ÖN SÖZ Sevgili gençler, 21. yüzyıl hiç şüphesiz sosyalleşmiş ve seçtiği alanda kendini yetiştirmiş donanımlı kişilere ufuklar açacaktır. Bu ufukların yolu kaliteli üniversitelerden, fakültelerden geçmektedir. ROBERT AINLARI olarak sizlere bu yolculuğunuzda arkadaş olmayı ve rehberlik etmeyi kendimize görev kabul ettik. Lise 9. 10. ve 11. sınıflara yönelik hazırladığımız kitap setiyle okul ve sınavlara yardımcı bir ders kaynağı oluşturmayı hedefledik. Bu kitaplar MEB in 2018 Ocak ayında güncellediği yeni müfredat programlarına göre hazırlandı. ayınlarımız 2018 2019 eğitim öğretim yılında uygulanacak yeni müfredata uyumludur. Kitaplarımız KONU ÖZETLİ SORU BANKASIDIR. Kitaplarımızın içerik özellikleri hakkında şunları hatırlatmak istiyoruz: KONUNUN ÖZÜ bölümünde ünitelerin konu bütünlüğüne dikkat edilerek birbiriyle bağlantılı alt konular birlikte özetlendi. Çok uzun üniteler kendi içinde parçalara ayrılarak testleri ve ünite testi o bölümü kapsayacak şekilde ayarlandı. ETKİNLİKLER bölümünde bilginin pekişmesi adına branşlara göre farklı metotlar kullanılarak eğlenceli bilgi tekrarı yapıldı. KAVRAMA TESTİ yle soru kısmına kolay bir başlangıç yapmanızı amaçladık. uygulama TESTİ yle birden fazla kazanımı bir arada barındıran soruları aşamalı bir şekilde sizlerle buluşturduk. MODEL TEST le zor diyebileceğimiz sorular gelişiminize katkı sağlayacak şekilde bir araya toplandı. ÜNİTE TARAMA TESTİ yle üniteyi sınav tadında sorularla baştan sona taramanızı hedefledik. AZILI SORULARI yla okul sınavlarına bir adım önde başlamanızı amaçladık. Özenle oluşturulan bu sorularda da bir öğretmenin sormazsam olmaz dediği tarzda sorular, soruldu ve çözüldü. Kitabımızdan üst seviyede bir fayda elde etmek için bir üniteyi çalışırken bütün bölümleri sırayla çalışarak, çözerek bir sonraki bölüme geçmenizi öneriyoruz. Başarılı olmanız dileğiyle..
Kİtabımızı Tanıyalım KAVRAMA TESTİ TEK KAZANIMLI SORULARDAN OLUŞAN KOLA TESTLER KONUNUN ÖZÜ ETKİNLİK SİZİN İÇİN KONUNUN KONU BİLGİSİNİN EN CAN ALICI ŞEKİLDE KALICILIK KAZANMASI İÇİN ÖZETLENDİĞİ KENDİNİZİ DENEDİĞİNİZ BÖLÜM BÖLÜM
AZILI SORULARI VE ÇÖZÜMLERİ OKUL AZILILARINA PROVA APACAĞINIZ KLASİK SORULARIN OLDUĞU BÖLÜM MODEL TEST ÜNİTE TARAMA TESTİ KONUU BÜTÜN HER ÜNİTENİN SONUNDA ÖNLERİLE ELE ALAN ZOR OLAN DENEME TADINDA SORULARDAN OLUŞAN GENEL TARAMA TESTLER TESTLERİ UGULAMA TESTİ BİRDEN FAZLA KAZANIM BARINDIRAN ORTA ZORLUKTA TESTLER BİOLOJİ
İÇİNDEKİLER HÜCRE BÖLÜNMELERİ KONUNUN ÖZÜ: MİTOZ - MAOZ BÖLÜNME KARŞILAŞTIRILMASI... 13 ETKİNLİK 1... 15 KAVRAMA TESTİ 1, 2, 3... 17 UGULAMA TESTİ 1... 23 KONUNUN ÖZÜ: EŞESİZ ÜREME... 25 1. ÜNİTE KAVRAMA TESTİ 4, 5... 27 UGULAMA TESTİ 2, 3... 31 MODEL TEST 1... 35 ÜNİTE TARAMA TESTİ 1... 37 KONUNUN ÖZÜ: MAOZ BÖLÜNME VE EŞELİ ÜREME... 41 ETKİNLİK 2... 47 KAVRAMA TESTİ 6, 7... 49 UGULAMA TESTİ 4, 5... 53 MODEL TEST 2, 3, 4... 57 ETKİNLİK 3... 63 ÜNİTE TARAMA TESTİ 2... 65 1. DÖNEM 1. AZILIA HAZIRLIK SORULARI... 69 KALITIMIN GENEL İLKELERİ 2. ÜNİTE KONUNUN ÖZÜ: MENDEL GENETİĞİ... 73 ETKİNLİK 4... 77 KAVRAMA TESTİ 8, 9, 10, 11, 12... 79 UGULAMA TESTİ 6, 7... 89 MODEL TEST 5... 93 KONUNUN ÖZÜ: MODERN GENETİK... 95 KAVRAMA TESTİ 13, 14, 15... 97 UGULAMA TESTİ 8, 9... 103 MODEL TEST 6... 107 KONUNUN ÖZÜ: EŞEE BAĞLI KALITIM... 109 KAVRAMA TESTİ 16, 17, 18... 113 UGULAMA TESTİ 10, 11... 119 MODEL TEST 7, 8... 123 ÜNİTE TARAMA TESTİ 3... 127 ÜNİTE TARAMA TESTİ 4... 131 1. DÖNEM 2. AZILIA HAZIRLIK SORULARI... 135
İÇİNDEKİLER EKOSİSTEM EKOLOJİSİ VE GÜNCEL ÇEVRE SORUNLARI KONUNUN ÖZÜ: EKOSİSTEM EKOLOJİSİ VE GÜNCEL ÇEVRE SORUNLARI... 139 KAVRAMA TESTİ 19, 20, 21, 22... 143 UGULAMA TESTİ 12, 13... 151 KONUNUN ÖZÜ: MADDE VE ENERJİ AKIŞI... 155 ETKİNLİK 5... 159 KAVRAMA TESTİ 23, 24, 25, 26... 161 UGULAMA TESTİ 14, 15, 16, 17, 18, 19... 169 3. ÜNİTE MODEL TEST 9, 10... 181 ÜNİTE TARAMA TESTİ 5... 185 ÜNİTE TARAMA TESTİ 6... 189 2. DÖNEM 1. AZILIA HAZIRLIK SORULARI... 193 KONUNUN ÖZÜ: GÜNCEL ÇEVRE SORUNLARI... 195 ETKİNLİK 6, 7... 201 KAVRAMA TESTİ 27, 28, 29... 205 UGULAMA TESTİ 20, 21, 22... 211 MODEL TEST 11, 12... 217 ÜNİTE TARAMA TESTİ 7... 221 2. DÖNEM 2. AZILIA HAZIRLIK SORULARI... 225 CEVAP ANAHTARI ETKİNLİK 1 7... 228 KAVRAMA TESTLERİ 1 29... 230 UGULAMA TESTLERİ 1 22... 231 MODEL TESTLERİ 1 12... 232 ÜNİTE TARAMA TESTLERİ 1 7... 233 AZILIA HAZIRLIK SORULARI... 234
İÇİNDEKİLER
1. ÜNİTE HÜCRE BÖLÜNMELERİ KAZANIMLAR 33Canlılarda hücre bölünmesinin gerekliliğini açıklar. 33Mitozu açıklar. 33Eşeysiz üremeyi örneklerle açıklar. 33Mayozu açıklar. 33Eşeyli üremeyi örneklerle açıklar.
HÜCRE BÖLÜNMELERİ 1. ÜNİTE KONUNUN ÖZÜ MİTOZ - MAOZ BÖLÜNME KARŞILAŞTIRILMASI Belli bir gelişme evresini tamamlayan hücreler bölünerek çoğalırlar. Hücreler niçin bölünmek zorundadırlar? Hücreler büyüdükçe bölünmek zorunda kalırlar. Hücre bölünmesi hücre çekirdeğinin kontrolünde gerçekleştirilir. Hücre yüzeyi yarıçapının karesi oranında artarken hacmi yarıçapın küpü oranında artar. Bu durumda hücre zarından madde alışverişini yetersiz kılar. Bu durumda hücre yaşamı için, gereksinimlerini karşılayamaz hale gelir. Hücre bölünmesi büyüme ve üreme amaçlı gerçekleştirilir. : Sinir ve kas hücreleri bölünerek çoğalmazlar. Kanserli hücreler devamlı bölünerek çoğalırlar. aralar hücre bölünmesi ile onarılır. Hücre bu aşamada bölünerek yüzey hacim oranını normal düzeye getirir. GENEL BİR KARŞILAŞTIRMA MİTOZ BÖLÜNME MAOZ BÖLÜNME Her hüce tipi ( n, 2n, 3n ) mitoz geçirebilir. Sadece 2n kromozoma sahip eşey ana hücrelerinde gerçekleşir Kromozom sayısı bölünme sonucu sabit kalır. Bölünme sonucunda 4 hücre oluşur. Bölünme sonrası kromozom sayısı yarıya iner. Bölünme sonucu 2 hücre oluşur Kalıtsal çeşitlilik oluşturur. Oluşan hücreler kalıtsal olarak birbirinin ve bir önceki ata hücrenin aynısıdır. Krossing-over ile gen takası gerçekleşir. Tetrat ve sinapsis gibi kavramlar kullanılır. Hayat boyu devam edebilir. Hayat boyu devam etmez. Kardeş kromatit kavramı kullanılır. Homolog kromozomlar ve kardeş kromatit kavramı kullanılır. Oluşan hücreler tekrar mitoz bölünme geçirebilir. Oluşan hücreler tekrar mayoz bölünme geçiremez. Mitoz bölünme; tek hücrelilerde eşeysiz üremeyi sağlarken çok hücrelilerde ise büyüme, gelişme ve onarımı sağlar. Mayoz bölünme, eşeyli üremenin gerçekleşmesini sağlar. Çekirdek ve sitoplazma bölünmesi iki kez gerçekleşir. İnterfaz Evresi: Mitoz da ve Mayoz da Bölünmeye Hazırlık Aşaması İnterfaz, bölünmüş bir hücrenin, yeniden bölünmek için geçirdiği bir hazırlık evresidir. Ökaryot hücrelerin yaşamının en uzun evresidir. Üç aşamada gerçekleşir: G1 evresi: Bölünme öncesi son hazırlık evresidir. Hücre bölünmesi için gerekli olan ATP, protein ve diğer moleküllerin sentezi sağlanır. Sentez (S) evresi: DNA ve sentrozom eşlenmesi gerçekleşir. Böylece DNA sayısı iki katına çıkar. G2 Evresi: Kontrol noktasında,hücrenin büyüklügü ve DNA hasarı kontrol edilir. DNA kendini eşlerken hasar ve hata meydana gelmişse bu durumlar düzeltilinceye kadar hücre döngüsü durdurulur. 13
KONUNUN ÖZÜ 1. ÜNİTE Hücre Bölünmeleri MİTOZ HÜCRE BÖLÜNMESİ Mitoz bölünme geçirecek hücrede bazı değişiklikler olur; hücre içeriği jel haline geçer, metabolizma durur, çekirdeğin hacmi hızla büyür. Kromatin iplikleri belirginleşir ve boyanmaya başlar. Mitoz bölünme; bölünmeye hazırlanma olarak açıklanabilecek interfaz evresinin ardından çekirdek eşlenmesi (profaz, metafaz, anafaz, telofaz) ve sitoplazma bölünmesi olmak üzere iki evreye ayrılır. Mitoz bölünmenin şeması Mitoz bölünmenin evresinde olanlar. Profaz : ÇEKİRDEKÇİK ÇEKİRDEK Kromatin ipliği helezon şeklinde kıvrılarak kısalıp kalınlaşır ve kromozomları oluşturur. KROMATİN İPLİK Sentrioller (hayvan hücresinde) kutuplara giderken aralarında iğ iplikleri oluşur. İNTERFAZ Çekirdekçik ve çekirdek zarı eriyerek kaybolur ve karyokinez başlar. Metafaz : PROFAZ İğ ipliklerine tutunan kromozomlar hücrenin ekvator düzlemine tek sıralı dizilir. Kromozomların en belirgin görüldüğü ve sayılabildiği evredir. Anafaz : METAFAZ Kromatitler sentromerleri ile iğ ipliklerine tutunurlar ve zıt kutuplara çekilir. Kromatitler birbirinden ayrıldıktan sonra kardeş kromozomlar olarak adlandırılırlar. Kardeş kromozomlar kutuplara ulaştığı anda anafaz evresi tamamlanır. ANAFAZ Telofaz: Kromozomların kutuplara çekilmesi tamamlanır. TELOFAZ Çekirdek zarı ve çekirdekçikler yeniden oluşur ve karyokinez sonlanır. Sitoplazma ortadan ayrılmaya başlar. İğ iplikleri kaybolur. SİTOKİNEZ Sitoplazma Bölünmesi: Çekirdek bölünmesi tamamlanınca hücre sitoplazma bölünmesi geçirir. Sitoplazma bölünmesi bitki ve hayvan hücresinde farklılık gösterir. Hayvan hücresinde sitoplazma bölünmesi boğumlanma ile gerçekleşir. Bitki hücrelerinde ise ara lamel oluşumu ile olur. HAVAN HÜCRESİNDE SİTOPLAZMA BÖLÜNMESİ İğ ipliği ekvatoru Duvar oluşumu devam eder İki yeni primer hücre duvarı oluşur BİTKİ HÜCRESİNDE SİTOPLAZMA BÖLÜNMESİ 14
HÜCRE BÖLÜNMELERİ ETKİNLİK-1 ETKİNLİK A. Aşağıdaki cümleleri doğru ( ) yanlış ( ) olarak değerlendiriniz. 1. Profaz evresinde; kromozomları oluşturan kromatin iplikler kısalıp kalınlaşarak kromozom çubukları hâline gelir. Varsa sentrozomlar zıt kutuplara gider ve kromozomların tutunup zıt kutuplara çekileceği iğ ipliklerini oluşturur. Ancak sentrozom olmasa bile iğ ipleri meydana gelir. 2. Metefaz evresinde; kromozomlar kardeş kromatitler hâlinde iğ ipliklerine tutunarak hücrenin ekvator bölgesinde bir düzlem üzerinde dizilirler. 3. Anafaz evresinde; kutuplara çekilmiş kromozomların etrafında yeniden çekirdek zarı oluşur. 4. Bitki hücrelerinde hücre çeperi olduğu için sitokinez sırasında, hücrede boğumlanma gerçekleşemez. Bunun yerine telofaz sırasında golgi aygıtında oluşan kesecikler mikrotubüller boyunca ilerleyerek hücrenin ortasında bir hücre plağı (ara lamel) oluşturur. 5. Bölünme yeteneğine sahip olan bir vücut hücresi, art arda birçok mitoz geçirebilir. Mitoz geçirecek olan hücrenin büyüyüp bölünmeye hazırlandığı evreye mitotik evre denir. 6. Hücre döngüsü, interfaz, metafaz ve sitokinez evrelerinden oluşur. 7. Hücre bölünmesi, kontrol altındadır. Çeşitli nedenlerle bu kontrol ortadan kalkarsa hücreler kontrolsüz olarak bölünüp çoğalmaya başlar, tümör oluşumu ve kanser hastalığı ortaya çıkar ANAFAZ SİTOKİNEZ METAFAZ TELOFAZ ARA LAMEL B. ukarıdaki kavramları aşağıdaki boşluklara, cümlenin akışını bozmayacak şekilde yerleştiriniz. 1. Kromozomların en belirgin olarak görüldüğü aşama.. aşamasıdır. Kromozom sayısındaki ve kromozomlardaki anormallikler bu aşamada belirlenebilir. 2... aşaması, genetik maddenin iki hücreye bölüştürüldüğü aşamadır. İğ iplikleri tarafından zıt kutuplara çekilen her kromatit, yeni hücrenin kromozomu olur. 3... evresinde; Kromozomlar tekrar uzayarak kromatin ipliklerhâline gelir. Çekirdekçikler yeniden görünür duruma gelir. 4. Hayvan hücrelerindeki.. sırasında çekirdek bölünmesi tamamlandıktan sonra, hücre ortadan boğumlanarak ikiye bölünür ve iki ayrı hücre oluşur. 5. Kesecikler içerisinde taşınan hücre duvarı materyali, selüloz ve pektin.; (hücre plağı) oluşturur. Hücre duvarı büyür ve çevredeki hücre zarıyla kaynaşıncaya kadar genişler. Böylece bitki hücresi iki yavru hücreye bölünmüş olur. 15
