Türkiye de Sağlık Hizmetlerinin Finansmanı ve Sağlık Harcamalarının Gelişimi Sağlık Nedir? Dünya Sağlık Örgütü sağlığı şöyle tanımlanmıştır: Mehmet ATASEVER Kamu İhale Kurumu Kurul Üyesi Sağlık insanın; bedenen, ruhen ve sosyal yönden tam iyilik halidir. Ankara, 29.11.218 2 1 2 Türkiye de Sağlık Hakkı (1982 Yılı T.C. Anayasası 56.Madde) Madde 56 Devlet, herkesin hayatını, beden ve ruh sağlığı içinde sürdürmesini sağlamak; insan ve madde gücünde tasarruf ve verimi artırarak, işbirliğini gerçekleştirmek amacıyla sağlık kuruluşlarını tek elden planlayıp hizmet vermesini düzenler. Devlet, bu görevini kamu ve özel kesimlerdeki sağlık ve sosyal kurumlarından yararlanarak, onları denetleyerek yerine getirir. Türkiye de Sosyal Güvenlik Hakkı (1982 Yılı T.C. Anayasası 6.Madde) Madde 6 Herkes, sosyal güvenlik hakkına sahiptir. Devlet, bu güvenliği sağlayacak gerekli tedbirleri alır ve teşkilatı kurar. Sağlık hizmetlerinin yaygın bir şekilde yerine getirilmesi için kanunla genel sağlık sigortası kurulabilir. 3 4 3 4 1
Şekil 1. Türkiye Sağlık Sistemindeki Fonların Akış Şeması, (22) Türkiye de Sağlık Hizmet Finansmanını Etkileyen Önemli Politikalar-1 Hastaların rehin alınma uygulamalarına son verilmesi Ocak 23 Ücretsiz gezici sağlık hizmetleri tüm kırsala yaygınlaştırılması Mart 23 Sağlık Bakanlığında Performansa Dayalı Ek Ödeme Sistemine Geçilmesi Ocak 24 İlaçlarda KDV oranının %18 den %8 e düşürülmesi Mart 24 112 acil sağlık hizmetlerinin ücretsiz hale getirilmesi Haziran 24 Acil durumlarda tüm hastanelerin tedavi etme mecburiyeti getirildi Aralık 24 Yeşil kartlı vatandaşların ayaktan tedavide ilaç giderlerinin karşılanması Aralık 24 Kaynak: Atasever M. Türkiye sağlık hizmetlerinin finansmanı ve sağlık harcamalarının analizi, 214 5 6 5 6 Türkiye de Sağlık Hizmet Finansmanını Etkileyen Önemli Politikalar-2 Türkiye de Sağlık Hizmet Finansmanını Etkileyen Önemli Politikalar-3 Eşdeğer ilaç gruplarıyla ilgili düzenlemeler Aralık 24 Aile hekimliği Aralık 24 İlaç fiyatlarında indirim Nisan 24,Şubat- Temmuz 25 SSK Hastanelerinin Sağlık Bakanlığına Devri Şubat 25 112 acil sağlık hizmetleri ile şehir dışı sevk işlemlerinin ücretsiz yapılması Mayıs 25 GSS sisteminin kurulması Haziran 25 Sağlık yatırımları için kamu özel işbirliği yasası kabul edilmesi Verem hastaları ile temaslılarına veremle ilgili sağlık hizmetlerinin ücretsiz hale getirilmesi Sağlık Bakanlığına Bağlı Sağlık Tesislerinin Hizmet Bedellerinin Ödenmesinde Global Bütçe Sistemine Geçilmesi Temmuz 25 Şubat 26 Haziran 26 7 Birinci basamak sağlık hizmetlerinin ücretsiz yapılması Nisan 27 Sağlık Bakanlığı hastanelerinin finansal risklere göre yönetilmesi Kanser Taramalarının yaygınlaştırılması ve ücretsiz hale getirilmesi Yurtiçinde mümkün olmayan tedavilerin ücretlerinin karşılanması Acil durum, yoğun bakım, kanser gibi hastalıklardan özel hastanelerin fark ücreti almasının önlenmesi Aralık 27 Mayıs 25, Ocak 27, Ekim 28 Ekim 28 Ekim 28 Hastanelerde nitelikli yataklardan fark alınmasının önlenmesi Ekim 28 Sigortalı olmasa bile herkesin salgın hastalık, iş kazası ve meslek hastalığında her türlü sağlık yardımından ücretsiz yararlanması Ekim 28 8 7 8 2
