Dinî Araþtýrmalar, Cilt: 7, s. 20, ss. 275-290. 275 Güvenlik-Özgürlük Ýkileminde Teröre Yönelik Tutumlar Ali ALBAYRAK * - Ýhsan ÇAPCIOÐLU ** ABSTRACT Attitudes Toward Terror in the Context of Security-Freedom Dilemma. The main purpose of the paper is to determine the affecting factors of academic attitudes toward terror in the context of security-freedom dilemma. The data which used this research was collected from three divinity faculties, the sample of 141 academicians who ranging in age from 25 to 64. The findings have been evaluated by the SPSS Statistical Program. The factors, which affect the attitudes toward terror have been determined to gender, age, university, department, academic status, residence as a region, birthplace as a region etc. Evaluations and interpretations have been made regarding the various aspects of the issue. As a result, with the study aims at proving that there exists such a relationship between terror, freedom and, security, this relationship is confirmed under several, but not all, variables. KEY WORDS: Terror, Security, Freedom, Turkey. 1. Giriþ Son yýllarda insanlýðýn karþýlaþtýðý en korkutucu ve dehþet verici sorunlardan biri haline gelen terör eylemleri, toplumlarýn sadece can ve mal güvenliðini tehdit etmekle kalmayýp ayný zamanda demokratik toplum olmalarýnýn önünde de ciddi bir engel teþkil etmektedir. Terör, sadece irrasyonel hareketler dizisi deðildir. Ayný zamanda o, zayýf olan bir politik örgütlenmenin kendinden daha güçlü politik örgütlenmeye taleplerini dayatmak için, bir mantýk silsilesi çerçevesinde geliþtirdiði þiddet olaylarýnýn bütününe verilen addýr. Bu anlamda terör, politik-militer hareketlerin iktidara geliþ için kullandýðý metotlar bütünü olarak da tanýmlanabilir. Teknik anlamda ise terör, bir iktidar fetih metodu veya iktidarý ele geçirme metodu olarak açýklanabilir. Özetle terör, zayýf olan politik hareketin demokratik çözüm yollarýný dýþlayarak ve þiddet uygulayarak toplumsal korkuyu ve yýlgýnlýðý, rakibin politik/askeri maðlubiyetini hedefleyen bir stratejidir. Korku ve dehþet yoluyla belirlediði hedefe varmayý amaçlayan olaylar dizisi olarak da tanýmla- * Ar. Gör., Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, e-posta: alialbayrak68@hotmail.com. ** Ar. Gör., Ankara Üniversitesi Ýlahiyat Fakültesi, e-posta: icapci@divinity.ankara.edu.tr.
276 DÝNÝ ARAÞTIRMALAR nan terör olgusu 1, küreselleþen dünyada teknolojinin sunduðu imkanlarla uluslar arasý bir nitelik kazanmýþtýr. Bu yeni durumda terörle mücadele sadece bir toplumun meselesi olmaktan çýkmýþ, bütün dünyayý ilgilendiren bir boyuta taþýnmýþtýr. Gerçekten de yakýn zamanda yaþanan terör olaylarý, günümüz terörünün en dikkat çekici özelliðinin, küresel bir problem haline gelmesi/getirilmesi olduðunu göstermektedir. Artýk teröristler eskiden olduðu gibi eylemlerini sadece içinde bulunduklarý ülke ile sýnýrlandýrmayýp baþka ülkelerdeki farklý gruplar ile de baðlantýlar kurarak gerçekleþtirmekte, karþýlýklý destek alýþveriþinde bulunmakta, ülkeler arasý karmaþýk baðlantýlarýný ve modern teknolojiyi kullanarak uluslar arasý etkiye yol açan eylemler düzenlemektedirler. 2 ABD de gerçekleþtirilen Ýkiz Kule saldýrýlarý baþta olmak üzere, ülkemizdeki sinagog saldýrýlarý ve dünyanýn çeþitli yerlerinde meydana gelen terör eylemleri, pek çok ülkenin kendi güvenlik sorunlarýný yeniden gözden geçirmesine neden olmuþtur. Terör eylemlerinin küresel bir nitelik kazanmasý, onunla mücadele yollarýnýn da uluslar arasý bir boyutta ele alýnmasýný zorunlu kýlmaktadýr. Bununla birlikte, terörizmle mücadele, kurallar rejimi olan demokrasilerde önemli zorluklar içermektedir. Nitekim bu tür mücadeleler, güvenlik-özgürlük dikotomisinin yoðunlukla tartýþýlmasýna yol açmaktadýr. 3 Ayrýca, Türkiye gibi demokratikleþme sürecinde toplumsal özgürlükleri geniþletme çabasýndaki bir ülkede konunun çeþitli boyutlarýyla ele alýnmasý kaçýnýlmazdýr. Ýnsanlarýn toplum içinde insanca yaþayabilmeleri ve kendilerini gerçekleþtirebilmeleri açýsýndan güvenlik ve özgürlük kavramlarý oldukça önemli bir iþleve sahiptir. Öyle ki, özgürlüklerin kýsýtlandýðý ve güven ortamýnýn oluþturulamadýðý toplumlar, kaçýnýlmaz bir þekilde terör eylemlerine ve bu eylemlerin meydana getirdiði yýkýcý etkilere maruz kalmaktadýrlar. Bu gerçeðin farkýnda olan terör eylemcileri öncelikle faaliyette bulunacaklarý toplumda güven ortamýný ortadan kaldýrmayý hedeflemektedirler. Bu nedenle, sosyal hayatýn saðlýklý yürüyebilmesi yüksek güven kültürünün üretilmesine baðlýdýr. Yüksek güven kültürü, insanlarýn birbirlerine olan güvenlerini zedeleyecek birtakým davranýþlardan kaçýnmakla, sorumluluk bilinciyle hareket etmekle, karþýlýklý hak ve hukuka riayetle, sevgi, saygý ve hoþgörüyle gerçekleþmekte ve bir arada yaþama bilincine baðlý olarak geliþmektedir. Zira, insan, insanca yaþamanýn gerekleri olan temel hak ve özgürlükleri, insaný insan yapan yüksek insani deðerleri diðer insanlarla paylaþarak insanlýðýný toplum içinde gerçekleþtirmek durumunda olan bir varlýktýr. 4 Toplumlarda farklý kültürel altyapý ve dünya görüþüne sahip gruplarýn, terör aracýný kullanarak, karþý karþýya getirilmek suretiyle çatýþmaya itilme- 1 Mustafa Erkal, Sosyoloji, Trabzon 1982, 237. 2 Necati Alkan, 11 Eylül Terör Saldýrýlarýndan Ýstanbul Terör Saldýrýlarýna Küresel Terörizm, http://www.teror.gen.tr/turkce/makaleler/teror.html, (06.12.2004). 3 Ali Nihat Özcan, Terörizmle Etkin Mücadele, http://www.teror.gen.tr/turkce/makaleler/ 02.html, (06.12.2004). 4 Hasan Onat, Küresel Þiddet ve Teröre Köklü Çözüm: Ýnsan Olmanýn Kök Deðerleri Üzerine Yeniden Düþünmek ve Yüksek Güven Kültürü Yaratmak, www.hasanonat.com, (07.12.2004).
