5. FASİKÜL Aydınlatma ve Ses Teknolojileri Aydınlatma Teknolojileri Uygun Aydınlatma Işık Kirliliği Geçmişten Günümüze Ses Teknolojileri Ses Kirliliği 1
Aydınlatma Teknolojileri Yaşamımızı Etkileyen Aydınlatma Aydınlatma teknolojilerindeki gelişmeler günlük hayatımızı olumlu yönde etkilemiştir. Karanlık nedeniyle oluşan bütün sınırlar ortadan kalkmış, insanların yaşam kalitesi artmıştır. Aydınlatma teknolojisinin gelişmesiyle geçmişte gece yapılamayan işler, gece de yapılabilir duruma gelmiştir. Artık insanlar günün yirmi dört saatini istedikleri gibi programlayabilmektedir. Çünkü şehirler, yollar, bahçeler, parklar, spor salonları, iş yerleri, sanayi tesisleri ışık teknolojileri ile aydınlatılmıştır. Aydınlatma araçları sayesinde otomobil, uçak, tren ve vapur gibi taşıtlarla gece de seyahat edilmektedir. Fabrikalar aydınlatma araçlarının varlığıyla üretime ara vermeden gece de çalışmaktadır. Doğayı inceleyen bilim insanları, aydınlatma ile denizin derinliklerindeki yaşamı araştırmaktadır. Madenler, yerin altından aydınlatma araçları sayesinde çıkarılmaktadır. Aşağıdaki ışık kaynaklarını geçmişten günümüze doğru numaralandırarak sıralayalım. 4 6 7 4 1 2 8 3 5 Bilfen Yayıncılık
Aydınlatma Teknolojileri 1. Verilen araçlarda aydınlatma ne amaçla kullanılmıştır? Sembollerini çizerek belirleyelim. dikkat çekmek Uyarı Etrafı aydınlatmak 2. Geçmişten günümüze aydınlatma araçlarının gelişimini düşünelim. Gelecekte kullanılabilecek aydınlatma aracı nasıl olabilir? Tasarlayarak çizimini yapalım. Aydınlatma aracımın özellikleri Öğrenci Çizimi...... Öğrenci Yorumu...... Benim Aydıntlatma Aracım... 5
Uygun Aydınlatma Zeynep, on yaşında başarılı bir öğrenciydi. Bir gün odada okul çantasını hazırlarken bir ses duydu. Ah bizi anlayan bir insan olsa! Zeynep etrafına baktı, lambanın konuştuğunu gördü ve çok şaşırdı: Ben seni anlayabilirim, benimle konuşabilirsin. Lamba başladı anlatmaya: Biliyorsun ben elektrikle çalışıyorum. Evinizdeki birçok eşya da elektrikle çalışıyor. Ancak insanlar elektriği boşa harcıyorlar. Sonunda zararın kendilerine geleceğini bile bile. Mesela sen odanda oyun oynarken hem tavandaki, hem masadaki ışığı açıyorsun. Geçen gün banyoda dişini fırçaladıktan sonra ışığı açık bıraktın. Odandan mutfağa gidene kadar koridordaki bütün ışıkları yakıyorsun. Annen ve baban, akşamları televizyon izlerken odadaki bütün ışıkları yakıyor. Üstelik evinizde kullandığınız ışık kaynakları da tasarruflu olanlardan değil. Zeynep, lambanın anlattıklarına çok şaşırmıştı. Daha önce bu konuda hiç düşünmemişti. Lamba haklıydı, ışık kaynaklarını kullanırken dikkat etmemişti. Peki, ne yapabilirim tasarruflu olmak için? Yukarıda anlatılan hikâyeyi, ampulün Zeynep e vereceği cevabı yazarak tamamlayalım. Gereksiz yere birden fazla ışığı açmayarak daha az enerji harcayabilirsin. Odalardan çıkarken ışıkları kapatarak çıkman da oldukça önemli. Ayrıca evinizde kullanılan lambaları tasarruflularıy- la değiştirmemiz tasarruflu olmanız adına yapılması gerekenlerden. Aynı şeyleri daha az enerji harcayarak yapacak, böylece hem ülke hem de aile ekonomisine katkıda bulunacaksınız. 8 Bilfen Yayıncılık
Uygun Aydınlatma Öğretmenin sorduğu soruya verilen cevaplardan hangileri doğrudur? İşaretleyelim. Doğru aydınlatma sizce nasıl olmalıdır? Aydınlatma, gözleri yormamalıdır. Işık doğrudan gözümüze gelmemelidir. Tasarruflu lambalar yerine karbon flamanlı lambalar kullanmalıyız. Aydınlatma, yüksek ya da yetersiz ışık ile sağlanmamalıdır. 9
