ARAÞTIRMALAR (Research Reports) Deneysel olarak elektrik yaralanmasý oluþturulan ratlarda serum prokalsitonin ve kreatin kinaz düzeylerinin doku histopatolojisi ile iliþkisi Correlation of serum procalcitonin and creatine phospo-kinase levels with tissue histopathology in rats exposed to experimental electric injury Þebnem Kýlýç, Dr., MD. Toyata Goverment Hospital, Adapazarý sebnemk@erciyes.edu.tr Erdoðan M. Sözüer, Prof. Dr., MD. Department of General Surgery, esozuer@erciyes.edu.tr Kemal Deniz, Asst. Prof. Dr., MD. Department of Pathology, kdeniz@erciyes.edu.tr Recep Saraymen, Dr., PhD. Department of Biochemistry, saraymen@erciyes.edu.tr Levent Avþaroðullarý, Assoc. Prof. Dr., MD. lavsar@erciyes.edu.tr Seda Özkan, Asst. Prof. Dr., MD. sozkan@erciyes.edu.tr This article was presented as oral presentation in "Emergency Medicine Congress, 6-9 September 2006, Istanbul, Turkey This manuscript can be downloaded from the webpage: http://tipdergisi.erciyes.edu.tr/download/2007;29(1):018-024.pdf Submitted : May 23, 2006 Revized : July 15, 2006 Accepted : November 20, 2006 Özet Amaç: Elektrik yaralanmalarýnda serum prokalsitonin ve kreatin kinaz deðerlerinin dokuda oluþan hasar düzeyini göstermede yararlý bir parametre olup olmadýðýný araþtýrmak ve elde edilen sonuçlarýn doku histopatolojisi ile uyumunun incelenmesidir. Gereç ve Yöntem: Çalýþma, her biri sekiz rat içeren dört grup ile deneysel olarak yapýldý. Çalýþmaya alýnan ratlarýn ilk sekiz tanesi sham grubu olarak seçildi ve yaralanma oluþturulmadý. Çalýþmadaki diðer rat gruplarýna 110, 220, 600 volt deðerlerinde elektrik akýmý beþ saniye süresince 0,1 amper deðerinde ve ratlarýn sað üst-alt ekstremitelerine baðlanan elektrotlar vasýtasýyla anestezi altýnda yüksek gerilim test cihazý kullanýlarak verildi. Çalýþmanýn 12. saatinde tüm gruplardan prokalsitonin ve kreatin kinaz düzeylerinin bakýlmasý amacýyla serum örnekleri ve doku histopatolojisi için sað uyluk bölgesindeki kas gruplarýndan biyopsi örnekleri alýndý. Biyopsi materyalleri hemotoksilen-eosin ile boyanarak ýþýk mikroskobunda deðerlendirildi. Bulgular: Elektrik yaralanmasýnýn oluþturulduðu üç gruptan yanýk sonrasý alýnan serum örneklerindeki kreatin kinaz ve prokalsitonin sonuçlarý incelendiðinde yüksek voltaj grubuna ait verilerin istatistiksel olarak anlamlý derece yüksek olduðu tespit edilmiþtir (p<0,05). Ayrýca elektrik yaralanmasý oluþturulan gruplardan elde edilen histopatolojik skorlama sonuçlarý kontrol grubu ile karþýlaþtýrýldýðýnda sonuçlar istatistiksel olarak anlamlý bulunmuþtur (p<0,05). Sonuç: Yüksek voltaj elektrik yaralanmalarýnda serum prokalsitonin ve kreatin kinaz düzeylerinin doku hasarýný göstermede faydalý birer parametre olduðu tespit edilmiþtir. Anahtar Kelimeler: Deneysel model; Elektrik yaralanmalarý; Kreatin kinaz; Prokalsitonin. Abstract Purpose: The aim of this study was to investigate whether serum procalcitonin and creatinephosphokinase levels may be useful parameters to indicate the severity of tissue damage and to seek a correlation between serum procalcitonin and creatine- phosphokinase