki Aile İşlevlei Davanış Sounlaı Çekingenlik Poblem Çözme.162** İletişim.016 Rolle -.205** Duygusal Teki Veebilme -.111* Geeken İlgiyi Gösteebil -.184** Davanış Kontolü -.136** Genel Fonksiyonla -.033.001.746.027.007.505 Somatik.044 -.221** -.180** -.127* -.158** -.159** -.055 Şikâyetle.382.012.002.001.274 Anksiyete-.175** -.192** -.231** -.172** -.279** -.208 -.101* Deesyon.001.042 Sosyal.119* -.174** -.290** -.226** -.305** -.197** -.102* Sounla.017.001.041 Düşünce.175** -.105* -.181** -.102* -.178** -.158**.012 Sounlaı.001.041.002.808 Dikkat.182** -.161** -.330** -.142** -.331** -.247** -.104* Sounlaı.004.038 Yıkıcı.083 -.233 -.277** -.211** -.328** -.273** -.122* Davanışla.096.014 Saldıgan.104* -213** -.247** -.158** -.249** -.171** -.097 Davanışla.039.002.001.054 İçselleştiilmiş Sounla.135**.007 -.225** -.265** -.185** -.266** -.225** -.084.094 Dışsallaştıılmı ssounla.105**.007 -.253** -.294** -.204** -.310** -.231** -.1.16* Tolam oblem.105*.037 -.256** -.336** -.225** -.348** -.267** 1.02 * <.01** <.05* n=389 9
Anksiyete-deesyon ile oblem çözme (=.175, <0,01) uan otalamalaı aasında ozitif yönde anlamlı bi ilişki satanıken; iletişim (=-.192, <0,01), olle (=.-.231, <0,01), duygusal teki veebilme (=-.172, <0,01) ve geeken ilgiyi gösteebilme (=-.279, <0,01) uan otalamalaı aasında negatif yönde anlamlı bi ilişki satanmış; davanış kontolü aasında anlamlı bi ilişki satanamamıştı. Sosyal sounla ile oblem çözme uan otalamalaı (=.119, <0,05) aasında ozitif yönde anlamlı bi ilişki bulunuken; iletişim (=-.174, <0,01), olle (=.-.290, <0,01), duygusal teki veebilme (=-.226, <0,01) ve ilgi gösteme (=-.305, <0,01), davanış kontolü (=-.197, <0,01) ve genel fonksiyonla (=-.102, <0,05) aasında negatif yönde anlamlı bi ilişki satanmıştı. Düşünce sounlaı ile oblem çözme uan otalamalaı (=.175, <0,01) aasında ozitif yönde anlamlı bi ilişki satanmış; iletişim (=-.105, <0,01) olle (=-.181, <0,01), duygusal teki veebilme (=-.102, <0,05), ilgi gösteme (=-.178, <0,01) ve davanış kontolü (=-.158, <0,01) aasında negatif yönde anlamlı bi ilişki satanmış; genel fonksiyonla aasında anlamlı bi ilişki satanamamıştı. Dikkat sounlaı ile oblem çözme uan otalamalaı (=.182, <0,01) aasında ozitif yönde anlamlı bi ilişki satanmış; iletişim (=-.161, <0.01), olle (=-.330, <0,01), duygusal teki veebilme (=-.142, <0,01), ilgi gösteme (=-.331, <0,01), davanış kontolü (=-.247, <0,01) ve genel fonksiyonla (=-.104, <0,05) aasında negatif yönde anlamlı bi ilişki satanmıştı. Yıkıcı davanışla ile olle (=-.227, <0,01), duygusal teki veebilme (=-.211, <0,01), geeken ilgiyi gösteebilme (=-.328, <0,01), davanış kontolü (=-.273, <0,01) ve genel fonksiyonla (=-.122, <0,05) uan otalamalaı aasında negatif yönde anlamlı bi ilişki satanmış; oblem çözme ve iletişim aasında anlamlı bi ilişki satanamamıştı. 10
Saldıgan davanışla ile oblem çözme uan otalamalaı (=.104, <0,05) aasında ozitif yönde anlamlı bi ilişki satanıken; iletişim (=-.213, <0,01) olle (=-.247, <0,01), duygusal teki veebilme (=-.158, <0,05), ilgi gösteme (=-.249, <0,01) ve davanış kontolü (=-.171, <0,01) aasında negatif yönde anlamlı bi ilişki satanmış; genel fonksiyonla aasında anlamlı bi ilişki satanamamıştı. İçselleştiilmiş davanış sounlaı ile oblem çözme uan otalamalaı (=.135, <0,05) aasında ozitif yönde anlamlı bi ilişki olduğu