ETKİNLİK ETKİNLİK-1 Hücre Bölünmeleri C. Aşağıda gösterilen şemada, hem örtüşme ilişkilerini hem de dairede merkezi bir görüşle ilişkiyi göstermek için kullanın. Merkezi dairedeki konu ile ilişkisi olan evreyi (x) ile işaretleyin. İNTERFAZ I Kutuplara çekilmiş kromozomların etrafında yeniden çekirdek zarı oluşur. ANAFAZ VI PROFAZ II Kromozomlar tekrar uzayarak kromatin haline gelir. Çekirdekçikler yeniden görünür duruma gelir. TELOFAZ METAFAZ V III SİTOKİNEZ IV D. Aşağıda, mitoz bölünme evrelerinin şekli ve bu evreler ile ilgili açıklamalar eşleştirilmiştir. Bu şekil ve evrelerle ilgili açıklamalardan hangisi yanlış verilmiştir? İN TE I Bitki hücrelerinde hücre çeperi olduğu için sitokinez sırasında, ara lamel oluşur. ARA LAMEL III MİTOZ BÖLÜNME EVRELERİ Hayvan hücrelerindeki sitokinez sırasında çekirdek bölünmesi tamamlandıktan sonra, hücre ortadan boğumlanarak ikiye bölünür ve iki ayrı hücre oluşur. 16 RF Mitozun bu ilk evresinde hücredeki çekirdekçikler kaybolur; evrenin sonuna doğru çekirdek zarı erir. Kromozomları oluşturan kromatin iplikler kısalıp kalınlaşarak kromozom çubukları hâline gelir. II A NM A ML ĞU BO AZ
HÜCRE BÖLÜNMESİ 1 KAVRAMA TESTİ 1. 3. Sentromer Telomer Kromozomlarla iligli, Çok hücreli organizmaların büyümesi ve gelişmesi, I. Hücre çoğalması II. Mayoz hücre bölünmesi III. Mitoz hücre bölünmesi olaylarından hangileri ile sağlanır? A) alnız I B) alnız III D) II ve III I. Hücre döngüsünün interfaz evresinde oluşurlar. II. İki kromatitten oluşurlar. III. Kromatin ipliğin kısalıp kalınlaşması ile oluşurlar. IV. En net görüldüğü ve sayılabildiği evre anafaz evresidir. C) I ve III ifadelerinden hangileri doğrudur? E) I, II ve III A)I ve II D) I,III ve IV 2. 4. Çizgili kas Kök hücre Blastosöl Silli epitel ağ hücresi Sinir hücresi Alyuvar Epitel hücresi Kıkırdak hücresi Hücreler ile ilgili aşağıda verilen açıklamalardan hangisi yanlıştır? Hücre döngüsü ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Hücreler canlının temel, yapısal ve fonksiyonel birimidir. A) Hücre bölünmesi, hücre döngüsünün bir parçasıdır. B) İnterfaz evresini takip eden bölünmede mitoz ve sitoplazma bölünmesi meydana gelir. B) Bir hücrelilerde, hücre bölünmesi bir çoğalma şeklidir. C) Hücre sayısının arttırılması sadece mitoz bölünme ile olur. C) Bir hücrenin çoğalması, hücre materyalinin iki katına çıkması sonucu bu materyalin bölünerek oğul hücrelere dağıtılmasıdır. D) Hücreler, bölünmeden önce belirli bir ölçüde büyüklüklerini arttırır ve sonra bölünür. D) Atasal hücre ile yavru hücreler tüm özellikleri bakımından birbirinin aynısı olur. E) Çok hücreli organizmaların büyümesi ve gelişmesi, hücrelerin çoğalması ile mümkündür. E) Sitokinez olayı ile DNA niteliği aynı olan iki hücre oluşur. 17
KAVRAMA TESTİ 1 Hücre Bölünmesi 5. 9...; hücre büyür, kromozomlarını kopyalar (DNA sentezlenir), büyümeye devam eder, hücre bölünmesi için hazırlıklarını tamamlarken daha çok büyür ve daha sonra bölünür. Hücre bölünmesinin interfaz evresi aşağıda gösterilmiştir. Sentriyoller Kromatin iplik İfadesinde boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisinin yazılması en uygun olur? A) İnterfaz B) Profaz D) Sitokinez Çekirdek zarı Hücre zarı C) Metafaz Çekirdekçik E) Telofaz İNTERFAZ Aşağıda verilenlerden hangisi interfaz evresinde gerçekleşmez? A) Sitoplazmik organellerin çoğaltılması 6. B) Hücredeki protein miktarının arttırılması İnsana ait; I. Çizgili kas hücresi, II. Olgun sinir hücresi, III. Olgun alyuvar hücresi, C) Hücrenin büyümesi D) Sentrozom eşlenmesi E) Çekirdek sayısının iki katına çıkarılması hücrelerinden hangileri bölünmez? A)alnız I B) alnız III D) II ve III 7. C) I ve II E) I, II ve III 10. Kromatin ipliklerin kısalıp kalınlaşması sonucu kromo- İnterfaz evresinde gerçekleşen olaylarla ilgili aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır? zomlar oluşur. A) Hücrenin yüzey / hacim oranı artar. Sentrozom B) Sentrozom eşlenmesi gerçekleşir. Kromozom C) Büyüme gerçekleşir. Hücre D) ATP üretimi hızlanır. E) Hücrenin sitoplazma miktarı artar. Telomer 8. Gelişmiş yapılı bir canlıda görülen hücre bölünmesi sırasında; I. İğ ipliği oluşumu, II. Sentriyol eşlenmesi, III. Hücredeki protein miktarının arttırılması, IV. DNA miktarının iki katına çıkması, B) alnız IV D) I,III ve IV Timin Sitozin I. Kromatit ayrılması II. DNA eşlenmesi III. İğ ipliklerinin kinetokorlara bağlanması IV. Sentrozom eşlenmesi A)I ve II Guanin Adenin Kromozomun oluştuğu bu hücrede kromatin ipliklerin tekrar oluşumu sürecinde aşağıda verilenlerden hangisi gerçekleşmez? zorunlu olmayan durumlardandır? A)alnız II Telomer D) I,III ve IV 18 C) II ve IV
HÜCRE BÖLÜNMESİ 2 KAVRAMA TESTİ 1. 3. İnterfaz evresi sırasında gerçekleşen aşağıdaki olaylardan hangisi sadece bazı ökaryot hücrelerde gerçekleşir? Kromatin iplikler kısalıp kalınlaşarak kromozomları oluşturur. Kromozomların oluştuğu bir hücrede; A) Sitoplazmadaki proteinlerin çoğaltılması I. ATP harcanması II. DNA replikasyonu C) DNA nın eşlenmesi III. İğ ipliği oluşumu D) Sentrozom eşlenmesi IV. Organel sayısında artma B) Mitokondri sayısının arttırılması E) Hücre hacminin arttırılması olaylarından hangileri gerçekleşmez? A)alnız II D) I,II ve III 2. 4. Sentrozom Kromozom Hücre Telomer I. Epitel II. Olgun sinir III. Olgun alyuvar IV. Karaciğer hücrelerinin hangileri sentrozomlarını kaybettiklerinden dolayı mitoz hücre bölünmesi geçiremezler? A) alnız I Timin İnsana ait; Telomer Guanin Adenin C) alnız IV B) alnız II D) II ve III Sitozin C) alnız III Kromozomla ilgili; I. Çok sayıda DNA dan meydana gelir. II. DNA daki genlerin inaktif hale geçmesi ile oluşur. III. Hücre bölünmesinin metafaz evresinde en net olarak görülür. IV. Kromozom sayısı canlı gelişmişliği ile doğru orantılıdır. 5. ifadelerinden hangileri doğrudur? A)I ve II D) I,II ve III C) II ve IV Aşağıda verilen canlılardan hangisi bir defa mitoz bölünme geçirdiğinde üreme olayı gerçekleşir? A)Kanarya B) Aslan D) Toprak solucanı 19 C) Amip E) Şapkalı Mantar
KAVRAMA TESTİ 2 Hücre Bölünmesi 6. 9. Bilimsel çalışma yapan bir bilim insanının aldığı notlar aşağıda gösterilmiştir: Bölünen hücrelerde belirgin olarak ortaya çıkan, Kendini eşleme yeteneğinde olan, Genetik özelliğin dölden döle devam etmesini sağlayan yapılardır. Bu tanımlamaları yapan bilim insanı çalışmasını, I. Kromozom II. RNA III. Sentrozom IV. Mitokondri Mitoz bölünmenin belirli bir evresinde mikroskop görünümü yukarıda verilen şekildeki gibi olan bir hücre için, yapı ve organellerden hangileri üzerine yapmaktadır? A)alnız I B) alnız II D) alnız IV C) alnız III E) I ve III I. Hücre bölünmesinin anafaz evresindedir. II. 2n = 8 kromozomlu bir hücredir. III. Bitki hücresinin metafaz evresidir. ifadelerinden hangileri doğrudur? A)alnız I 7. D) II ve III Mitoz bölünmede görülen; I B) alnız III C) I ve II E) I, II ve III 10. İnsana ait bir epitel hücresinde, hücre bölünmesi II sırasında aşağıda verilenlerden hangisi gerçekleşmez? A) Sitoplazma boğumlanması B) Kromozomların iğ ipliklerine tutunması III C) Kardeş olmayan kromatitler arasında gen değişimi IV D) Kardeş kromatitlerin birbirinden ayrılması evrelerinin gerçekleşme sırası aşağıdaki seçeneklerin hangisinde doğru verilmiştir? A)I II III IV B) II III IV I D) III II I IV E) DNA eşlenmesi C) III IV I II E)IV III I II 11. Ökaryot hücre yapısına sahip canlıların tümünde 8. mitoz bölünme ile; Hücre döngüsünün evreleri ve bu evrelerde gerçekleşen olaylar ile ilgili aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi yanlıştır? I. Üreme II. enilenme A) Anafaz Sentromer ayrılması olur. III. Hücre sayısında artış B) Telofaz İğ iplikleri kaybolur. IV. Onarım C) İnterfaz Sentrozom eşlenmesi olur. olaylarından hangileri sağlanabilir? D) Profaz İğ iplikleri kinetokorlara tutunur. A)alnız I E) Metafaz Sentromer bölünmesi olur. B) alnız II D) I ve III 20 C) alnız III
HÜCRE BÖLÜNMELERİ 3 KAVRAMA TESTİ 1. 2. Çekirdek bölünmesine karyokinez denir. 4. a) Kromozom sayısının en belirgin olduğu Bir hücrenin mitozunda karyokinezin başladığı ve bittiği evreler aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? b) Kardeş kromatitlerin ekvator bölgesinde teksıra halinde dizildiği c) İğ iplikliklerinin kinetokorlara bağlandığı Karyokinezin başladığı Karyokinezin bittiği A) İnterfaz Sitokinez B) Profaz Profaz C) Profaz Telofaz D) İnterfaz E) Metafaz yukarıda verilen olaylar aşağıdakilerden hangisinde doğru eşleştirilmiştir? a b c A) Metafaz Metafaz Profaz Anafaz B) Metafaz Anafaz Profaz Anafaz C) Anafaz Telofaz Metafaz D) Anafaz Profaz Telofaz E) Profaz Metafaz Anafaz Aşağıda hücre döngüsünde gerçekleşen olaylardan hangisi bir hücrede interfaz evresinde gerçekleşmez? A) Sentriollerin kendini eşlemesi B) İğ ipliklerinin oluşması C) DNA nın kendini eşlemesi D) DNA dan RNA üretilmesi E) Oksijenli solunumla ATP üretilmesi 5. 3. Mitozun profazında aşağıda verilen olaylardan hangisi gerçekleşmez? A) İğ ipliklerinin oluşması B) İğ ipliklerinin kardeş kromatitlerin kinetorlarına tutunması Beş ayrı hücrenin beş farklı mikroskop görüntüsüne ait özelikler şöyledir: a) Kardeş kromatitlerin ekvator bölgesinde teksıra halinde dizildiği b) Hücre zarının mikroflamentler ile boğumlanarak iki hücre oluşturduğu c) Hücrenin içinde iki çekirdek oluştuğu d) Kromozomların karşılıklı kutuplara çekildiği e) Kromozomların çekirdek içinde yoğunlaştığı ve iğ ipliklerinin görüldüğü gözlemlenmiştir. Bu hücrelerin bulunduğu evrelerin eşleştirmesi aşağıdakilerden hangisinde yanlış verilmiştir? C) Kromatin ipliklerin kısalıp kalınlaşarak kromozom haline gelmesi A) a Metafaz D) Çekirdek zarının oluşması B) b Sitokinez D) d Anafaz C) c Telefaz E) e İnterfaz E) Çekirdekçiğin kaybolması 21
KAVRAMA TESTİ 3 Hücre Bölünmesi 6. 9. Mitoz bölünmenin telofaz evresinde aşağıdakilerden hangisi gerçekleşmez? Hayvanlar aleminde bulunan canlılarda; A) Çekirdek zarının oluşması n 2n 3n B) Çekirdekçiğin oluşması C) Evre tamamlandığında hücrede bir çekirdeğin bulunması 2n D) Kromozomların kromatin iplik haline gelmesi 2n n I E) Karyokinezin tamamlanması n 3n II 3n III I, II ve III olarak gösterilen mitoz çeşitlerinden hangisi gözlenmez? A) alnız III B) I ve II D) II ve III 7. C) I ve III E) I, II ve III Aşağıdaki olaylardan hangisi bitki ve hayvan hücrelerinin mitozunda ortak olarak gerçekleşmez? A) Sitoplazma bölünmesi B) Bölünme sırasında hücre plağının oluşması 10. Canlılarda mitoz bölünme ile; C) İğ ipliklerinin oluşması Eşeysiz üreme D) Kardeş kromatitlerin karşılıklı kutuplara çekilmesi Bazı omurgasızlarda gamet oluşturma E) Çekirdek bölünmesinin gerçekleşmesi Çok hücrelilerde büyüme Çok hücrelilerde gelişme Çok hücrelilerde onarım olaylarından kaç tanesi sağlanır? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 8. 11. Mitoz bölünmede gerçekleşen bazı olaylar şöyledir: ukarıda mitoz geçirmekte olan bir hücrenin şekli gösterilmiştir. Bu hücre için; I. 2n = 3 kromozomlu bir hücrenin mitozudur. II. Hücrede 6 kromozom bulunmaktadır. III. Şekil anafaz evresine aittir. B) I ve II D) II ve III C) I ve III II. Kardeş kromatitlerin sentromerlerinden ayrılması, III. Kromatin ipliklerin kısalıp kalınlaşarak kromozom haline gelmesi, IV. Sitoplazmanın bölünmesi, A) I II III IV E) I, II ve III I. Çekirdek zarının oluşması, Bu olayların gerçekleşme sırası aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? argılarından hangileri doğrudur? A) alnız III B) II III IV I D) I III II IV 22 C) III II I IV E) III IV II I
