Çocuklara Yönelik Eğitim Programları Doç. Dr. Orhan Derman Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Adolesan Ünitesi Çocuk İstismarını ve İhmalini Önleme Derneği
Eğitim ; bir süreçtir. Bilgilendirmek Doğru davranışı öğretmek Öğretilen bilginin kişi tarafından kabul edilmesi Bunun günlük hayatta uygulamaya geçilmesi Davranış ve tutum değişiklikleri göstermesi
Eğitim sırasında etkileyen faktörler Kişilik yapısı (Genetik olarak taşıdığımız özellik) Çevresel faktörler (Aile, arkadaş ve akraba ilişkileri) Gelenek ve görenekler Sosyakültürel yapı Ekonomik durum
İhmal İstismar Fiziksel Cinsel Duygusal
İstismar Arzudan daha çok ataerkil şiddetin bir edimidir. Susan Griffin ve Andrea Dworkin
Temel amaç; Mağdur oluşturmamaktır. İstismarcının kimliğinin ortaya konulması (ifşa edilmesi). İstismar ve ihmalin oluşmasına neden olacak imkanın yaratılmaması
İstismarcı için esas etken ; İktidarı elinde tutmasıdır. Ona karşı yaklaşım onun kontrol altında tutulmasıdır. Birçoğu hayatları boyunca rehabilite edilemezler. İstismarcı sarmalı vardır. İstismarcının zaman, yer, kişi seçiminin ve planlamanın mükemmel yapması. Onu durduracak iki faktör; kimliğinin ortaya konulması ve ondan daha etkin bir güçtür.
Hedef İnsanlar arasında güvensizlik oluşturmak değildir. Ama bazı durumlara karşı insanları duyarlı hale getirmektir. İstismarcılar çoğunlukla mağdurun karşısına çok iyi bir insan görüntüsü ile çıkarlar.
İletişim İki kişi arasında mesaj alış verişi olarak tanımlanır. Söz söylemeden de, hareketler ve mimiklerle (beden dili) iletişim kurulabilir. Çocukla konuşmak denildiğinde çoğu yetişkinin aklına söz dinletmek gelir.
Çocukla iletişim kurarken ; En az erişkinlerin görmesi gereken saygıyı ve değer verilmesini hak eden, ancak daha çabık kırılan ve duygularını daha zor ifade edebilen bireyler olduklarını akılda tutmalıyız.
Çocukla görüşme sırasında; Sizinle serbestçe konuşabilecek derecede, kendilerini rahat hissetmelerini sağlamak gerekir. Görüşmeye başlarken kesin kurallar koymak gerekmektedir. (Bu prensibler çocukların gelişmişlik düzeyleri ile bağlantılıdır). Görüşmeyi yapan mümkün olduğu kadar dinlemede kalmalıdır. (Ama bu etkin dinleme şeklinde olmalıdır). Yaşadıklarını kendi dili ile bir öykü gibi anlatmasına olanak yaratılmalıdır. Birincil öncelik çocuğun korunmasıdır.
Çocuk gelişimde; Kurallı yaşamı öğretmek Sorumluluk verebilme Dürtü kontrolu Riskli davranışlardan uzak kalma
Çocuğa yaklaşımda; Net yönergeler ile cevap verme Açık uçlu sorular sorma Empati gösterme Rol model olma Güvenir olma
Bazı çocuklara dikkat etmek lazımdır; Hiperaktif olanlara Şiddete yatkın olanlara Evde ve çevrelerinde şiddet uygulananlara Kontrolden uzak sahipsiz olanlara Rol model sıkıntısı çekenlere
Çocuklar erişkinlerden ne beklerler? Sevgi İlgi Erişkinlerin yapması gereken kendi ekonomik seviyelerinin üzerinde gençlere yaşam imkanı sunmamalardır.
Fiziksel ceza fiziksel istismarın bir formudur. Fiziksel ceza disiplin yöntemi olarak kullanılmalı mı? HAYIR Dış güdümlü otoriteye neden oluyor, iyi ve kötü davranışın içsel olarak öğrenilmesini sağlamıyor Çocukta öfke ve haksızlığa uğramışlık duygusu yaratıyor Bedelini ödedim duygusu yaratıyor Giderek tolerans geliştiriyor
Dayak kültürün bir parçası ise; Health Behavior in School Aged Children 2006 (HBSC) un çok uluslu çalışmasında; Kırkbir (41) ülke arasında Türkiye kavgaya karışma sıklığında 11 yaş grubunda ikinci, 13 yaş grubunda ise birincidir. Kırsal alanda yaşayan erkek ergenler arasında şiddet davranışları daha yaygındır.
Fiziksel ceza okul yıllarında ; Eğiticinin bir yöntemidir. Öğrencilerini korku yolu ile sindirme ve isteklerini kabul ettirme aracıdır. Maalesefte, toplum tarafından da tepkisiz olarak kabul edilen bir davranış biçimi olmuştur. Esasında özgüvenin yok edilmesi, bireyselleşmenin ortadan kaldırılması ve biat ettirme yönteminden başka bir şey de değildir.
