The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science Doi number:http://dx.doi.org/10.9761/jasss7787 Number: 72, p. 145-156, Autumn III 2018 Araştırma Makalesi / Research Article Yayın Süreci / Publication Process Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date - Yayın Kabul Tarihi / Article Acceptance Date 27.08.2018 29.10.2018 Yayınlanma Tarihi / The Published Date 30.11.2018 BEŞİNCİ SINIF SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETİM PROGRAMI KAZANIMLARININ YENİLENMİŞ BLOOM TAKSONOMİ BOYUTLARINA GÖRE ANALİZİ* THE ANALYSIS OF THE CURRICULUM LEARNING OUTCOME OF THE FIFTH GRADE SOCIAL STUDIES BY THE RENEWED BLOOM TAXONOMY DIMENSIONS Prof. Dr. Zafer Çakmak ORCID ID: https://orcid.org/0000-0002-0612-814x Fırat Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Sosyal Bilgiler Eğitimi Anabilim Dalı, zcakmak@firat.edu.tr Doktora Öğrencisi Turan Kaçar ORCID ID: https://orcid.org/0000-0001-8390-7262 Fırat Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Sosyal Bilgiler Eğitimi Bilim Dalı, turan.safaferah@gmail.com Dr. Öğr. Üyesi Birol Bulut ORCID ID: https://orcid.org/0000-0003-1096-4527 Fırat Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Sosyal Bilgiler Eğitimi Anabilim Dalı, bbulut@firat.edu.tr Öz Ülkemizde 2017-2018 eğitim-öğretim yılında yeni beşinci sınıf sosyal bilgiler öğretim programı (SBÖP) uygulanmıştır. Bu çalışma ülkemizde 2017-2018 eğitimöğretim yılında uygulamaya başlayan beşinci sınıf sosyal bilgiler öğretim programı ka- * Bu makalenin bir bölümü 3-5 Mayıs 2018 tarihleri arasında Muş ta düzenlenen Uluslararası STEM ve Eğitim Bilimleri Kongresi nde sözlü bildiri olarak sunulmuştur.
146 Zafer Çakmak & Turan Kaçar & Birol Bulut zanımları (SBÖPK) nı yenilenmiş Bloom taksonomi boyutlarına göre değerlendirmeyi amaçlamıştır. Bloom taksonomisi 2001 yılında yenilenmiştir. taksonomisinin altı bilişsel boyutu vardır. taksonomisinin bilişsel süreç boyutlarında; üç üst düzey düşünme (Yaratma, Değerlendirme ve ) ve üç alt düzey düşünme (Hatırlama, ve ) boyutu bulunmaktadır. Yenilenmiş Bloom taksonomisinin bilgi boyutu ise dört boyuttan (,, İşlemsel ve Üstbilişsel) oluşmaktadır. Bu çalışma nitel bir araştırma olarak yürütülmüştür. Veri toplamada nitel araştırmalar için uygun olan doküman analizi tekniğinden yararlanılmıştır. Araştırmanın kuramsal evrenini yenilenmiş Bloom taksonomisinin boyutları ve 2017-2018 eğitim-öğretim yılında beşinci sınıflarda uygulanan SBÖPK oluşturmaktadır. Araştırmanın veri toplama aracı olarak Milli Eğitim Bakanlığının yayınladığı beşinci sınıf sosyal bilgiler öğretim programında belirlenen lar ve yenilenmiş Bloom taksonomi boyutları oluşturmuştur. Araştırmacılar öncelikle beşinci sınıf SBÖPK yi yenilenmiş Bloom taksonomi boyutlarına göre sınıflandırarak boyutlarına ayırmıştır. Çalışmanın geçerliği ve güvenirliğinin sağlanması için araştırmacılar tarafından sınıflandırılan ların ve yenilenmiş Bloom taksonomi boyutlarının incelenmesi için iki sosyal bilgiler alan uzmanı ve iki öğretim programı alan uzmanının görüşlerine başvurulmuştur. Alan uzmanlarından elde edilen bilgiler ve öneriler doğrultusunda SBÖPK nin yenilenmiş Bloom taksonomisinin boyutlarına ilişkin gerekli sınıflandırmalar ve düzenlemeler yapılmıştır. Bu çalışma kapsamında toplanan nitel veriler, betimsel analiz yöntemine göre analiz edilmiştir. Elde edilen bulgulara göre; beşinci sınıf sosyal bilgiler dersinde yedi öğrenme alanı ve toplam 33 adet bulunmaktadır. 33 ın 25 i olgusal bilgi boyutunda yer alırken 8 ise kavramsal bilgi boyutunda yer almaktadır. İşlemsel ve üstbilişsel bilgi boyutunda ise yer almamaktadır. Sonuç olarak beşinci sınıf SBÖPK yenilenmiş Bloom taksonomisinin boyutlarına göre değerlendirildiğinde toplam 33 dan 10 üst düzey düşünme boyutlarına sahipken 23 ise daha alt düzey düşünme boyutlarına sahiptir. Anahtar Kelimeler: Bloom, Kazanım, Öğretim Programı, Sosyal Bilgiler, Yenilenmiş Bloom Abstract In our country, a new fifth grade social studies curriculum (SSC) was implemented in the academic year of 2017-2018. This study aimed to evaluate the learning outcome of the fifth grade social studies curriculum (LOSSC), which started to be implemented in 2017-2018 academic year, according to the revised Bloom taxonomy dimensions. Bloom taxonomy was renewed in 2001. The renewed Bloom taxonomy has six cognitive dimensions. In the cognitive process dimensions of the renewed Bloom Taxonomy; three levels of thinking (Creation, Evaluation and