ALÝ ALBAYRAK - ÝHSAN ÇAPCIOÐLU 277 leri, dolayýsýyla sosyal bütünleþmeyi engelleme ve yasal düzeni bozma, terörün en çarpýcý amaçlarýndan biri olarak karþýmýza çýkmaktadýr. Türkiye de alevi-sünni, laik-antilaik gruplaþmalarý bu amaç doðrultusunda ortaya çýkan sonuçlar olarak deðerlendirilmelidir. Terörizmin, kitlelere yönelik hedef gözetmeyen þiddet eylemlerinin temelinde ise, toplumun güven duygusunun ortadan kaldýrýlmasý ve kitlelere güvensizlik duygusunun aþýlanmak istenmesi yatmaktadýr. Böylece, halkýn terörizme karþý duyarlýlýðýný yitirmesi ve güvenlik açýsýndan devlet ile toplum arasýnda, yoðunluðu deðiþken olmakla birlikte, bir tür gerilim ya da çatýþmanýn meydana getirilmesi hedeflenmektedir. 2. Problem ve Yöntem Bu çerçevede toplumu aydýnlatma ve bilgilendirme misyonuna sahip olan akademisyenlerin güvenlik-özgürlük ikileminde teröre yönelik tutumlarýnýn tespiti ayrý bir önem arz etmektedir. Zira, özü itibariyle hiçbir rasyonel ve bilimsel temele dayanmayan terör olgusunun rasyonaliteyi ve bilimsel düþünceyi bir yaþam tarzý olarak benimseyen bilim insanlarýnýn perspektifinden incelenmesi, çaðýmýzýn en önemli toplumsal sorunlarýndan birinin, belki de bir süredir en önde geleninin, çözümüne yönelik farklý açýlýmlar saðlayacaktýr. Bu araþtýrmada yanýt aradýðýmýz temel sorular þunlardýr: Akademisyenlerin güvenlik-özgürlük ikileminde teröre yönelik tutumlarýný belirleyen baþlýca faktörler nelerdir? Cinsiyet, yaþ, bölge olarak doðum yeri ve akademik statü gibi demografik niteliklere göre teröre yönelik tutumlar farklýlaþmakta mýdýr? Baþka bir ifadeyle, söz konusu nitelikler terör olgusu etrafýnda þekillenen görüþlere ne oranda yansýmaktadýr? Katýlýmcýlarýn terörle baðlantýlý konulara ve özellikle dünya güvenliðinin dünü, bugünü ve geleceðine iliþkin tasarýmlarý nelerdir? Ayrýca bu araþtýrmada, akademisyenlerin teröre yönelik tutumlarýna etki eden faktörler çerçevesinde terörün çeþitli boyutlarýyla algýlanýþý tespit edilmeye çalýþýlmýþtýr. Bu nedenle araþtýrma deseni, baðýmlý deðiþkeni akademisyenlerin teröre yönelik tutumlarý, baðýmsýz deðiþkenleri ise, cinsiyet, yaþ, bölge olarak doðum yeri, bölüm, akademik statü ve üniversite den oluþan tek faktörlü bir ölçüm aracý etrafýnda þekillendirilmiþtir. Örneklem grubu, sosyo-kültürel yapý özellikleri bakýmýndan farklý niteliklere sahip olduðu varsayýlan üç coðrafi bölgeden maksatlý örnekleme yoluyla seçilen Ankara, Fýrat ve Süleyman Demirel Üniversitesi Ýlahiyat Fakültelerinde görevli 141 öðretim elemanýndan oluþmaktadýr. 2.1. Veri Toplama Aracý Araþtýrmada kullanýlan soru formu, kamuoyunda 11 Eylül den sonraki tartýþmalarda ortaya çýkan farklý görüþler ve sorun alanlarý göz önüne alýnarak, sosyal psikolojik bir bakýþ açýsýyla Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Psikoloji Bölümünde görevli bir grup araþtýrmacý tarafýndan hazýrlanan 5 ve 5 Bu araþtýrmada yeniden düzenleyerek kullandýðýmýz soru formunu bize gönderme nezaketinde bulunan Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Psikoloji Bölümü Öðretim Üyesi Doç. Dr. Melek Göregenli ye çok teþekkür ederiz.