satanıken; iletişim (=-.225, <0,01), olle (=-.265, <0,01), duygusal teki veebilme (=-.185, <0,05), ilgi gösteme (=-.266, <0,01) ve davanış kontolü (=-.225, <0,01) aasında negatif yönde anlamlı bi ilişki satanmış; genel fonksiyonla aasında anlamlı bi ilişki satanamamıştı. Dışsallaştıılmış davanış sounlaı ile oblem çözme uan otalamalaı (=.105, <0,05) aasında ozitif yönde anlamlı bi ilişki olduğu satanmış; iletişim (=-.253, <0,01), olle (=-.294, <0,01), duygusal teki veebilme (=-.204, <0,05), ilgi gösteme (=-.310, <0,01), davanış kontolü (=-.231, <0,01) ve genel fonksiyonla (=-.116, <0,01) aasında negatif yönde anlamlı bi ilişki bulunmuştu. Tolam davanış sounlaı ile oblem çözme uan otalamalaı (=.105, <0,05) aasında ozitif yönde anlamlı bi ilişki olduğu satanmış; iletişim (=-.256, <0,01), olle (=-.336, <0,01), duygusal teki veebilme (=-.225, <0,05), ilgi gösteme (=-.348, <0,01), davanış kontolü (=-.267, <0,01) ve genel fonksiyonla (=-.119, <0,05) aasında negatif yönde anlamlı bi ilişki satanmıştı. TARTIŞMA ve SONUÇ Bu aaştımada, ön-egenlik döneminde bulunan ve ilköğetim 6., 7. ve 8. sınıflaına devam eden egenlein davanış sounlaı ile aile işlevlei aasındaki ilişki incelenmektedi. Elde dilen sonuçlaa göe, egenlein çekingenlik, somatikşikâyetle, anksiyete-deesyon, sosyal sounla, düşünce sounlaı, dikkat 11
sounlaı, yıkıcı davanışla, saldıgan davanışla, içselleştiilmiş sounla, dışsallaştıılmış sounla ve tolam davanış sounlaı ile aile işlevleinden oblem çözme işlevi aasında ozitif yönde anlamlı bi ilişki bulunuken; iletişim, olle, duygusal teki veebilme, ilgi gösteme, davanış kontolü ve genel fonksiyonla aasında negatif yönde anlamlı bi ilişki olduğu satanmıştı. Aaştımanın bulgulaı doğultusunda, davanış sounlaı yaşayan egenlein aileleinin maddi ve manevi oblemleini çözmede yetesiz kalmaktadı. Bu bulgulaın bazı aaştıma sonuçlaıyla benzelik göstediği; uyumlu ailelei olan egenlede davanış oblemleinin daha düşük düzeyde olduğu (Wang ve ak. 1989), anlayışlı ve yadımcı ebeveyn tutumlaında aile işlevlei daha sağlıklı ve çocuklaın uyum düzeyleinin de daha yüksek olduğu belilenmişti (Hamanlı, 2005). Avcı (2006) taafından yaılan aaştımada da, 14 18 yaşlaı aasında şiddet davanışı gösteen egenlein aileleinin oblem çözme, iletişim, duygusal teki veebilme, ailedeki olle, davanış kontolü, geeken ilgiyi gösteebilme ve genel aile işlevleinde kaşılaştıma gubunda ye alan ailelee göe önemli oanda yetesizlik yaşadıklaı belilenmişti. Bi diğe aaştımada, işlevsel olmayan ailelein yeni duumlaa bağlı olaak ollede otaya çıkan değişimle konusunda yeteli esnekliğe sahi olmadıklaını belitiken (Walsh, 1982); Bahçıvan ve Gençöz de (2005) ailede duygusal teki veme işlevinde oblemle yaşanmasının egende göülen oblem davanışla üzeinde açıklayıcı olduğunu belitmişledi. Sonuçla, şiddet davanışı gösteen egenlein aileleinin, aile içinde mutluluk, üzüntü, kızgınlık, kıgınlık gibi duygulaı ifade etmede sounla yaşadıklaını otaya koymaktadı. Bieylein öfke ve benze duygulaını ifade etmede güçlük yaşamalaının bu duygulaın içe atılmasına ve deesyon gibi duygulanım bozukluklaının otaya çıkmasına neden olduğu belitilmektedi. Aile içi ilişkilede ilgisizlik, ihmal ve eddedilme yaşantılaı olan çocuklaın antisosyal ve saldıgan davanışla için büyük bi isk gubu oluştuduğunu belitiliken (Doğan, 2001); ebeveyn-çocuk aasında şefkat ilişkisiyle gelişen bağlılık güdüsünün olmamasından dolayı bu ti yaşantılaın çocukta veya egende saldıganca veya düşmanca duygulaa doğudan yol açtığı 12