Analysis) and three lower-order thinking (Remembering, Understanding and Applying) dimensions. The information dimension of the revised Bloom taxonomy is composed of four dimensions (Factual, Conceptual, Operational and Metacognitive). This work has been conducted as a qualitative research. The data were collected using a document analysis technique suitable for qualitative research. The theoretical universe of the research is composed of the dimensions of the renewed Bloom taxonomy and the LOSSC applied in the fifth grade in the academic year of 2017-2018. As the data collection tool of the research, the fifth grade social studies course published by the Ministry of National Education has created the learning outcomes determined in the curriculum and the dimensions of the renewed Bloom taxonomy. Researchers first classified the fifth grade LOSSC by classifying it according to the revised Bloom taxonomy dimensions. The views of researchers who received two social studies and two field experts who applied for two curricula were consulted to examine the extent of the gains classified by the researchers and the renewed Bloom taxonomy dimensions to ensure the validity and reliability of the study. In line with the
Beşinci Sınıf Sosyal Bilgiler Öğretim Programı Kazanımlarının na Göre Analizi 147 information and suggestions obtained from the field experts, necessary classifications and arrangements have been made regarding the dimensions of the LOSSC renewed Bloom taxonomy. Qualitative data collected within the scope of this study were analyzed according to "descriptive analysis" method. According to findings; there are seven learning areas in the fifth grade social studies course and a total of 33 learning outcomes. While 25 of the 33 learning outcomes are in the dimension of factual knowledge, 8 of them are in the dimension of conceptual knowledge. In the operational and metacognitive knowledge dimension, there is no learning outcome. As a result, when the fifth grade LOSSC is evaluated according to the dimensions of the renewed Bloom taxonomy, a total of 33 learning outcomes, 10 learning outcomes have higher thinking dimensions and 23 learning outcomes have lower thinking dimensions. Key Words: Bloom, Learning Outcome, Curriculum, Social Studies, Revised Bloom Taxonomy Dimensions 1. GİRİŞ Taksonomi, varlıkların basitten karmaşığa ve birbirinin ön koşulu olacak şekilde aşamalı olarak sınıflandırılmasıdır (Sönmez, 20007). Taksonomi kısaca sınıflandırılma anlamına gelmektedir. Taksonomi, Güncel Türkçe Sözlüğünde (TDK, 2018) ise isim, hayvan bilimi, sınıflandırılma ve bu sınıflandırılmada kullanılan kurallar bütünü olarak tanımlanmaktadır. Bloom ve arkadaşları 1956 yılında eğitimin bilişsel süreç boyutlarını ele alan bir taksonomi hazırlamıştır. Bu taksonomi gerek ülkemizde gerek dünyada birçok öğretim programı çalışmalarında önemli bir veri olarak kullanılmıştır. 2001 yılında Anderson ve arkadaşları Bloom taksonomisini yenilemişlerdir. Bloom taksonomisinin yenilenmesinin nedenleri genel olarak şöyle özetlenebilir (Amer, 2006): 1956 yılında yayımlanan orijinal taksonomide yer alan bilişsel süreçlerin basitten karmaşığa doğru tek boyutlu sınıflandırılması Üst basamaklardaki bir hedefin gerçekleştirilebilmesi için öncelikle alt basamaklardaki hedeflerin gerçekleşmesi gerektiği fikrinin katı bir kural olması Değerlendirme düzeyinin sentez düzeyinden daha karmaşık olmadığı hatta sentezin değerlendirmeyi kapsadığı yönünde eleştirilerin olması Orijinal Bloom taksonomisi daha çok isim formundayken yenilenmiş Bloom taksonomisi fiil formuna dönüştürülmüştür. Orijinal taksonominin alt basamağını bilgi, kavrama ve uygulama basamağı oluşturmaktadır. Yenilenmiş taksonomi de bilgi basamağı hatırlama, kavrama basamağı ise anlama basamağı olarak değiştirilmiştir ancak uygulama basamağında herhangi bir değişikliğe gidilmemiştir. Orijinal taksonominin üst basamaklarını sırasıyla analiz, sentez ve değerlendirme basamağı oluştururken yenilenmiş taksonomi de analiz basamağı yerine çözümleme (analiz), sentez basamağı yerine yaratma basamağı kavramı kullanılmış ve yaratma basamağı değerlendirme basamağının da üst basamağına çıkarılmıştır. Yenilenmiş taksonomide değerlendirme basamağı kavram olarak aynı kalmış ancak yenilenmiş taksonomi de değerlendirme basamağı yaratma basamağının bir alt basamağına eklenmiştir. Şekil 1 de orijinal (1956) ve yenilenmiş (2001) taksonomi karşılaştırmalı olarak verilmiştir.