HÜCRE BÖLÜNMELERİ 1 UGULAMA TESTİ 1. 4. Aşağıdaki bölünme evrelerinden hangisi, 2n = 4 kromozomlu bir hücrenin, mitoz bölünme evresine aittir? Mitoz bölünmede, I. Kromatin ipliklerin kromozomlara dönüştüğü, II. Sentriyollerin iğ ipliklerini oluşturduğu, III. İki çekirdeğin oluştuğu, evreler aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? 2. I. DNA sayısının iki katına çıkmış olması II. Kromatin ipliklerin kromozom haline dönüşmesi III. 2n kromozomlu iki çekirdeğin oluşması IV. Homolog kromozomların karşı karşıya gelerek tetrat oluşturması 5. durumlarından hangileri bu hücrenin mitoz geçirdiğini kesin olarak gösterir? A) alnız III II III A) İnterfaz Anafaz Telofaz B) Profaz Anafaz Telofaz C) İnterfaz Metafaz Anafaz D) Profaz Profaz Telofaz E) Telofaz Profaz Sitokinez Bölünmekte olan bir hücreyle ilgili, 3. I Hücre bölünmesi incelenmekte olan bir canlıdaki sitokinez olayı aşağıdaki gibi gerçekleşmiştir. İnsan vücudunda bir hücrenin mitozu ile oluşan iki yeni hücrenin, Bu canlıdaki orta lamel oluşumu sırasında, I. Organel sayısı I. Replikasyon enzimleri II. Sitoplazma miktarı II. Golgi organeli III. Çekirdekteki DNA sayısı III. ATP az enzimleri IV. Büyüklüğü IV. Sentriyoller yapılarından hangileri görev yapar? niceliklerinden hangileri farklı olamaz? A) alnız III B) alnız IV A) I ve IV C) II ve III 23
UGULAMA TESTİ 1 Hücre Bölünmeleri 6. 9. Bir bakterinin bölünerek çoğalması aşağıda gösterilmiştir. Mitoz bölünmenin özelliklerini öğrencilerine anlatmak isteyen İsmail Öğretmen tahtaya aşağıdaki şekli çiziyor. Bakteri Kromozomu I. İğ ipliklerinin oluşması Bu şekle göre öğrencilerinden yorum yapmalarını isteyen İsmail Öğretmenin öğrencilerinden aldığı yorumlardan hangisi doğrudur? II. Kardeş kromatit ayrılması III. Kromatin ipliklerin kromozomlara dönüşmesi A) Burak Hücre 2n = 4 kromozomlu bir hücredir. IV. DNA eşlenmesi Bu bölünme sırasında; B) Gökhan Bu şekil hücre bölünmesinin metafaz evresine aittir. C) Pelin Bu evrede hücredeki DNA miktarı kromozom sayısının iki katıdır. olaylarından hangileri meydana gelmiş olabilir? A) alnız III B) alnız IV C) II ve III D) Derya Bölünme sonucu iki kromozomlu iki hücre oluşur. E) İsa Bu evrede iki sentromer dört kinetekor vardır. 7. 10. Aşağıdaki şekilde mitoz bölünmede gerçekleşen bazı Metafaz evresinde iğ ipliklerinin bazı kinetekorlara bağlanmaması durumunda, I. üzey / hacim oranı artar. II. Hücre doğrudan ikiye bölünür. III. İki çekirdekli bir hücre oluşur. IV. Hücre bölünmesi durur. evreler karışık olarak verilmiştir. olaylarından hangileri gerçekleşebilir? A) alnız III B) alnız IV C) I ve IV Bu evrelerin gerçekleşme sırası hangi seçenekte doğru olarak verilmiştir? A) I II III IV B) II IV III I C) III I IV II D) IV III II I E) IV I III II 8. İnsanda görülen kanser hücreleri ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Mitoz bölünme ile sayılarını arttırırlar 11. Hücre bölünmesinin hangi evresinde, hücredeki B) Oksijensiz solunum yaparlar C) Haploit hücre yapısına sahiptirler kromozom sayısı sentromer ayrılmasına bağlı olarak iki katına çıkar? D) Solunumları sırasında laktik asit oluştururlar. A) Profaz D) Sitokinez E) Bölünme olgunluğuna ulaşmadan hızla bölünürler. B) Metafaz 24 E) Anafaz C) Telofaz
EŞESİZ ÜREME 1. ÜNİTE KONUNUN ÖZÜ EŞESİZ ÜREME ÇEŞİTLERİ Bu tip üreme bira mayasında, süngerlerde, bazı sölenterlerde (hidra,mercan gibi) ve bazı bitkilerde (ciğer otu) görülür. Cinsiyet ve kalıtsal çeşitlilik yoktur. Olayın temeli mitoz bölünmedir. Bölünerek üreme eni canlı atadan tamamen uzaklaşarak yaşayabileceği gibi ataya bağlı kalarak da yaşayabilir. Bağlı kalma durumunda koloni oluştururlar. Bakterilerde bölünerek üreme Hücre duvarı eni Bakteri Hücreleri Kromozom Hücre Zarı Sölenterlerden hidranın tomurcuklanması sonucu oluşan canlı ana bireye bağlı kalır ya da zemine tutunarak yaşar. Buna polip adı verilir. Polipler koloni oluşturabilirler. Poliplerden eşeysiz olarak çoğalıp ayrılarak, yaşamını serbest sürdürenlere medüz (deniz anası) denir. Medüzlerde tomurcuklanma özelliği yoktur. Atasal Bakteri Rejenerasyon ile üreme DNA kendini eşler. Boğumlanma ile eşlenen DNA lar eşit bir şekilde yeni oluşan hücrelere paylaştırılır. : Bakterilerde gerçek mitoz bölünme görülmez. Çünkü bakterilerde çekirdek yoktur. Bundan dolayı profaz, metafaz, anafaz, telofaz evreleri yoktur ve iğ iplikleri oluşmaz. Protistalarda bölünerek üreme Canlıdan kopan parçanın mitoz bölünme ile kendini tamamlayarak yeni bir canlı oluşturmasına rejenerasyonla üreme denir. Hayvanlardaki eşeyli üreme dışındaki üreme biçimidir. Kopan parçanın kendini yenilemesine rejenerasyon denir. Amip Öglena Rejenerasyon yeteneği canlının gelişmişliği ile ters orantılıdır. Canlı özelleştikçe rejenerasyon yeteneği azalır. Paramesyum Bölünme yönü amipte her yönde, paramesyumda enine, öğlenada ise boyuna olur. Sporla Üreme Gerçek mitoz bölünme görülmez. Bu bölünme sırasında çekirdek zarı erimez. (amitoz bölünme) Tomurcuklanarak üreme Ana canlının bir bölümünde hücre bölünmesi ile tomurcuk şeklinde bir çıkıntı oluşur ve bu çıkıntı olgunlaşarak yeni bir bireyi meydana getirir. Bu olaya tomucuklanarak üreme denir. Sporların uygun ortam bulduğunda mitozla çoğalarak yeni bireyler oluşturmasıdır. 25
KONUNUN ÖZÜ 1. ÜNİTE Eşeysiz Üreme Vejatatif üreme Aşılama yolu ile üretme Bitkilerde eşeyli üreme dışındaki tüm üreme çeşitleridir. Olayın temeli mitoz bölünmedir. Bitkilerin kök, yaprak ve gövde kısımlarında gerçekleşen bir durumdur. Bitkilerin vejetatif organları ile temel bitkisi aynı genetik yapıya sahiptir. Sürünücü gövde ile üreme aprak Çiçek Daldırma metodu ile üretme Stolon Meyve Kök Rizom gövde ile üreme Çelikle üretme Zencefil umru gövde ile üreme Doku kültürü ile üretme Patates Göz Patates yumrusu Bitkileri vejatatif üretme ile çoğaltmanın avantajı nedir? Kısa zamanda, daha ekonomik olarak bir önceki canlı ile aynı verime sahip canlı elde etmeye yarar. 26
HÜCRE BÖLÜNMELERİ 4 KAVRAMA TESTİ 1. 3. Aşağıda bir canlının çoğalma biçimi gösterilmiştir. Aşağıdaki şekilde planaryada görülen üreme şekli gösterilmiştir. Bu tip üreme; I. Bakteri II. Hidra Bu üreme şekli ile ilgili, III. Terliksi hayvan IV. Amip II. Eşeysiz üreme şeklidir. III. Döllenme ve gelişme olayı gerçekleşir. canlılarından hangilerinde görülür? A) I ve IV ifadelerinden hangileri yanlıştır? C) II ve IV A) alnız I E) III ve IV Rejenerasyonla üreme ile ilgili; I. Üreme sonrası çeşitlilik oluşur. II. Doğal ve yapay yolla gerçekleşebilir. III. Hayvanlarda görülen eşeysiz üreme şeklidir. IV. Canlıdan kopan parçanın kendini tamamlaması sonucu gerçekleşir. İfadelerinden hangileri doğrudur? C) alnız III E) II ve III Kavak bitkisinden alınan bir dal parçası suya konularak belirli bir süre köklenmesi beklenir. Köklendikten sonra toprağa ekilerek yeni bir bitki elde edilir. Çelikle üreme adı verilen bu yöntemin avantajı aşağıda verilenlerden hangileri olabilir? A) I ve IV B) alnız II D) I ve II 4. 2. I. Tek hücreli canlılarda görülmez I. Daha ekonomik olma II. Çevreye uyum yeteneği daha iyi olan yeni bireyler oluşturma III. Kısa zamanda yeni bireyler elde etme IV. Ata canlı ile aynı verime sahip birey elde etme A) I ve IV 27 E) I, III ve IV
KAVRAMA TESTİ 4 Hücre Bölünmeleri 5. 8. Aşağıdaki şekilde aşılama yöntemi ile iki farklı bitkinin çoğaltılma biçimi gösterilmiştir. Aşağıda bir bitkinin çoğaltılma biçimi gösterilmiştir. Bu çoğalma biçiminde, Bu bitkilerle ilgili; I. Aşı yapılan bitki ile anaç bitki arasında gen alışverişi gerçekleşir. II. Bir bitki üzerinde genetik olarak birbirinden farklı meyveler oluşur. III. Bu işlem aşısı yapılan bitki için iyi sonuç verirken anaç bitki bundan olumsuz yönde etkilenir. I. Mitoz bölünme II. Farklılaşma III. Genetik çeşitlilik IV. Gamet oluşumu olaylarından hangileri gerçekleşir? A) alnız III B) alnız IV C) I ve II ifadelerinden hangileri doğrudur? A) alnız I B) alnız II D) I ve II C) alnız III E) II ve III 9. 6. Aşağıda verilenlerden hangisi eşeysiz üremenin özellikleri arasında sayılamaz? A) Oluşan yavrular genetik açıdan tıpa tıp atasına benzer. Aşağıdaki canlılardan hangisi tomurcuklanma ile çoğalamaz? B) İlkel ve basit yapılı canlılarda görülür. C) Eşeysiz üremenin temeli mitoz bölünme ve döllenmedir. I. Bira mayası II. Hydra III. Medüz D) Erkek ve dişi birey yoktur. IV. Sünger E) Tek bir ata canlı vardır. A) alnız III B) alnız IV E) I, II, III ve IV 10. Bir çiftçi, bir bitkiden aynı kalıtsal yapıda ikinci bir bitki elde etmek için aşağıdaki yollardan hangisini izlemelidir? 7. Aşağıda verilenlerden hangisi bitkilerde görülen vejatatif üreme çeşitlerinden biri değildir? I. Çelikle üretme A) Sürünücü gövde ile üretme II. Tohum ile üretme III. Partenogenezle üretme IV. Daldırma metodu ile üretme B) Çelikle üretme C) Tohumla üretme A) alnız I D) Doku kültürü ile üretme E) Daldırma metodu ile üretme B) alnız IV 28 C) I ve IV
HÜCRE BÖLÜNMELERİ 5 KAVRAMA TESTİ 1. 3. Aşağıda ortadan ikiye bölünen planaryadan rejenerasyonla iki planaryanın oluşumu gösterilmiştir. Bu üreme ile ilgili kavram haritasının bir bölümü aşağıda verilmiştir İsmail, bir bitkiden alınan üç özdeş parçanın farklı ortamlarda eşit sürede geliştirilmesi ile oluşan bitkilerle ilgili gözlemini aşağıdaki tabloda göstermiştir. Büyüklükleri farklı olur. Ortamın farklı olmasının bitki gelişiminde etkisi yoktur. Oluşan üç bitkinin genetik yapısı aynıdır. Oluşan bitkilerin çekirdek DNA ları farklı sayıda olur. Ağırlıkları birbirinden farklı olur. Ortamdaki CO2 miktarı bitki gelişimini olumsuz etkiler. İsmail in yaptığı gözlemlerden yanlış olanlar silindiğinde geriye kalan kısmı hangi seçenek doğru olarak ifade eder? Rejenerasyon Görülür A) B) C) D) 1 Gerçekleşir Birey sayısında artış 2 3 Buna göre1, 2 ve 3 numaralı yerlere aşağıdakilerden hangileri yazılabilir? 2. 1 2 3 A) Mayoz Çeşitlilik Farklılaşma B) Mitoz DNA eşlenmesi Farklılaşma C) Döllenme Mitoz Çeşitlilik D) Döllenme Mayoz DNA eşlenmesi E) Krossing Mitoz - over E) Çeşitlilik umru gövde ile üreme sırasında, gerçekleşen olaylarla ilgili aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır? 4. A) Olayın temeli mitoz bölünmedir. Aşağıdakilerden hangisi sadece eşeysiz üreme ile ilgilidir? A) Birey sayısında artma B) Aynı genetik yapıya sahip patatesler oluşur. B) DNA eşlenmesi C) Bitkilerdeki eşeysiz üreme çeşididir. C) Mitoz bölünme D) Oluşan patatesler değişen çevre şartlarında daha uyumludur. D) Mayoz bölünme E) Ata canlı ile aynı genetik yapıya sahip olma E) Gelişme sırasında farklılaşma olayı olur. 29