(Goman-Smith, Tolan, Zelli ve Huesman, 1996); ayıca, ebeveynlein çocuklaına kaşı ihmalkâ ve ilgisiz davanmasının çocuğun sikolojik duumu üzeinde yıkıcı etkilee sahi olduğunu vugulamaktadı (Gabaino,1999). Yavuze (1997), davanış kontolü işlevi sağlıksız olan ailelede; aşıı gevşek disilin uygulanaak, evde çocuklaın egemenliğinin kabul edilmesinin; bu çocuklaın anne ve babalaına hükmedi, onlaa çok az saygı göstemeleine ve zamanla anne baba ile yetinmeyi ev dışında egemen olmanın yollaını aamalaına yol açabildiğini belitmektedi. Diğe taaftan, aşıı set ve otoite disilin yöntemi, yani ailede davanış kontolü işlevinin katı oluşu, kuallaa uyamayan çocuklaın yetişmesine neden olmaktadı. Çocuklaın bu olumsuz davanışlaı da, anne baba çocuk ilişkisinin daha da bozulmasına yol açmaktadı. Bu kaşılıklı etkileşim de çocuklaın uyum oblemleinin daha da atmasına ve süeklilik kazanmasına neden olabilmektedi Ayıca, egenlein sağlıklı bi kişilik kazanabilmesi ve gelişimsel göevleini başaılı bi biçimde yeine getiebilmesi için sağlıklı ve işlevleini yeine getiebilen ailelein önemi üzeinde duulmaktadı. Bulut (1990), bu ailelein, sounlaını çözebilen, bibileine duygusal olaak bağlı, aile içi olleini etkili biçimde yeine getiebilen, dolaysız ve açık bi iletişim biçimini benimsemiş olduklaını belitiken; Yavuze de (2003).çocuğun aile üyelei ile olan ilişkileinin; diğe bieylee, nesnelee ve tüm yaşama kaşı aldığı tavılaın, benimsediği tutum ve davanışlaın temelini oluştuduğunu ifade etmektedi. Sonuç olaak bu aaştımada, ön-egenlik döneminde bulunan ilköğetim ikinci kademe (6., 7. ve 8. sınıf) öğencileinin davanış sounlaı ile aile işlevlei aasında anlamlı bi ilişki olduğu göülmüş, egenlein aile işlevleinden oblem çözme işlevlei bozuldukça davanış soulaının attığı, iletişim, duygusal teki veebilme, ailedeki olle, davanış kontolü, geeken ilgiyi gösteebilme ve genel aile işlevleinde sağlılık düzeyi attıkça davanış sounlaının azaldığı belilenmişti. Elde edilen bulgulaa dayanılaak, egenlee ve aileleine davanış sounlaının önlenmesi ve yaşanan sounlaın sağlıklı bi şekilde çözümlenmesi 13
için yadımcı olunması geekmektedi. Bu doğultuda, okullaımızda kasamlı sikolojik danışma ve ehbelik hizmetleinin egenlein uh sağlığını kouyucu ve geliştiici işlevleinin daha etkin şekilde uygulanması geekmektedi. Önleyici ehbelik hizmetlei çeçevesinde ilköğetim döneminde egenlee çatışma çözümü eğitimi, öfke kontolü, sosyal becei eğitimi, kendilik değei atıma ogamı gibi okul temelli ogamla ile ön-egenlik dönemi sounlaı ile sağlıklı başa çıkma yollaı öğetilmelidi. Söz konusu ogamlaın ailele ve eğitimcile içinde yaılandıılmasının yaalı olacağı düşünülmektedi. KAYNAKÇA Akboy, R. (2005). Eğitim Psikolojisi ve Çoklu Zeka. Dinazo Kitabevi. İzmi. Avcı, R. (2006). Şiddet Davanışı Gösteen ve Göstemeyen Egenlein Aileleinin Aile İşlevlei, Öfke ve Öfke İfade Tazlaı Açısından İncelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Çukuova Ünivesitesi. Bahçıvan-Saydam, R. & Gençöz, T. (2005). Aile ilişkilei, ebeveynin çocuk yetiştime tutumu ve kendilik değeinin gençle taafından belitilen davanış oblemlei ile olan ilişkisi. "Tük Psikoloji Degisi", 