levels and tissue histopathology. Material and Method: A total of 32 rats were divided into 4 groups, each consisting of 8 rats. Group 1 did not undergo any procedure and was assigned as the control group. Groups 2, 3, and 4 were exposed to an electrical current of 110, 220, and 600 Volts, respectively, to induce electric injury. Groups 2, 3, and 4 were named low voltage, moderate voltage, and high voltage groups, respectively. Electric injury was induced with a specifically adjusted high voltage test device. Rats were anesthetized and given electricity of 0.1 Amper for 5 seconds through electrodes connected to the right upper and lower extremities. Blood samples were drawn from the rats at the 12 th hour of the experiment to obtain serum procalcitonin and creatinephosphokinase levels. Tissue samples were obtained from the striated muscle tissue from the right thigh and evaluated histopathologically using a light microscope. Results: Procalcitonin and creatine-phosphokinase levels in the samples taken after exposure to electricity were significantly higher in the high-voltage group than those in the control group (p<0.05). The histopathologic score results in the samples, which were taken after the electric exposure, were also significantly higher in high-voltage group than those in the control group (p<0.05). Conclusion: Serum procalcitonin and creatinin-phosphokinase levels may be useful indicators to estimate tissue damage in high-voltage electric injuries because serum procalcitonin and creatinin-phosphokinase levels were found to be significantly correlated with histopathologic damage score results. High-voltage appears to cause more severe tissue damage compared with low- and moderatevoltage because the histopathologic score results of the high-voltage group were significantly higher than those of the control group. Key Words: Creatine phosphokinase; Electric injuries; Experimental model; Procalcitonin. Corresponding Author: Þebnem Kýlýç Toyata Goverment Hospital, 54100, Adaparazý/Turkey Telephone : +90 264 2794046 E-mail : sebnemk@erciyes.edu.tr 18
Þebnem Kýlýç, Erdoðan M. Sözüer, Kemal Deniz, Recep Saraymen, Levent Avþaroðullarý, Seda Özkan Giriþ Isý, elektrik, kimyasal maddeler ve radyo aktif ýþýnlarýn etkisi ile doku bütünlüðünün bozulmasý yanýk olarak tanýmlanýr (1, 2). Avþaroðullarý ve arkadaþlarýnýn yapmýþ olduðu beþ yýlý kapsayan retrospektif bir çalýþmada Erciyes Üniversitesi Acil Týp Anabilim Dalý na yanýk sebebiyle baþvuran hastalarýn %11 inde elektrik yanýðý olduðu tespit edilmiþtir (3). Elektrik yaralanmalarýnda dört tip yanýk oluþmaktadýr (4). Bunlar; a. Temas yanýðý b. Temassýz flash yanýklarý c. Lokalize ark yanýklarý d. Alev tipi termal yanýklardýr. Ýletim tipi yaralanmalar ile olan temas yanýklarý, elektrik yaralanmalarýnýn etiyolojisinde en sýk görülen sebep olarak karþýmýza çýkar (1). Elektrik yanýklarýnda oluþan doku hasarý genelde derin dokularý etkileyen bir koagülasyon nekrozu þeklindedir (2,5). Yaralanmaya baðlý olarak meydana gelen hasar, voltaj, akým þiddeti ve dokunun göstermiþ olduðu direnç ile