KAVRAMA TESTİ 5 Hücre Bölünmeleri 5. 7. Aşağıda eşeysiz üreme ile ilgili bazı tanımlar ve tanımlara ilişkin kavramlar verilmiştir. Tek hücreli canlıların mitoz l ile iki hücre oluşturması l Üreme Döllenmemiş bir yumurtadan l ergin bir bireyin oluşması l Rejenerasyon Bir bakteriden diğerine eşlenmiş plazmitin, sitoplaz- l mik köprü ile aktarılması l Partenogenez Bir canlıdan kopan parçanın mitoz ile kendini tamamla- l ması l Konjugasyon Bölünme sonucu oluşan iki amipte Bu tanımlar ile kavramların doğru eşleştirme şekli aşağıdakilerden hangisidir? A) B) Amipin çoğalma şekli aşağıdaki gibidir. I. DNA miktarı II. Mitokondri organel sayısı III. Sitoplazma miktarı IV. üzey / hacim oranı niceliklerinden hangileri farklı olabilir? C) A) I ve II D) II, III ve IV D) E) I, II, III ve IV E) 8. Gökhan, eşeysiz üreme ile ilgili bilgileri dolduruyor. Bilgiler 6. Eşeysiz üreme sadece tek hücreli canlılarda görülür. Eşeysiz üreme çeşitleri ile ilgili aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi diğerlerinden farklı bir grupta değerlendirilir? A) Tomurcuklana- eni oluşan canlı ata canlı rak üreme üzerinde kalarak koloni oluşturabilir. B) Rejenarasyonla Canlıdan kopan parçanın üreme kendini tamamlayarak yeni bir canlı oluşturmasıdır. C) Sporla üreme Sporların mayozla çoğalarak yeni bireyi oluşturmasıdır. D) Vejatatif üreme Bitkilerde görülen eşeysiz üreme çeşidi. E) Eşeysiz üreme soncu oluşan canlılar genetik açıdan birbirinin aynısı olur. Eşeysiz üremede, üreme hücreleri mayoz bölünme ile oluşturulur. Eşeysiz üreme de döllenme ve farklılaşma görülür. Buna göre, Gökhan ın tabloyu doğru doldurmuş hali hangi seçenekte verilmiştir? A) Bölünerek üre- Bakterilerin birey sayısını artme tıran üreme şekli. D 30 D B) C) D D) E) D D D D D D D D
HÜCRE BÖLÜNMELERİ 2 UGULAMA TESTİ 1. I. Temeli mitotik bölünmeye dayanan en basit üreme şeklidir. II. Ana canlı üzerinde mitotik bölünme ile bir veya daha fazla çıkıntı oluşur. Bu çıkıntılar olgunlaşıp ana canlıdan ayrılır ya da ana canlıya bağlı kalarak koloni oluşturur. III. Spor olarak adlandırılan özelleşmiş hücrelerle olur. IV. Ana bitkiden (anaç bitki) ayrılan bir doku parçasının veya tomurcuğun gelişmesi ile meydana gelir. 3. A) Homolog kromozomların iğ iplikleri ile karşılıklı kutuplara çekilmesi B) Bölünme sonrası dört hücrenin oluşması C) DNA nın replikasyonu D) Kardeş olmayan kromatitler arasında parça değişiminin olması ukarıdaki üreme şekillerinden hangileri, tek hücreli canlılarda görülen eşeysiz üremeye örnek olarak gösterilebilir? A) alnız I B) alnız III Kraliçe arıda yumurta oluşumu sırasında gözlenen aşağıdaki olaylardan hangisi, erkek arıda sperm oluşumu sırasında da ortak olarak gerçekleşir? E) Kromozom sayısının yarıya inmesi C) II ve IV 4. Aşağıda bazı canlı grupları ve üreme şekilleri verilmiştir. Buna göre verilen canlı grupları ile ilgili üreme eşleştirmelerinden hangisi yanlıştır? A) Patates umru gövde ile üreme B) Soğan Rizom ile üreme C) Eğrelti otu Metagenezle üreme D) Bira mayası Bölünerek üreme E) Çilek Sürünücü gövde ile üreme 2. Rejenerasyon, canlı organizmada kopan bir parçanın yeniden yapılması veya o parçadan yeni bir bireyin gelişmesidir. 5. Etrafı kalın bir örtüyle çevrili olan olumsuz ortam koşullarına dayanıklı özelleşmiş hücrelerdir. Buna göre, Gelişmiş yapılı omurgalılarda kırılan bir kemiğin kaynaşmasıdır. Herhangi bir bitki dokusundan alınan parça, doku kültürü ortamında bekletilerek ana bitkinin genetik kopyaları olan yeni bitkilerin gelişmesi sağlanmaktadır. üksek yapılı bitkilerde görülen eşeysiz üreme tipidir. Ata canlıdan oluşan çıkıntının yeni bir birey oluşturmasıdır. I. Kertenkele kopan kuyruğunu, semender kopan bacağını, yengeç kopan çenesini yenileyebilir. II. Planarya parçalara ayrılacak olursa, her bir parçadan yeni bir planarya oluşur. III. İnsanda, dil ve karaciğerde meydana gelen rejenerasyon ya da kırılan bir kemiğin kaynaşması IV. Deniz yıldızında kollardan biri ya da birkaçı kesilirse, bu kollar yenilenerek, kesilen her koldan yeni bir deniz yıldızı oluşur. Aşağıdakilerden hangisinin tanımı yukarıda verilmemiştir? durumlarından hangileri sistem düzeyinde rejenerasyona örnek olarak verilebilir? A) alnız I B) alnız III C) II ve IV A) Tomurcuklanma B) Spor C) Doku kültürü ile üretme D) Vejetatif üreme E) Rejenerasyonla üreme 31
UGULAMA TESTİ 2 Hücre Bölünmeleri 6. Aşağıda verilen ifadeler doğru yanlış olarak gruplandırılacak olursa, hangi seçenek diğerlerinden ayrılır? 9. I. Sporofitten spor oluşumu A) Öglena enine, amip her yönde bölünerek çoğalır. II. Sporun gelişerek gametofiti oluşturması B) Planarya dan insana doğru gidildikçe rejenarasyon yeteneği azalır. III. Gametofitten mitoz bölünme ile gametlerin oluşması C) Vejetatif üremede gamet oluşumu ve döllenme gibi tipik olaylar gerçekleşir. IV. Gametlerin döllenmesi ile zigotun meydana gelmesi D) Çelikleme, daldırma ve aşılama yöntemleri ile oluşan canlı ata canlıdan farklı genetik özelliklere sahip olur. Çiçeksiz bir bitkinin hayat döngüsünde meydana gelen, olaylarından hangileri eşeysiz üreme örneğidir? A) alnız I B) alnız II E) Tomurcuklanma yöntemi ile üreme sadece bazı tek hücreli canlılarda görülür. C) II ve IV 10. Aşağıda patatesten gelişen kökler gösterilmiştir. 7. Aşağıda verilen üreme olaylarından hangisi kalıtsal çeşitliliğe yol açmaz? Kökler Göz I. Çiçeksiz bitkilerde n kromozomlu sporun çimlenerek gametofiti oluşturması II. Deniz yıldızının kopan kolunun kendini tamamlayarak yeni bir deniz yıldızı oluşturması III. Bakterilerin bölünerek birey sayısını arttırması IV. Bir bitkiden alınan tohumun toprağa ekilerek yeni bir bitkinin oluşturulması I. DNA eşlenmesi A) I ve II II. Sentromer bölünmesi III. Krossing over meydana gelmesi IV. Hücre sayısında artış Bu olay sırasında, öncüllerinden hangileri gerçekleşir? A) alnız I B) alnız III D) I, II ve IV 8. C) I ve IV Eşeysiz üreme ile ilgili, I. Gamet oluşumu yoktur. II. Özellikler dölden döle değişmeden aktarılır. III. Sadece dişi bireyler tarafından gerçekleştirilebilir. IV. Oluşan bireyler arasındaki kalıtsal çeşitlilik sadece krossing overle olabilir. 11. Aşağıda verilen canlılardan hangisinin rejeneras- ifadelerinden hangileri doğrudur? A) I ve II yon yeteneği diğerlerine göre daha azdır? A) Kertenkele B) Maymun D) Denizyıldızı 32 E) Timsah C) Solucan
HÜCRE BÖLÜNMELERİ 3 UGULAMA TESTİ 1. Aşağıdaki ifadeler kendi içerisinde doğru ya da yanlış olarak gruplandırıldığında diğerlerinden farklı olur? 4. I. Öglena, A) Profaz evresinde kromozomların her biri kromatit denilen iki bükülmüş iplikten oluşmuştur. II. Bakteri, III. Toprak solucanı, B) Profaz evresindeki iki kromatit, interfaz evresinde DNA nın kendini eşlemesiyle oluşur ve homolog kromozom olarak tanımlanır. Bölünerek çoğalma; canlılarının hangilerinde gözlenmez? A)alnız I C) Kardeş kromatitler sentromer bölgesinde bir arada tutulur. B) alnız III D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III D) Sentromerler kinetokorların bulunduğu daralmış bölgelerdir. E) Sentromerde her bir kromatit için kinetokor olarak adlandırılan protein yapı vardır. 2. 2n= 4 kromozomlu bir hücre için, aşağıda mikroskop görünümü verilen evrelerden hangisi mitoz bölünmenin anafaz evresini ifade eder? A) B) 5. C) Mitoz bölünmenin profaz evresi aşağıda şematik olarak verilmiştir. Kardeş kromatitler D) Kiyazma E) Kromozom İğ iplikleri 3. Mitoz bölünmenin bu evresinde; Metafaz evresinde 92 kromatite sahip bir hücre ile ilgili; I. Kromozom I. 2n = 46 kromozom sayısına sahip bir hücredir. II. Sentrozom II. Bu evrede hücrede 46 kromozom, 92 DNA bulunur. III. İğ ipliği III. Bölünme sonucu oluşacak hücrelerde 92 kromatin iplik bulunur. IV. Sentromer yapılarından hangileri hem bitki hem de hayvan hücrelerinde bulunur? İfadelerinden hangileri doğrudur? A)alnız I B) alnız III D) II ve III A)I ve II C) I ve II D) I,II ve III E) I, II ve III 33 C) alnız IV E) I, III ve IV
UGULAMA TESTİ 3 Hücre Bölünmeleri 6. 9. Tek hücreli bir canlıda aşağıda verilenlerden hangisi, hücre bölünmesini uyarıcı etki yapar? A) Sitoplazma miktarının azalması B) Çekirdek büyüklüğünün azalması C) üzey / hacim oranın azalması D) Madde alış verişinin kolaylaşması Amiplerin eşeysiz üremesi mitoz bölünme ile olur. Buna göre aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? E) Hücredeki organel sayısının azalması A) Bölünme öncesi DNA eşlenmesi gerçekleşir. B) Bölünme sonrası oluşan canlılar tüm özellikleri bakımından birbirinin aynısıdır. C) Sadece mutasyonla genetik çeşitlilik sağlanır. 7. Aşağıda verilenlerden hangisi mitoz bölünme geçiren 2n = 4 kromozomlu bir hücrenin metafaz evresine aittir? A) B) D) Birey sayısında artmaya neden olur. E) Bölünme yönü her yönde olabilir. C) D) 10. Aşağıdaki olaylardan hangisi sadece mitoz bölün- E) meyle ilgilidir? A) Üreme hücrelerinin oluşması B) Bebeğin boyunun uzaması C) Bir bölünme sonucu dört hücrenin oluşması D) Kromozom sayısının yarıya indirilmesi E) Genetik açıdan farklı hücrelerin oluşması 8. Mitoz bölünme geçirmekte olan bir hücrenin DNA miktarındaki değişimler aşağıdaki grafikte gösterilmiştir. DNA miktarı 11. Bitkilerde gözlenen mitoz bölünme evreleri aşağıda karışık olarak gösterilmiştir. 2x x I II III IV V Hücre Döngüsü Aşamaları Bu grafiği inceleyen Gökhan ın, aşağıdaki eşleştirmelerinden hangisi yanlıştır? A) I İnterfaz ( G1 ) B) II İnterfaz ( S ) Bu evrelerin oluşum sırasına göre dizilimi hangi seçenekte doğru olarak verilmiştir? C) III İnterfaz ( G2) A) V I III II B) I II III IV V D) IV Profaz Metafaz Anafaz C) II IV V I III D) III V I II IV E) V Telofaz E) I V III II IV 34
HÜCRE BÖLÜNMELERİ 1 MODEL TEST 1. 3. Prokaryotik organizmaların hücre bölünmesiyle ilgili verilen aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır? Mitoz bölünmeyle ilgili olarak aşağıda verilen ifadelerden hangisi doğrudur? I. Prokaryotlarda mayoz bölünme görülmez. A) Sentromer bölünmesi interfaz evresinde olur. II. Prokaryotlardaki mitoz, ökaryot canlılardaki gibi meydana gelir. B) DNA replikasyonu metafaz everesinde tamamlanır. III. Prokaryotlardaki mitozda iğ ipliği oluşumu görülür. IV. Prokaryot hücrelerde sitoplazma bölünmesi öncesinde DNA eşlenmesi gerçekleşir. A) I ve II D) Bölünme sonucu ata canlı ile aynı kromozom sayısına sahip dört hücre oluşur. E) Kromozom oluşumu telofaz evresinde gerçekleşir. Hücre döngüsü aşağıda şematik olarak gösterilmiştir. S 4. ERFAZ İNT G2 z G1 G0 Mito 2. C) Anafaz evresindeki kromozom sayısı profaz evresindekinin iki katıdır. Aşağıda sol sütunda üreme çeşitleri, sağ sütunda ise bunlarla ilintili çeşitli özellikler verilmiştir. Sol sütundaki rakamları sağ sütundaki boşluklara yazarak bu iki sütun arasında doğru eşleştirme yaptığınızda sağ sütundaki rakamların yukarıdan aşağıya sıralanması aşağıdaki seçeneklerden hangisinde doğru olarakverilmiştir? I. Vejatatif üreme Sitokinez.. eni bitkinin daha kısa sürede oluşması. II. Rejenerasyonla En basit üreme şeklidir. üreme Bu döngü ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? III. Bölünerek üreme A) İnterfaz evresi, hücrenin yüzey / hacim oranının azaldığı evredir.. Denizyıldızından kopan parçanın kendini tamamlaması... Haploit yapılı bir hücreden IV. Sporla üreme döllenme olmadan ara bir canlı- B) İnterfaz evresinde hücre büyümesi gerçekleşir. nın oluşması. C) Hücrenin DNA sı S evresinde kendisini eşler. D) G1 evresindeki DNA miktarı G2 evresindekinin iki katıdır. A) I III II IV B) II I IV III C) III II IV I D) III IV III II E) IV II I III E) Bölünmeyen hücreler G0 evresinde bekler. 35