Duygusal istismar ise ; Gün içinde çok yaşanan, bazı insanlar tarafından bir yaşam biçimidir. Çocuklar ve ergenler arasında yaklaşımlar bazen çok acımasız olabilir. Kendi kişiliklerini kabul ettirme bazen karşısındakini aşağılama yolu ile gerçekleşebilir. Bu tür uygulama ile karşılan mağdurun yapacağı en büyük cevap ise istismarcıyı yok saymaktır.
Niye cinsel istismar vakalarında kurban olarak çocuklar seçilir? İktidarsızlık gerçeğini saklayan yetişkinler İlk cinsel deneyimlerini yaşamak isteyen yaşça daha büyük abiler ve ablalar. Bunu bir fantezi biçimi (yenilenmek, gençleşmek) olarak tanımlayan sabkınlardır.
Tabii ki hayır! Cinsellik bir tabu olarak mı kalmalıdır? Ama günlük yaşamda, çok basit şekilde yaşanabilecek bir fiziksel rahatlama olayınında olmadığının kabul edilmesi gerekmektedir. Cinselliğin çok özel olduğunun bilinip daha sonra pişmanlik duyulmadan yaşanması gereken, cinsellikte almaktan çok vermenin içinde yattığının öğretilmesi gerekmektedir.
Çocuğa yönelik eğitim programlarında, OYUN; Ginott (1961) a göre ; Oyun çocuğun konuşması, oyuncaklarıda kelimeleridir. Freud (1950) a göre; Çocuğun edilgenliğini red edip, etkin rolü benimseyerek daha yeterli benlik doyumudur. O Corner (1991) oyun terapisinin psikanalitik, hümanistik, davranışsal ve gelişimsel dört ana teorik model içerdiğini ortaya koymuştur.
Oyun terapisi ile sağlanmak istenen hedef ; Hakim olma ve kontrole fırsat verme Benlik imgesi ve saygısını güçlendirmek Kendini ifade ve yakın ilişki yollarını sağlayıp teşvik etme Güven duyma ve iyi hal hislerini besleyen güvenli çevre yaratma İyileşme sürecini teşvik etme Travma ile ilgili meseleleri belirleme, son verme Geleceğe yönelme Çocuk için sağlıklı ilişkileri ve konumları belirleyip destekleme
Oyun tedavisine özgü teknikler; İnsan resmi çizme Hareketli (kinetik) aile resmi Serbest resim Kum havuzu terapisi Kuklalar Bebek evleri Mahkeme salonu maketleri (Kötü davranılmış çocuklar için) Çocuklar kendilerini güvende ve kimliksiz gibi düşündüklerinden, gizli duygu ve düşüncelerini açıklamaya yatkın hale gelirler.
Çocukluktan ergenliğe geçiş; Somut düşünceden soyut düşünceye geçiş ile maturasyon basamaklarından çıkılır.(piaget teorisi) Hayal güçü geniştir. Korkular ve endişeler fazladır. Cinsellik hakkında akıl çok karışıktır.
Parsons insanın sosyalleşebilirliğinin temelini üç faktöre dayandırır; İnsan doğasının şekillendirilebilir oluşu (plasticity); yani öğrenme kabiliyeti Öteki aktörlerin davranışlarına karşı duyarlı oluşu (yani onların kendisine vereceği karşılık ve cevaplara bağımlı hale gelebilmesi) Normlara uygun davranışların seçici olarak ödüllendirilmesi.
Sivil Toplum Çalışmalarında önemli iki nokta; Bilgilenmek Süreklilik
Çocuk İstismarını ve İhmalini Önleme Derneğinin Gençlik Kolunun Koçluk Eğitim Modeli İki yıldır devam eden Kaşgarlı Mahmut İlköğretim okulu 5. sınıflara gençler aracılığı ile uygulanan model Gönüllülük esasına göre tıp, sosyal hizmetler, hemşirelik, çocuk gelişimi, sosyoloji, hukuk, eğitim fakültelerinden çalışmaya katılmak isteyen öğrenciler istismar konusunda eğitilip superviser ları gözetiminde modül oluştururlar.
Okulda uygulama Her iki haftada rehberlik saatinde ilkokul 5. sınıf öğrencilerine bunları uygulamalı olarak öğretirler. Seçilmiş konular; Tanışma Bedeni Tanıma Beden Sağlığı Duyguları Tanıma Öfke ve Öfke Kontrolu Aile Arkadaş ilişkileri, İyi dokunuş kötü dokunuş Çocuk Hakları ve Ödevleri
Koçluk Eğitimi ile beklenen hedef ; İstismar ve ihmal konularına duyarlı, bilgili gençleri eğitmek. Onların aracılığı ile ilköğretim 5. sınıf öğrencilerine bu konuda karşılabilecek herhangi bir davranış karşısında hayır diyebilmeyi öğretmek. Sivil Toplum Örgütü olarak deneyimlerimizi okullarımızda uygulanabilir bir formata getirip, yaşayan ve zamanla kendini yenileyen duruma dönüştürmek.
İstismar ve ihmal; Hayatımızın her döneminde karşılabileceğimiz bir durumdur, Önemli olan ona karşı güçlü ve kararlı olmaktır. Bizler ne kadar az mağdur bırakırsak istismarcı sayısı da o kadar azalacaktır.
Teşekkürler