iliþkilidir (6). Elektrik yaralanmasý sebebiyle kliniklere baþvuran hastalarda yanýk derecesini ve derin dokularda oluþturduðu yýkýmý tespit etmek oldukça güçtür (7). Kreatin kinaz (CK), Adenozintrifosfat (ATP) dan kreatin e reversibl olarak yüksek enerjili fosfat grubu transfer eden hücre içi bir enzimdir (8). Serum CK aktivitesinin ölçülmesi iskelet veya kalp kaslarýný etkileyen hasarlarýn tespitinde yol göstericidir (7). Prokalsitonin (PCT) sistemik enflamasyonu gösteren bir laboratuvar parametresidir (9). Özellikle bakteriyel enfeksiyonda, sepsis ve çoklu organ yetmezliði sendromu durumunda yapýmý uyarýlýr. Septisemi ve gram negatif enfeksiyonlarda serum PCT konsantrasyonunun arttýðý tespit edilmiþtir (10, 11). PCT konsantrasyonunun 2 ng/ml olmasý sistemik enfeksiyonu, 10 ng/ml üzerinde olmasý sepsisi iþaret eder (11). Septik þoklu hastalarda serum prokalsitonin düzeyi belirgin olarak yüksek bulunmuþtur. Septik þoklu hastalar içinde de en yüksek deðerler, eksitus olan hastalarda tespit edilmiþtir (12). Çalýþmada deneysel olarak elektrik yaralanmasý oluþturulan ratlardan elde edilen serum PCT sonuçlarýnýn, doku histopatolojisi ve tespit edilen serum CK düzeyleri ile karþýlaþtýrýlarak elektrik yaralanmalarýnda oluþan doku hasarý düzeyini yansýtmadaki etkinliklerinin araþtýrýlmasý amaçlanmýþtýr. Gereç ve Yöntem Bu çalýþma Erciyes Üniversitesi Araþtýrma fonunun desteði ile Etik Kurul izni alýnarak (Proje no: TT-04-35) Hakan Çetinsaya Deneysel ve Klinik Araþtýrma merkezi nde yapýldý. Çalýþmaya 32 tane Wistar Albino cinsi 200-250 gram aðýrlýðýnda diþi rat alýndý. Ratlar randomize olarak seçildi ve her biri sekiz adet rat içeren dört grup oluþturuldu. Çalýþmanýn her aþamasýnda ratlara 100 mg/kg dozunda ketamin hidroklorit ile intraperitoneal olarak anestezi uygulandý. Deneklerde çalýþma için hazýrlanmýþ yüksek gerilim test cihazý (Germak Elektrik-Kayseri) kullanýlarak elektrik yaralanmasý oluþturuldu. Çalýþmada kullanýlan yüksek gerilim test cihazý 0-600 volt ve 0-1 amper deðerlerini saðlayabilen dijital voltmetre ampermetre düzeneðine sahipti. Yüksek gerilim test cihazýna baðlanan iki elektrot vasýtasýyla ratlarýn sað üst ve alt ekstremitelerden 5 saniye boyunca elektrik akýmý geçirildi. Tüm gruplara verilen elektrik akýmýnýn amper deðeri maksimum 0,1 amper olacak þekilde ayarlandý. Çalýþmaya alýnan gruplar: Grup 1: Sham grubu olarak seçildi. Elektrik akýmý uygulanmadý. Grup 2: Düþük düzeyde(110 volt) voltaj deðerinde elektrik akýmý uygulandý. Grup 3: Orta düzeyde(220 volt) voltaj deðerinde elektrik akýmý uygulandý Grup 4: Yüksek düzeyde(600 volt) voltaj deðerinde elektrik akýmý uygulandý Çalýþmaya alýnan ratlardan 12. saatte intrakardiyak ve takiben batýn açýlarak abdominal aort içerisinden anestezi altýnda kan örnekleri alýndý. Tüm gruplardaki ratlar kan çekme yöntemi ile sakrifiye edildi. Ratlardan alýnan kan örnekleri santrifüj edildi. Elde edilen serum örneklerinden biyokimyasal olarak PCT ve CK çalýþýldý. Tüm gruplarda bulunan ratlardan kan alma iþlemini takiben histopatolojik deðerlendirme için akýmýn geçirildiði hat olan sað uyluk bölgesindeki femoral kaslardan biyopsi materyalleri alýndý. Tüm gruplarda bulunan ratlardan alýnan kas biyopsi örnekleri Erciyes Üniversitesi Patoloji 19