278 DÝNÝ ARAÞTIRMALAR 2002 yýlý içerisinde Ýzmir de 775 kiþiyle yüz yüze görüþme yoluyla gerçekleþtirilen bir alan araþtýrmasýnda kullanýlan soru formunun yeniden gözden geçirilmesiyle oluþturulmuþtur. Elde edilen veriler, SPSS Ýstatistik Programý kullanýlarak çözümlenmiþ; istatistiksel açýdan anlamlý farklýlaþma olduðu belirtilen bulgularda ise, anlamlýlýk deðeri en az p<.05 olarak alýnmýþtýr. Veri toplama aracý farklý bölümlerden oluþan bir ölçektir. Teröre yönelik tutumlarýn deðerlendirildiði 17 ifadeden oluþan ölçekte, kamuoyundaki tartýþmalarda gözlenen farklý eðilimler dikkate alýnarak akademisyenlerin terörü nasýl açýkladýklarý ve terörün önlenmesi konusundaki düþünceleri öðrenilmeye çalýþýlmýþtýr. Terörün önlenmesine yönelik tutumlar, toplumun güvenliðinin saðlanmasý için toplumsal özgürlükler in vazgeçilebilir ya da geri alýnabilir olup olmadýðý ve terörün önlenmesi sürecinde yönetimlerin tavrýnýn demokrasi açýsýndan nasýl olmasý gerektiði yönündeki düþüncelerle iliþkilendirilerek tespit edilmeye çalýþýlmýþtýr. Bu konudaki farklý görüþlere ölçekte eþit oranda yer verilmiþtir. Örneðin, Bana göre toplumda güvenliðin saðlanmasý için demokratik haklardan vazgeçilebilir ve Terörü bahane ederek toplumlarýn bugüne kadar elde ettikleri özgürlükler kýsýtlanmamalýdýr maddeleri iki farklý görüþü yansýtmaktadýr. Ölçekte, insan haklarý savunuculuðu ile terörü destekleme arasýnda zaman zaman kamuoyunda kurulan baðla ilgili maddelere de yer verilmiþtir. Örneðin, Ýnsan haklarý savunucularý terörü gizlice desteklemektedirler ; Bir avukat asla bir terör zanlýsýný savunmamalýdýr ; Yeterince insan hakký ve özgürlük olsa terör zaten olmazdý ; Terörün asýl sorumlusu eþitsizlik ve adaletsizliklerdir vb. Ölçeðe, kesinlikle katýlýyorum dan kesinlikle katýlmýyorum a giden 5 li bir skalada verilen tepkiler, araþtýrmaya katýlanlarýn demografik nitelikleri ile birlikte deðerlendirilmiþtir. 2.2. Verilerin Analizi Teröre yönelik tutumlar ölçeðinde yer alan 17 soru temel bileþenler metodu ile incelenerek faktör analizine tabi tutulmuþ; sonuçlarýn yorumlanabilir olup olmadýðýna ise, Ki-Kare Testi sonuçlarýna bakarak karar verilmiþtir (Barlett Ki-Kare: 394,060; df: 28; p<.0.0001). Barlett testi sonuçlarý istatistiksel açýdan anlamlý olduðu için faktör analizi sonuçlarýnýn yorumlanabilir olduðu anlaþýlmýþtýr. Kaiser-Meyer-Olkin katsayýsý ise, 0.77 olarak ölçülmüþtür. Örneklemden elde edilen verilerin yeterliðini saptamak amacýyla yapýlan bu testte elde edilen deðerin 1 e yakýnlýðý nispetinde ölçeðin yeterliði yükselmektedir. KMO katsayýsý 1-0.90 arasýnda ise, yeterlik en üst düzeyde; 0.90-0.80 arasýnda çok iyi; 0.70 ve 0.60 larda orta düzeyde geçerli kabul edilmektedir. 6 Yapýlan faktör analizinde elde edilen KMO katsayýsý ölçekten elde edilen verilerin orta düzeyde geçerli olduðunu göstermektedir. Faktör analizi 6 Ezel Tavþancýl, Tutumlarýn Ölçülmesi ve SPSS ile Veri Analizi, Nobel Yay., Ankara 2002, 50
ALÝ ALBAYRAK - ÝHSAN ÇAPCIOÐLU 279 sonuçlarýna göre maddelerin yük deðerleri tespit edilmiþ ve birinci faktör yük deðeri.30 dan düþük olan maddeler [ toplumda güvenliðin saðlanmasý için demokratik haklardan vazgeçilebilir:.014; toplumun istikrarý için gerekirse devlet þiddete baþvurmalýdýr:.007; bir avukat asla bir terör zanlýsýný savunmamalýdýr:.200; baþka insanlarýn haklarýný çiðnedikleri için teröristlerin insan haklarýndan söz edilemez:.243; terör konusunda uluslar arasý insan haklarý kuruluþlarýnýn söyledikleri deðil, her ülkenin milli çýkarlarý ön planda olmalýdýr:.089; terörü önlemenin yolu dünyada eþitliði tam olarak saðlamaktan geçer:.007; terörü bahane ederek toplumlarýn bugüne kadar elde ettikleri özgürlükler kýsýtlanmamalýdýr:.014; dünyada her þey yolunda gitse de teröristler, terör için bir bahane bulacaklardýr:.259; teröre dünyadaki adaletsizliklerin neden olduðunu düþünmek terörü desteklemektir:.096 ] ölçekten çýkarýlmýþtýr. Araþtýrmaya katýlan akademisyenlerin likert tipi ölçekte almýþ olduklarý puanlarýn ortalamalarý belirlendikten sonra yapýlan deðerlendirmede aþaðýdaki puan aralýklarý esas alýnmýþtýr: 1.00-1.79 = Kesinlikle Katýlmýyorum 1.80-2.59 = Katýlmýyorum 2.60-3.39 = Kararsýzým 3.40-4.19 = Katýlýyorum 4.20-5.00 = Kesinlikle Katýlýyorum 2.3. Teröre Yönelik Tutumlar Ölçeði Faktör ve Madde Analizi Sonuçlarý Faktör analizi sonuçlarý incelendiðinde, maddelerin birinci faktör yük deðerlerinin.30 ile.83 arasýnda deðiþtiði görülmektedir. Bu sonuca göre, maddelerin birbiriyle yakýndan iliþkili olduðunu ve amaçlanan yapýyý ölçtüðünü söyleyebiliriz. Faktörün tek baþýna açýkladýðý varyans ise, %43.3 dür. Diðer taraftan her maddenin katýlýmcýlarý ayýrt etme derecesini ölçmek amacýyla yapýlan madde analizi sonuçlarýna göre, madde-toplam korelasyonlarýnýn.31 ile.67 aralýðýnda yýðýldýðý gözlenmektedir. Testin Cronbach Alfa iç tutarlýk katsayýsý ise, 0.7728 olarak hesaplanmýþtýr. Bu sonuç, ölçeðin güvenirliðinin bir göstergesidir. Elde edilen bu bulgular birlikte deðerlendirildiðinde, ölçme aracýnýn geçerlik ve güvenirlik kriterlerine uygun olduðu söylenebilir. Katýlým düzeylerine göre ise, ölçek maddeleri; terör insaný yok etmeye yönelik anlamsýz bir mücadeledir (3,8582), terörü önlemenin tek yolu vardýr o da teröristleri ortadan kaldýrmaktýr (4,5532), terör, bazý haklý nedenleri var gibi görünse de her zaman bir insanlýk suçudur (4,2766), terör asla haklý görülemez (4,2128), terörü önlemenin en iyi yolu çok sýký güvenlik tedbirleri almaktýr (4,1986), terörün dini ve milleti yoktur (4,1489) þeklinde sýralanmaktadýr. Bu durumda en yüksek puaný, terörün dini ve milleti yoktur maddesi almaktadýr.
