BU RAPOR WWF-TÜRKİYE VE SABANCI ÜNİVERSİTESİ İSTANBUL POLİTİKALAR MERKEZİ STİFTUNG MERCATOR GİRİŞİMİ NİN İŞBİRLİĞİYLE HAZIRLANMIŞTIR. Türkİye İçİn Düşük Karbonlu KALKINMA Yolları ve Öncelİklerİ
WWF-TÜRKİYE WWF-Türkye dünyanın en büyük, deneyml ve bağımsız doğa koruma kuruluşlarından WWF ağının br parçasıdır. Beş mlyonu aşkın destekçye ve 100 den fazla ülkede etkn br küresel ağa sahp WWF n msyonu, dünyanın byolojk çeştllğn koruyarak, yenleneblr kaynakların sürdürüleblrlğn sağlayarak; krllk ve aşırı tüketmn azaltılmasını teşvk ederek gezegenmzn doğal çevresnn bozulmasını durdurmak ve nsanın doğayla uyum çnde yaşadığı br geleceğn kurulmasına katkıda bulunmaktır. Daha fazla blg çn www.wwf.org.tr adresn zyaret edeblrsnz. İSTANBUL POLİTİKALAR MERKEZİ İstanbul Poltkalar Merkez, küresel uzantıları olan bağımsız br poltka araştırma merkezdr. Msyonu, sosyal blmler alanında yapılan akademk araştırmalara ve bunların poltka oluşturma süreçlernde uygulanmasına katkıda bulunmaktır. İPM, ç ve dış poltka alanlarında karar verclere, kanaat önderlerne, akademsyenlere ve toplumun genelne yenlkç ve nesnel analzler sunmayı amaçlamaktadır. İPM, Türkye-AB-ABD lşkler, eğtm, klm değşklğ, Türkye dek syasal ve sosyal eğlmler ve bu eğlmlern svl toplum ve yerel yönetşme etks konularını da kapsayan -fakat bunlarla sınırlı kalmayan- genş br alanda uzmanlığa sahptr. Daha fazla blg çn pc.sabancunv.edu adresn zyaret edeblrsnz. Yazarlar Analz Prof. Dr. Ernç Yeldan (Blkent Ünverstes) Doç Dr. Ebru Voyvoda (Orta Doğu Teknk Ünverstes) Rapor Mustafa Özgür Berke (WWF-Türkye) Dr. Ümt Şahn (Sabancı Ünverstes İstanbul Poltkalar Merkez) Funda Gacal (WWF-Türkye) Katkıda Bulunanlar Doç. Dr. Semra Cert Mazlum (Marmara Ünverstes) Dr. Ethemcan Turhan (Sabancı Ünverstes İstanbul Poltkalar Merkez) Tasarım Funda Gacal Edtör Özgür Gürbüz (WWF-Türkye) Baskı Bon Matbaacılık Bu yayının tamamı veya br bölümü, WWF-Türkye nn zn olmadan yenden çoğaltılamaz ve basılamaz. Metn ve grafkler: WWF-Türkye ve İstanbul Poltkalar Merkez, 2015 WWF-Türkye Büyük Postane Cad. No:19 Kat:5 Bahçekapı 34420- İstanbul Sabancı Ünverstes İstanbul Poltkalar Merkez Bankalar Cad. No:2 Mnerva Han Karaköy 34420- İstanbul Kapak Fotoğrafı: Getty Images Turkey ISBN: 978-605-9903-05-9
Türkİye İÇİn Düşük Karbonlu KALKINMA Yolları ve Öncelİklerİ Türkye de İklm Dostu Kalkınma: Makro Düzeyde Br Değerlendrme
Robert Ingelhart- Getty Images Turkey 4
Türkye çn Düşük Karbonlu Kalkınma Yolları ve Öncelkler İçndekler Önsöz İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ VE TÜRKİYE İklm Değşklğ İklm Değşklğnn Etkler Güvenl Bölgede Kalmak İçn 2 C Hedef İklm Değşklğyle Küresel Mücadele ve Atılan Adımlar Türkye ve Uluslararası İklm Poltkaları TÜRKİYE İÇİN DÜŞÜK KARBONLU KALKINMA YOLLARI Yöntem 2 C Hedef Altında Karbon Bütçes: Türkye nn Emsyon Azaltım Hedef Ne Olablr? İklm Değşklğ Poltkası Araçları ve Makroekonomk Etkler Türkye İçn 2 C Patkası İklm Poltkası nın Zamanlaması: Erken Kalkan Yol Alır 21. İKLİM KONFERANSI (COP 21) İÇİN DEĞERLENDİRME VE ÖNERİLER EK: METODOLOJİ Türkye Ekonoms İçn Hesaplanablr Genel Denge Model Ver Set Referans Senaryolar 5