Deneysel olarak elektrik yaralanmasý oluþturulan ratlarda serum prokalsitonin ve kreatin kinaz düzeylerinin doku histopatolojisi ile iliþkisi Anabilim Dalý laboratuvarlarýnda parafin ile bloklandý ve hemotoksilen-eosin ile boyanarak ýþýk mikroskobunda deðerlendirilmek üzere hazýrlandý. Histopatolojik deðerlendirmede daha önce yapýlmýþ olan iki deneysel çalýþmanýn sonuçlarý kriter olarak alýndý (5,13). Ratlardan alýnan doku örnekleri bu çalýþma verilerine dayanarak; nekroz, kontraksiyon bantlarý, interstisyel ödem, fokal hücre dejenerasyonu, hiperemi, iltihabi infiltrasyon, sarkolemmal nükleus dejenerasyonu, granüler dejenerasyon, navy görünümü, renk deðiþimi, sitoplazmik fragmantasyon, karyoreksis ve karyolizis açýsýndan deðerlendirildi. Tespit edilen her görüntü için preparatlara 1, herhangi bir patolojik deðiþiklik olmamasý durumunda ise 0 puan verilerek deðerlendirme yapýldý. Biyokimyasal analiz: Ratlardan alýnan kan örnekleri 30 dakika oda sýcaklýðýnda bekletildikten sonra 3000 devir/dakika hýzda 5 dakika santrifüj edildi ve serumlarý ayrýldý. Test öncesine kadar -24 0 C de muhafaza edildi. Serum PCT düzeyleri, soðuk zincire uyularak, Gazi Üniversitesi Pediatrik Ýntaniye-Biyokimya laboratuvarýnda, spesifik, immunoluminometrik metot (LUMÝ test PCT ILMA-kit, BRAHMS Diagnostica, Berlin, Germany) uygulanarak luminometre cihazýnda ölçüldü. Serum PCT düzeyinin insanlarda 0,5 ng/ml nin altýndaki deðerleri normal sýnýrlarda kabul edilmektedir. PCT deðerinin 0,5-2 ng/ml arasý orta-ciddi enflamatuvar bir durumu 2 ng/ml üstü ise ciddi sistemik enflamatuvar bir durumu göstermektedir (14). Çalýþmamýzda kontrol grubu verilerine dayanýlarak 1,5 ng/ml altýndaki PCT deðerleri normal sýnýrlarda kabul edildi. Serum kreatin kinaz tespiti için Roche Ýntegra CK rat kiti kullanýldý. Elde edilen sonuçlarýn histopatolojik veriler ile korelasyonuna bakýlarak 250-600 U/L arasýndaki sonuçlar normal sýnýrda kabul edildi. 600-1000 U/L arasýndaki deðerler orta ciddi kas hücre yýkýmýný, 1000 U/L üzerindeki deðerler ise ciddi kas nekrozlarýný göstermekteydi. Ýstatistiksel analiz: Çalýþmada elektrik yaralanmasý oluþturulan ratlardan alýnan serum örneklerinde PCT ve CK düzeylerine bakýldý. Elde edilen sonuçlar öncelikle Kolmogorov-Smirnov testiyle kontrol edilerek normallik analizi yapýldý. Ýstatistiksel analizde daðýlým (Ortalama deðer±sd) olarak tanýmlandý. Sonuçlar normal daðýlýma uyduðu için Tek Yönlü Anova testi ile istatistiksel analiz saðlandý. Post Hoct olarak Scheffe prosedürü kullanýldý. Histopatolojik deðerlendirme sonuçlarýna göre gruplardaki ratlarýn aldýðý puanlar Kruskal Wallis ve Mann Whitney U testleri kullanýlarak analiz edildi. Araþtýrmamýzýn istatistiksel analizleri, SPSS for Windows 11.0 paket programý kullanýlarak yapýldý. P deðerinin 0,05 den küçük olmasý anlamlý olarak kabul edildi. Bulgular Elektrik yaralanmasýnýn oluþturulduðu üç gruptan (düþük voltaj grubu, orta düzeyde voltaj