1707 İLETİŞİM ORTAMLARININ EĞİTİMDE KULLANILABİLİRLİĞİ: ÖRNEĞİ Gaye Topa Çiftçi, Uzaktan Eğitim Anabilim Dalı, Anadolu Üniversitesi, gayetopa@gmail.com Doç. Dr. T. Volkan Yüzer, Uzaktan Eğitim Anabilim Dalı, Anadolu Üniversitesi, vyuzer@anadolu.edu.tr Özet Bilgi çağı olarak adlandırılan 21.yüzyılda, iletiģim ve bilgi teknolojilerinin geliģmesi ile bilgi paylaģımı hız kazanmıģ ve evrenselleģmiģtir. Hızla geliģen ve değiģen bilgiye ulaģmak, onu kullanmak, değerlendirip yeni bilgi üretmek önemli bir hale gelmiģtir. Ġstenilen zamanda ve mekânda bilgiye ulaģımı sağlayan mobil araçların ve internet kullanımının yaygınlaģması da bireylere kolaylık sağlamaktadır. Bu Ģekilde, iletiģim ortamları ile Formal, Informal ve Non-Formal öğrenmenin gerçekleģmesi hızlanmıģtır. Bu sebeple, bu konu üzerine yapılan araģtırmalar önem kazanmakta ve artmaktadır. Bu bağlamda, güncel yaģamın iletiģim ve bilgi paylaģımını hızlandıran ve en çok kullanılan iletiģim ortamlarından televizyon, internet ve telefonu bir araya getiren, bireysel farklılıklara cevap verebilen nin araģtırılması gerekli görülmüģtür. AraĢtırma nitel tabanlı bir durum çalıģması olarak desenlenmiģtir. ĠletiĢim Ortamları Zenginliği ve Sosyal Yapısalcı Öğrenme Kuramları bağlamında araģtırılmıģtır. Veriler alan yazın araģtırması ve görüģme tekniği ile toplanmıģtır. Verilerin analizinde, nitel verilerin betimsel analizinden ve tümevarım analizinden yararlanılmıģtır; elde edilen bulgular yorumlanmıģ, öneriler sunulmuģtur. Anahtar Kelimeler: ĠletiĢim Ortamları, Formal Learning, Informal Learning, Non-Formal Learning, Abstract USUBALITY OF COMMUNICATION ENVIRONMENT IN EDUCATION: THE EXAMPLE OF In the 21.th century which is named information age, the knowledge sharing was accelerated and catholicized by the development of the communication and knowledge technology. In these days the most important thing is reaching and using the knowledge; and producing new knowledge by evaluating it. The mobile technologies make to reach the knowledge easy. In this context, the formal, informal and non-formal learning with communication environment has accelerated. And the researches on these subjects gain importance and increase. For these contexts; it was aimed to create a forecast about the usability of which combining television, phone and internet in distance education. It was structured as a qualitative case study. It was reached in the context of Media Richness and Social Constructivism Learning theories. The datas were collected with literature research and interview. In the analysis the data, the researcher benefited from the methods of descriptive and inductive analysis of qualitative data. The findings were interpreted and some offers were presented. Key Words: Communication Environment, Formal Learning, Informal Learning, Non-Formal Learning. GİRİŞ Bilgi çağı olarak adlandırılan 21.yüzyılda, iletiģim ve bilgi teknolojilerinin geliģmesi ile bilgi paylaģımı hız kazanmıģ ve evrenselleģmiģtir. Hızla geliģen ve değiģen bilgiye ulaģmak, onu kullanmak, değerlendirip