KÜRESEL EMİSYONLARIN YÜZDE 0,94 ÜNDEN SORUMLU OLAN TÜRKİYE, 1990 dan bu yana emsyonlarını yüzde 110,4 oranında artırdı 6
Türkİye İÇİn Düşük Karbonlu Kalkınma Yolları ve ÖncelİKLERİ ÖNSÖZ 1880 den 2012 ye kadar yeryüzünün ortalama sıcaklığı 0,85 C derece arttı. Blm dünyası, bu artışın nsan etkler nedenyle olduğunu tartışmasız br gerçek olarak kabul edyor. Sera gazı emsyonlarının mevcut artış hızı sürerse sıcaklık artışı 2060 ta 4 C y, 2100 de se 6 C y bulablr. Türkye nn de aralarında yer aldığı Brleşmş Mlletler İklm Değşklğ Çerçeve Sözleşmes ne (BMİDÇS) taraf ülkeler, bu blmsel gerçeğ resm olarak kabul etmş, sıcaklık artışının doğal ve beşer sstemlere etksn sınırlamak çn artışı 2 C de sınırlama hedefn koymuş durumdalar. Blm nsanları ve karar vercler, klm değşklğnn nsanoğlunun karşı karşıya olduğu en büyük sorunlardan br olduğu üzernde hemfkr. 2015 yılının Aralık ayında BMİDÇS ye taraf 195 ülke Pars te bu sorunu çözmek, 2020 den sonra Kyoto Protokolü nün yern alması amaçlanan yen klm sözleşmesn müzakere etmek üzere toplanacak. Pars tek klm zrves öncesnde her br ülke, 2 C hedefne ulaşmak, ekosstemler ve toplumları klm değşklğnn yıkıcı etklernden korumak çn sera gazı emsyonlarının artışındak tarhsel sorumlulukları ve mevcut kapasteler uyarınca ulusal katkılarını belrlemeye davet edld. Türkye nn sera gazı emsyonları, tarhsel olarak brkmş küresel emsyonların bnde 4 üne, 2013 yılındak küresel emsyonların se yüzde 0,94 üne denk gelyor. Türkye en büyük krletcler arasında yer almıyor ancak 1990 dan bu yana emsyonlarını yüzde 110,4 oranında artırdı. İklm değşklğyle mücadeleye ulusal katkısını belrlemeye çalışan Türkye çn üç tane krtk soru var: 1. 2 C hedef kapsamında Türkye nn üzerne düşen sorumluluk nedr ve belrlemes gereken emsyon azaltım hedef ne olablr? 2. Gerekl emsyon azaltımını gerçekleştreblmek çn nasıl br poltka uygulanablr? 3. Söz konusu poltkaların makroekonomk göstergeler üzernde nasıl br etks olablr? Bunları uygulamanın ve uygulamamanın malyet nedr? Elnzdek çalışmada, İstanbul Poltkalar Merkez le şbrlğ çersnde, Prof. Dr. Ernç Yeldan ve Doç. Dr. Ebru Voyvoda nın çok değerl katkılarıyla bu sorulara cevap arandı. Analzn sonuçlarına göre ülkemz, başta yenleneblr enerj ve enerj tasarrufu olmak üzere emsyon yoğun sektörlerde başlatacağı dönüşümle hem sera gazı emsyonlarını kontrol altına alablr, hem de enerj güvenlğ, dışa bağımlılık gb rskler daha y yöneteblr. Zamanlama klt öneme sahp. Dönüşüm ne kadar erken başlatılırsa, ekonom üzerndek etks o derece olumlu olur. İklm değşklğyle mücadelenn başarıya ulaşıp ulaşmayacağını ABD, Çn gb aktörler kadar, Türkye gb emsyonları hızla artan gelşen ülkeler belrleyecek. Bu analzn ülkemzn klm değşklğ poltkalarında etkn taraflar ve poltka yapıcılara ışık tutmasını dlyoruz. Uğur Bayar WWF-Türkye Yönetm Kurulu Başkanı 7
ULUSLARAraSI ENERJİ AJANSI, sıcaklık artışını 2 C de sınırlamak İÇİn fosil yakıt rezervlerinin üçte İKİSİNİn yeraltında bırakılması uyarısında bulunuyor 8