grubu ve yüksek voltaj grubu) yanýk sonrasý alýnan serum örneklerindeki CK sonuçlarý incelendiðinde yüksek voltaj grubundaki ratlardan alýnan serum örneklerine ait sonuçlarýn sham grubuna göre istatistiksel olarak anlamlý derece yüksek olduðu tespit edilmiþtir (p<0,05) (Tablo I). Tablo I: Gruplar arasýnda serum CK deðerlerinin karþýlaþtýrýlmasý(ortalama deðer±sd, n=8) Grup 1 Grup 2 Grup 3 Grup 4 F P< CK U/L 595.5±145 1345,2±944,5 1459,7±1042 2039,1±122ª 3,2 0,05 a: Grup 1 e göre anlamlý (p<0,05) farklýlýk. Elektrik yaralanmasý oluþturulan üç gruptaki CK deðerleri istatistiksel olarak karþýlaþtýrýldýðýnda voltaj deðerlerinin artmasýna paralel olarak anlamlý düzeyde artan CK deðeri elde edilememiþtir (p>0,05). Elektrik yaralanmasýnýn oluþturulduðu üç gruptan yanýk sonrasý alýnan serum örneklerindeki PCT sonuçlarý incelendiðinde yüksek voltaj grubundaki ratlardan alýnan serum örneklerine ait sonuçlarýn sham grubuna göre istatistiksel olarak anlamlý derece yüksek olduðu tespit edilmiþtir (p<0,05) (Tablo II). 20
Þebnem Kýlýç, Erdoðan M. Sözüer, Kemal Deniz, Recep Saraymen, Levent Avþaroðullarý, Seda Özkan Tablo II: Gruplar arasýnda serum PCT deðerlerinin karþýlaþtýrýlmasý (Ortalama deðer±sd, n=8) Grup 1 Grup 2 Grup 3 Grup 4 F P< PCT ng/ml 1,3±0,7 2,0±0,7 2,3± 0,8 2,7±1,1ª 3,3 0,05 a: Grup 1 e göre anlamlý (p<0,05) farklýlýk. Elektrik yaralanmasý oluþturulan üç gruptaki PCT deðerleri istatistiksel olarak karþýlaþtýrýldýðýnda voltaj deðerlerinin artmasýna paralel olarak anlamlý düzeyde artan PCT deðeri elde edilememiþtir (p>0,05). Gruplar arasýnda istatistiksel olarak karþýlaþtýrma yapýldýðýnda düþük, orta ve yüksek voltaj düzeylerinde elektrik yaralanmasý oluþturulan grup 2, grup 3 ve grup 4 teki ratlarýn alýnan doku histopatoloji örneklerinden elde edilen deðerlendirme skorlarýnýn sham grubuna göre istatistiksel olarak anlamlý düzeyde yüksek olduðu bulunmuþtur (p<0,05) (Þekil 1-4) (Tablo III). Tablo III: Gruplar arasýnda histopatolojik skorlama sonuçlarýnýn karþýlaþtýrýlmasý {X(min-max)} Grup 1 Grup 2 Grup 3 Grup 4 X² P Patoloji bulgularý 0(0-0) 1(0-2)ª 1(0-3)ª 1,5(1-5)ª 16,56 <0,05 a: Grup 1 e göre anlamlý (p<0,05) farklýlýk. Histopatoloji sonuçlarýnýn voltaj deðerinin farklý düzeylerde tutulduðu 3 grup arasýnda istatistiksel analiz yapýldýðýnda anlamlý bir sonuç elde edilmemiþtir (p>0,05). Resim 1. Normal kas dokusu Resim 2. Damarlarda konjesyon ve hiperemi 21
Deneysel olarak elektrik yaralanmasý oluþturulan ratlarda serum prokalsitonin ve kreatin kinaz düzeylerinin doku histopatolojisi ile iliþkisi Tartýþma Elektrik yaralanmasý oluþturulduktan 12. saat sonra ratlardan alýnan serum PCT ve CK deðerleri incelendiðinde özellikle yüksek voltaj grubundaki serum düzeylerinin anlamlý olarak yüksek bulunduðu tespit edilmiþtir. Bu durumun yaralanmaya ikincil derin dokularda oluþan kas hasarý ve inflamasyona baðlý olduðu düþünülmüþtür. Resim 3. Fokal nekroz Bhatt ve arkadaþlarýnýn yapmýþ olduðu elektrik yaralanmasýna baðlý rabdomiyolizi konu alan çalýþmada kas hücrelerinin sitoplazmasýndan dolaþýma miyoglobin ve kreatinfosfokinaz salýndýðý ve