1708 yeni bilgi üretmek önemli bir hale gelmiģtir. Ġstenilen zamanda ve mekânda bilgiye ulaģımı sağlayan mobil araçların ve internet kullanımının yaygınlaģması da bireylere kolaylık sağlamaktadır (Shepherd, 2006). Bu dönüģümün baģka bir nedeni de teknolojilerde ortaya çıkan yenilikler sayesinde oluģturulabilen çeģitli iletiģim ortamlarının (eposta, anlık iletiģim ortamları, görüntülü görüģme olanakları) bireysel farklılıkları da göz önüne alarak kaynakların kullanımında kolaylık sağlamasıdır. Bu teknolojik geliģmeler iletiģim ortamları ile Formal, Informal ve Non-Formal öğrenmenin gerçekleģmesini hızlandırmıģtır. Formal öğrenme (sistemli veya bilinçli öğrenme), bireylerin sistematik bir Ģekilde ve kuramlarla destelenmiģ bilgiye ulaģmasını sağlayan yüz yüze veya uzaktan eğitim için kullanılır. Bunun yanında bireyler günlük yaģamlarında bilgi alma amacı ile internet, televizyon, telefon gibi iletiģim ortamlarını kullanır ve aldıkları bilgileri farklı kanallardan araģtırarak ya da (eğer bilginin kaynağına güveniyorsa) araģtırmadan kullanmaktadırlar. Bu tarz öğrenmeye de Non-Formal (yarı-bilinçli veya sistemsiz öğrenme) denmektedir. Bunların dıģında bireyler günlük yaģamlarında farklı amaçlar için iletiģim ortamlarını kullanırken aldıkları verileri ilgi çekici veya önemli buldukları zaman, seçici algıları harekete geçmekte ve bu veriler edinilmiģ bilgi haline dönüģmektedir. Bu tarz öğrenmeye ise Informal öğrenme (bilinç dıģı öğrenme) denmektedir. Özellikle tek yönlü iletiģim araçlarından, çift yönlü etkileģimli iletiģim araçlarına geçilmesi karģılıklı bilgi paylaģımını eskiye oranla daha hızlı bir hale getirmiģ iletiģim ortamları ile öğrenme ön plana çıkmıģtır. Bu sebeple, bu konu üzerine yapılan araģtırmalar önem kazanmakta ve artmaktadır. Bu bağlamda, güncel yaģamın iletiģim ve bilgi paylaģımını hızlandıran ve en çok kullanılan iletiģim ortamlarından televizyon, internet ve telefonu bir araya getiren, bireysel farklılıklara cevap verebilen nin araģtırılması gerekli görülmüģtür. 21.y.y. ın ilk yıllarından itibaren sürekli etkileģime fırsat veren iletiģim teknolojileri geliģmiģ hayatın önemli bir unsuru olarak bireylerin yaģamlarında yer almaktadır. Bu bağlamda, bireylere etkileģim gücü yüksek ortamlarda ve kesintisiz bir Ģekilde etkin ve kullanılabilir bilgi verilmesinin önemi ortaya çıkmaktadır. 2000 li yılların baģlarında tartıģılan Internet Protocol Television () fikrinin hayata geçirilmesi olanaksız olarak görülmekteydi (Yang, 2006). Oysa son yapılan araģtırmalara göre nin 2011 yılında abone sayısının 50 milyona ulaģması beklenmektedir (Aytekin, ġahin, Düvenci, 2009). nin bu denli dikkat çekmiģ olmasını Aarreniemi (2004), bireylerin etkileģim içinde sürdürdükleri yaģamlarında hızlı, kaliteli ve amaca uygun araç arayıģına yanıt vermesine bağlamıģtır., Ģifreli, Ģifresiz TV kanallarının ve depolanan video içeriklerinin, Internet Protocol (IP) paketlerine dönüģtürülerek geniģ bant Internet eriģim teknolojileri üzerinden son kullanıcıya yayınlanmasıdır (Taplin, 2004). Ayrıca nin bir özelliği olan triple play olarak adlandırılan uygulaması ile ses, görüntü ve yazılı veri hizmetleri aynı anda verilebilmektedir. Bu bağlamda, Ģu Ģekilde de tanımlanabilir: gelen her türlü veri, farklı sıkıģtırma yöntemlerinin (MPEG-3, MPEG-4 gibi) uygulanması ile IP