280 DÝNÝ ARAÞTIRMALAR Madde No. Tutum Maddeleri Birinci Faktör Yýllýk Deðeri Madde Toplam Korelasyonu Ortalama Katýlým Düzeyi 1 Terörü önlemenin tek yolu vardýr o da teröristleri ortadan kaldýrmaktýr.,309,4280 4,5532 Kesinlikle katýlýyorum 2 Terör, bazý haklý nedenleri var gibi görünse de her zaman bir insanlýk suçudur.,769,4967 4,2766 Kesinlikle katýlýyorum 3 Terör asla haklý görülemez.,670,5709 4,2128 Kesinlikle katýlýyorum 4 Terörü önlemenin en iyi yolu çok sýký güvenlik tedbirleri almaktýr.,344,6240 4,1976 Katýlýyorum 5 Terörün dini ve milleti yoktur.,639,6787 4,1489 Katýlýyorum 6 Terör insaný yok etmeye yönelik anlamsýz bir mücadeledir.,673,5260 3,8582 Katýlýyorum 7 Her ne sebeple olursa olsun terör affedilemez.,810,3259 2,9291 Kararsýzým 8 Teröristler hiç þüphe yok ki birer canidir.,835,3128 2,7730 Kararsýzým Cronbach Alpha:,7728 Açýklanan Varyans: %43,3 3. Bulgular ve Yorum Bu bölümde, öncelikle araþtýrmadan elde edilen bulgular çerçevesinde örneklem grubunun demografik özellikleri incelenecek; teröre yönelik tutumlara etki eden faktörler ve terör olgusunun çeþitli boyutlarýyla algýlanýþý üzerinde durulacaktýr. 3.1. Örneklem Grubunun Demografik Özellikleri 3.1.1. Örneklem Grubunun Cinsiyete Göre Daðýlýmý Cinsiyetiniz f % 1 Kadýn 14 9,9 2 Erkek 127 90,1
ALÝ ALBAYRAK - ÝHSAN ÇAPCIOÐLU 281 Araþtýrmaya katýlanlarýn %90.1 i erkek, %9.9 u ise kadýnlardan oluþmaktadýr. Bu tablo, ilahiyat fakültelerinde görev yapan akademisyenlerin cinsiyete göre genel daðýlýma uygundur. Bununla birlikte, son yýllarda bayan akademisyenlerin sayýsýnda periyodik bir artýþýn yaþanmakta olduðu belirtilmelidir. 3.1.2. Örneklem Grubunun Yaþ Gruplarýna Göre Daðýlýmý (RECODE) 7 Yaþýnýz f % 1 25-34 yaþ arasý 42 29,8 2 35-44 yaþ arasý 62 44,0 3 45-54 yaþ arasý 29 20,6 4 55-64 yaþ arasý 8 5,7 Akademisyenlerin, %29.8 i 25-34; %44 ü 35-44; %20.6 sý 45-54 ve %5.7 si 55-64 yaþ aralýðýnda yer almaktadýr. Örneklem grubunun 3/4 ünün genç ve orta yaþ grubundaki akademisyenlerden oluþtuðu görülmektedir. 3.1.3. Örneklem Grubunun Bölge Olarak Doðum Yerine Göre Daðýlýmý Bölge Olarak Doðum Yeriniz f % 1 Akdeniz Bölgesi 30 21,3 2 Doðu Anadolu Bölgesi 27 19,1 3 Ege Bölgesi 10 7,1 4 G.Doðu Anadolu Bölgesi 4 2,8 5 Ýç Anadolu Bölgesi 44 31,2 6 Karadeniz Bölgesi 23 16,3 7 Marmara Bölgesi 3 2,1 Araþtýrmaya katýlanlarýn yaklaþýk 1/3 ü Ýç Anadolu Bölgesi doðumludur (%31.2). Bunu, Akdeniz Bölgesi (%21.3); Doðu Anadolu Bölgesi (%19.1); Karadeniz Bölgesi (16.3); Ege Bölgesi (%7.1); Güneydoðu Anadolu Bölgesi (%2.8) ve Marmara Bölgesi (%2.1) doðumlular izlemektedir. Araþtýrmanýn büyük oranda (% 51.1) Ankara Üniversitesi Ýlahiyat Fakültesi'nde görevli öðretim elemanlarýyla gerçekleþtirilmesi, örneklem grubunun bölgesel daðýlýmda Ýç Anadolu Bölgesi doðumlu akademisyenlerin sayýsal aðýrlýðýný artýrmýþtýr. 7 Yaþ deðiþkeninin gruplanmasýnda DÝE verileri esas alýnmýþtýr.
282 DÝNÝ ARAÞTIRMALAR 3.1.4. Örneklem Grubunun Görevli Olduðu Akademik Bölüme Göre Daðýlýmý Bölümünüz f % 1 Felsefe ve Din Bilimleri 57 40,4 2 Temel Ýslam Bilimleri 67 47,5 3 Ýslam Tarihi ve Sanatlarý 17 12,1 Yukarýdaki tabloda görüldüðü gibi, örneklemin %40.4 ü Felsefe ve Din Bilimleri; %47.5 i Temel Ýslam Bilimleri ve %12.1 i Ýslam Tarihi ve Sanatlarý Bölümü öðretim elemanlarý tarafýndan temsil edilmektedir. Bu rakamlar, ülkemizdeki ilahiyat fakültelerinde görevli öðretim elemanlarýnýn bölümlere göre genel daðýlýmýna yakýn görünmektedir. 3.1.5. Örneklem Grubunun Akademik Statüye Göre Daðýlýmý Akademik Statünüz f % 1 Profesör 22 15,7 2 Doçent 12 8,6 3 Yardýmcý Doçent 32 22,9 4 Doktor 14 10,0 5 Araþtýrma Görevlisi 44 31,4 6 Öðretim Görevlisi 7 5,0 7 Okutman 9 6,4 Cevapsýz 1 0,9 Araþtýrmaya katýlan öðretim elemanlarýnýn %15.7 si profesörlerden, %8.6 sý doçentlerden, %22.9 u yardýmcý doçentlerden, %10 u doktorlardan, %31.4 ü araþtýrma görevlilerinden, %5 i öðretim görevlilerinden ve %6.4 ü ise, okutmanlardan oluþmaktadýr. Katýlýmcýlar arasýnda sadece bir kiþi akademik statüsünü açýklamak istememiþtir. 3.1.6. Örneklem Grubunun Görevli Olduðu Fakülteye Göre Daðýlýmý Fakülteniz f % 1 Ankara Üniversitesi 72 51,1 2 Süleyman Demirel Üniversitesi 39 27,7 3 Fýrat Üniversitesi 30 21,3 Yukarýdaki tabloda akademisyenlerin fakültelere göre daðýlýmlarý verilmiþtir. Buna göre, örneklemin yarýdan fazlasý Ankara Üniversitesi Ýlahiyat Fakültesinde görevli akademisyenlerden oluþmaktadýr (%51.1).