Türkiye de Sağlık Hizmet Finansmanını Etkileyen Önemli Politikalar-4 18 yaş altı tüm nüfusun ve eğitim görenlerin GSS kapsamına alınması Ekim 28 Sağlık Bakanlığında Stok Yönetim Programı (MKYS) kullanılması Kasım 28 Kamu sağlık tesislerinin birbirlerinden mal veya hizmet almasının önünün açılması Aralık 28 Türkiye de Sağlık Hizmet Finansmanını Etkileyen Önemli Politikalar-5 Sağlık Bakanlığı ve Üniversite Sağlık Tesisleri İçin Birlikte kullanım uygulamasının getirilmesi Ocak 21 Üniversite hastanelerine finansal destek sağlanması Ocak, Temmuz 21 Pasif Yeşil kartlıların diş, kanal ve dolgu hizmetlerinden, özel hastanelerin acil servis ve yoğun bakımlarından faydalanabilmesi ve Ayakta tedavi kapsamında tıbbî cihazların ödenmesi Ekim 21 Sağlıkta ayaktan müracaatlar için katılım payının uygulaması Ekim 29 İlaçlarla ilgili fiyat düşürücü düzenlemeler yapılması Aralık 29 Üniversite sağlık tesislerinde özel muayene, özel işlem için ücret alınmasının yasaklanması ve bu kaybın telafisi için 211 yılına mahsus olmak üzere Hazineden 448 milyon TL ödenmesi Şubat 211 Pasif Özel hastanelere ödenen ek ücretlere sınırlama getirilmesi Ocak 21 Üniversite ve Sağlık Bakanlığında Tam Gün Çalışma getirilmesi Ocak 21 Kısmen Üniversite hastaneleri ile Sağlık Bakanlığına bağlı hastanelerde vefat eden ve sosyal güvenceden yaralanamayan ve ödeme gücü olmayan kişilerin borçlarının terkin edilmesi Haziran 211 Kaynak: Atasever, 214 9 1 9 1 Türkiye de Sağlık Hizmet Finansmanını Etkileyen Önemli Politikalar-6 Sağlık Hizmetlerinin Finansmanı ve Sağlık Harcamalarının Gelişimi Şekil 2. Türkiye Sağlık Sistemindeki Fonların Akış Şeması, (218) Trafik Kazazedelerinin tedavi Bedellerinin SGK ca karşılanması Ağustos 211 İlaçlarla ilgili fiyat düşürücü düzenlemeler yapılması Kasım 211 Sağlık Bakanlığı Teşkilat yasasının çıkarılması Aralık 211 Kısmen aktif Üniversite hocalarının özelde çalışabilmesi ve hastane içinde fark alabilmesine yönelik düzenleme yapılması Mayıs 213 Özel Hastanelerin vatandaştan alacağı farkın %9 dan %2 e çıkarılması Ekim 213 Üniversite Hastanelerinin Borçlarının Ödemesi Haziran 218 Kanser hastalarına yapılacak ameliyatlarda ilave ücret alınmaması Ağustos 218 Kaynak: Atasever, 214 11 Kaynak: Atasever, 218 12 11 12 3