MODEL TEST 1 Hücre Bölünmeleri 5. Aşağıdakilerden hangisinde metagenezle üremenin oluşum sırası doğru olarak verilmiştir? 9. A) Sporofit sporlar gametofit gametler döllenme I. Karaciğer hücresi B) Sporlar sporofitler gametofit gametler döllenme II. Sinir hücresi III. Kırmızı kemik iliği hücresi C) Gametofit döllenme sporofitler sporlar gametler IV. Mide epitel hücresi D) Gametler sporofit sporlar gametofit döllenme A) alnız II E) Döllenme gametofit gametler sporlar sporofit 6. İnsanda aşağıda verilen hücrelerden hangisi yaşam boyu hücre döngüsünün G0 evresinde kalır? B) alnız III Aşağıdaki canlılardan hangisi rejenerasyonla yeni bir birey oluşturamaz? A) Toprak solucanı B) Kertenkele C) Denizyıldızı D) Hydra 10. Aşağıda I, II, III ve IV ile verilen özelliklerden hangisi E) Planarya ya da hangileri eşeysiz üreme için doğrudur? 7. I. Eşeysiz üreyebilen canlıların tümü tek hücreli canlıdırlar. II. Üreme sonrası kalıtsal çeşitlilik gözlenmez. III. Olay sırasında döllenme olayı gerçekleşir. IV. Hiçbir çeşidinde gerçek mitoz bölünme yoktur. Mitoz bölünmeye ait aşağıdaki evrelerden hangisinde kromozomlar ekvatoral düzlemde tek sıralı olarak dizilir? A) Profaz B) Metafaz D) Telofaz 8. A) alnız II B) alnız III C) Anafaz E) İnterfaz Aşağıda verilenlerden hangileri vejatatif üremenin yararları arasında sayılabilir? 11. Bitkinin meristem hücrelerinde gerçekleşen normal bir hücre bölünmesi sonucu oluşan iki hücrenin, I. Daha verimli ırkların elde edilmesi II. Eşeyli üreme yeteneğini kaybetmiş bitkilerin çoğaltılması III. Nesli tükenmiş bitkilerin tekrar yaşama dönmesi sağlanır IV. Ana bitki ile kalıtsal yapısı aynı olan yeni bitkilerin oluşturulması özelliklerinden hangileri her zaman aynı olmak zorundadır? A) I ve II A) I ve II I. Kromozom sayısı II. Büyüklükleri III. Organel sayısı IV. Çekirdekteki DNA nın nitelik ve niceliği 36 C) I ve IV
MİTOZ EŞESİZ ÜREME 1 ÜNİTE TARAMA TESTİ 1. 3. İnsanlarda; I. Büyüme II. enilenme III. DNA replikasyonu IV. Protein sentezi Aşağıda bir hücreden mitoz bölünme sonucu iki hücrenin oluşumu gösterilmiştir. olaylarından hangileri mitoz hücre bölünmesi ile gerçekleşir? A) I ve II Mitoz Normal bir mitoz bölünme sonucu oluşan bu hücrelerde; I. Sitoplazma miktarı II. Organel sayısı III. DNA miktarı IV. Hücre büyüklüğü niceliklerinden hangileri farklılık gösterebilir? A) I ve II 2. E) I, II ve IV Canlılarda gözlenen bazı üreme çeşitleri aşağıda verilmiştir. Konjugasyonla üreme Sporla üreme Çelikle üreme Bölünerek üreme 4. Bu üreme çeşitlerinde, I. Mitoz bölünme Bir öğrenci aşağıdaki hücrelerin yapı ve işlevlerini inceliyor. I. Memeli hayvanların alyuvarları II. Uyarının değerlendirildiği ve cevap oluşturulduğu sinir hücresi II. Replikasyon III. Bitkilerin meristem hücreleri III. Sitoplazma bölünmesi IV. Memeli hayvanların epitel hücreleri IV. eni özelliklerin oluşması Bu öğrencinin, incelemiş olduğu hücrelerden hangileri mitoz bölünme ile yeni hücreler oluşturamaz? olaylarından hangileri ortaktır? A) alnız II B) alnız IV A) I ve II C) I ve III 37 C) I ve IV
ÜNİTE TARAMA TESTİ 1 Mitoz Eşeysiz Üreme 5. 8. Bitki ve hayvan hücrelerindeki mitoz bölünmeyi inceleyen bir öğrenci aşağıdaki sonuçları elde ediyor; I. Bitki ve hayvanlarda iğ ipliği sentrozom tarafından oluşturulur. II. Bitkilerde sitoplazma bölünmesi ara lamel ile olur. III. Hayvan hücrelerinde sentrozom eşelenmesi profaz evresinde olur. IV. Anafaz evresinde kardeş kromatit ayrılması gerçekleşir. Aşağıdakilerden hangisi en basit eşeysiz üreme şeklidir? A) Rejenerasyonla üreme B) Daldırma metodu ile üretme C) Doku kültürü metodu ile üretme D) Bölünerek üreme E) Tomurcuklanma ile üreme Bu öğrencinin elde etmiş olduğu sonuçlardan hangileri doğrudur? A) I ve II C) II ve IV 9. Zigotun çok sayıda bölünerek gastrulayı oluşturması aşağıda gösterilmiştir. Döllenmiş yumurta Morula 6. Gastrula Ökaryotik canlıların kromozomları ile ilgili olarak aşağıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır? Erken Gastrula Blastula A) Kromozomun yapısında hem DNA hem de protein vardır. B) Her kromozom iki kromatide sahiptir. Bu hücre bölünmesi ile ilgili, C) Her kromozomda bir sentromer vardır. D) Her kromozomun yapısında iki kinetokor bulunur. E) Kromozom oluşumu interfaz evresinin S evresinde olur. I. Kromozom sayısını yarıya indiren bölünmedir. II. Her hücrede bölünmeden önce mutlaka DNA kendini eşler. III. Oluşan hücreler genetik açıdan birbirinin aynısıdır. IV. Bölünme sonucu hücre sayısında artış meydana gelirken, hücreler küçülür. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) alnız II B) alnız IV 7. I. DNA eşlenmesi II. Kardeş kromatit ayrılması III. İğ ipliği oluşumu IV. Kromozomların oluşması C) I ve III 10. Mitoz hücre bölünmesi geçirmekte olan bir hücre ukarıda verilenler bitki hücresinin mitoz bölünmesinde hangi sıraya göre meydana gelir? nin başlangıçtaki DNA miktarı X tir. Buna göre mitoz hücre bölünmesi evrelerindeki DNA miktarı ile ilgili yapılan aşağıdaki eşlemelerden hangisi yanlıştır? A) I II III IV B) I IV III II A) Profaz... 2X B) Metafaz 2X C) II III IV I D) III II IV I C) Anafaz...4X D) Telofaz.. 2X E) IV I II III E) G1 Evresi.. X 38
ÜNİTE TARAMA TESTİ 1 Mitoz Eşeysiz Üreme 11. I. Kavak ağacının bir dalından tam bir bitkinin elde edilmesi 14. Bölünerek üreme II. Arılarda yumurta ile spermin döllenmesi ile kısır işçi arının oluşması Mitoz bölünme Amipte amitoz bölünme ile çoğalma III. Meyve içindeki çekirdeğin toprağa düşüp köklenmesi ile tam bir bitkinin gelişmesi I. İğ ipliği oluşumu IV. assı solucandan kopan bir parçanın kendini tamamlayarak yeni bir yassı solucan oluşturması II. Çekirdek eşlenmesi III. Sitoplazma bölünmesi ukarıdaki durumlardan hangisi sonucunda elde edilen canlının kalıtsal yapısının ana canlıdan farklı olması beklenir? IV. DNA eşlenmesi A) I ve II ukarıda verilenler için, özelliklerden hangileri ortaktır? A) alnız II B) alnız IV D) III ve IV C) I ve III E) I, II ve III 12. Aşağıdaki olaylardan hangisi, kalıtım materyalinin niceliğini değiştirme açısından diğer dördünden farklı bir etki gösterir? 15. Bir tohumun toprağa ekilmesi ile yeşil yapraklı bir bitki oluşturması sürecinde, A) Bakterilerde bölünerek üreme I. mitoz B) Hidranın tomurcuklanması II. mayoz I ve mayoz II C) Denizyıldızının kopan kolunu yenilemesi III. farklılaşma D) Gül fidesinin filiz vermesi IV. organ oluşumu E) İnsanların erkek bireylerinde testislerde sperm oluşması olaylarından hangileri görülür? A) I ve II E) I, III ve IV 13. Aşağıdaki durumlardan hangisinde oluşan yeni bireyler, kalıtsal açıdan atasındakinden farklı özellikler taşıyabilir? A) Çiçeksiz bitkilerde gametofitten oluşan gametlerin 16. Normal bir mitoz bölünmenin anafaz evresi öncesi B) Toprak solucanın vücudunun ikiye bölünmesi ile oluşan bireylerin aşağıda verilenlerden hangisi gerçekleşmemiştir? A) Sentrozomun kendini eşlemesi C) Çiçeksiz bitkilerde sporfitten oluşan gametofit yapısında B) İğ ipliklerinin oluşması D) Çok hücreli bir canlıda zarar gören kısmın yenilmesinde oluşan hücrelerin C) İğ ipliklerinin kinetokora tutunması E) Diploit kromozomlu bir canlıdan, mitoz bölünme ile yeni bir canlının oluşması E) Kromozomların açılarak kromatin iplikleri oluşturması D) Hücrede DNA miktarının iki katına çıkması 39
ÜNİTE TARAMA TESTİ 1 Mitoz Eşeysiz Üreme 17. Çiçekli bitkilerde vejetatif üreme, aşağıdaki amaç- 21. Çelikle üreme evrelerinde, lardan hangisi için elverişli olabilir? I. Sperm hücresinin oluşumu A) Çeşitliliğin sağlanması II. Zigotun bölünmeye başlaması B) Saf döllerin elde edilmesi III. Hücre sayısının artması C) Melez döl elde edilmesi IV. RNA ve protein miktarının artması D) Daha verimli döllerin elde edilmesi olaylarından hangilerinin gerçekleşmesi zorunludur? E) Adaptasyon yeteneği güçlü bitkilerin elde edilmesi A) I ve II E) I, III ve IV 18. Bir çiftçi veriminden memnun olduğu bir bitki ile aynı kalıtsal yapıda ikinci bir bitki elde etmek için aşağıdakilerden hangisini yapması gerekir? I. Tohumla üretme II. apay tozlaşma yolu ile üretme III. Vejetatif yolla üretme IV. Eşeyli üretme A) alnız III 22. Ergen bir insanda, aşağıda verilenlerden hangisi mitoz hücre bölünmesi ile sayılarını arttırabilir? C) n / 2 C) Dil epiteli hücresi D) Akyuvar hücresi E) Reseptör hücreleri 23. Mitoz bölünme şekli aşağıda verilen canlı çiftlerin- sporda, döllenme olmaksızın gelişen, haploit kromozomlu gametofitten oluşan üreme hücrelerinin kromozom sayısı ne olur? B) n B) Sinir hücresi 19. Çiçeksiz bitkilerde mayoz bölünme sonucu oluşan A) 2n A) Alyuvar hücresi D) n + 1 den hangisinde farklılık gösterebilir? A) Amip Öğlena B) Terliksi hayvan Amip E) 2n 2 C) Bira mayası Terliksi hayvan D) Havuç Kabak E) Bira mayası Şapkalı mantar 20. Canlıdan kopan bir parçanın döllenme olmadan gelişerek yeni bir birey oluşturmasına rejenerasyonla üreme denir. Buna göre kopan parçadan yeni bir canlının oluşabilmesi için, aşağıdakilerden hangisine kesin olarak gerek vardır? 24. Aşağıda verilenlerden hangisi mitoza özgü bir özel I. Bölünme sonucu dört hücre oluşur. A) Homolog kromozom ayrılmasına II. Canlı vücudundaki kromozom sayısını sabit bıraktıran bölünmedir. III. Bölünme sonucu oluşan canlı ata canlının kalıtsal açıdan aynısı oluşur. lik değildir? B) umurta ile sperm çekirdeğinin kaynaşmasına C) Kardeş kromatitlerin karşılıklı kutuplara çekilmesine D) Kardeş olmayan kromatitler arasında parça değişimine A) alnız I E) Kromozom sayısının yarıya inmesine B) alnız II D) I ve II 40 C) alnız III E) II ve III
HÜCRE BÖLÜNMELERİ 1. ÜNİTE KONUNUN ÖZÜ MAOZ BÖLÜNME VE EŞELİ ÜREME PROFAZ I METAFAZ I ANAFAZ I TELOFAZ I SİTOKİNEZ MAOZ II MAOZ I İNTERFAZ SİTOKİNEZ TELOFAZ II ANAFAZ II METAFAZ II Mayoz I PROFAZ II İNTERKİNEZ Mayoz II Profaz I İnterkinez Kromatin iplikler kromozoma dönüşür. Kısa bir hazırlık evresidir. DNA eşlenmesi görülmez. Hayvan hücrelerinde sentrozomlar eşlenirken bitki hücrelerinde özel proteinler sentezlenir. Çekirdek zarı, çekirdekçik, bazı organeller eriyerek kaybolur. İğ iplikleri oluşur. İğ iplikleri kinetokorlara tutunur. Profaz II Mayoz bölünme sonucu dört farklı hücre oluşur Önemli not: a. Sperm ana hücresi(2n) sperm(n) a. Mayoz bölünmede, kromozomlar nitelik ve nicelik olarak değişir. b. umurta ana hücresi(2n) yumurta(n) c. Polen ana hücresi(2n) polen(n) b. Bu değişim; krossing-over olayı ve homolog kromozomların rastgele ayrılması ile sağlanır. d. Spor ana hücresi(2n) spor(n) c. Mayoz bölünmede kalıtsal çeşitlilik oluştuğundan evrime katkı sağlar. Tetrat, sinaps, krossing-over meydana gelir. Mayoz bö- Çekirdek zarı ve çekirdekçik eriyerek kaybolur. İğ iplikleri oluşmaya başlar. lünmenin en uzun süren evresidir. Metafaz II Metafaz I Kardeş kromatitler orta düzleme dizilerek kinetokorlarından ile iğ Homolog kromozomlar ekvator düzleminde tek sıralı ipliklerine tutunurlar. olarak dizilir, sentromerleri ile iğ ipliklerine tutunurlar. Anafaz II Anafaz I Kardeş kromatitler karşı kutuplara çekilir. Homolog kromozomlar karşı kutuplara çekilir. Telofaz II Telofaz I Kromozomlar kromatin ipliklere dönüşür. Çekirdek ve çekirdekçik oluşur. İğ iplikleri kaybolur. İğ iplikleri kaybolur. Çekirdek zarı, çekirdekçik ve organeller yeniden oluşur. Sitokinez Hayvan hücrelerinde boğumlanarak; bitki hücrelerinde Sitokinez ara lamel oluşturarak sitoplazma bölünür ve n kromo- Hayvan hücrelerinde boğumlanarak; bitki hücrelerinde ara lamel oluşturarak sitoplazma bölünür ve n kromozomlu dört hücre oluşzomlu iki hücre oluşturulur. turulur. Mayoz bölünme neslin kromozom sayısını sabit bıraktıran bölünmedir. Mayoz-I ve mayoz-ii nin ortak özellikleri; Mayoz-I ve mayoz-ii nin farklılıkları; Sentrozom eşlenmesi (hayvan hücrelerinde) DNA eşlenmesi mayoz-i de görülürken mayoz-ii de görülmez. Sitokinez evresi Tetrat, sinaps, krossing-over mayoz-i de gerçekleşirken mayoz-ii de gerçekleşmez. Hücre sayısında artış Mayoz-I de homolog kromozomlar ayrılırken mayoz-ii de kardeş kromozomlar ayrılır. 41
