) ) 2014 kpss eğitim bilimleri Türkiye nin En Çok Satan Ders Notları ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ Hakan Araz ogretiyoruz serisi ogretiakademi
) ogretiakademi Hakan ARAZ Eğitim Bilimleri Öğrenme Psikolojisi ISBN 978-605-4966-04-2 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir. Öğreti Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Öğreti Akademi ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: Mart 2014, Ankara Yayın-Proje Yönetmeni: Demet Tamer Dizgi-Grafik Tasarım: Ahmet Resul Kaymakçı Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Tarcan Matbaacılık Yayın Sanayi Zübeyde Hanım Mahallesi Samyeli Sokak No: 15 İSKİTLER/ANKARA (0312-384 34 35) Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 25744 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: 0312 425 90 90 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 İnternet: www.ogretiakademi.com E-ileti: info@ogretiakademi.com
ÖN SÖZ Arkadaşlar, Öğretiyoruz Serisi adını verdiğimiz ve Öğreti Akademi ile size ulaştırdığımız bu kitaplarımız değişen sınav sisteminde KPSS eğitim bilimleri alanında yükünüzü azaltacak kalın modüler setlere ihtiyaç gerektirmeyecektir. Öğretiyoruz Serimizde eğitim bilimlerini ders anlatımı tarzında özellikle pratik ve uyarılar ile daha iyi anlayacak ve kafanızdaki soru işaretlerini gidermiş olacaksınız. Bizi takip etmeye devam edin, eğitim bilimlerinde istediğimiz netleri yakalayın. Hepinize 2014 KPSS ve diğer sınavlarımızda başarılar; huzurlu, mutlu yarınlar diliyoruz. HAKAN ARAZ
İÇİNDEKİLER 1.BÖLÜM ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ... 1 2. BÖLÜM ÖĞRENME KURAMLARI... 33 3.BÖLÜM BAĞLAŞIMCILIK /BAĞ KURAMI... 61 4.BÖLÜM EDİMSEL KOŞULLANMA... 69 5.BÖLÜM BİTİŞİK KURAMLAR... 99 6.BÖLÜM BİLİŞSEL AĞIRLIKLI DAVRANIŞÇI KURAMLAR... 107 7.BÖLÜM BİLİŞSEL ÖĞRENME KURAMI... 125 8.BÖLÜM BEYİN TEMELLE ÖĞRENME ve İNSANCIL (Duyusal) ÖĞRENME KURAMI... 147 KAYNAKÇA... 154
Öğretiyoruz Eğı tı m Bı lı mlerı Serisi Öğrenme Psikolojisi
1. BÖLÜM Öğrenme Psikolojisi
Öğrenme Psikolojisi ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ Organizmanın öğrenmesi ile ilgili davranışlarını inceleyen uygulamalı psikoloji dalıdır. Öğrenme psikolojisi; öğrenmeyi etkileyen, oluşturan ve tetikleyen, süreç ve sonuç açısından öğrenmenin nasıl gerçekleştiğini, öğrenmede bireysel farklılıkları araştırır. Arkadaşlar, öğrenme ile ilgili birçok tanım yapılmıştır. Biz de öğrenmenin en genel tanımı ile başlayalım. Tekrar ve yaşantı sonucu organizmada meydana gelen nispeten kalıcı izli ya da sürekli davranış değişikliklerine öğrenme diyoruz. Arkadaşlar bir davranışın öğrenilmiş bir davranış olabilmesi için, 1. Tekrar ve yaşantı sonucunda olmalı. 2. Davranışta değişiklik meydana gelmeli 3. Ve en önemlisi; davranıştaki değişiklik kalıcı ya da sürekli olmalıdır. Neden en önemlisi dedik? Çünkü hastalık, sakatlık, yorgunluk, ilaç alma, uyuşturucu kullanma sonucunda da davranışlarımızda değişiklik meydana gelen davranışlar süreklilik göstermediği için öğrenilmiş davranış kabul edilemez. Aynı zamanda yalnızca olgunlaşma sonucunda meydana gelen davranış değişiklikleri de öğrenilmiş bir davranış kabul edilemez. OLGUNLAŞMA: Organizmanın kendisinden beklenilen görevleri yerine getirebilecek düzeye ulaşmasıdır. Bir yaşındaki bebeğin yürümesi 4 aylık bir bebeğin başını dik tutabilmesi 5 yaşındaki bir çocuğun tuvaletini tutabilmesi olgunlaşma ile ilgili olduğu için öğrenme değildir. Arkadaşlar, bir davranışın öğrenilmiş bir davranış olabilmesi için olgunlaşma gereklidir. Olgunlaşma olmadan öğrenme olmaz. Yani olgunlaşma öğrenmenin ön koşullarından biridir. DİKKAT; Sadece olgunlaşma sonucu ortaya çıkan davranışlar öğrenme değildir. Ama olgunlaşma öğrenmenin ön koşulu yani olmazsa olmazlarındandır. 3