paketlerine dönüģtürülür, geniģ bantlı eriģim sayesinde de kiģiselleģtirilebilir geniģ bir içerik oluģturularak hızlı, kaliteli bir Ģekilde son kullanıcıya ulaģtırılır. Bu tanımlar doğrultusunda, McQuail ve Windahl in (1997) bir gün tüm teknolojiler yakınlaģacaktır öngörüsünün gerçekleģmeye baģladığı gözlenmektedir., 21. yüzyılda yaygın olarak kullanılan sosyal iletiģim teknolojilerinden telefon, Internet ve televizyonu bir araya getirmektedir (TaĢkın, 2007). Ayrıca, platformu bünyesinde barındırdığı hizmetler ile telefon, Internet ve televizyon teknolojilerinin farklı Ģekillerde birleģtirilerek eģzamanlı kullanılmasına olanak sağlamaktadır. Bu nedenle nin günlük yaģamın ayrılmaz bir unsuru Ģeklinde görülebilecek olmasının yanı sıra geliģmiģ yaģamda bir gereklilik haline gelen yaģam boyu eğitim için de dikkatle incelenmesi gerektiği fikri yaygınlaģmaya baģlamıģtır. Bu bağlamda, Martinsson un (2006), farklı ortamları bir araya getiren, katılımcıya sosyal toplum içinde öğrenme ve gerçek yaģam (real life) öğrenme deneyimleri kazandırma açısından incelenmelidir, görüģü örnek verilebilir. Kısacası, platformu bireye görüntülü görüģme, anlık mesajlaģma, televizyondan Internet ortamları ile eģzamanlı (çok yönlü) etkileģim ve anında geri bildirim olanağı tanıyarak iģbirlikçi ve sosyal ağ kurulabilecek bir yapı sunmaktadır. Ayrıca, Catch up TV, Video on Demand (isteğe bağlı görüntü), Music on Demand (isteğe bağlı ses), özellikleri sayesinde bağımsız bir ortam ve bu ortamları kullanarak bilgiye
1709 kolay ulaģımı sağlamaktadır. Personal Video Recorder (PVR - kiģisel video kayıt) ve kiģiselleģtirme özellikleri ile izleyiciye kendi yayınını oluģturma olanağı vererek izleyicinin bireysel bir platforma sahip olmasına olanak tanımaktadır. bu özellikleri sayesinde iģlevselleģtirilebilen veri ve enformasyonları alternatif kablo teknolojileri ve sıkıģtırma tekniklerini kullanarak, set top box (set üstü aparat) denen bir yardımcı birim sayesinde hızlı, kaliteli bir Ģekilde kullanıcıya ulaģtırır. KURAMSAL TEMELLER 21. yüzyıl teknolojisi olarak adlandırılan, eğitim amaçlı kullanılırken, bireylerin ekonomik ve sosyal-kültürel özellikleri, bireysel öğrenme farklılıkları, öğrenme gereksinimleri ve öğrenme deneyimleri göz önüne alınmalıdır. Kullanılacak teknoloji ile öğrenmeyi etkileyecek bu bileģenlerin uyumuna dikkat edilmelidir. Bu bağlamda, tabanlı eğitim amaçlı olarak etkili bir Ģekilde kullanılabilmesi için iletiģim ve öğrenme kuramlarına temellendirilmesi gerekir. ĠletiĢim Ortamları Zenginliği Kuramı (ĠOZK - Media Richness Theory) (Daft ve Lengel, 1986), iletiģim araçlarını, belirsizlikleri çözebilen, farklı sunum Ģekillerini uzlaģtırabilen ve anlamayı kolaylaģtırabilen değiģik olanaklara sahip araçlar olarak görmektedir (Shepherd, 2006). 