Işık Kirliliği Işık kirliliğini, günlük yaşantımızda alabileceğimiz çok küçük önlemlerle azaltabiliriz. Günlük yaşantımızda ışık kirliliğine, en çok cadde ve sokak aydınlatmaları neden olmaktadır. Cadde ve sokak aydınlatmalarında kullanılan direklerin boyu çok uzun olmamalıdır ve ışık kaynaklarında siper kullanılmalıdır. Yaşadığımız binaların kat aralarında ve girişlerde hareketi algılayarak kendiliğinden ışık veren sensörlü lambalar kullanılmalıdır. Park, bahçe ve reklam panolarının aydınlatılmasında zaman ayarlayıcılar kullanılmalıdır. Tüm bu önlemlerin alınabilmesi için çevremizdeki kişiler ışık kirliliği hakkında bilgilendirilmelidir. Işık kirliliğini önlemek için elimizden geleni yapmalıyız. Çevremizdeki canlılara karşı olan sevgi ve saygımızı gösterebilmek için bu konuda üzerimize düşen sorumlulukları yerine getirmeliyiz. Işık kirliliğinin aşağıda verilen varlıklar üzerindeki etkilerini açıklayalım. Deniz kaplumbağaları (caretta caretta), ışık kirliliği sebebiyle yumurtadan çıktıktan sonra denize giden yolu bulamayıp. ölmektedir.. Işık kirliliği, gökyüzünde yapay parlaklık oluşturur ve gözlemevlerinin gök cisimlerini gözlemlemelerini zorlaştırır.. Aşırı aydınlatarak ışık kirliliği oluşturan şehirler, göçmen kuşlarının geceleri uçarken yollarını şaşırmalarına neden olur. 11
Geçmişten Günümüze Ses Teknolojileri Kurbağa, evine giderken yanına ses kaydında kullanılan cihazları almak istiyor. Sokak başına konan doğru resimleri takip ederek kurbağanın evine ulaşmasına yardımcı olalım. 13
Ses Kirliliği 1. Aşağıda resimleri verilen ortamlarda oluşan gürültüyü derecelendirelim. Yaptığımız derecelendirmeyi grafikte gösterelim. Sinema Salonu Pazar yeri Orman Konser alanı Fısıltı Sessiz Konser alanı Az gürültülü Pazar yeri Gürültülü Ev ortamı Çok gürültülü Orman Ev ortamı Kütüphane Kütüphane Sinema salonu Gürültü seviyesi Ortamlar 2. Fen bilimleri sınavına çalışan Mert, evlerine çok yakın bir restorantta verilen doğum günü partisinden gelen müzik sesleri nedeniyle çalışmakta zorlanmaktadır. Sence bu gürültünün önlenmesi için, restoran sahipleri ne yapmalılar? Çok gürültü var anne! Ders çalışamıyorum. MUTLU YILLAR SANA. İYİ Kİ DOĞDUN CANER. İYİ Kİ DOĞDUN. Mert in, annesine verdiği cevap ne olabilir? Bu tarz gecelerde çıkan sesin, çevreyi rahatsız etmemesi için restoran sahiplerine nasıl bir öneride bulunmalıyız? Bina duvarlarını köpükle kaplayabilirler. Buna pencerelerinde, arasında boşluk olan çift cam kullanılabilirler. 17
Değerlendirme Aşağıdaki tabloya göre verilen soruları cevaplayalım. 1 Pamuk 2 Gramafon 3 Enerji 4 Gürültü 5 Stres 6 Deniz Kaplumbağaları 7 Megafon 8 Kulak Çınlaması 9 Göçmen kuşlar 10 Işık kirliliği 11 Baş ağrısı 12 Meşale 13 Mikrofon 14 Elyaf 15 Fonograf 16 Çift cam Kutucukların hangisinde ya da hangilerinde; aydınlatma ihtiyacının karşılanması için kullanılan ilk aydınlatma teknolojisi verilmiştir? 12 ışık kirliliğinden olumsuz etkilenen canlılara örnek verilmiştir? 6, 9 ses yükselten araçlara örnek verilmiştir? 7, 13 yanlış aydınlatma sonucunda oluşan kirlilik verilmiştir? 10 ışık ve sesin ortak bir özelliği verilmiştir? 3 ilk kullanılan ses teknolojilerine örnek verilmiştir? 2 ses yalıtımı yapabilmek için gerekli malzemeler verilmiştir? 1, 14, 16 Edison tarafından 1877 yılında geliştirilen ses teknolojisi verilmiştir? 15 ses kirliliği sonucunda oluşabilecek rahatsızlıklar verilmiştir? 5, 8, 11 çevremizdeki rahatsız edici seslerin adı verilmiştir? 4 18 Bilfen Yayıncılık
Düşünme Becerileri Aşağıdaki çocukların her birinin aklında değişik bir sözcük var. Bu sözcükleri, çocuklara ait kutucuklara yazalım. Benim sözcüğüm, ses şiddetinin yükselmesini sağlayan araçlardan biridir. Beril M E G A F O N Beril in sözcüğünün son hecesi, benim sözcüğümün başlangıç harfleridir. Ayrıca sözcüğüm, Edison tarafından geliştirilen bir ses kayıt aletidir. F O N O G R A F Kaan Işık kirliliğinden etkilenen canlılardan biri, benim sözcüğümdür. C A R E T T A Onur C A R E T T A Benim aklımdaki sözcük, insanların kandilden sonra kullandığı aydınlatma aracıdır ve iki sözcükten oluşur. G A Z L A M B A S I Çağlar Benim sözcüğümün ilk harfi, Çağlar ın sözcüğünün ilk harfiyle aynıdır. Benim sözcüğümün anlamı ses kirliliğidir. Efe G Ü R Ü L T Ü 19