18.774 76.748 24.279 79.222 3.21 88.592 35.359 94.727 44.69 16.822 5.94 113.466 57.74 116.519 57.911 11.3 61.678 17.936 68.67 112.722 74.189 111.951 84.39 118.484 94.75 122.227 14.568 125.272 119.756 133.49 14.647 14.647 18.774 24.279 3.21 35.359 44.69 5.94 57.74 57.911 61.678 68.67 74.189 84.39 94.75 14.568 119.756 14.647 Türkiye de Sağlık Hizmetlerinin Finansman Yapısı Grafik 1. 217 Yılı Türkiye de Sağlık Hizmetlerinin Finansman Yapısı Türkiye de sağlık sisteminin finansman yapısı karma özellik göstermektedir. 4,9 Bir taraftan belirli bir kesim için sağlık sigortacılığı (Bismark Modeli) uygulanırken diğer taraftan kamu yardımı (Beveridge Modeli) modeli uygulanmakta ve sistemin finansmanında özel harcamalar da pay almaktadır. Bu finansmanların yanında Türkiye de düşük ölçekte olsa da özel sağlık sigortacılığı, sigorta sandıkları, vakıf üniversiteleri gibi kaynaklar ve hane halkının sağlık harcamaları (cepten harcamalar) olmak üzere özel sektör sağlık harcaması kullanılmaktadır.,9 17,1 25,1 52 Prim Vergi yerel yönetimler Cepten Harcamalar Diğer özel harcamalar 13 14 13 14 Tablo 2. Yıllara Göre Sağlık Harcamaları, Türkiye, (22-217), (Milyon TL) Grafik 3. Sağlık Harcamalarının GSYİH Oranı (%), (22-217) 16. 16. 7, 14. 1 1. 14. 1 1. 5,2 5,2 5,2 5,2 5,6 5,8 5,8 5,8 5,3 4,9 4,7 4,7 4,6 4,5 4,6 6, 4,5 4, 8. 8. 6. 3, 6. 4. 2, 4. 1, 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 212 213 214 215 216 217, 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 212 213 214 215 216 217 Toplam SH/GSYİH oranı Son 16 yılda Türkiye de sağlık harcamaları reel olarak %83 civarında artmıştır. 22-217 yıllarındaki sağlık hizmetlerinde sağlanan gelişmelere rağmen sağlık harcamalarının GSYH içindeki payı %5,2 den %4,5 a düşmüştür. 15 16 15 16 4
54.248 56.978 63.12 64.261 73.1 76.967 85.77 89.91 84.843 89.674 88.76 92.984 94.662 98.381 14.447 19.744 Grafik 4. Sağlık Harcamalarının GSYİH Oranı (%), (Cari-Yatırım) (22-217) 7, Grafik 5. Sağlık Harcamalarının GSYİH Oranı (%), (Kamu-Özel), (22-217) 7, 6, 4, 5,2 5,2 5,2 5,2 5,1 5,1 4,9 5,8 5,8 5,8 5,6 5,5 5,2 5,3 5,3 5,3 5,1 4,9 4,7 4,7 4,7 4,6 4,5 4,4 4,3 4,5 4,6 4,5 4,1 4,3 4,2 6, 4, 5,2 5,2 5,2 5,2 3,7 3,7 3,7 3,6 5,8 5,8 5,8 5,6 4,7 4,2 3,8 3,9 5,3 4,2 4,9 3,9 4,7 4,7 4,6 4,5 4,6 4,5 3,7 3,7 3,6 3,5 3,6 3,5 3, 3, 2, 1,,1,1,2,3,4,5,5,3,3,2,2,3,3,3,3,3 2, 1, 1,5 1,5 1,5 1,7 1,8 1,9 1,6 1,1 1,1 1, 1, 1, 1, 1, 1, 1,, 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 212 213 214 215 216 217, 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 212 213 214 215 216 217 Cari/ GSYİH Yatırım/GSYİH Toplam/GSYİH Kamu/ GSYİH Özel/ GSYİH Toplam/ GSYİH Yatırım niteliğindeki sağlık harcamalarının GSYİH payı 22 yılında %,1 iken 217 yılında %,3 e yükselmiştir. 17 Özel sektör sağlık harcamalarının GSYİH payı 22 yılında % 1,5 iken 217 yılında %1 e gerilemiştir. 18 17 18 Grafik 6. Kamu ve Özel Sağlık Harcamalarının Oranı (%), (22-217) Grafik 7. Kamu Sağlık Harcamalarının Sağlık Harcamalarına Oranı %, Milyon TL, (22-217) 9, 8, 7, 6, 5, 4, 3, 2, 1,, 7,7 71,9 71,2 29,3 28,1 28,8 67,8 68,3 67,8 32,2 31,7 32,2 73, 27, Kamu sağlık harcamalarının payı 22 yılında % 7,7 iken 217 yılında % 78 e yükselmiştir. 81, 19, 78,6 79,6 79,2 78,5 77,4 78,5 78,5 78, 21,4 2,4 2,8 21,5 22,6 21,5 21,5 22, 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 212 213 214 215 216 217 Kamu SH/Toplam SH Özel SH/Toplam SH 19 1 1. 