21. yüzyılın bilimsel geliģmiģliği ve yaģamın hızına ayak uydurabilmek için bu farklı özellikleri bir araya getirebilen nin varlığı ĠOZK bağlamında önem kazanmaktadır. Yukarıda farklı özelliklerinden kısaca söz edilen, çeģitli kullanım Ģekilleri ile iletiģim gücünü istenildiğinde neredeyse yüz yüze iletiģime eģit düzeye getirebilmektedir. Bu özellik de ĠOZK nın Yüz yüze iletiģim, en zengin iletiģim ortamını sağlamaktadır (Daft ve Lengel, 1986) savını destekleyerek, nin söz konusu bu kuram çerçevesinde incelenmesine olanak vermektedir. Öğrenme açısından ele alındığında sosyal iletiģim araçlarından biri olan, Özkul ve Kesim in de belirttiği gibi (1999) yaygın bir öğrenme aracı olan televizyon özelliği sayesinde öğrenim içi (formal learning) ve öğrenim dıģı (informal learning) yayınları ile izleyenlere sosyalleģmiģ bir öğrenme ortamı sağlamaktadır. Benzer Ģekilde, Zhao, Wang, Liu, Wang, ve Li ye (2006) göre doğrudan iletim, sunum özellikleri ve karakteristik kontrollerinden dolayı sosyal iletiģim araçlarından biri olan televizyon, öğrenim içi ve dıģı eğitimde önemli bir rol oynamaktadır. nin yukarıda tartıģılan televizyon ve televizyona ek olan diğer özellikleri de iģe koģularak kullanıldığında öğrenme için etkin bir ortam oluģturulabileceği düģünülmektedir. aynı anda kullanılabilen farklı ortamları sayesinde iletiģim kuramlarından ĠOZK nın öngördüğü uygun teknolojinin, uygun ortamda kullanılmasına fırsat tanımaktadır. Öğrenme açısından ele alındığında, örgün eğitimde de kullanılan kuramlardan biri olan sosyal yapısalcı öğrenme kuramı (SYÖK - Social Constructivism Learning Theory ) (Gültekin, YaĢar, 1998) temel alınarak incelendiğinde sosyal-kültürün paylaģılabileceği bir ortamda, etkileģim, iģbirliği ve kiģiselleģtirme özellikleri (TaĢkın, 2007) ile nin yaratıcılığa izin vererek öğrenmenin gerçekleģmesine olanak sağlayacağı düģünülmektedir. Tüm bu olanakları sunan ve kuramların da uyum sağlayabileceği platformunda öğrenim dıģı eğitimin de yer alacağı karģı çıkılamayacak bir gerçektir. Ayrıca nin özellikleri, ĠOZK nın açıklık, bütünlük, içeriğin doğruluğu, bağlam, farklılık, esneklik ve geçerlilik Ģeklinde sınıflandırılan eğitim bağlamındaki temelleri ile SYÖK nın, bireysellik, yaratıcılık, sosyal kültür, birliktelik ile katılım ve gerçeklik ilkeleri ile araģtırılmaya uygundur. YÖNTEM AraĢtırma nitel tabanlı bir durum çalıģması olarak desenlenmiģtir. ĠletiĢim Ortamları Zenginliği ve Sosyal Yapısalcı Öğrenme Kuramları bağlamında araģtırılmıģtır. Veriler alan yazın araģtırması ve görüģme tekniği ile toplanmıģtır. Verilerin analizinde, nitel verilerin betimsel analizinden ve tümevarım analizinden yararlanılmıģtır. Alanyazın araģtırması dünya ölçeğinde yapılmıģ ve iletiģim ortamların eğitimde kullanılabilirliğine iliģkin örnekler sunularak, bu çalıģmaların sonuçlarından önemli görülen bulgular sentezlenmiģtir. GörüĢmelerde eriģebilirlik kolaylığından dolayı Türkiye ölçeğinde yapılmıģtır. Katılımcılar Türkiye de Uzaktan Eğitim konusunda çalıģmaları olan bir üniversiteden seçilmiģtir. ĠletiĢim ortamları ile eğitim konusunda farkındalığı olan kiģiler olmasına dikkat edilerek, uzaktan eğitim ve iletiģim konusunda uzman olmalarına dikkat edilmiģtir. Uzman görüģlerinin alınabilmesi için nitel görüģme soruları