buna baðlý olarak serum deðerlerinin yüksek bulunduðu belirtilmiþtir (15). Bu çalýþmada da serum CK düzeyleri tüm gruplarda sham grubuna göre daha yüksek bulundu. Ýstatistiksel olarak analiz edildiðinde anlamlý fark yüksek gerilim ile elektrik yaralanmasý oluþturulan grupta tespit edilmiþtir. Daniel ve arkadaþlarý yaptýklarý deneysel çalýþmada yüksek voltaj elektrik yaralanmasý oluþturulduktan sonra kemik dokudaki ýsý artýþýnýn çok yüksek düzeylere kadar çýktýðý ve derin dokularda görülen hasarýn bu artýþtan kaynaklanabileceðini belirtmiþlerdir. Yapmýþ olduklarý deneysel çalýþmada akýmýn geçtiði hat üzerindeki dokularda 91 C ye ulaþan ýsý artýþý tespit etmiþlerdir (16). Bu çalýþmada özellikle yüksek gerilime baðlý olarak meydana gelen yaralanmanýn daha þiddetli olmasý ve elde edilen serum CK sonuçlarýnýn Grup 4 olarak adlandýrýlan yüksek voltaj grubunda anlamlý yüksek sonuçlar vermesi akýmýn geçtiði hat boyunca oluþan bu ýsý artýþlarýna baðlanabilir. Elektrik yaralanmalarýnda canlýlýðýný kaybetmiþ kaslardan miyoglobin, eritrosit yýkýmýndan hemoglobin ve doku yýkýmýna sekonder diðer hücresel içeriklerin dolaþýma katýlmasý ve dokularýn perfüzyonunun bozulmasý primer hasardan sorumlu tutulmaktadýr (17). Oluþan kas yýkýmýna ikincil olarak serum CK düzeyleri artar. Çalýþmada serum CK deðerlerinin tüm gruplarda kontrol grubuna göre yüksek olmasý yaralanmaya ikincil olarak artan doku yýkýmlarýný göstermektedir. Resim 4. Kontrakte kas lifleri Kopp ve arkadaþlarý tarafýndan yapýlan retrospektif bir çalýþmada elektrik yaralanmasý sebebiyle takip edilen hastalarda CK düzeylerinin yüksek olduðu grupta mortalite ve morbiditenin daha yüksek olduðu belirtilmiþtir (9). 22
Þebnem Kýlýç, Erdoðan M. Sözüer, Kemal Deniz, Recep Saraymen, Levent Avþaroðullarý, Seda Özkan Bu çalýþmalardan çýkan sonuçlar ile yapmýþ olduðumuz deneysel çalýþmadaki sonuçlardan birisi olan histopatolojik olarak dokuda hasar bulgularýnýn ön planda bulunduðu yüksek gerilim grubunda CK düzeylerinin anlamlý artýþý birbirine paralellik göstermektedir. Yapýlan çalýþmada doku hasarýnýn yüksek olduðu grupta CK düzeylerinin de yüksek seyretmesi, elektrik yaralanmasý sebebiyle baþvuran hastalardaki serum CK düzeylerinin yaralanma þiddeti, mortalite ve morbiditeyi yansýtmasý açýsýndan faydalý bir parametre olduðunu desteklemiþtir. Elektrik yaralanmalarýnýn oluþturduðu hasarýn tespitinde serum PCT deðerlerinin özellikle yüksek gerilime baðlý yaralanmalarda daha anlamlý olduðu tespit edilmiþtir. Elektrik yaralanmalarýnýn yaklaþýk %60 kadarý yüksek voltaj sebebiyle olmaktadýr (17). Bu sebeple serum PCT ve CK deðerlerinin yol göstericiliðinin daha önemli olacaðýný düþündürmektedir. Yanýk yaralanmalarý sýklýkla immün supresyona neden olur ve hastalarda takip eden süreçte çoklu organ yetmezliði oluþabilir. Langerhans hücreleri, keratinositler, fibroblastlar, doku makrofajlarý ve endotelial hücrelerden birçok hücre mediatörü salýnmaktadýr (18). Sistemik enflamatuvar hastalýklarda serum prokalsitonin düzeyi artmaktadýr (19). Bu çalýþmada elektrik yanýklarýndaki artan serum PCT deðerleri, dokuda