ALÝ ALBAYRAK - ÝHSAN ÇAPCIOÐLU 283 3.2. Akademisyenlerin Teröre Yönelik Tutumlarýna Etki Eden Faktörler Araþtýrmaya katýlanlarýn teröre yönelik tutumlarýna etki eden faktörler arasýnda sadece bölge olarak doðum yeri deðiþkenine göre istatistiksel açýdan anlamlý bir farklýlaþmanýn ortaya çýktýðý görülmektedir. Akademisyenlerin cinsiyet, yaþ, akademik statü ve bölüm gibi diðer demografik nitelikleri terör konusundaki tutumlarýnda niceliksel bir farklýlaþmaya yol açtýðý halde, bu sonuçlar istatistiksel açýdan anlamlý görülmediði için deðerlendirmeye alýnmamýþtýr. Bununla birlikte, katýlýmcýlarýn dünya güvenliðinin dünü ve bugününe iliþkin görüþlerinin yaný sýra, din ve terör iliþkisi konusundaki tutumlarý manidar bulunmuþtur. Aþaðýdaki tabloda teröre yönelik tutumlarýn bölge olarak doðum yeri deðiþkenine göre t-testi sonuçlarý incelenmektedir. 3.2.1. Teröre Yönelik Tutumlarýn Bölge Olarak Doðum Yerine Göre t-testi Sonuçlarý Bölge olarak doðum yeriniz? N Mean S Sd t Doðu Anadolu Bölgesi 27 31,6296 5,38622 48 3,492* Karadeniz Bölgesi 23 28,2609 3,34688 *P<. 0.012 Yukarýdaki tabloda yer alan veriler incelendiðinde, araþtýrmaya katýlanlarýn bölge olarak doðum yerleri ile teröre yönelik tutumlarý arasýnda istatistiksel açýdan anlamlý bir farklýlaþmanýn ortaya çýktýðý anlaþýlmaktadýr. Ayrýca bu farklýlaþmanýn, Doðu Anadolu Bölgesi doðumlular ile Karadeniz Bölgesi doðumlular arasýnda olduðu görülmektedir. Toplam tutum puaný ortalamalarý açýsýndan karþýlaþtýrýldýðýnda, Doðu Anadolu Bölgesi doðumlularýn Karadeniz Bölgesi doðumlu katýlýmcýlara göre daha güvenlikçi/güvenliði önceleyen bir tutuma sahip olduklarý söylenebilir. Bu sonuç, bölge insanýnýn uzun yýllar PKK terörü nedeniyle ciddi güvenlik sorunlarýna maruz kalmasý gerçeði ile açýklanabilir. 3.2.2. Önümüzdeki beþ yýl içerisinde güvenlik tedbirlerinin mi yoksa toplumsal özgürlüklerin mi artýrýlmasýný tercih ederdiniz? f % 1 Güvenlik tedbirlerinin artýrýlmasýný isterdim. 42 31,8 2 Toplumsal özgürlüklerin artýrýlmasýný isterdim. 96 68,2 Cevapsýz 3 2,1 Toplam 141 100.0
284 DÝNÝ ARAÞTIRMALAR Araþtýrmaya katýlanlarýn büyük çoðunluðu önümüzdeki beþ yýl içerisinde toplumsal özgürlüklerin artýrýlmasýný güvenlik tedbirlerine öncelemektedir. Ancak, bu soruya bir üçüncü seçeneði ilave ederek, her ikisinin de artýrýlmasýný isterim diyen akademisyenlerin sayýsý oldukça fazladýr. Bu durumda, katýlýmcýlarýn güvenlik ve özgürlük arasýnda bir tercihte bulunmak ya da birini diðerine öncelemek yerine her ikisine yönelik bir tercihte bulunduklarý söylenebilir. 3.2.3. Bugünle karþýlaþtýrýldýðýnda 5 yýl önce dünya güvenliði ne durumdaydý? f % 1 Daha kötü 22 15,6 2 Daha iyi 73 51,8 3 Ayný 46 32,6 Örneklem grubunun %51.8 i beþ yýl önce dünya güvenliðinin daha iyi ve %15.6 sý daha kötü durumda olduðunu, %32.6 sý ise, bugünle karþýlaþtýrýldýðýnda herhangi bir farklýlýðýn olmadýðýný düþünmektedir. 3.2.4. Bugünle karþýlaþtýrýldýðýnda 5 yýl sonra dünya güvenliðinin nasýl olacaðýný düþünüyorsunuz? f % 1 Daha kötü 87 61,7 2 Daha iyi 23 16,3 3 Ayný 31 22,0 Araþtýrmaya katýlanlardan %61.7 si beþ yýl sonra dünya güvenliðinin daha kötü olacaðýný, %16.3 ü daha iyi bir duruma geleceðini ve %22 si herhangi bir deðiþikliðin olmayacaðýný düþünmektedir. Buna göre, dünya güvenliðinin geleceði ile ilgili olarak akademisyenlerin yarýdan fazlasýnýn ciddi kaygýlara sahip olduðu anlaþýlmaktadýr. 3.2.5. Din ve terör asla baðdaþmaz. f % 1 Evet 135 95,7 2 Hayýr 6 4,3 Örneklemin din ve terör iliþkisine bakýþýný yansýtan yukarýdaki tablo bilgileri incelendiðinde, araþtýrmaya katýlanlarýn çok büyük bir bölümüne göre
ALÝ ALBAYRAK - ÝHSAN ÇAPCIOÐLU 285 (%95.7), böyle bir iliþkinin varlýðýndan söz edilemeyeceði görülmektedir. Bu sonuç, soru formunda yer alan ve terörün dini ve milleti yoktur (%95.8) [kararsýzlar: %3.5, aksi görüþte olanlar: %0.7]; terörün nedenlerinden biri de dinlerin yanlýþ anlaþýlmasý ve yorumlanmasýdýr (%72.3) [kararsýzlar: %6.4, aksi görüþte olanlar: %21.3] þeklinde formüle edilen sorulara verilen yanýtlar tarafýndan da desteklenmektedir. 3.2.6. Teröre destek verdiði düþünülen ülkelere yönelik askeri bir müdahale olmasý durumunda sizce Türkiye nin rolü ne olmalýdýr? f % Hiçbir þekilde bu olaya karýþýlmamalýdýr. 83 59,7 Sadece istihbarat desteði saðlanmalýdýr. 25 18,0 Hava sahasý ve üsler açýlmalýdýr 5 3,6 Bölgeye asker göndererek destek olunmalýdýr 3 2,2 Böyle bir harekatta yapýlacak her þeye bütünüyle destek olunmalýdýr 23 16,5 Cevapsýz 2 1,4 Araþtýrmaya katýlanlarýn %59.7 si hiçbir þekilde bu olaya karýþýlmamasý gerektiðini; %18 i sadece istihbarat desteðinin yeterli olduðunu; %3.6 sý hava sahasý ve üslerin açýlabileceðini; %2.2 si asker gönderilebileceðini ve %16.5 i böyle bir harekatta yapýlacak her þeyin bütünüyle desteklenebileceðini düþünmektedir. 8 Ayrýca, iki katýlýmcý bu soruya yanýt vermemeyi tercih etmiþtir. 4. Akademisyenlerin Teröre Yönelik Tutumlarýnýn Terörün Çeþitli Boyutlarýna Göre Daðýlýmý Bu baþlýk altýnda, teröre yönelik tutumlar ölçeði ile soru formunda yer alan diðer maddelere katýlým düzeyleri, her bir madde için ayrý ayrý incelenmek suretiyle araþtýrmaya katýlanlarýn teröre yönelik tutumlarý ayrýntýlý bir þekilde ele alýnacaktýr. Aþaðýdaki tabloda yer alan verilere göre, örneklemin büyük çoðunluðu, toplumda güvenliðin saðlanmasý için gerektiðinde demokratik haklardan vazgeçilebileceðini (yaklaþýk %60) [kararsýzlar: %6.4, aksi görüþte olanlar: %36.2]; terörü önlemenin ancak teröristleri ortadan kaldýrmakla mümkün 8 Ýzmir araþtýrmasýnda da benzer sonuçlar elde edilmiþtir: Hiçbir þekilde bu olaya karýþýlmamalýdýr (%38.2); sadece istihbarat desteði saðlanmalýdýr (%35); hava sahasý ve üsler açýlmalýdýr (%15.9); bölgeye asker göndererek destek olunmalýdýr (%1) ve böyle bir harekatta yapýlacak her þeye bütünüyle destek olunmalýdýr (%8). Bkz. Melek Göregenli ve Diðerleri, Teröre Yönelik Tutumlar, Türkiye nin Tavrý, Güvenlik-Özgürlük Ýkilemine Ýliþkin Tercihler Konusundaki Görüþler: Bir Kamuoyu Araþtýrmasý, http://www.bianet.org/diger/makale63-53.htm, (09.12.2004).