1710 hazırlanmıģtır (Ek 1.). Soruların geçerlik güvenirlik çalıģması, Uzaktan Eğitim ve ĠletiĢim alanında uzman görüģleri alınarak gerçekleģtirilmiģtir. BULGULAR ĠOZK ve SYÖK bağlamında geliģtirilen sorulara gelen yanıtların analizinden aģağıda verilen bulgular toplanmıģtır. (1)bireylerin günlük yaģamlarında en çok televizyon, telefon ve interneti genelde formal veya informal bilgi paylaģımı için kullandıkları yönündedir. (2) özellikle televizyondan edinilen bilgilerin eģzamanlı dönüt alma seviyesinden ve güvenilir bilgi arayıģından dolayı telefon ve internet üzerinden araģtırıldığı; (3) ĠletiĢim ortamlarında kullanılan parçacık bilgilerinin bile yararlı olduğu düģünülerek iletiģim ortamları zaman geçirmek için bile kullanılsa bilgi ediminin gerçekleģtiği düģünülmektedir. (4) Bilgi edinimi konusunda farkındalık olduğu zaman iletiģim ortamlarından gelen verilerin bilgi olarak edinilmesinin daha etkili olabileceği ve bilgi ediniminin daha kolay olabileceği konusuna dikkat çekilmiģtir. Farkındalık olduğunda informal oalrka edinilen bilgiler araģtırılarak non-formal veya formal öğrenme Ģekline dönüģebilmektedir. (5) çok sayıda gerçek yaģam örnekleri yazınsal, sesli ve görüntülü olarak bulunabildiği için bilgi edinimi etkili olabilmekte ve profesyonel ortamlarda da günlük yaģamda da kullanılabilmektedir. (6) Telefon ve internetin bir arada kullanılabilmesi sayesinde bilgi paylaģımı ve edinim konusunda kolaylık sağlanmakta fakat informal öğrenmenin en çok gerçekleģtiği televizyonda mekan ve zaman esnekliğinin olmaması sorun olmaktadır. Her birinin birleģtiği bir platform etkin ve etkili olabilir. Ġnternet ve mobil bağlantılarla ulaģılan televizyon yayınının kalitesinin iyi olmaması Ģuan ki birleģtirilmiģ sistemlerin kullanıģsız olmasına sebep olmaktadır. GeliĢtirilen sorular ekte bilgilerinize sunulmuģtur. SONUÇLAR Bu çalıģma; nin eğitimde kullanılabilmesine iliģkin çalıģmaların yapılması ve oluģturulabilecek içerikler karģısında nelerin göz önünde bulundurulması gerektiğinin araģtırılması için ön bir çalıģma kapsamında yapılmıģtır. Eğitim alanında iletiģim ortamları ile kullanıcılara sunulacak içeriklerin, esnek öğrenme bileģenleri göz önünde bulundurularak tasarlanması gereklidir. Bu bağlamda, günlük hayatta bireyin algılarına iliģen her türlü veri bireylerde bilinçli veya bilinç dıģı olarak (formal, informal ve non formal) öğrenilmiģ bilgiye dönüģür. Veriler nin üçlü oynatıcı özelliği sayesinde bireylere hem görsel hem iģitsel hem de metinsel materyallerle ulaģtırılabilir. Bu bağlamda medya yoluyla kazanılmıģ bilgiler hakkında farkındalık yaratılmalıdır. Bu da formal, informal ve non formal öğrenmeyi kolaylaģtırır ve bilgi paylaģımı hızlandırılmıģ olur. Bunun gerçekleģtirilebilmesi için üçlü oynatıcı özelliğiyle kurulabilecek, kullanıcı dostu ara yüze sahip ve seçim yapılabilir destek birimleri kurulmalıdır. Aynı zamanda bu destek birimleri bilinçli veya bilinç dıģı Ģekilde edinilen bilginin nin farklı kanalları ile sınanması konusunda kullanıcıları motive etmesi sağlanabilir. Ayrıca yapılan çalıģmalar ıģığında iletiģim ortamlarının çıkıģından itibaren gazete ile uzaktan eğitim uygulamaları, radyo ile yapılan yabancı dil eğitimleri, eğitim televizyonları, e-öğrenme çalıģmaları, telefonla etkileģimli destek verilen eğitim programlarının baģarıları kanıtlanmıģtır. Tüm bu iletiģim ortamlarının bir araya geldiği bir platform olan nin Öğrenen Ġçerik Öğrenen Öğrenen Öğrenen Kurum Öğrenen Toplum arasındaki iletiģim ve etkileģimi en üst düzeye taģıyacağından dolayı eğitimde kullanılmasının yararlı olacağı düģünülmektedir. KAYNAKÇA Aarreniemi-Jokipelto, P. (2004). Interactive learning environment in digital tv: results and experiences. e-learning world conferance on e-learning in corporate, government, healthcare & higher education. Chicago 1602-1609. Aytekin, Ç., ġahin, E., ve Düvenci, A. (19.11.2009). kullanımına hız kazandıran faktörler. 