KONUNUN ÖZÜ 1. ÜNİTE Mayoz Eşeyli Üreme Krossing Over Homolog kromozomların kardeş olmayan kromatitleri arasında gerçekleşen parça değişimi (gen değişimi) olayıdır. Krossing over ile, a. Genlerin yapısı değişmez, b. Genlerin kromozomdaki dizilişleri değişir, c. Kalıtsal çeşitlilik artırılmış olur. Mayoz Bölünmede kromozom sayısı ve DNA miktarındaki değişim DNA miktarı Kromozom sayısı 2x 2n x n Mayoz I Mayoz II 2n x 2 Evreler Mayoz I İnterfaz 2x Mayoz I Mayoz II n n n Evreler x Mayoz I n n Mayoz II n x x Mayoz II x 2 42 x 2 x 2 x 2
KONUNUN ÖZÜ 1. ÜNİTE Mayoz Eşeyli Üreme Hücre bölünmelerinin karşılaştırılması Olaylar Mitoz Mayoz I Mayoz II DNA eşlenmesi Var Var ok Tetrat, sinapsis, krossing over ok Var ok Sentromer ayrılması Var ok Var Sitoplazma bölünmesi Var Var Var Hücre sayısında artma Var Var Var Kardeş kromatit ayrılması Var ok Var Eşeyli üreme İki farklı genetik yapıya sahip gametin çekirdeklerinin kaynaşması ile oluşan üreme şeklidir. Eşeyli üremenin önemi nedir? Eşeyli üremenin en önemli sonucu, yeni karakter kombinasyonlarına sahip yavrular meydana getirilmesidir. Haploit (n) Haploit gametler (n = 23) Diploit (2n) umurta (n) Sperm hücresi (n) Mayoz Döllenme yumartalık Testis Mitoz ve gelişme Diploit zigot (2n = 46) Çok hücreli diploit erginler (2n = 46) Eşeyli üremenin özellikleri; Erkek ve dişi olmak üzere iki birey vardır. Olayın temeli mayoz bölünme ve döllenmedir. Üreme sonucu oluşan bireyler genetik açıdan birbirlerinden farklıdırlar. Eşeyli üremede çeşitliliğin temel nedeni, mayoz bölünmedeki krosising over ve homolog kromozomların rastgele kutuplara çekilmesi ile döllenmeden kaynaklanır. Üç aşamada meydana gelir: Gamet oluşumu Mayoz bölünme ile olur. Döllenme. Sperm ile yumurta çekirdeğinin kaynaşmasıdır. Gelişme. Mitoz, hücre göçü, farklılaşma ve organ oluşumu şeklinde olur. 43
KONUNUN ÖZÜ 1. ÜNİTE Mayoz Eşeyli Üreme Çiçekli Bitkilerde Üreme Erkek organ Dişicik borusu Sapcık Dişi organ Tepecik Başcık Ovaryum Taç yaprak Çanak yaprak Çiçek tablası Çiçek sapı Üreme organı çiçektir. ukarıda tam çiçeğin yapısı gösterilmiştir. Bu yapıda gösterilenlerden birinin eksik olması durumunda bu çiçeğe eksik çiçek denir. Erkek organ polenin üretildiği yer olup bir çiçekte çok sayıda bulunur. Dişi organ tek olup yumurta hücresinin üretildiği yerdir. Eşeyli üreme çeşitleri ve genetik çeşitliliğe neden olan diğer olaylar. Erkek ve dişi bireyin üreme hücrelerinin birleşmesiyle meydana gelen üreme çeşidine eşeyli üreme denir. Üreme hücrelerine gamet, gametlerin çekirdeklerinin kaynaşmasına döllenme, döllenme sonucu oluşan hücreye de zigot adı verilir. Homolog kromozom çifti Sperm Gelişme Döllenme A MİTOZ a ZİGOT (Döllenmiş umurta) umurta Birey a 44
KONUNUN ÖZÜ 1. ÜNİTE Hücre Bölünmeleri Partenogenezle Üreme Kraliçe arıdan mayoz bölünme ile oluşan yumurta hücresi döllenmeden mitozla gelişirse erkek arı oluşur. Bundan dolayı erkek arılar n kromozomludur. Sonuç: Erkek arılar döllenmeden oluşur. Döllenen yumurtadan beslenmeye bağlı olarak kraliçe arı ya da kısır dişi arı gelişir. Her ne kadar erkek arılar mitoz ile oluşsa da erkek arılar genetik olarak birbirinden faklıdır. Çünkü yumurta hücresi kraliçe arıda mayoz bölünme ile meydana gelir. Erkek arılar spermlerini mitoz bölünme ile oluşturur. Çünkü n kromozomlu hücreler mayoz bölünme geçiremez. ÜREME Kraliçe ve işçiler diploit(2n), erkekler ise haploit (n) kromozomludur. PARTENOGENEZLE Bal arılarında partenogenez: Kraliçe arı (2n) Döllenmemiş bir yumurtadan mitoz bölünme ile yeni bir bireyin gelişmesidir. Eklem bacaklılardan; arılarda, yaprak bitlerinde, su pirelerinde, bazı kelebeklerde ve karıncalarda görülür. Erkek arı (n) Mayoz Mitoz umurtalar (n) Sperm (n) Döllenmeden gelişme Döllenme Erkek arı (n) Zigot (2n) Dişi embriyolar (2n) Polen ile Arı sütüyle beslenirse beslenirse İşçi arı (kısır) (2n) Kraliçe arı (2n) Konjugasyon Bakterilerde konjugasyon bir üreme değildir. Çünkü bu olay sonucunda bakterilerde sayısal bir artış görülmez. Sadece çeşitlilik artar. Aynı türe ait iki bakteri karşı karşıya gelir. F plazmidi bulunduran bakteri vericidir ve F+ ile gösterilir. F plazmidi bulundurmayan bakteri alıcıdır ve F ile gösterilir. F+ bakterisinin plazmit denilen parça DNA sının iki halkasından biri açılır ve oluşan sitoplazmik köprüden (pilus) F ye aktarılır. (F+) (F ) Gen aktarımı tek yönlüdür. Aktarma işlemi tamamlandıktan sonra DNA zincirleri kendini tamamlar. Birbirinden ayrılan bakteriler, yeni gen kombinasyonlarına sahip olduklarından antibiyotiklere ve ortam koşullarına karşı daha dayanıklı olurlar. 45
KONUNUN ÖZÜ 1. ÜNİTE Hücre Bölünmeleri Paremesyumda konjugasyon bir üreme şeklidir. Çünkü bu üremede birey sayısında artış olur. Sitoplazmik Köprü Büyük Çekirdek Küçük Çekirdek 1 8 Paramesyumlar 2 kez bölünür ve 4 yavru birey oluşur. (Sonuçta başlangıçtaki iki paramesyumdan 8 tane yavru meydana gelmiş olur.) İki farklı birey bir araya gelir ve aralarında sitoplazmik köprü kurulur. 2 Küçük çekirdekler mayoz geçirir. Sonuçta haploit kromozomlu 4 küçük çekirdek oluşur. PARAMESUMDA KONJUGASONLA ÜREME 7 Orjinal büyük çekirdek eriyerek kaybolur. Dört küçük çekirdek büyüyerek büyük çekirdek özelliği kazanır. 3 3 haploit çekirdek eriyerek kaybolur, kalan küçük çekirdekler mitoz geçirir. 6 Ayrılan her bireydeki diploid çekirdekler ard arda üç mitoz geçirir. Sonuçta aynı genetik yapıya sahip 8 tane diploid küçük çekirdek oluşur. 4 5 Hücrelerin sahip olduğu çekirdek, yeni gelen çekirdekle kaynaşır. Oluşan yeni diploid çekirdek iki bireyden gelen kromozomların karışımını içerir. Eşler ayrılır. Bireyler arasında haploit iki küçük çekirdekten birer tanesi karşılıklı olarak yer değiştirirler. Hermafroditizm Bazı canlılar hem erkek, hem de dişi üreme hücresini meydana getirebilirler. Böyle canlılara hermafrodit (erselik) canlı denir. 46
HÜCRE BÖLÜNMELERİ ETKİNLİK-2 ETKİNLİK MAOZ EŞELİ ÜREME A. Aşağıdaki cümleleri doğru ( ) yanlış ( ) olarak değerlendiriniz. 1. Metafaz I evresinde, mitozda olduğu gibi kromozomlar hücrenin en şişkin yerinde yani ekvator düzleminde dizilir. Burada, ekvatoriyal düzlemde dizilenler tetratlardır. 2. Tetratlar metafaz plakasında dizilirken homolog kromozomların hangisinin hangi kutba doğru konumlanacağı ve hangi kutba gideceği şansa bağlı olarak gerçekleşmektedir. Cross-over olayına ilave olarak, kromozom kombinasyonları da gametlerdeki genetik çeşitliliğe katkı yapmaktadır. 3. Hayvan hücrelerinde ara plak, bitki hücrelerinde ise boğumlanma ile gerçekleşen bu olayla mayoz I sona erer. 4. Gametlerin meydana getirilmesi olayına gametogenez denir. Eşeyli üreme sonucunda oluşan yavrular, iki ayrı eşeye ait gametlerin döllenmesi sonucunda geliştikleri için her iki ebeveynden gelen genlerin eşsiz kombinasyonlarına sahiptir. Bu yavrular, hem ebeveynlerinden hem de kardeşlerinden kalıtsal olarak farklıdır. 5. Eşeyli çoğalan bir hayvan türüne ait erkek bireylerde yumurta hücreleri oluşur. Dişi bireylerin üreme organlarında ise sperm hücreleri oluşur. EŞELİ ÜREME TELOFAZ II HOMOLOG ANAFAZ I ZİGOT B. ukarıdaki kavramları aşağıdaki boşluklara, cümlenin akışını bozmayacak şekilde yerleştiriniz. 1... evresinde, tetratı oluşturan iki homolog kromozom birbirinden ayrılarak iğ iplikleri sayesinde zıt kutuplara çekilirler. 2. İnsanda 23 çift homolog kromozom vardır. Onun için sadece.. kromozomların şansa bağlı olarak kutuplara gitmesine dayalı olarak insanda 23 2 = 8,4 milyon kadar farklı kombinasyonun olması mümkündür. 3.... evresinde, kutuplara çekilmiş kromozomlar tekrar kromatin ipliklere dönüşür. Çekirdek zarı yeniden meydana gelir. 4. Döllenme olayında iki haploit (n) hücre birleşerek... diploit (2n) oluşturur. 5. Mayoz ile meydana getirilen hücreler farklılaşarak gametleri yani üreme hücrelerini meydana getirir. Farklı cinsiyetlere ait gametler, döllenme ile birleşerek zigotu oluşturur ve zigot gelişerek yeni bireyi meydana getirir. Bu olaya.... denir. 47
ETKİNLİK ETKİNLİK-2 Mayoz ve Eşeyli Üreme C. Aşağıda gösterilen şemada, hem örtüşme ilişkilerini hem de dairede merkezi bir görüşle ilişkiyi göstermek için kullanın. Merkezi dairedeki konu ile ilişkisi olan evreyi (x) ile işaretleyin HERMAFRODİT I SPORLANMA V BAZI CANLI TÜRLERİNE AİT BİRELER İKİ CİNSİETE AİT ÜREME ORGANLARINA DA SAHİPTİR VE HEM SPERM HEM DE UMURTA ÜRETEBİLİR. PARTANOGENEZ II KONJUGASON METAGENEZ III IV D. Aşağıda, eşeyli üreme ile ilgili bazı kavramlar ve şekilleri eşleştirilmiştir. Bu şekil ve kavramlarla ilgili hangisi yanlış verilmiştir? I Sperm hücresi, baş, boyun ve kuyruk kısmından oluşur. Baş Gövde Kuyruk Eşeyli üremede mayozla gametler; döllenme ile de zigot oluşur. Zigot gelişimi ile bireyler oluşur. II Haploit gametler (n = 23) umurta (n) Sperm hücresi (n) Mayoz Döllenme yumartalık Testis Mitoz ve gelişme Çok hücreli diploit erginler (2n = 46) IV umurta hücresi spermatogenezle oluşur ve hareketlidir. Döllenme; hareketsiz olan yumurta ile hareketli olan sperm hücresinin birleşmesi olayıdır. umurta Zigot Sperm 48 III Diploit zigot (2n = 46)
HÜCRE BÖLÜNMELERİ 6 KAVRAMA TESTİ 3. 1. DNA miktarı Ekvator düzlemi 2x Mikrotübüller x x/2 Kardeş kromatitler I IV Evreler ukarıda hücre bölünmesi sırasında DNA miktarında meydana gelen değişme gösterilmiştir. Buna göre bu hücre ve evre ile ilgili, Bu değişimin olduğu evreler aşağıdaki seçeneklerin hangisinde doğru olarak verilmiştir? I. 2n = 8 kromozomlu bir hücredir. II. Çekirdek DNA sı eşlenmemiş vücut hücrelerinde 4 tane kromatin iplik bulunur. III. Bölünme sonucu her durumda birbirinden farklı dört hücre oluşur. IV. Bölünme sonucu oluşan hücrelere gamet adı verilir. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) I ve IV 2. III ukarıda bir canlının sadece eşey ana hücrelerinde gerçekleşen hücre bölünmesinin bir evresi gösterilmiştir. II I. 22 + X II. 22 + III. 22 + XX IV. 22 + X III IV A) İnterfaz Mayoz I Mayoz II Döllenme B) Mayoz I Mayoz II Döllenme Mitoz C) İnterfaz Mayoz II Mayoz I Döllenme D) Döllenme İnterfaz Mayoz I Mayoz II E) Mayoz I Mayoz II Döllenme Mitoz 4. İnsana ait yumurta ana hücresi ile bu hücreden oluşan yumurta hücresindeki kromozom sayısı aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir? A) B) C) D) E) kromozom sayısına sahip hangi hücreler oluşabilir? A) I ve II II C) II ve IV 44 + X kromozomuna sahip bir hücrede anafaz II evresinde gerçekleşen gonozomlarda ayrılmama sonucu, I 49 umurta ana hücresi 2n 2n n 3n 3n umurta hücresi 2n n n 3n n