meydana gelen hasara sekonder olarak baþlayan inflamasyonun sonucu olarak düþünüldü. Castelli ve arkadaþlarýnýn yapmýþ olduðu bir çalýþmada kardiyojenik þok, kardiak cerrahiyi içeren majör cerrahi iþlemler, pankreatit, yanýk travmalarý ve kaza yaralanmalarý gibi non enfeksiyöz olaylarda PCT düzeyinin yükseldiði tespit edilmiþtir (20). Heimburg ve arkadaþlarý tarafýndan yapýlan klinik bir çalýþmada yanýk hastalarýnda geç posttravmatik dönemin en önemli mortalite sebeplerinden birisi olan sepsisin erken tanýsýnda serum PCT deðerindeki yükselmenin yol gösterici olduðu bulunmuþtur (21). PCT salýnýmýnýn özellikle dokudaki septik ve enflamatuvar süreçlere sekonder olarak artmasý ve çalýþmamýzda yüksek gerilim yaralanmasý oluþan grupta serum PCT deðerlerinin yüksek seyretmesi yanýk hasarýný tespitte bu biyokimyasal parametrenin faydalý olacaðýný desteklemektedir. Elektrik yaralanmalarýnda akým izlediði yol boyunca tüm dokularý etkileyerek hasara neden olur. Meydana gelen doku hasarýnýn büyük kýsmý elektrik akýmýnýn ortaya çýkardýðý ýsý artýþý sonucudur (17,16). Elektrik yaralanmalarýnda derin dokuda görülen hasar, yüzeyel dokulara göre çok daha fazladýr. Yaralanmadan sonraki günlerde doku hasarý hýzla ilerleyen bir özellik gösterir (1). Bu durumun dokuda yanýk lezyonlarý oluþmasý için gerekli olan süreyi arttýrabileceði söylenebilir. Ratlarda elektrik yaralanmasý oluþturulduktan sonra alýnan doku örnekleri histopatolojik olarak incelendiðinde, her örneðin oluþturulan skorlama sistemine göre almýþ olduðu puan voltaj deðeri arttýkça belirgin olarak artmaktadýr. Tüm voltaj gruplarýnda kontrol grubuna göre anlamlý düzeyde doku hasarý oluþmuþ ancak veriler istatistiksel olarak deðerlendirildiðinde voltaj deðerinin artýþýna paralel olarak anlamlýlýk göstermediði görülmüþtür. Elektrik yaralanmalarýnda özellikle 48-72 saatte dokulardaki hasarýn çok daha geniþ bir biçimde dökümante edilebileceði belirtilmiþtir (17). Ancak çalýþmamýzda biyokimyasal parametrelerin de olmasý sebebiyle ve acil yaklaþýmýn irdelenmesinden dolayý bu 48-72 saatlik zaman dilimi tercih edilmemiþtir. Sonuç olarak serum PCT ve CK düzeylerinin elektrik yaralanmalarýnda meydana gelen doku hasarýný göstermesi açýsýndan düþük ve orta düzeyde voltaj deðerlerindeki yaralanmalarda yol gösterici olmadýðý ancak yüksek voltaj elektrik yaralanmalarýnda istatistiksel olarak anlamlý derecede yüksek serum deðerleri elde edilmesi sebebiyle faydalý olduðu bulunmuþtur (Þekil 2-4). Ayrýca yüksek voltaja baðlý elektrik yaralanmalarýnda doku düzeyinde oluþan hasarýn, normal doku histopatolojisi ile karþýlaþtýrýldýðýnda istatistiksel olarak anlamlý düzeyde yüksek deðerlerin elde edilmesi sonucuna dayanýlarak yüksek voltaj deðerlerinde meydana gelen elektrik yaralanmalarýnýn çok daha aðýr doku harabiyeti oluþturduðu söylenebilir. 23