148 Zafer Çakmak & Turan Kaçar & Birol Bulut Orijinal Taksonomi Yenilenmiş Taksonomi Şekil 1. Orijinal ve Taksonomisinin Karşılaştırılması Orijinal taksonomide sadece bilişsel süreç boyutları yer almakta iken yenilenmiş Bloom taksonomisine (Anderson ve diğerleri, 2010) Tablo 1 de görüldüğü gibi bilgi süreç boyutu da eklenmiştir. Bilgi Boyutu İşlemsel Üstbilişsel Tablo 1. Taksonomisinin Boyutları Bilişsel Süreç Boyutu 2. 3. 4. 1. Hatırlama 5. Değerlendirme 6. Yaratma Orjinal taksonomide yapılan değişiklikler genel olarak şöyle özetlenebilir: Bilişsel süreç basamakları eylem biçimine dönüştürülmüştür. Kavrama basamağı anlama ve sentez basamağı yaratma basamağı olarak yeniden adlandırılmıştır. Sentez/Yaratma ve değerlendirme basamaklarının sırası değiştirilmiştir. Sentez/yaratma basamağı değerlendirme basamağının üst basamağına çıkarılmıştır. Bilişsel süreç basamakları (hatırlama, anlama, uygulama, çözümleme, değerlendirme ve yaratma) birikerek çoğalan (kümülatif) bir hiyerarşi olmaktan çıkarılmıştır (Bümen, 2006). Tutkun (2012) a göre yenilenmiş taksonomi, orijinal taksonomiyi iki boyutlu bir sınıflamaya dönüştürmüş ve katı aşamalılığı esnetmiştir, üst biliş olgusunu açıklık kazandırmış, uygulanabilir kılmıştır ayrıca orijinal taksonomiye yönelik eleştirileri dikkate alarak eksiklikleri gidermeye çalışmış özellikle değerlendirme basamağını daha net hale getirmiştir. Bümen (2006) e göre ülkemizde 2004 yılında değiştirilen ilköğretim 1-5. sınıf öğretim programları incelendiğinde, adı altında ifade edilen hedeflerin bir kısmının öğrenme-öğretme etkinliklerini ifade ettiği görülmektedir: hedeflerin doğru belirlenmesi, belirlendiği şekilde öğrencilere kazandırılması, ölçmelere yol göstermesi ve değerlendirmede ölçütler takımı olarak kullanılması tutarlı bir öğretim programı için bir zorunluluktur. Bu açıdan 2017 SBÖPK nin yenilenmiş Bloom taksonomisine göre analizi önem arz etmektedir.