286 DÝNÝ ARAÞTIRMALAR Güvenlik-Özgürlük Ýkileminde Teröre Yönelik Tutumlar Kesinlikle katýlýyorum Katýlýyorum Kararsýzým Katýlmýyorum Kesinlikle katýlmýyorum N % N % N % N % N % Toplumda güvenliðin saðlanmasý için demokratik haklardan vazgeçilebilir. Terörü önlemenin tek yolu vardýr o da teröristleri ortadan kaldýrmaktýr. Toplumun istikrarý için gerekirse devlet þiddete baþvurmalýdýr. Terörü önlemenin en iyi yolu çok sýký güvenlik tedbirleri almaktýr. Bir avukat asla bir terör zanlýsýný savunmamalýdýr. Baþka insanlarýn haklarýný çiðnedikleri için teröristlerin insan haklarýndan söz edilemez. Terör konusunda uluslar arasý insan haklarý kuruluþlarýnýn söyledikleri deðil her ülkenin milli çýkarlarý ön planda olmalýdýr. Terörü önlemenin yolu dünyada eþitliði tam olarak saðlamaktan geçer. Terörü bahane ederek toplumlarýn bugüne kadar elde ettikleri özgürlükler kýsýtlanmamalýdýr. Dünyada her þey yolunda gitse de teröristler, terör için bir bahane bulacaklardýr. Terör asla haklý görülemez. Terör, insaný yok etmeye yönelik anlamsýz bir mücadeledir. Terör, bazý haklý nedenleri var gibi görünse de, her zaman bir insanlýk suçudur. Teröre dünyadaki adaletsizliklerin neden olduðunu düþünmek terörü desteklemektir. Teröristler hiç þüphe yok ki birer canidir. Her ne sebeple olursa olsun terör affedilemez. Terörün dini ve milleti yoktur. 30 21,3 51 36,2 9 6,4 41 29,1 10 7,1 12 8,5 65 46,1 19 13,5 33 23,4 12 8,5 18 12,8 45 31,9 16 11,3 50 35,5 12 8,5 11 7,8 56 39,7 18 12,8 44 31,2 12 8,5 13 9,2 48 34,0 23 16,3 36 25,5 21 14,9 8 5,7 42 29,8 17 12,1 47 33,3 27 19,1 5 3,5 24 17,0 13 9,2 56 39,7 43 30,5 29 20,6 61 43,3 25 17,7 23 16,3 3 2,1 38 27,0 75 53,2 8 5,7 14 9,9 6 4,3 31 22,0 57 40,4 20 14,2 29 20,6 4 2,8 70 49,6 54 38,3 7 5,0 6 4,3 4 2,8 45 31,9 55 39,0 19 13,5 20 14,2 2 1,4 57 40,4 66 46,8 10 7,1 7 5,0 1,7 13 9,2 41 29,1 26 18,4 48 34,0 13 9,2 50 35,5 70 49,6 14 9,9 6 4,3 1,7 57 40,4 66 46,8 8 5,7 9 6,4 1,7 86 61,0 49 34,8 5 3,5 - - 1,7
ALÝ ALBAYRAK - ÝHSAN ÇAPCIOÐLU 287 olduðunu (%54.6) [kararsýzlar: %13.5, aksi görüþte olanlar: %31.9]; toplumun istikrarý için gerektiðinde devletin þiddete baþvurabileceðini (%44.7) [kararsýzlar: %11.3, aksi görüþte olanlar: %44]; terörü önlemenin en iyi yolunun çok sýký güvenlik tedbirleri almak olduðunu (%48.5) [kararsýzlar: %12.8, aksi görüþte olanlar: %39.7]; bir avukatýn asla bir terör zanlýsýný savunmamasý gerektiðini (%44) [kararsýzlar: %16.3, aksi görüþte olanlar: %40.4]; baþka insanlarýn haklarýný çiðnedikleri için teröristlerin insan haklarýndan söz edilemeyeceðini (%35.5) [kararsýzlar: %12.1, aksi görüþte olanlar: %52.4]; terör konusunda uluslar arasý insan haklarý kuruluþlarýnýn söylediklerinin deðil her ülkenin kendi milli çýkarlarýnýn ön planda olmasý gerektiðini (%20.5) [kararsýzlar: %9.2, aksi görüþte olanlar: %70.2]; Terörü önlemenin dünyada eþitliði tam olarak saðlamakla mümkün olduðunu (%63.9) [kararsýzlar: %17.7, aksi görüþte olanlar: %18.5]; terörü bahane ederek toplumlarýn bugüne kadar elde ettikleri özgürlüklerin kýsýtlanmamasý gerektiðini (%80.2) [kararsýzlar: %5.7, aksi görüþte olanlar: %14.2]; dünyada her þey yolunda gitse de teröristlerin, terör için bir bahane bulacaklarýný (%62.4) [kararsýzlar: %14.2, aksi görüþte olanlar: %23.4]; her ne sebeple olursa olsun terörün asla haklý görülemeyeceðini (%87.9) [kararsýzlar: %5.0, aksi görüþte olanlar: %7.1]; terörün insaný yok etmeye yönelik anlamsýz bir mücadele olduðunu (%70.9) [kararsýzlar: %13.5, aksi görüþte olanlar: %15.6]; bazý haklý nedenleri var gibi görünse de terörün her zaman bir insanlýk suçu olduðunu (%87.2) [kararsýzlar: %7.1, aksi görüþte olanlar: %5.7]; teröre dünyadaki adaletsizliklerin neden olduðunu düþünmenin teröre destek vermek anlamýna geldiðini (%38.3) [kararsýzlar: %18.4, aksi görüþte olanlar: %43.3]; teröristlerin kesinlikle birer cani olduklarýný (%85.1) [kararsýzlar: %9.9, aksi görüþte olanlar: %5.0]; her ne sebeple olursa olsun terörün haklý görülemeyeceðini (%87.2) [kararsýzlar: %5.7, aksi görüþte olanlar: %7.1] ve terörün herhangi bir dine ve millete mal edilemeyeceðini (%95.8) [kararsýzlar: %3.5, aksi görüþte olanlar: %0.7] düþünmektedir. Aþaðýdaki tabloda yer alan bilgiler ise, örneklem grubunun terörün nedenlerine iliþkin görüþlerini yansýtmaktadýr. Buna göre, kötü