Deneysel olarak elektrik yaralanmasý oluþturulan ratlarda serum prokalsitonin ve kreatin kinaz düzeylerinin doku histopatolojisi ile iliþkisi Kaynaklar 1. Yormuk E. Plastik ve Rekonstriktif Cerrahi. In:Yormuk E. (ed). Yanýklar ve tedavileri. Antýp Yayýnevi, Ankara 2001, ss. 41-66. 2. Mýndýkoðlu A. Cerrahi dersleri 1. In: Mýndýkoðlu A. (ed). Yanýklar ve tedavileri. Ýstanbul TýpYayýnevi, Ýstanbul 1993, ss. 127-407. 3. Avþaroðullarý L, Sözüer E, Ýkizceli Ý, Kekeç Z, Yürümez Y, Özkan S. Adult burn injuries in an Emergency Department in Central Anotolia, Turkey: a 5-year analysis. Burns 2003; 29: 571-577. 4. Butler ED, Gant TD. Electrical injuries with special reference to the upper extremities. Am J Surg 1977;134:95-101. 5. Kalkan T, Demir M, Ahmed AS, et al. A dynamic study of the thermal components in electrical injury mechanism for beter understanding and management of electric trauma : an animal model. Burns 2004;30:334-340. 6. Ata U. Yanýklar ve tedavileri In: Þahinoðlu A H, editor. Yoðun bakým sorunlarý ve tedavileri. Ankara: Türkiye Klinikleri Yayýnevi;1992. s. 771-786. 7. Koop J, Loos B, Spilker G, Hocrh RE. Correlation between serum creatinine kinase levels and extent of muscle damage in electrical burns. Burns 2004;30:680-683. 8. Dawn BM, Allan DM, Colleen MS. Basic Medical Biochemistry. Williams& Wilkins, Baltimore, 1996: 623-645. 9. Aalto H, Takala A, Kautiainen H, et al. Laboratory markers of systemic inflammation as predictors of bloodstream infection in acutely ill patients admitted to hospital in medical emergency. Eur J Microbiol Infect Dis 2004;23:699-704. 14. Bursalý A, Araç M, Öner AY, Çelik H, Eksioðlu S, Gümüþ T. Evaluation of the normal appendix at low-dose non-enhanced spiral CT. Diagn Interv Radiol 2005; 11: 45-50. 15. Bhatt DL, Gaylor DC, Lee RC. Rhabdomyolysis due to pulsed electric fields. Plast Reconstr Surg 1990;86:1-11. 16. Daniel R, Ballard A, Heroux P, Zelt RG, Howard CR. Highvoltage electrical injury: Acute pathophysiology. J Hand Surg. 1988; 13: 44-49. 17. Achauer B, Eriksson E, Guyuron B. Plastic Surgery Indications, Operations, and Outcomes. In: McCauley R, Barret J, editors. Electrical Injuries. Newyork: Raven Pres; 2001. p. 375-385. 18. Zhu C, Ying D, Mi J, et al. The zinc finger protein A20 protects endothelial cells from burns serum injury. Burns 2004; 2: 127-133. 19. Meisner M. Procalcitonin: A new and innovative parameter in diagnosis of infection. BRAHMS Diagnostica. 1996;2:162-183. 20. Castelli G, Pognani C, Meisner M, Stuani A, Bellomi D, Sgarbi L. Procalcitonin and C-reactive protein during systemic inflammatory response syndrome, sepsis and organ dysfunction. Crit Care 2004;8:234-242. 21. Von Heimburg D, Stieghorst W, Khorram-Sefat R, Pallua N. Procalcitonin a sepsis parameter in severe burn injuries. Burns 1998;24:745-750. 10. Bezuhly M, Gomez M, Fish J. Emergency department management of minor burn injuries in Ontario, Canada. Burns 2004;30:160-164. 11. Hallan S, Asberg A. The accuracy of C-reactive protein in diagnosing acute appendicitis: A meta-analysis. Scand J Clin Lab Invest 1997;57:373-380. 12. Bilgin N. Akut apandisit. In: Sayek Ý, editor. Temel Cerrahi. Ankara: Güneþ Kitapevi Ltd. Þti.1991. s. 766-780. 13. Zelt R, Daniel R, Ballard P, et al. High- Voltage Electrical Injury : Chronic Wound Evolution. Plast Rec Surg 1988; 6: 1027-1041. 24