Beşinci Sınıf Sosyal Bilgiler Öğretim Programı Kazanımlarının na Göre Analizi 149 Hedeflerin belirlenmesinde kolaylaştırıcı ve yol gösterici olması bakımından 1950-60 lı yıllarda ortaya çıkarılan taksonomiler bütün dünyada ilgi görmüş ve çeşitli eleştirilere rağmen vazgeçilemez bir araç haline gelmiştir. Özellikle Bloom ve arkadaşları tarafından hazırlanan Bilişsel Alan Taksonomisi (1956), 48 yıl önce yayımlandığından bu yana dünyada 22 dile çevrilmiştir (Bümen, 2006). Hedeflerin sınıflandırılması, öğrenme çıktılarını ölçmede etkinliği artırmak amacıyla Bloom ve arkadaşları tarafından 1950 li yıllarda yaptıkları çalışmalarda hedef yazımı başlatmışlardır. Günümüzde hedeflerin sınıflandırılması farklı taksonomilerin oluşturulmasıyla çok boyutluluk kazanmıştır (Arı, 2013). Senemoğlu (1997, s. 403-422 den aktaran Bümen, 2006), hedefleri belirleme konusundaki çeşitli yaklaşımları, taksonomileri ustaca açıklamıştır. Bu yaklaşımlar çeşitlilik arz etse de uygulamaya bakıldığında, eğitim sistemimizde Bloom Taksonomisi ne dayanılarak hedef ve davranışlara yer verildiği söylenebilir. Revize taksonomi, program geliştirme alanına, yeniçağın anlayışına uygun bir güncellik kazandırmıştır denilebilir. Bu çerçevede, revize taksonomi ile Bloom un orijinal Bilişsel alan taksonomisinin, geçmişte olduğu gibi günümüzde de güncelliğini koruyacağı ve tüm dünyada kullanırlığının yaygın olarak süreceği öngörülebilir. Öz olarak, revize taksonominin, 21. yüzyılın yeni bilgi birikimi ve anlayışına uygun olarak program geliştirme alanı ve öğrenme-öğretme süreçlerine güncellik kazandırdığı söylenebilir (Tutkun, Demirtaş, Arslan ve Gür Erdoğan, 2015). Bu araştırmanın problemi şöyle özetlenebilir: 2017-2018 eğitim-öğretim yılında ülkemizde beşinci sınıf Sosyal Bilgiler Öğretim Programı (SBÖP) nda belirlenen ların yenilenmiş Bloom taksonomi boyutlarına göre hangi düzeyde olduğunu tespit etmektir. Bu çalışmanın amacı ülkemizde 2017-2018 eğitim-öğretim yılında uygulamaya başlayan yeni beşinci sınıf Sosyal Bilgiler Öğretim Programı Kazanımları (SBÖPK) nı yenilenmiş Bloom taksonomi boyutlarına göre değerlendirmektir. Bu çalışmanın alt amaçları da aşağıdaki gibidir. Beşinci sınıf SBÖPK nin yenilenmiş Bloom taksonomi boyutları nelerdir? Beşinci sınıf SBÖPK de yenilenmiş Bloom taksonomi boyutlarına göre bulunan eksiklikler nelerdir? 2. YÖNTEM Bu bölümde araştırmanın modeli, veri toplama aracı, araştırma verilerinin toplanması ve analizi ile ilgili bilgiler yer almaktadır. 2.1. Araştırmanın Modeli, Veri Toplama Aracı Bu çalışma, nitel bir araştırma olarak yürütülmüş olup tarama modelinde bir çalışmadır. Bu çalışmada veri toplamada nitel araştırmalar için uygun doküman analizi tekniğinden yararlanılmıştır. Araştırmada yenilenmiş Bloom taksonomi boyutları ile ilgili yapılmış çalışmalar ve 2017-2018 eğitimöğretim yılında beşinci sınıflarda uygulanan 2017 SBÖPK analiz edilmiştir. 2.2. Verilerin Toplanması ve Analizi Araştırmacılar, öncelikle 5. sınıf SBÖPK yi yenilenmiş Bloom taksonomi boyutlarına göre sınıflandırmışlardır. Daha sonra, araştırmacıların sınıflandırdıkları bu ların incelenmesi için iki sosyal bilgiler eğitimi ve iki öğretim programı alan uzmanının görüşlerine başvurulmuştur. Alan uzmanlarından elde edilen görüş ve öneriler doğrultusunda SBÖPK nin yenilenmiş Bloom taksonomi boyutlarına ilişkin gerekli sınıflandırmalar ve düzenlemeler yapılmıştır. 3. BULGULAR Bu bölümde araştırmanın amaçları doğrultusunda öğrenme alanları bazında 2017 SBÖPK nin yenilenmiş Bloom taksonomisine göre belirlenen boyutları tablolar halinde verilmiştir.