KAVRAMA TESTİ 6 Hücre Bölünmeleri 5. 7. Bir öğretmen sınıfa hücre bölünmelerinin beş farklı evresine ait posterler getirmiş ve öğrencilerden mayoz bölümeye ait olan bu posterlerden yanlış isimlendirilmiş olanı bulmalarını istemiştir. Buna göre bu öğrencinin incelediği hücre aşağıdakilerden hangisi olabilir? Buna göre öğrencilerin numaralandırılmış posterlerden hangisini seçmesi beklenir? A) B) Bir öğrenci incelemekte olduğu bir hücrede, hücre bölünmesi sırasında homolog kromozomların iğ iplikleri ile zıt kutuplara çekildiğini gözlemliyor. C) A) umurta kanalı hücresi B) Sperm hücresi C) Karaciğer hücresi D) umurta ana hücresi E) Kırmızı kemik iliği hücresi Anafaz I Profaz I Metafaz II D) E) Telofaz II Metafaz I 8. 6. 1 Canlılardaki hücre bölünmesinin iki farklı tipi numaralandırılmış olarak gösterilmiştir. 2n 2n 2n 2n 2 2n 2x n x 2 2n 2n n n x Mayoz I Mayoz II Mayoz I n Mayoz II Evreler n n n Evreler I ukarıda mayoz geçirmekte olan bir hücrede, bölünme evrelerinde bazı faktörlerin değişimleri gösterilmiştir. II Bu bölünme tipleri ile ilgili aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır? Rakamlarla gösterilen grafikler aşağıdaki değişimlerden hangisini gösteriyor olabilir? I. 1 DNA miktarı A) I. bölünmeyi memeli bir canlının vücudunu oluşturan her bir hücre geçirebilir. II. 2 Kromozom miktarı B) II. bölünme gametleri meydana getiren bölünmedir. III. 1 Kromozom miktarı IV. 2 Hücre sayısı C) I deki bölünme tipi tek hücreli canlılarda üremeye, çok hücreli canlılarda yenilenmeye neden olur. V. 2 DNA miktarı A) I ve II B) II ve V D) IV ve V D) II de oluşan hücrelerde bir karakterle ilgili sadece bir gen bulunur. C) III ve V E) I. bölünme canlı vücudunda kromozom sayısını sabit bıraktıran bölünmedir. E) II ve IV 50
HÜCRE BÖLÜNMELERİ 7 KAVRAMA TESTİ 1. 4. Mayoz bölünmede görülen; Mayoz II de kardeş kromatit ayrılması olması sonucu birbirinden farklı iki hücrenin oluşması aşağıda verilenlerden hangisiyle açıklanır? I. Tetrat II. Sinapsis III. Cross over A) İnterfazda DNA ların eşlenmesi IV. Replikasyon B) Metafaz I de homolog kromozomların bağımsız dağılımı olaylarından hangileri çeşitliliğin oluşmasında doğrudan etkilidir? A) alnız III B) I ve II 2. C) Profaz I de Krossing over olması D) Telofaz II de kromozomların kromatin ipliğe dönüşmesi E) Mayozda sitokinezin hem mayoz I de hem de mayoz II de olması Mayoz ve mitoz hücre bölünmelerinde görülen aşağıdaki olaylardan hangisi bitki ve hayvan hücrelerinde ortak olarak gerçekleşemez? 5. A) DNA eşlenmesi B) Sitoplazma bölünmesi C) Çekirdek eşlenmesi Biyoloji öğretmeni Gökhan Bey hazırlamış olduğu yazılı sınav sorularından birini doğru yanlış sorusu olarak belirlemiş ve aşağıdaki maddeleri yazıp başlarına koyduğu kareye, cümle doğru ise D yanlış ise yazmalarını istemiştir. D) Sentrozom eşlenmesi Sitokinez hem mayoz I de hem de mayoz II de gerçekleşir. E) Sentromer ayrılması İğ iplikleri mayozda oluşurken mitozda oluşmaz. Sentrioller mayoz I de eşlenirken mayoz II de eşlenmez. Mayoz I de homolog kromozom, mayoz II de ise kardeş kromatit ayrılması olur. Mayoz I de karyokinez olurken, mayoz II de olmaz. 3. İğ ipliklerinin oluşması Kardeş kromatitlerin ayrılması Homolog kromozomlar arasında parça değişimi Bölünme tamamlandığında dört hücrenin oluşması Tetrat oluşması Bu testten tam puan alan öğrencinin cevapları sırası ile aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) Durumlarından kaç tanesi mitoz ve mayoz bölünmede ortaktır? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 51 D B) D C) D) E) D D D D D D D D D
KAVRAMA TESTİ 7 Hücre Bölünmeleri 6. I. Tetrat ve sinapsis olaylarının görülmesi 8. I. İğ ipliklerinin oluşması II. Homolog kromozom ayrılması II. Tetrat oluşması III. Kardeş kromatit ayrılması III. Çekirdek zarının erimesi IV. Sitoplazmanın ara lamelle ayrılması IV. Krossing over in gerçekleşmesi V. Çekirdek zarının birden fazla erimesi V. Kromatin ipliklerin kısalıp kalınlaşarak kromozom haline gelmesi Olaylarından hangileri mayoz bölünmeyi mitozdan ayıran özelliklerdendir? A) I ve III B) III ve IV D) I, II ve IV Olaylarından hangileri mayozun profaz I ile mitozun profazında ortak olarak gerçekleşir? C) III ve V A) I ve IV E) I, II ve V D) I, III ve V 9. 7. Aşağıdaki insanlarda mayoz bölünme ile yumurta ve sperm oluşumu gösterilmiştir. umurta oluşumu Sperm oluşumu 2n 2n (n) umurta (n) Sitoplazma yetersizliğinden ölürler (n) (n) Bu canlının mayozunda oluşan tetrat sayısı ile vücut hücrelerinde; kromozom sayısı aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? (n) (n) (n) E) II, III, IV ve V Gametinde 8 kromozom bulunduran bir canlının vücut hücrelerinde homolog kromozom bulundurduğu belirlenmiştir. A) (n) C) III ve V (n) Tetrat Vücut Hücresi 8 16 B) 8 8 C) 16 16 D) 16 8 E) 32 16 Spermler Bu olaylarla ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) umurta oluşumunda mayoz I de sitoplazma eşit bölünmez. B) Sperm oluşumunda mayoz sonunda oluşan hücrelerin döllenmeye katılması için kamçılı hale gelmesi gerekir. 10. Aşağıda verilen olaylardan hangisi omurgalı canlı- C) umurta oluşumunda mayoz II de kardeş kromatitler ayrılmadığından bazı hücreler ölürler. A) Karaciğerin yaşlanmış alyuvarları parçalaması D) Mayoz II sonucunda oluşan ilk hücreler hareketsizdirler. C) Sperm ana hücresinin oluşması larda mayozla gerçekleşir? B) umurtanın oluşması D) Sperm ve yumurta çekirdeklerinin kaynaşması E) Mayoz sonucu oluşan sperm ve yumurtalar homolog kromozom taşımaz. E) araların iyileştirilmesi 52
HÜCRE BÖLÜNMELERİ 4 UGULAMA TESTİ 1. 4. Aşağıda mayoz bölünme geçiren 2n = 4 kromozomlu bir hücreye ait çekirdek eşlenmesinin bazı evreleri gösterilmiştir. Sperm ve yumurta hücresi n kromozomlu olduğu halde bu yapılardan oluşan yavru bireyin kromozom sayısı 2n dir. Bu durumun temel nedeni aşağıdakilerden hangisidir? I II III IV A) DNA replikasyonu B) Döllenme C) Mayoz bölünme D) Mitoz bölünme E) Eşeysiz üreme Bu evrelerden, mayoz I de gerçekleşenlerin meydana gelme sırası, aşağıdaki seçeneklerin hangisinde doğru olarak verilmiştir? A) II III B) IV I D) II III IV C) I II III E) III I IV II 5. Üç farklı hücrede gerçekleşen hücre bölünmesi sonucu oluşan hücreler ve kromozom sayıları aşağıda gösterilmiştir. I. Bölünme 2. AaBbDd genotipine sahip bir eşey ana hücresi bir mayoz bölünme ile en fazla kaç çeşit gamet oluşturabilir? A) 8 B) 4 C) 3 D) 2 2n II. Bölünme n n n E) 1 III. Bölünme 2n 2n Bu bölünmelerle ilgili; 3. Mayoz hücre bölünmesi gametlerin oluşmasını sağlayan bölünme çeşididir. I. Birinci ve ikinci bölünme sonucu oluşan n kromozomlu yapılar üreme hücresi olabilir. II. Birinci bölünmede hem homolog kromozom ayrılması hem de kardeş kromatit ayrılması görülür. III. İkinci ve üçüncü bölünme sonrasında oluşan hücreler genetik açıdan bir önceki hücrenin aynısıdırlar. IV. Krosing over oluşumu I. ve II. bölünme sırasında meydana gelebilir. Normal bir gamet oluşumu sırasında, I. Kromozom sayısı yarıya iner. II. Krossing over meydana gelir. III. Homolog kromozomlar zıt kutba çekilir. IV. Mutasyon oluşur. olaylarından hangilerinin meydana geleceği kesindir? A) I ve III İfadelerinden hangileri doğrudur? A) I ve III 53
UGULAMA TESTİ 4 Hücre Bölünmeleri 6. 8. Ökaryot bir hücrenin bölünme sürecinde geçirdiği bazı evreler şematik olarak gösterilmiştir. Krosing over ile ilgili, I. Kromozom sayısında artma ya da azalmaya neden olur. II. Homolog kromozomların kardeş kromatitleri arasında olur. III. eni gen kombinasyonlarının oluşmasını sağlar. IV. Gendeki nükleotit dizilimini değiştirir. ifadelerinden hangileri yanlıştır? A) I ve III E) I, II ve IV Bu evrelerle ilgili aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi yanlıştır? A) I Kromozomların en net görüldüğü evredir. B) II DNA sayısı ile kromozom sayısı birbirine eşittir. C) III Anafaz I evresidir. D) IV kardeş kromatitler karşılıklı kutuplara çekilir. E) I ve III Mayoz I, II ve IV Mayoz II dir. 9. Mayoz bölünmesi incelen bir hücrede 24 tetrat oluştuğu tespit ediliyor. Bu hücre ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) 2n = 48 kromozomlu bir hücredir. B) Eşey ana hücresi 22 otozom, 2 gonozom taşır. C) Profaz I evresinde 96 kromatit sayılır. D) Bölünme soncu oluşacak hücreler 24 kromozom taşır. E) 24 tetrat sayıldığı evredeki DNA miktarı başlangıçtaki hücrenin iki katıdır. 7. Aşağıda bir canlıda sperm oluşumu gösterilmiştir. Mayoz I 1 Mayoz II 2 Sperm ana Birincil hücresi (2n) spermatosit (Spermatogonyum) (2n) 4 3 İkincil spermatosit (n) Spermatit (n) Sperm (n) 10. Mayoz bölünme ile ilgili aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır? Buna göre sperm oluşumu sırasında, A) Anafaz I de homolog kromozom ayrılması rastgele olur. I. Kromozom sayısının korunması II. Hücre sayısında artış III. Farklılaşma B) Bölünme sırasında defa sitokinez olayı gerçekleşir. IV. Homolog kromozom ayrılması C) Krossing over gerçekleşmesi durumunda birbirinden farklı 4 tip hücre oluşur. olaylarından hangileri gerçekleşir? A) I ve IV D) Mayoz I sonucu oluşan hücrenin DNA miktarı, mayoz II sonucu oluşan hücrenin iki katıdır. E) DNA eşlenmesi iki kez gerçekleşir. 54
HÜCRE BÖLÜNMELERİ 5 UGULAMA TESTİ 1. 4. Eşeyli üreme sırasında bir hücredeki kromozom sayısı değişimi aşağıda gösterilmiştir: Mitozla bölünebilen bitki ve hayvan hücrelerinde aşağıdakilerden hangisi ortak değildir? A) DNA eşlenmesi Kromozom sayısı B) DNA dan RNA üretilmesi C) Solunumla bölünme için gerekli enerjinin üretilmesi 2n D) Sitoplazmanın mikroflamentler aracılığı ile boğumlanması I II III Olaylar IV E) İğ ipliklerinin oluşması Bu hücreden kalıtsal yönden farklı bireylerin oluşmasını hangi numaralı bölgelerdeki olaylar sağlar? A) alnız II B) I ve IV C) II ve III E) I, II ve IV 5. 2. Tohumlu bitkilerin çelikle üremesi sırasında; I. Döllenme II. Zigotun mitozla embriyoyu oluşturması III. Mitoz bölünme 2n olaylarından hangileri gerçekleşir? A) alnız I B) alnız III D) I ve III Diploit bir hücrenin bölünmesinin şekli aşağıda gösterilmiştir. 2n 2n K L Sonuçta oluşan K ve L hücreleri için; C) I ve II E) II ve III I. üzey hacim oranları II. Çekirdekteki DNA ların ağırlıkları III. Bulundurdukları organel sayıları IV. Sahip oldukları organel çeşitleri verilenlerden hangileri kesinlikle aynıdır? 3. Aşağıda bir hücrenin bölünmesi gösterilmiştir. A) alnız II D) II ve IV n n B) I ve IV C) II ve III E) I, III ve IV n Bu hücrenin bölünmesi sırasında aşağıdaki olaylardan hangisi gerçekleşmez? A) Homolog kromozomların yan yana dizilmesi 6. B) Kardeş kromatitlerin sentromer bölgesinden ayrılması Aşağıdaki organellerden hangisi hücre bölünmesinde eriyerek kaybolur? C) Çekirdek zarının erimesi A) Endoplazmik retikulum B) Sentrozom D) Sitoplazmanın bölünmesi C) Ribozom D) Mitokondri E) Sentroillerin eşlenmesi E) Golgi 55