8. 6. 4. 7,7 71,9 71,2 67,8 68,3 67,8 73, 81, 78,6 79,6 79,2 78,5 77,4 78,5 78,5 78, 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 212 213 214 215 216 217 217 yılı Rakamlarıyla Kamu Sağlık Harcamaları Kamu Sağlık Harcamalarının Sağlık Harcamalarına Oranı Kamu sağlık harcamalarının payı 22 yılında % 7,7 iken 217 yılında % 78 e yükselmiştir. Son 16 yılda Türkiye de kamu sağlık harcamaları reel olarak % 1 den fazla artmıştır. 8 7 6 5 4 3 2 1-2 19 2 5
22.5 22.244 25.472 3.465 33.821 36.498 31.44 2.94 23.93 23.48 23.245 25.5 27.565 26.891 28.62 3.94 284 22 15.228 363 14.625 23 17.43 444 24 21.564 517 25 23.473 636 26 24.754 726 27 2.252 813 28 15.47 84 29 17.69 843 21 17.399 924 17.731 211 19.875 987 212 21.697 118 213 2.744 1228 214 21.733 1337 215 24.4 1511 216 1751 217 Grafik 8. Özel Sektör Sağlık Harcamalarının Sağlık Harcamalarına Oranı %, Milyon TL, (22-217) Grafik 9. Cepten Sağlık Harcamalarının Sağlık Harcamalarına Oranı %, Milyon TL, (22-217) 4. 32,2 31,7 32,2 3 3. 22,8 22, 21,8 2 35. 3. 25. 29,3 28,1 28,8 27, 19, 21,4 2,4 2,8 21,5 22,6 21,5 21,5 22, 3, 2 2, 25. 19,8 18,5 19,2 17,4 14,1 16,3 15,4 15,8 16,8 17,8 16,6 16,3 17,1 2, 1 15. 15. 1 1. 1, 1. 5. 1, 5. 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 212 213 214 215 216 217, 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 212 213 214 215 216 217, 217 yılı Rakamlarıyla Özel Sağlık Harcamaları Özel Sağlık Harcamalarının Sağlık Harcamalarına Oranı 217 yılı Rakamlarıyla Cepten Sağlık Harcamaları Cepten Sağlık Harcamalarının Sağlık Harcamalarına Oranı Özel sektör sağlık harcamalarının payı 22 yılında % 29,3 iken 217 yılında % 22 ye gerilemiştir. Son 16 yılda Türkiye de özel sağlık harcamaları reel olarak % 38 civarında artmıştır. 21 Cepten sağlık harcamalarının payı 22 yılında % 19,8 iken 217 yılında % 17,1 e gerilemiştir. Son 16 yılda Türkiye de cepten sağlık harcamaları reel olarak % 58 civarında artmıştır. 22 21 22 Grafik 1. Katastrofik Sağlık Harcamaları, (%), (22-217), Türkiye 4,51 4,5 4,7 4,16 4, 3,6 3,5 3,26 3, 2,72 2,77 2,62 2,5 2, 1,78 1,5 1,29 1,33 1,2 1,18 1,1,96,99,81,75,84 1,,64,59,68,43,36,48,25,28,37,23,34,5,17,14,22,31,3,29,32,19,17,22,15,15,12,13,1,12,7,15, 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 212 213 214 215 216 217 Grafik 11. Kişi Başı Sağlık Harcaması, TL, (22-217), Türkiye 2 18 16 14 12 1 8 6 4 2 1.751 1.542 1.617 1.64 1.678 1.527 1.476 1.519 1.556 1.584 1.62 1.489 1.311 1.384 1.163 1.186 Yoksul Hane Oranı Katastrofik Sağlık Harcaması Yapan Hane Oranı Sağlık Harcaması Nedeniyle Yoksullaşan Hane Oranı Kişi Başı Sağlık Harcaması 217 Yılı Rakamlarıyla Kişi Başı Sağlık Harcaması 22 yılında katastrofik sağlık harcaması yapan hane oranı %,81; katastrofik sağlık harcaması nedeniyle yoksullaşan hane oranı ise %,43 olarak bulunmuştur. 217 yılında; katastrofik sağlık harcaması yapan hane oranı %,32 ye, katastrofik sağlık harcaması nedeniyle yoksullaşan hane oranı ise %,12 ye düşmüştür. 23 217 yılı rakamlarıyla 22 yılında 1.163.-TL olan kişi başı sağlık harcamaları %5 civarında artarak 217 yılında 1.751.-TL ye yükselmiştir. 24 23 24 6