150 Zafer Çakmak & Turan Kaçar & Birol Bulut 3.1. Birey ve Toplum Öğrenme Alanı Kazanımlarına İlişkin Bulgular Birey ve toplum öğrenme alanı larına ilişkin bulgular Tablo 2 de verilmiştir. Tablo 2. Birey ve Toplum Öğrenme Alanı Kazanımlarının Birey ve Toplum Öğrenme Alanı Kazanımları 1. Sosyal Bilgiler dersinin, Türkiye Cumhuriyeti nin etkin bir vatandaşı olarak kendi gelişimine katkısını fark eder. 2. Yakın çevresinde yaşanan bir örnekten yola çıkarak bir olayın çok boyutluluğunu açıklar. 3. Sahip olduğu haklarının farkında olan bir birey olarak katıldığı gruplarda aldığı rollerin gerektirdiği görev ve sorumluluklara uygun davranır. 4. Çocuk olarak haklarından yararlanmaya ve bu hakların ihlal edildiği durumlara örnekler verir. Hatırlama Tablo 2 ye göre tüm lar olgusal bilgi boyutunda yer almaktadır. Kazanımların bilişsel süreç boyutunda ise iki anlama, birer da hatırlama ve uygulama basamağında yer almaktadır. 3.2. Kültür ve Miras Öğrenme Alanı Kazanımlarına İlişkin Bulgular Kültür ve miras öğrenme alanı larına ilişkin bulgular Tablo 3 te verilmiştir. Tablo 3. Kültür ve Miras Öğrenme Alanı Kazanımlarının Kültür ve Miras Öğrenme Alanı Kazanımları 1. Somut kalıntılarından yola çıkarak Anadolu ve Mezopotamya uygarlıklarının insanlık tarihine önemli katkılarını fark eder. 2. Çevresindeki doğal varlıklar ile tarihî mekânları, nesneleri ve eserleri tanıtır. 3. Ülkemizin çeşitli yerlerinin kültürel özellikleri ile yaşadığı çevrenin kültürel özelliklerini karşılaştırarak bunlar arasındaki benzer ve farklı unsurları belirler. 4. Kültürel ögelerin, insanların bir arada yaşamasındaki rolünü analiz eder. 5. Günlük yaşamdaki kültürel unsurların tarihî gelişimini değerlendirir. Hatırlama Hatırlama Değerlendirme Tablo 3 e göre dört olgusal bilgi boyutunda yer alırken bir ise kavramsal bilgi boyutunda yer almaktadır. Kazanımların bilişsel süreç boyutunda ise iki hatırlama, birer da anlama, çözümleme ve değerlendirme basamağında yer almaktadır.
Beşinci Sınıf Sosyal Bilgiler Öğretim Programı Kazanımlarının na Göre Analizi 151 3.3. İnsanlar, Yerler ve Çevreler Öğrenme Alanı Kazanımlarına İlişkin Bulgular İnsanlar, Yerler ve Çevreler öğrenme alanı larına ilişkin bulgular Tablo 4 te verilmiştir. Tablo 4. İnsanlar, Yerler ve Çevreler Öğrenme Alanı Kazanımlarının Taksonomi Boyutları İnsanlar, Yerler ve Çevreler Öğrenme Alanı Kazanımları 1. Haritalar üzerinde yaşadığı yer ve çevresinin yeryüzü şekillerini genel olarak açıklar. 2. Yaşadığı çevrede görülen iklimin, insan faaliyetlerine etkisini, günlük yaşantısından örnekler vererek açıklar. 3. Yaşadığı yer ve çevresindeki doğal özellikler ile beşerî özelliklerin nüfus ve yerleşme üzerindeki etkilerine örnekler verir. 4. Yaşadığı çevredeki afetlerin ve çevre sorunlarının oluşum nedenlerini sorgular. 5. Doğal afetlerin toplum hayatı üzerine etkilerini örneklerle açıklar. Tablo 4 e göre ların tamamı (5 ) olgusal bilgi boyutunda yer almaktadır. Kazanımların bilişsel süreç boyutunda ise dört anlama bir ise çözümleme basamağında yer almaktadır. 3.4. Bilim, Teknoloji ve Toplum Öğrenme Alanı Kazanımlarına İlişkin Bulgular Bilim, teknoloji ve toplum öğrenme alanı larına ilişkin bulgular Tablo 5 te verilmiştir. Tablo 5. Bilim, Teknoloji ve Toplum Öğrenme Alanı Kazanımlarının Taksonomi Boyutları Bilim, Teknoloji ve Toplum Öğrenme Alanı Kazanımları 1. Teknoloji kullanımının sosyalleşme ve toplumsal ilişkiler üzerindeki etkisini tartışır. 2. Sanal ortamda ulaştığı bilgilerin doğruluk ve güvenilirliğini sorgular. 3. Sanal ortamı kullanırken güvenlik kurallarına uyar. 4. Buluş yapanların ve bilim insanlarının ortak özelliklerini belirler. 5. Yaptığı çalışmalarda bilimsel etiğe uygun davranır. Değerlendirme Tablo 5 e göre üç olgusal bilgi boyutunda yer alırken iki ise kavramsal bilgi boyutunda yer almaktadır. Kazanımların bilişsel süreç boyutunda ise iki kaza-