UGULAMA TESTİ 5 Hücre Bölünmeleri 7. Aşağıdaki bitkilerde üreme çeşitlerinden hangisi diğerlerinden farklıdır? 10. Bir hücrenin mayoz bölünmesinin bir evresinde ger- A) Patates yumrusunu toprağa gömerek yeni patateslerin elde edilmesi İğ ipliklerinin kardeş kromatitleri sentromer bölgesinden ayırdığı, B) Menekşeden koparılan bir yaprağın suda kök vermesi Kromotitlerin kromozom halini aldığı görülmüştür. çekleşen bazı olaylar şölyedir: Bu olayların gerçekleştiği evre aşağıdakilerden hangisidir? C) Kavak dalından yeni bir kavak elde edilmesi D) Sürünücü gövdenin toprağa değmesi ile yeni çileklerin oluşması A) İnterfaz B) Profaz I D) Anafaz II E) Elmanın içindeki çekirdeklerin toprağa düşmesi sonucu yeni elmaların oluşması C) Metafaz II E) Telefaz I 11. Bir hücrenin hayat döngüsü içinde aşağıdaki evrelerden hangisi en uzun sürer? 8. A) İnterfaz Bir omurgalı havyan türünün üremesi ve gelişmesi sırasında gerçekleşen bazı olaylar şöyledir. A: 2n X B: 2n D) Anafaz C) Metafaz E) Telofaz n X B) Profaz 2n Z 2n n 12. Aşağıda verilen canlılardan hangisi mayoz bölünme geçirmez? Şemada X,, Z ile verilen olaylar aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak eşleştirilmiştir? X 9. A) Bakteri B) Toprak solucanı C) eşil bitki D) İnsan Z A) Mayoz Mitoz Gelişme B) Mayoz Gelişme Döllenme C) Mitoz Döllenme Mitoz D) Mitoz Gelişme Mayoz E) Mayoz Döllenme Gelişme E) Şapkalı mantar 13. Aşağıda mayoz bölünmeyle ilgili sorular sorulmuştur. Genlerin karşılıklı yer değiştirmesine ne denir? Gametleri oluşturan bölünmenin adı nedir? «Mayoz hücre bölünmesinin hangi evresinde kardeş kromatitler zıt kutba çekilir. Bu soruların doğru yanıtları aşağıdakilerin hangisidir? Mayoz bölünmenin profaz evresinde aşağıdakilerden hangisi gerçekleşmez? A) Çekirdek zarının erimesi B) Sentrollerin kaybolması C) Sentrollerin eşlenmesi D) İğ ipliklerinin oluşup kinetekorlara tutunması E) Sentrozomların karşılıklı kutuplara doğru hareket etmesi 56 A) Mutasyon Mayoz Anafaz I B) Cross over Mayoz Anafaz II C) Adaptasyon Mitoz Telefaz II D) Mutasyon Mitoz Telefaz I E) Cross over Mitoz Anafaz II «
HÜCRE BÖLÜNMELERİ 2 MODEL TEST 1. Mayoz hücre bölünmesi sırasında insanın eşey ana hücresinde görülen DNA ve kromozom sayısındaki değişmeler aşağıda verilmiştir. Bölünme öncesi hücrenin kromozom sayısı 1.. dir Profaz I evresinde hücrenin DNA miktarı 2 dir. Anafaz II evresindeki kromozom sayısı 3.. dir Profaz II evresindeki kromozom sayısı. 4. dir İnterfaz evresinin sonunda DNA miktarı. 5 dir 3. Hücre bölünmesini aşağıda verilen faktörlerden hangisi diğerlerinden farklı yönde etkiler? A) Ortamdaki su miktarının % 15 in altına düşmesi B) Ortam sıcaklığının optimal değere gelmesi C) İğ ipliklerinin metafaz evresinde kinetokorlara bağlanmaması D) DNA eşlenmesinin yanlış olması E) Bölünme öncesi hazırlıkların tamamlanmaması Buna göre aşağıda verilen rakam DNA ve kromozom eşlemesinden hangisi yanlıştır? A) 1 46 B) 2 92 D) 4 46 C) 3 46 E) 5 92 4. 2. Aşağıdaki şemada insanda gerçekleşen bölünme ile erkek ve dişi bireylerin oluşumları gösterilmiştir. Erkek Dişi 44 + X 44 + XX Mayoz bölünme sonucu oluşan hücre sayısı aşağıdaki grafikte gösterilmiştir. 22 + X Hücre sayısı 32 22 + 22 + X 44 + XX 44 + X Bu olayla ilgili;? I. Başlangıçtaki diploit yapılı hücreler eşey ana hücreleridir. II. Erkek bireyden oluşan haploit hücreler kalıtsal açıdan birbirinin aynısıdır. III. Haploit bireylerden tekrar diploit bireylerin oluşması mitoz bölünme ile olur. IV. Erkek birey kromozomunu sadece babasından alabilir. Zaman Buna göre, I. 8 eşey ana hücresi mayoz bölünme geçirmiştir. II. 4 eşey ana hücresi arka arkaya iki mayoz bölünme geçirmiştir. III. 4 eşey ana hücresi birer mitoz ardından birer mayoz bölünme geçirmiş olabilir. ifadelerinden hangileri doğrudur? Çıkarımlarından hangileri doğru olabilir? A) alnız I B) alnız II D) I ve III A) I ve IV C) alnız III E) I, II ve III 57 E) I, III ve IV
MODEL TEST 2 Hücre Bölünmeleri 5. 7. Dilara, mayoz bölünme ile erkek ve dişi bireylerde oluşan üreme hücreleri için aşağıdaki tabloyu oluşturuyor. Özellik Erkek üreme hücresi Dişi üreme hücresi n n Ağırlığı Ata hücrenin yarısı Ata hücrenin üçte biri DNA miktarı Ata hücre ile aynı Ata hücre ile aynı Kromozom sayısı Aşağıdakilerden hangisi bir eşeyli üreme çeşidi olarak kabul edilemez? I. Sporla üreme II. Partenogenezle üreme III. Tohumla üreme A) alnız I B) alnız II D) I ve II C) alnız III E) II ve III Bu bilgileri kontrol eden Gökhan Öğretmen, tabloda bazı bilgilerin yanlış olduğunu tespit ediyor. Gökhan öğretmenin bulduğu yanlışlar, I. Üreme hücrelerindeki kromozom sayısı II. Üreme hücrelerinin ağırlığı III. Üreme hücrelerindeki DNA miktarı özelliklerinden hangileri olabilir? A) alnız I B) alnız II D) II ve III C) alnız III E) I, II ve III 8. Aşağıda metagenezle üreme gösteren eğrelti otunun yaşam döngüsü verilmiştir. Sperm Spor kesesi MAOZ Spor Gametofit 6. umurta DÖLLENME Aşağıda İsa Öğretmen, mayoz bölünme ve eşeyli üreme ile ilgili öğrencilerine bazı sorular sormuştur: Spor kesesi Eşeyli üremede kromozom sayısının sabit kalmasında etkili olan faktörler nelerdir? Kromozom sayısı 46 olan bir diploit hücreden mayoz bölünme sonucu kaç kromozomlu hücreler oluşur? Mayoz bölünme sonucu oluşan dört hücrenin kalıtsal açıdan birbirinden farklı olması nasıl açıklanabilir? I. Sadece spor oluşurken Krossing over olayı meydana gelebilir. Bu soruların doğru yanıtları sırası ile aşağıdaki seçeneklerin hangisinde verilmiştir? II. Sperm ve yumurtalar mayoz bölünme ile oluşur. III. Zigotun oluşması eşeyli üreme örneğidir. A) Mayoz ve Döllenme 23 Krossing over B) Mitoz ve Döllenme 23 Mutasyon IV. Sporun gametofiti oluşturması eşeysiz üreme örneğidir. C) Mayoz ve Döllenme 46 Krossing over ifadelerinden hangileri doğrudur? D) Mitoz ve Döllenme 46 Krossing over A) I ve III Zigot Sporofit döl Bu canlının üremesi ile ilgili, E) Mitoz ve Mayoz 23 Mutasyon eni sporofit 58 E) I, III ve IV
HÜCRE BÖLÜNMELERİ 3 MODEL TEST 1. apacağı sunumda ata canlılardan farklı özelliklerin ortaya çıktığı üreme ile ilgili olayları açıklamak isteyen bir öğrenci aşağıdaki örneklerden hangisini kullanmamalıdır? 4. A) Bakterilerde konjugasyonun gerçekleşmesi I. Tetratların oluşması, II. Kardeş olmayan kromatitler arasında parça değişiminin olması, III. Kardeş kromatitlerin birbirinden ayrılarak zıt kutuplara çekilmesi, IV. Kromatin ipliklerin kısalıp kalınlaşarak kromozomları oluşturması, B) İnsanda üreme hücrelerinin oluşması. C) Bal arılarında dişi arının oluşması Mayoz hücre bölünmesinde; D) Bira mayasının çoğalması alaylarından hangileri aynı evrede gerçekleşir? E) Döllenme olayı sonucu zigotun oluşması. A) I ve II D) I, II ve IV 2. 1. İki farklı cinsiyet bulunur. 2. Döllenme gerçekleşir. 3. Çeşitlilik ortaya çıkar. Bu bilgilerden hangileri eşeyli üreme çeşitlerinin tümünde ortak birer özellik değildir? A) alnız 1 B) alnız 2 D) 1 ve 2 C) alnız 3 5. I. Gen sayısı II. Kromozom sayısı III. Çeşitlilik IV. Birey sayısı Eşeyli üremede yukarıda verilenlerin hangilerinde artma beklenir? E) 2 ve 3 A) I ve II Aşağıda eşeyli üreme ile ilgili bazı bilgiler verilmiştir. 3. Mayoz hücre bölünmesi sırasında meydana gelebilecek bazı olaylar şöyledir. I. Sentromer ayrılması II. Ekvator düzleminde iki sıralı dizilim III. Kromozom sayısının yarıya inmesi IV. Homolog kromozom ayrılması 6. olaylarından hangileri mayoz I de hangileri mayoz II de görülür? Mayoz I Mayoz II A) I ve III II ve IV B) II ve IV I ve III C) I ve IV II ve III D) I, II ve III IV E) II, III ve IV I Aşağıdakilerden hangisi eşeyli üremenin özelliği değildir? A) Mayoz bölünme ile gametlerin oluşturulması B) Değişen çevre şartlarına uyum yeteneği daha yüksek bireylerin oluşması C) İki farklı hücrenin çekirdek kaynaşması ile zigotun oluşması D) Oluşan bireyler ata canlıdan farklı genotipik özelliklere sahip olması E) Tek bir ata canlının mitoz hücre bölünmesi ile kendine benzer yeni bireyler oluşturması 59
MODEL TEST 3 Hücre Bölünmeleri 7. 10. Aşağıdakilerden hangisinde, kromozom formülleri Bir erkek bireyde gametogenez sırasında, mayoz II de kromozomlarının ayrılmaması durumunda oluşacak gametlerin kromozom formülleri aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? verilen hücreler, 2n = 46 kromozomlu bir türün erkek ve dişi bireylerine ait olabilir? Erkek A) n, n, n+1, n 1 B) n+1, n+1, n 1, n 1 C) n, n 1, n, n 1 D) n + 1, n + 1, n, n E) 2n 1, 2n + 1, n, n 8. Dişi A) 22 + XX 22 + B) 22 + X 22 + X C) 22 + 22 + X D) 44 + XXX 44 + XX E) 22 + 44 + Bal arılarında kraliçe arının oluşumu sırasında meydana gelen olaylar, aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? A) Mayoz döllenme mitoz - farklılaşma B) Mayoz mitoz - farklılaşma C) Mitoz döllenme mayoz- farklılaşma 11. Aşağıdakilerden hangisi, canlılarda kalıtsal varyas- D) Mitoz mitoz döllenme mayoz- farklılaşma yonlara neden olmaz? E) Mayoz mitoz döllenme mitoz farklılaşma A) Mutasyon B) Eşeyli üreme C) İki farklı gametin çekirdeklerinin kaynaşması D) DNA nın İnterfazda eşlenmesi E) Krossing over 9. 2n kromozomlu hücrelerin oluşturabileceği hücreler aşağıda gösterilmiştir. Bu hücrelerden hangisinin mayoz bölünme ile oluştuğu kesindir? A) B) C) 12. Aşağıda verilenlerden hangisinin gerçekleşmesi sırasında mayoz bölünme ve onu takip eden döllenme olayı gerçekleşmez? A) Arılarda partenogenez D) E) B) Terliksi hayvanda konjugasyon C) İnsanda üreme D) Çiçekli bitkilerde üreme E) Hermafrodit canlılarda çoğalma 60
HÜCRE BÖLÜNMELERİ 4 MODEL TEST 1. 3. Mitoz bölünmeyle ilgili olarak aşağıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Sentromer bölünmesi anafaz evresinde olur. Embriyo döneminde bölünme yeteneğine sahip olan sinir hücreleri özelleştikten sonra bölünme özelliğini kaybederlerler. Bölünme özelliğini kaybetmiş hücreler döngüsünün hangi evresinde bekler? B) Anafaz evresinde kromozom sayısı iki katına çıkar. C) DNA eşlenmesi profaz evresinde tamamlanır. D) Kromatin ipliklerin kromozom şeklini alması profaz evresinde olur. A) G0 evresinde B) G1 evresinde C) G2 evresinde D) S evresinde E) Bir bölünme sonucu iki hücre oluşur. 2. hücre E) Profaz evresinde 4. Nurgül, hücre bölünmeleri ile ilgili bilgileri içeren aşağıdaki tabloyu dolduruyor. Bilgiler D Mayoz hücre bölünmesi sonucu n kromozomlu dört hücre oluşur. Kardeş olmayan kromatitiler arasındaki parça değişimi hem mitoz hem de mayoz bölünmede gerçekleşir. Metafaz I evresinde homolog kromozomlar ekvator düzleminde tek sıralı dizilir. Mayoz bölünmenin bir evresi yukarıda gösterilmiştir. Mayoz hücre bölünmesi çok hücreli bir canlının her bir hücresinde meydana gelir. Buna göre, aşağıdaki yorumlardan hangisi doğrudur? Buna göre, Nurgül ün tabloyu doğru doldurmuş hali aşağıdakilerden hangsidir? A) 2n = 8 kromozomlu bir hücredir. B) Hücre bölünmesinin metafaz evresidir. A) C) Hücre bölünmesinin interfaz evresidir. D) 2n = 6 kromozomlu bir hücredir. E) Bitki hücresinde gerçekleşen mitoz bölünme evresidir. 61 D B) D C) D) D E) D D D D