5.353 5.297 5.276 5.266 5.1 5.58 4.778 4.533 4.53 4.493 4.436 4.125 4.16 3.993 3.85 3.545 3.352 3.18 2.731 2.713 2.664 2.535 2.434 2.21 2.59 1.913 1.885 1.877 1.74 1.434 1.124 1.54 6.818 6.19 7.536 9.57 Grafik 12. Kişi Başı Sağlık Harcaması, TL, (22-217), Türkiye Grafik 13. Kişi Başı Cari Sağlık Harcamasının Uluslararası Karşılaştırılması, SGP ABD $, 215 217 1366 385 1751 SGP ABD $ 216 1186 325 1511 215 15 287 1337 1. 214 951 277 1228 213 87 239 118 8. 212 782 25 987 211 735 189 924 6. 21 663 18 843 29 651 153 84 4. 28 593 219 813 27 492 233 726 2. 26 435 21 636 25 351 166 517 24 316 128 444 23 261 12 363 22 21 83 284 5 1 15 2 25 3 35 Kişi Başı Kamu Sağlık Harcaması Kişi Başı Özel Sağlık Harcaması Kişi Başı Toplam Sağlık Harcaması 217 yılında kişi başı sağlık harcamalarının % 78 i kamu %22 si ise özel sektörce finanse edilmektedir. 25 Kamu Cari Sağlık Harcaması Özel Cari Sağlık Harcaması Toplam Kaynak:, OECD Health Data 217 Not: Türkiye verisi 217 yılına aittir. Ülkelere ait değerler 215 yılı veya ulaşılabilen en yakın yıl değerleridir 217 yılında Türkiye de SGP ABD Doları olarak kişi başı 1.124. $ cari sağlık harcaması yapılmıştır. 26 25 26 Türkiye Sağlık Finansman Politikalarının Sonuçları-1 Tablo 2. Sağlık Göstergeleri 22 217 Türkiye Sağlık Finansman Politikalarının Sonuçları-2 Grafik 14. Yıllar İtibariyle Sağlık Hizmetlerinden Memnuniyet, (23-217), Türkiye Doğumda Beklenen Yaşam Süresi 72,5 78 Bebek Ölüm Hızı (bin canlı doğumda) 31,5 9,1 Beş Yaş Altı Ölüm Hızı (bin canlı doğumda) 4, 1,9 8 7 66,5 63,4 65,1 73, 75,9 74,8 74,7 7,6 72,3 75,4 71,7 Anne Ölüm Oranı (yüz bin canlı doğumda) 64, 14,6 6 5 46,9 55,3 52,3 Cepten Yapılan Sağlık Harcamasının Toplam Sağlık Harcamasına Oranı (%) 19,8 17,1 39,5 4 Katastrofik Sağlık Harcaması Yapan Hane Oranı (%),81,32 3 Sağlık Hizmetlerinden Genel Memnuniyet Düzeyi (%) 39,5* 71,7 2 1 Bin Kişiye Düşen Yatak Sayısı 24,8 27,9 1 1 Bin Kişiye Düşen Hekim Sayısı 138 186 23 24 25 26 27 28 29 21 211 212 213 214 215 216 217 1 Bin Kişiye Düşen Ebe - Hemşire Sayısı 171 272 Hekim Başına Düşen Ebe - Hemşire Sayısı 2,44 1,46 Kaynak: Tüik, Sağlık İstatistik yıllıkları 23 yılında % 39,5 olan Türkiye de sağlık hizmetlerinden memnuniyet oranı 217 yılında % 71,7 ye yükselmiştir. 27 28 27 28 7
Türkiye Sağlık Finansman Politikalarının Sonuçları-3 Türkiye Sağlık Finansman Politikalarının Sonuçları-4 Kaynak: Atasever, 214 29 Uçak Ambulans 3 29 3 Türkiye Sağlık Finansman Politikalarının Sonuçları-5 Türkiye Sağlık Finansman Politikalarının Sonuçları-6 Mersin Şehir Hastanesi 31 Adana Şehir Hastanesi 32 31 32 8
İlginize Teşekkür Ederim. 33 33 9