152 Zafer Çakmak & Turan Kaçar & Birol Bulut nım uygulama, birer da anlama, çözümleme ve değerlendirme basamağında yer almaktadır. 3.5. Üretim, Dağıtım ve Tüketim Öğrenme Alanı Kazanımlarına İlişkin Bulgular Üretim, dağıtım ve tüketim öğrenme alanı larına ilişkin bulgular Tablo 6 da verilmiştir. Tablo 6. Üretim, Dağıtım ve Tüketim Öğrenme Alanı Kazanımlarının Taksonomi Boyutları Üretim, Dağıtım ve Tüketim Öğrenme Alanı Kazanımları 1. Yaşadığı yerin ve çevresinin ekonomik faaliyetlerini analiz eder. 2. Yaşadığı yer ve çevresindeki ekonomik faaliyetlere bağlı olarak gelişen meslekleri tanır. 3. Çevresindeki ekonomik faaliyetlerin, insanların sosyal hayatlarına etkisini analiz eder. 4. Temel ihtiyaçları karşılamaya yönelik ürünlerin üretim, dağıtım ve tüketim ağını analiz eder. 5. İş birliği yaparak üretim, dağıtım ve tüketime dayalı yeni fikirler geliştirir. 6. Bilinçli bir tüketici olarak haklarını kullanır. Hatırlama Yaratma Tablo 6 ya göre dört olgusal bilgi boyutunda yer alırken iki ise kavramsal bilgi boyutunda yer almaktadır. Kazanımların bilişsel süreç boyutunda ise üç çözümleme, birer da yaratma, uygulama ve hatırlama basamağında yer almaktadır. 3.6. Etkin Vatandaşlık Öğrenme Alanı Kazanımlarına İlişkin Bulgular Etkin vatandaşlık öğrenme alanı larına ilişkin bulgular Tablo 7 de verilmiştir. Tablo 7. Etkin Vatandaşlık Öğrenme Alanı Kazanımlarının Etkin Vatandaşlık Öğrenme Alanı Kazanımları 1. Bireysel ve toplumsal ihtiyaçlar ile bu ihtiyaçların karşılanması için hizmet veren kurumları ilişkilendirir. 2. Yaşadığı yerin yönetim birimlerinin temel görevlerini açıklar. 3. Temel hakları ve bu hakları kullanmanın önemini açıklar. 4. Millî egemenlik ve bağımsızlık sembollerimizden Bayrağımıza ve İstiklâl Marşına değer verir.
Beşinci Sınıf Sosyal Bilgiler Öğretim Programı Kazanımlarının na Göre Analizi 153 Tablo 7 ye göre üç olgusal bilgi boyutunda yer alırken bir ise kavramsal bilgi boyutunda yer almaktadır. Kazanımların bilişsel süreç boyutunda ise üç anlama bir ise uygulama basamağında yer almaktadır. 3.7. Küresel Bağlantılar Öğrenme Alanı Kazanımlarına İlişkin Bulgular Küresel Bağlantılar öğrenme alanı larına ilişkin bulgular Tablo 8 de verilmiştir. Tablo 8. Küresel Bağlantılar Öğrenme Alanı Kazanımlarının Taksonomi Boyutları Küresel Bağlantılar Öğrenme Alanı Kazanımları 1. Yaşadığı yer ve çevresinin ülkemiz ile diğer ülkeler arasındaki ekonomik ilişkilerdeki rolünü araştırır. 2. Ülkeler arasındaki ekonomik ilişkilerde iletişim ve ulaşım teknolojisinin etkisini tartışır. 3. Turizmin uluslararası ilişkilerdeki önemini açıklar. 4. Çeşitli ülkelerde bulunan ortak miras ögelerine örnekler verir. Değerlendirme Tablo 8 e göre iki olgusal bilgi boyutunda yer alırken iki da kavramsal bilgi boyutunda yer almaktadır. Kazanımların bilişsel süreç boyutunda ise iki anlama, birer da uygulama ve değerlendirme basamağında yer almaktadır. 3.8. Tüm Öğrenme Alanı Kazanımlarına İlişkin Bulgular Beşinci Sınıf Sosyal Bilgiler Dersi tüm öğrenme alanı larına ilişkin bulgular Tablo 9 da verilmiştir. Tablo 9. Beşinci Sınıf Sosyal Bilgiler Dersi Tüm Öğrenme Alanı Kazanımlarının Belirtke Tablosu Bilişsel Süreç Boyutu Bilgi Boyutu 5. Değerlendirme 2 1 1. Hatırlama 2 2 2. 11 2 3. 4 2 4. 6-6. Yaratma - 1 İşlemsel - - - - - - Üstbilişsel - - - - - - Toplam 4 13 6 6 3 1