Öğretiyoruz Serisi Peki şöyle bir soru soralım: ÖRNEK: 6 yaşındaki bir çocuğun yazı yazmayı öğrenmesini ele alalım. Yazabilmek için kalemi tutabilmesi gerekir. Kalemi tutabilmek için de parmak kaslarının kalemi tutabilecek düzeyde (olgunlukta) olması gerekiyor. Ama 2 yaşındaki bir çocuğa yazı yazmayı öğretemeyiz. Çünkü olgunlaşma gerçekleşmemiştir. SORU: Aynı yaşta karga ve papağana konuşmayı öğretmeye başlayan Ali belli bir müddet sonra papağının konuştuğunu, karganın ise hiçbir şekilde anlamlı kelime çıkaramadığını görmüştür. İkisinin de olgunlaşma düzeyi aynı olmasına rağmen karganın konuşamamasının nedeni? Evet, türe özgü hazır oluştur. Yani karganın konuşabilmesi için gerekli biyolojik donanım yeterli olmadığından öğrenememiştir. Demek ki öğrenmenin ön koşullarından biri de türe özgü hazır oluştur. Öğrenmenin gerçekleşmesi şu aşamalardan meydana gelir: Türe özgü hazır oluş Büyüme Olgunlaşma Yaşantı Öğrenme Bu aşamayı bir zincirin halkaları olarak düşünelim. Halkanın biri olmadığı zaman öğrenme olmaz. ÖRNEK: 8 yaşındaki Ayşe nin bisiklet kullanabilmesi öğrenilmiş bir davranıştır. Yukarıdaki aşamalarda tek tek ele alalım. Ayşe doğuştan bisiklet sürebilecek donanıma sahiptir. (Türe özgü hazır oluşu) Kol ve bacakların belli bir uzunluğa ulaşması. (Büyüme) Bacak kaslarının pedalı çevirebilecek güce, düzeye ulaşması (Olgunlaşma) Babasının yardımıyla, bisikletle alıştırma yapması (Yaşantı) Bisikleti rahatlıkla sürebilmesi (Öğrenme) ÖRNEK: 3. sınıf öğrencisi Osman ın dört işlem yapabilmesi öğrenmedir. Osmanın dört işlemi yapabilecek doğuştan donanıma sahip olması (Türe özgü hazır oluşu) Zihinsel olarak belli bir düzeye ulaşması (Olgunlaşma) Dört işlem yapabilmesi (Öğrenme) NOT: Büyüme olgunlaşmanın temelidir. Olgunlaşma büyümeyi kapsar. Öğrenilmiş bütün davranışlar bu aşamalardan gerçekleşir, unutmayın. 4
Öğrenme Psikolojisi Bir örnek de siz verin. Sizin Örneğiniz:... Bu arada lütfen örneğimizi yazalım. Süreç içinde benim örneklerimin ardından sizlerin de örneğini alacağım. Kendi örneğiniz kavramın daha iyi öğrenilmesinde, kalıcılığında etkilidir. Haberiniz olsun. ÖĞRENMENİN TEMEL ÖZELLİKLERİ 1. Tekrar ve yaşantı sonucu olmalı 2. Davranışta değişiklik meydana gelmeli 3. Değişiklik süreklilik göstermeli 4. Öğrenmede birey aktif olmalı 5. Bir davranış öğrenilmiş ise transfer edilebilmeli 6. Olgunlaşma öğrenme için ön koşul olup olgunlaşma olmadan öğrenme olmaz. PRATİK: Öğrenmenin olabilmesi için çok sık pekiştirilmesine gerek yoktur. (Sosyal öğrenme, gizil öğrenme bu tür öğrenmeler pekiştiren olmadan da meydana gelir.) TEMEL KAVRAMLAR YAŞANTI (DENEYİM) Öğrenmenin en önemli özelliklerinden birini saymıştık. Nedir Yaşantı? Yaşantı, organizmanın çevresiyle etkileşmesi sonucunda organizmada kalan iz dir. Organizmada iz bırakmayan yaşantılarda öğrenme meydana gelmez. ÖRNEK: Bir konserde farklı tarzlarda müzik dinleyen Elif sadece Türk Halk Müziği ni dinlediğinde duygulanmış, hüzünlenmiş, ağlamıştır. Ertesi gün sadece bu müziğin sözlerini hatırlamış ve mırıldanmıştır. Elif de iz bırakan sadece bu müzik olmuş ve öğrenilmiş, diğer müzikler iz bırakmadığı için öğrenilmemiştir. ÖRNEK: Yanan soba etrafında dolaşırken elinin yanması sonucunda sobanın ısı yayan bir nesne olduğunu öğrenmesi yaşantı sonucu iz bırakması ile olmuştur. 5