9-14. Daft, R. L. & Lengel, R.H. (1986). Organizational ınformation requirements, media richness & structural design. Management Sci., 554 571.
1711 Gültekin, M., YaĢar, ġ. (1998). Yapısalcı kuram ve öğrenme - öğretme süreci. Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8(1-2), 68-75. Martinsson, E. (2006). the future of television? Report Computer Communication and Distributed Systems. Chalmers Unıversıty Of Technology. Gothenburg. 324. McQuail, D. ve Windahl, S. (1997). Communication Models fort he Study of Mass Communication, Pearson Education Limited. New York. IOS Press. 87 Özkul, A. E. ve Kesim, M. (13-15 Mayıs 1999). BiliĢim teknolojilerinin açıköğretimde kullanılması: olanaklar-sınırlılıklar. BTIE, BiliĢim teknolojileri ıģığında eğitim konferansı ve sergisi. Türkiye BiliĢim Derneği ve ODTÜ Öğrenci Kolu, Ankara. 94-97. Shepherd, M. (2006). Media richness theory and the distance education environment. The Journal of Computer Information Systems, 16 (3), 247-253 Taplin, J. (2004). The IP TV Revolution. Annenberg School for Communication University. California. 27-29. TaĢkın, C. (24 Kasım 2007). Mimarisi, Servisleri ve Dünyadaki Uygulamaları. Cebit Eurosia BiliĢim Teknolojileri. Ġstanbul. 9-11. Yang M. (Temmuz 2006). Rethinking lifelong learning through online distance learning in Chinese educational policies, practices and research. British Journal of Educational Technology, 39(9), 583 597. EK 1 ĠLETĠġĠM ORTAMLARININ EĞĠTĠMDE KULLANILABĠLĠRLĠĞĠ: ÖRNEĞĠ baģlıklı makale çalıģması için hazırlanmıģ olan açık uçlu görüģme soruları aģağıda bilgilerinize sunulmuģtur. Değerli cevaplarınızı vererek katkıda bulunmanızı rica ediyorum. Ġsimleriniz sadece bizim tarafımızdan bilinecek ve hiçbir Ģekilde açıklanmayacaktır. Saygılarımla Gaye TOPA ÇĠFTÇĠ SORULAR 1. Günlük yaģamınızda en çok hangi iletiģim ortamlarını kullanıyorsunuz? 2. Günlük yaģantınızda iletiģim ortamlarını kullanma amacınız genellikle ne oluyor? 3. Günlük yaģantınızda iletiģim ortamlarını bilgi edinme ve öğrenme amaçlı olarak ne kadar sıklıkla kullanıyorsunuz? 4. ĠletiĢim ortamları aracılığı ile bilgi edinimlerinizi formal, informal, non-formal öğrenme seçeneklerinden hangisinde sınıflandırabilirsiniz? 5. Sizi iletiģim ortamları ile öğrenmeye yönelten nedir? 6. ĠletiĢim ortamları ile alınan veriler, edinilen bilgiye dönüģüyor mu? 7. ĠletiĢim ortamları ile edindiğiniz bilgileri hangi ortamlarda kullanabiliyorsunuz? 8. ĠletiĢim ortamlarından alınan veriler sizi araģtırmaya yöneltiyor mu? 9. Edindiğiniz bilgileri araģtırmak için hangi iletiģim ortamlarını kullanıyorsunuz? 10. Kullandığınız iletiģim ortamlarına hangi özelliklerin ilave edilmesini ve/veya bir arada kullanılmasını isterdiniz? 11. Ġlave etmek istediğiniz yorumlarınız varsa lütfen yazınız.