154 Zafer Çakmak & Turan Kaçar & Birol Bulut Tablo 9 incelendiğinde 33 ın 25 i olgusal bilgi boyutunda yer alırken 8 ise kavramsal bilgi boyutunda yer almaktadır. İşlemsel ve üstbilişsel bilgi boyutunda ise yer almamaktadır. Kazanımların bilişsel süreç boyutunda ise 13 anlama, 6 uygulama, 6 çözümleme, 4 hatırlama ve 3 değerlendirme ve bir da yaratma basamağında yer almaktadır. 4. SONUÇ, TARTIŞMA VE ÖNERİLER Kazanımların çoğunlukla olgusal bilgi boyutunda yer alması beşinci sınıf öğrencilerinin yaş düzeyi açısından olumlu bir tutum olarak değerlendirilebilir ancak işlemsel ve üstbilişsel bilgi boyutunda hiçbir ın yer almaması bir eksiklik olarak değerlendirilebilir çünkü öğrencilerin işlemsel ve üstbilişsel bilgi düzeyleri de geliştirilmelidir. Özdemir, Altıok ve Baki (2013) yaptıkları çalışmada 2005 sosyal bilgiler 4., 5., 6. ve 7. sınıf öğretim programındaki ların bilişsel alanın yenilenmiş Bloom taksonomisinin bilgi birikimi boyutu bakımından çoğunlukla kavramsal ve olgusal bilgi (yaklaşık %85) kapsamına girdiği, çok az kısmının (%15) ise işlemsel bilgi ve üstbilişsel bilgi kategorisinde olduğu tespit etmişlerdir. Gezer, Şahin, Öner Sünkür ve Meral (2014) yaptıkları çalışmada 8. sınıf Türkiye Cumhuriyeti İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük Dersi Öğretim Programı nda yenilenmiş Bloom taksonomisinin işlemsel bilgi ve üstbilişsel bilgi boyutlarına yönelik herhangi bir ın bulunmadığını tespit etmişlerdir. Benzer şekilde Demir (2015) yenilenmiş Bloom taksonomisine yönelik yaptığı çalışmada 6. ve 7. sınıf sosyal bilgiler dersi larında işlemsel ve üstbilişsel bilgiye yer verilmediğini belirtmiştir. Yaratma basamağında fazla ın (1 ) olmaması da olumsuz bir durum olarak değerlendirilebilir çünkü 5. Sınıf düzeyinde öğrenim gören öğrencilerin yaratma basamağında bilgi ve beceriye sahip oldukları söylenebilir. 33 dan 23 ü yani yaklaşık olarak ların %70 inin alt düzey düşünme becerilerine sahip olması olumsuz bir durum olarak değerlendirilebilir zira 5. sınıf öğrencilerinin daha üst düzey düşünme becerilerine sahip olabileceğine ilişkin literatürde çalışmalar bulunmaktadır. Gazel ve Erol (2012) yaptıkları çalışmada taksonomik olarak 7. sınıf sosyal bilgiler ders programındaki 39 dan 12 sinin bilişsel alanın kavrama düzeyinde olduğu görülmüştür Tüzel, Yılmaz ve Bal (2013) yaptıkları çalışmada Türkçe öğretmen adaylarının bilgilendirici ve öyküleyici metin türlerinin işlenişine yönelik hazırladıkları soruların büyük çoğunluğunun hatırlama ve anlama basamaklarına yönelik olduğu ve öğretmen adaylarının bilgilendirici metin türlerinin işlenişine yönelik hazırladıkları sorularda alt düzey becerilerden, üst düzey becerilere doğru çıkıldıkça bir azalma olduğunu tespit etmişlerdir. Benzer şekilde Eroğlu ve Sara Kuzu (2014) yaptıkları çalışmada 6., 7. ve 8. sınıf Türkçe dersi öğrenci çalışma kitaplarında yer alan dil bilgisi sorularının ve öğretmen kılavuz kitabında yer alan dilbilgisi larının yenilenmiş Bloom taksonomisinin bilişsel alan basamaklarına göre dağılımının belirlenmesi amacıyla yaptıkları çalışmada üst düzey basamaklardan üçünde, yani "analiz etmek, "değerlendirmek" ve "sentez yapmak/yaratmak" düzeyinde soru ve olmadığını, alttaki basamaklara ait sorular içinde ise üst düzeye yakın olan uygulama basamağı sorularının azlığını ortaya koymuşlardır. Mayer (2002, s. 232), yenilenmiş taksonomide sadece iki basamağın hatırlama ile ilgilendiğini, diğer 17 basamağın ise öğrenilenlerin transferini gerektirdiğini belirterek, öğretimde ancak uygulama, çözümleme, değerlendirme ve yaratma süreçlerine odaklaşarak anlamlı öğrenmenin gerçekleşe bileceğini vurgulamaktadır. Çalışmanın bulguları ve elde edilen sonuçlar doğrultusunda aşağıdaki önerilere yer verilmiştir: 1. Üst düzey düşünme becerilerine sahip lara daha fazla yer verilmelidir.