hükümet politikalarý terörü davet eder (%90.1) [kararsýzlar: %4.3, aksi görüþte olanlar: %5.7]; yoksulluk terörü doðurur (%78.7) [kararsýzlar: %7.8, aksi görüþte olanlar: %13.4]; sosyal adaletsizlik terörü doðurur (%85.8) [kararsýzlar: %8.5, aksi görüþte olanlar: %5.7]; Terör saldýrýlarýna hedef olan ülkeler daha önce ektiklerini biçmektedirler (%66.7) [kararsýzlar: %18.4, aksi görüþte olanlar: %14.9]; Terörün asýl sorumlusu eþitsizlik ve adaletsizliklerdir (%71.6) [kararsýzlar: %11.3, aksi görüþte olanlar: %17]; Dünyada adaletsizlik olmasaydý terör de olmazdý (%37.5) [kararsýzlar: %22, aksi görüþte olanlar: %32.5]; Terör, bir avuç hasta insanýn iþidir (%34) [kararsýzlar: %17.7, aksi görüþte olanlar: %48.2]; Ýnsan haklarý savunucularý terörü gizlice desteklemektedirler (%60.2) [kararsýzlar: %24.1, aksi görüþte olanlar: %15.6]; Yeterince özgürlük ve insan hakký olsa terör zaten olmazdý (%38.3) [kararsýzlar: %21.3, aksi görüþte olanlar: %40.4] ve terörün nedenlerinden biri de
288 DÝNÝ ARAÞTIRMALAR Güvenlik-Özgürlük Ýkileminde Teröre Yönelik Tutumlar Kesinlikle katýlýyorum Katýlýyorum Kararsýzým Katýlmýyorum Kesinlikle katýlmýyorum N % N % N % N % N % Kötü hükümet politikalarý terörü davet eder. Yoksulluk terörü doðurur. Sosyal adaletsizlik terörü doðurur. Terör saldýrýlarýna hedef olan ülkeler daha önce ektiklerini biçmektedirler. Terörün asýl sorumlusu eþitsizlik ve adaletsizliklerdir. Dünyada adaletsizlik olmasaydý terör de olmazdý. Terör, bir avuç hasta insanýn iþidir. Ýnsan haklarý savunucularý terörü gizlice desteklemektedirler. Yeterince özgürlük ve insan hakký olsa terör zaten olmazdý. Terörün nedenlerinden biri de dinlerin yanlýþ anlaþýlmasý ve yorumlanmasýdýr. 42 29.8 85 60.3 6 4.3 8 5.7 - - 32 22.7 79 56.0 11 7.8 14 9.9 5 3.5 32 22.7 89 63.1 12 8.5 6 4.3 2 1.4 40 28.4 54 38.3 26 18.4 18 12.8 3 2.1 31 22.0 70 49.6 16 11.3 22 15.6 2 1.4 13 9.2 54 38.3 31 22.0 38 27.0 5 3.5 14 9.9 34 24.1 25 17.7 54 38.3 14 9.9 27 19.1 58 41.1 34 24.1 20 14.2 2 1.4 11 7.8 43 30.5 30 21.3 48 34.0 9 6.4 32 22.7 70 49.6 9 6.4 18 12.8 12 8.5 dinlerin yanlýþ anlaþýlmasý ve yorumlanmasýdýr (%72.3) [kararsýzlar: %6.4, aksi görüþte olanlar: %21.3] maddelerine yüksek oranda katýlýmýn gerçekleþtiði görülmektedir. Bu durumda, katýlýmcýlarýn terörün tek bir nedeninin olamayacaðý konusunda hem fikir olduklarý ifade edilmelidir. Ayrýca, burada da terörün özellikle dini, siyasi ve ekonomik nedenleri ile ilgili maddelere diðer seçeneklere göre daha yüksek oranda bir katýlýmýn gerçekleþtiði anlaþýlmaktadýr. Bu sonuç, akademisyenlerin terörü çoðunlukla toplumsal eþitsizlikler baðlamýnda deðerlendirdiðini ve dolayýsýyla söz konusu alanlarda ortaya çýkan toplumsal sapmalarýn baþlýca terör nedeni olarak algýlandýðýný göstermektedir. Sonuçlar Araþtýrma sonuçlarý genel olarak deðerlendirildiðinde, üniversitelerin konumlandýðý coðrafi bölgelerin, akademisyenlerin teröre yaklaþýmýný belirleyen temel faktörlerden biri olduðu anlaþýlmaktadýr. Ankara Üniversitesine baðlý akademisyenler diðer iki üniversiteye göre daha özgürlükçü; Fýrat Üniversitesi mensuplarý ise, daha güvenlikçi bir tutuma sahiptir. Bu durum, bölgesel farklýlýklarýn teröre yönelik tutumlar üzerinde etkili bir faktör olduðu-
ALÝ ALBAYRAK - ÝHSAN ÇAPCIOÐLU 289 nu göstermektedir. Özellikle Fýrat Üniversitesine baðlý akademisyenlerin güvenliði önceleyen bir tutum içerisinde olmalarý, bu yargýyý desteklemektedir. Bölgesel farklýlýklarýn belirleyici olduðunu gösteren diðer bir örnek ise, katýlýmcýlarýn doðum yerlerine göre teröre yönelik tutumlarýnda ortaya çýkan farklýlýklarýdýr. Zira, Doðu Anadolu Bölgesi doðumlular ile Karadeniz Bölgesi doðumlularýn teröre yaklaþýmlarý arasýnda istatistiksel açýdan anlamlý bir farklýlaþma ortaya çýkmýþtýr. Bu sonuç, Doðu Anadolu Bölgesi doðumlularýn Karadeniz Bölgesi doðumlu katýlýmcýlara göre daha güvenlikçi/güvenliði merkeze alan bir tutuma sahip olduklarýný göstermektedir. Bunun, bölge insanýnýn uzun yýllar PKK terörü nedeniyle ciddi güvenlik sorunlarýna maruz kalmasý gerçeði ile açýklanabileceði daha önce de ifade edilmiþti. Önümüzdeki beþ yýl içerisinde güvenlik tedbirlerinin mi yoksa toplumsal özgürlüklerin mi artýrýlmasýný tercih ederdiniz? sorusuna akademisyenlerin çoðunlukla bunlardan birini tercih etmek yerine