20,.61-74. Doğan, S. (2001). Faklı Sosyo-ekonomik Düzeylee Mensu Egenlik Çağındaki Kız ve Ekeklein Saldıgan Davanışlaıyla Ana-Baba Tutumlaı Aasındaki İlişkile, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli Ünivesitesi Sosyal Bilimle Enstitüsü, İzmit. Boyle, M. H. Ve Offod, D. R. (1990). Pimay eventing of conduct disode: issues ve osects. Jounal of Ameican Academy of Child And Adolescenct Psychiaty, 29, 227-233. Bulut, I. (1990). Aile Değelendime Ölçeği El Kitabı, Ankaa: Özgüzeliş Basım.. Dönmeze, İ. (2003). Ailede İletişim ve Etkileşim. (Sağlıklı İnsan, Sağlıklı Aile). Ege Ünivesitesi Basımevi. İzmi. Ekşi, A. (1999). Ben Hasta Değilim. Çocuk Sağlığı Ve hastalıklaının Psikososyal Yönü. Nobel Tı Kitaevlei. Eol, N., Kılıç, C., Ulusoy, M. ve ak. (1997). Tükiye Ruh Sağlığı Pofili. 1. Baskı. Ankaa. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetlei Genel Müdülüğü. 14
Estevez, E. & Musitu, G. Heeo, J. (2005). The İnfluence of Violent Behavio And Victimization At School on sychological Distess: The Rol of Paents and Teaches. Adolescence; Sing; 40, 157; g.183. Gabaino, J. (1999). Lost boys: Why ou sons tun violent and how we can save them, Ancho books, New Yok. Hamanlı, Z. (2005). Evlilikte Yaşanan Uyum ve Çatışma ile Aile İşlevlei ve 5-6 yaş Gubu Çocuklaın Davanış Poblemlei Aasındaki İlişkinin İncelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. DEÜ Eğit. Bil. Enst. Goman-Smith, D., Tolan, P., Zelli, A. ve Huesman R. L. (1996). The elation of family functioning violence among inne-city minoity youths, Jounal of Family Psychology, 10, 2, 115-129. Hetheington, E. M. & Pake, R.D. (1986). Child Psychology: A contemoay viewoint. NewYok: McGaw Hill Boom Comany. Olmans, T.F. & Emey, R. E. (1995). Abnomal Psychology. Englewood Cliffs, NJ: Pentice-Hall. Onu, B. (1987). Egenlik Psikolojisi. Hacettee Taş Yayıncılık Ltd. Şti. Ankaa. Rae-Gant, N., Thomas. H., Offod, D. R. And Boyle, M. H (1989). Risk, Potective Factos, and the evelance of behavioal and emotional disodes in childen and adolescents. Jounal of the Ameican Academy Child Adolescent Psiychiaty, 28, 262-268. Rey, J. M. ve Pla, J. M. (1989). Quality of eceived aenting in oositional and conduct disodeed adolescents. Jounal of the Ameican Academy Child Adolescent Psiychiaty, Rutte, M. (1985). Family and school influences on behavioal develoment. Jounal of Child and Adolescent Psychology, 26, 349-368. Süme, N. ve Güngö, D. (1999). Çocuk yetiştime stilleinin bağlanma stillei, benlik değelendimelei ve yakın ilişkile üzeindeki etkisi, Tük Psikoloji Degisi,14, 35-38. Yavuze, H. 1997). Çocuk Psikolojisi. Remzi Kitabevi, İstanbul. Yavuze, H. (2003). Okul Çağı Çocuğu. (Biinci Baskı). İstanbul: Remzi Kitabevi. Yılmaz, T. (2002). Egenlede Risk Alma Davanışının İncelenmesi. I. Ulusal Çocuk Ve Suç: Nedenle Ve Önleme Çalışmalaı Semozyumu Bildiilei. Ankaa. 15
Walsh, F., (1982). Nomal Family Pocess (Ed). New Yok: Guilfod Pess. Wang, Y., Shen, Y., Gu, B., Jia, M. and Zhang, A. L. (1989). An eidemiological study of behavio oblems in school childen in uban aeas of being. Jounal of Child Psychology and Psychiaty. 30, 907-912. Wene, E. E. (1985). Stess ve otective factos in childen s lives. In Longitudinal Studies in child Psychology and Psychiaty, Nicole, A. (Ed.). London: John Wiley & Sons Ltd,. 335-355. 16