Beşinci Sınıf Sosyal Bilgiler Öğretim Programı Kazanımlarının na Göre Analizi 155 2. İşlemsel ve üstbilişsel bilgi boyutunda yer alan lara yer verilmelidir. 3. Yaratma basamağında lara daha fazla yer verilmelidir. KAYNAKÇA Amer, A. (2006). Reflections on Bloom s Revised Taxonomy. Electronic Journal of Research in Education Psychology, C/S. 8 (4): 214-230. Anderson, L. W., Krathwohl, D. R., Airasian, P. W., Cruikshank, K. A., Mayer, R. E., Pintrich, P. R.,... Wittrock, M. C. (2010). Öğrenme Öğretim ve Değerlendirme ile İlgili Bir Sınıflama: Bloom'un Eğitimin Hedefleri İle İlgili Sınıflamasının Güncelleştirilmiş Biçimi. (Çev. D. A. Özçelik, 2. baskı). Ankara: Pegem Akademi. Arı, A. (2013). Bilişsel Alan Sınıflamasında, Solo, Fink, Dettmer Taksonomileri ve Uluslararası Alanda Tanınma Durumları. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C/S. 6 (2): 259-290. Bümen, N. T. (2006). Program Geliştirmede Bir Dönüm Noktası: Yenilenmiş Bloom Taksonomisi. Eğilim ve Bilim Dergisi, C/S. 31 (142): 3-14. Demir, P. (2015). Taksonomisine Göre 2005 Yılı Sosyal Bilgiler Öğretim Programında Yer Alan Kazanımlar ve Seviye Belirleme Sınav Soruları, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Samsun. Eroğlu, D. ve Sara Kuzu, T. (2014). Türkçe Ders Kitaplarındaki Dilbilgisi Kazanımlarının ve Sorularının Yenilenmiş Bloom Taksonomisine Göre Değerlendirilmesi. Başkent University Journal of Education, C/S. 1 (1): 72-80. Gazel, A. A. ve Erol, H. (2012). İlköğretim 7. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Programındaki Kazanımların Taksonomik Açıdan Değerlendirilmesi. Kuramsal Eğitimbilim Dergisi, C/S. 5 (2): 202-222. Gezer, M., Şahin, İ. F., Öner Sünkür, M. ve Meral, E. (2014). 8. Sınıf Türkiye Cumhuriyeti İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük Dersi Öğretim Programı Kazanımlarının Revize Edilmiş Bloom Taksonomisine Göre Değerlendirilmesi. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, C/S. 3 (1): 433-455. Mayer, R. E. (2002). Rote Versus Meaningful Learning. Theory into Practice, C/S. 41 (4): 226-232. Özdemir, M. S., Altıok, S. ve Baki, N. (2015). Bloom un Yenilenmiş Taksonomisine Göre Sosyal Bilgiler Öğretim Programı Kazanımlarının İncelenmesi. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, C/S. 4 (3): 363-375. Sönmez, V. (2007). Program Geliştirmede Öğretmen El Kitabı. Ankara: Anı Yayıncılık Türk Dil Kurumu, (2018). Güncel Türkçe Sözlüğü. Erişim Tarihi: 10.07.2018, http://www.tdk.gov.tr/index.php?opti on=com_gts&arama=gts&guid=tdk. GT 5b49 be61269d6.84417505 Tutkun, Ö. F. (2012). Bloom un Yenilenmiş Taksonomisi Üzerine Genel Bir Bakış. Sakarya University Journal of Education, C/S. 1 (3): 14-22. Tutkun, Ö. F., Demirtaş, Z., Arslan, S. ve Gür Erdoğan, D. (2015). Revize Bloom Taksonomisinin Genel Yapısı: Gerekçeler ve Değişiklikler. The Journal of Academic Social Science Studies, C/S. 3 (32): 57-62. Tüzel, S., Yılmaz, E. ve Bal, M. (2013). Türkçe Öğretmen Adaylarının Metin İşleme Sürecine Yönelik Hazırladıkları Soruların Revize Edilmiş Bloom Taksonomisi Doğrultusunda İncelenme-
156 Zafer Çakmak & Turan Kaçar & Birol Bulut si. The Journal of Academic Social Science Studies, C/S. 6 (8): 1085-1100. Citation Information/Kaynakça Bilgisi Çakmak, Z.; Kaçar, T. ve Bulut, B. (2018). Beşinci Sınıf Sosyal Bilgiler Öğretim Programı Kazanımlarının na Göre Analizi, Jass Studies-The Journal of Academic Social Science Studies, Doi number:http://dx.doi.org/10.9761/jasss7787, Number: 72 Autumn III 2018, p. 145-156.