her ikisinin de bir arada olmasýný istediklerini belirterek yanýt verdikleri görülmektedir. Bu sonuç, araþtýrmamýza katýlanlarýn biri için diðerinden, yani; güvenlikleri için özgürlüklerinden ya da özgürlükleri için güvenliklerinden feragat etmek zorunda kalmadan yaþamlarýný sürdürebilecekleri güvenli ve özgür bir dünya arzuladýklarýnýn bir göstergesi olarak deðerlendirilmelidir. Bugünle karþýlaþtýrýldýðýnda 5 yýl önce dünya güvenliði ne durumdaydý? sorusuna katýlýmcýlarýn yarýdan fazlasý (% 51.8), daha iyi durumdaydý þeklinde yanýt vermiþlerdir. Bugünle karþýlaþtýrýldýðýnda 5 yýl sonra dünya güvenliðinin nasýl olacaðýný düþünüyorsunuz? sorusuna ise, büyük çoðunluk (%61.7), daha kötü olacak þeklinde yanýt vermeyi tercih etmiþtir. Bu durum, akademisyenlerin dünya güvenliðinin geleceðiyle ilgili ciddi endiþeler taþýdýklarýný göstermektedir. Bilindiði gibi, 11 Eylül terör saldýrýlarýnýn ardýndan küresel ölçekli terör eylemlerinin tetiklediði süreçte, özellikle Afganistan ve Irak müdahaleleri, pek çok ülkeyi daha önce görülmemiþ bir terör dalgasýyla yüzleþmek durumunda býrakmýþ ve bu süreçten en fazla etkilenen ülkelerden birisi de Türkiye olmuþtur. Bu sonuç, halen yoðunlukla devam etmekte olan söz konusu sürecin, Türk aydýnýnýn dünya güvenliðinin geleceðine iliþkin tasarýmlarý üzerinde etkili olduðunun da bir göstergesidir. Din ve terör asla baðdaþmaz. Dinin terörü destekleyen bir unsur olup olmadýðý noktasýnda oldukça önemli olan bu soruya katýlýmcýlarýn % 95.7 si, din ile terörün asla baðdaþmayacaðý yanýtýný vermiþtir. Örneklem grubunun her biri farklý alanlarda uzmanlaþmýþ ilahiyatçý akademisyenlerden oluþtuðu düþünüldüðünde, bu sonuç, günümüzde küresel ölçekli bir sorun haline gelen/getirilen din ve terör iliþkisinin teolojik anlamda karþýlýk bulmadýðýný, en azýndan teoride böyle bir iliþkinin varlýðýndan söz edilemeyeceðini, göstermesi açýsýndan manidardýr. Ayrýca bu, dini, terörün bir nedeni gibi gösterme gayreti içerisinde olan anlayýþlarýn bilimsel bir temelinin olmadýðýný da açýkça göstermektedir. Araþtýrmanýn en çarpýcý sonuçlarýndan biri de, teröre destek verdiði düþünülen ülkelere yönelik askeri bir müdahale durumunda Türkiye nin rolü-
290 DÝNÝ ARAÞTIRMALAR nün ne olmasý gerektiðine iliþkin soruya verilen tepkilerdir. Çok açýkça görülmektedir ki, akademisyenlerin büyük çoðunluðu Türkiye nin böyle bir müdahalede aktif rol almasýný istememektedir. Özellikle bölgeye asker göndermek maddesine yapýlacak her þeye bütünüyle destek olunmalý seçeneðinden bile daha az olumlu tepki verilmesi dikkat çekicidir. Bu tür müdahaleler, çoðunlukla dýþ dinamiklerin etkisiyle gerçekleþtirilen ve bizim olmayan müdahaleler olarak deðerlendirilmektedir. Bu durum, ekonomik krizin daha da derinleþmesinde ve bu krize iliþkin yaþanan olumsuz sonuçlarda Batýlý ülke (ABD, Ýngiltere vb.) ve örgütlerin (IMF, Dünya Bankasý vb.) payýna iliþkin deðerlendirmelerle de baðlantýlý olabilir. Çünkü, yakýn zamanda yaþanan Afganistan ve hala devam eden Irak savaþlarýnda olduðu gibi, bu tür müdahalelerin haklý ya da meþru olduðunu düþünenler bile uzaktan destek ile yetinilmesi gerektiðini savunmaktadýr. Hatta bu soruyu Türkiye bu tür müdahalelere destek vermek yerine, kendisi belirleyici olup iç ve dýþ teröre karþý bizzat tedbir almalýdýr þeklinde yanýtlayarak, sorunun daha çok ülkemizin iç dinamikleri çerçevesinde çözülmesi gerektiðini belirten katýlýmcýlar da olmuþtur. Sonuç olarak, farklý bölgelerden üç ilahiyat fakültesi üzerinde gerçekleþtirdiðimiz bu araþtýrmanýn, gerek ilahiyat fakülteleri dýþýnda özellikle siyaset bilimi, uluslar arasý iliþkiler, hukuk ve ekonomi gibi sosyal bilimlerin okutulduðu fakültelerde, gerekse diðer büyük þehirlerde ve ülkemizin farklý bölgelerinde yaþayan geniþ kitleler üzerinde tekrarlanarak elde edilen verilerle karþýlaþtýrýlmasý, sadece konunun çeþitli boyutlarýyla deðerlendirilmesine imkan vermekle kalmayacak, ayný zamanda yeni bilimsel yaklaþýmlarýn ve çözümlerin de önünü açacaktýr. Ayrýca, terörün her geçen gün yeni gündemlere konu olduðu dünyamýzda ve özellikle Türkiye nin içinde bulunduðu coðrafyada, Türk halkýnýn genelde terör ve özelde þiddet içerikli olaylara yaklaþýmýnýn tespiti, ülkemiz ve dünya güvenliðinin geleceði açýsýndan üzerinde düþünülmesi gereken önemli bir konudur.