Türkİye İÇİn Düşük Karbonlu Kalkınma Yolları ve ÖncelİKLERİ ÖNSÖZ İklm değşklğ, gezegenmzn ve nsanlığın geleceğn tehdt eden en öneml ekolojk sorun olmanın yanı sıra, küresel ekonomy de dernden etklyor. Uluslararası Enerj Ajansı na (UEA) göre, küresel enerj arzının yüzde 80 nn fosl yakıtlardan sağlanması ve artan enerj taleb, sera gazı emsyonlarındak artışın sürmesne neden oluyor. UEA, sıcaklık artışını 2 C de sınırlamak çn yeryüzündek fosl yakıt rezervlernn üçte ksnn yeraltında bırakılması ve düşük karbonlu teknolojlere doğru yapısal br dönüşüm başlatılması uyarısında bulunuyor. Dolayısıyla klm değşklğyle mücadele çn ekonomk büyüme ve toplumsal gelşmeyle sera gazı emsyonlarındak artışın aynı yönde seyretme eğlmnn küresel ölçekte durdurulması, yan ekonomnn karbonsuzlaştırılması br zorunluluk. Bu amaçla enerj vermllğnde artış, fosl yakıt sübvansyonlarının sonlandırılması ve rüzgâr, güneş gb yenleneblr kaynakların enerj üretmndek payının artırılması gerekyor. Türkye, klm değşklğne neden olan sera gazı emsyonlarında tarhsel sorumluluğu düşük, ancak emsyonlarını hızla artıran br ülke. Gelşmekte olan ülkelern emsyonlarında son yıllarda hızlanan artış nedenyle, artık sadece sanayleşmş Batı ülkelernn yapacakları azaltımlar klm değşklğyle mücadele çn yeterl değl. Bu nedenle Türkye nn de hızlı büyüyen Çn, Hndstan gb dğer gelşmekte olan ülkelerle brlkte fosl yakıt kullanımını ve sera gazı emsyonlarını kontrol altına alması ve uluslararası klm poltkalarına katkıda bulunması gerekyor. Türkye, bugüne dek km değşklğyle mücadele yolunda öneml hazırlıklar yapsa da, sera gazı emsyonlarındak artış eğlmn kontrol atına almaya başlamış ve uluslararası klm poltkalarında aktf br rol oynamış değl. Ancak Cumhurbaşkanı Erdoğan ın 2014 te New York ta yapılan Brleşmş Mlletler İklm Değşklğ Lderler Zrves nde yaptığı konuşmasında da belrttğ gb, bu yılın sonunda Pars te yapılacak olan 21. Taraflar Konferansı nda kabul edlmes beklenen yen klm rejmnde ülke olarak katkısını sunarak yer almaya hazırlanıyor. Ülkelern klm değşklğyle mücadeleye katkıda bulunmak çn yapacakları emsyon azaltımını blmsel çalışmalarla belrlemeler ve gerekl poltka araçlarının ekonom üzerndek etklern ölçmeler son derece öneml. Bu çalışmalarda lgl bütün tarafların, kamu kurum ve kuruluşlarının, akademsyenlern ve uzmanların, ş çevrelernn ve svl toplumun katkısının alınması da hayat önem taşıyor. Ancak farklı yöntemlerle yapılan çok sayıda analzden gerekl sonuçların süzülmes yoluyla yaratıcı, gerçekç, uygulanablr ve şe yarar poltkaların benmsenmes mümkün olablr. Sabancı Ünverstes İstanbul Poltkalar Merkez Stftung Mercator Grşm nn WWF Türkye le şbrlğ çnde hazırladığı bu rapor, bu amaçtan yola çıkıyor. Değerl araştırmacılar Prof. Dr. Ernç Yeldan ve Doç. Dr. Ebru Voyvoda nın araştırma ve analzlernn sonuçları, bze Türkye nn klm değşklğyle mücadeleye katkıda bulunmak çn üzerne düşen sorumluluğu yerne getrmesnn ekonomk açından da mümkün olduğunu ve karbonsuzlaşma yolundak klm dostu br ekonomnn Türkye de de yeşl büyümey berabernde getrebleceğn gösteryor. Fuat Keyman İstanbul Poltkalar Merkez Genel Drektörü 9
YÖNETİCİ ÖZETİ Blm nsanları ve karar vercler, klm değşklğnn nsanoğlunun karşı karşıya olduğu en büyük sorunlardan br olduğu konusunda hemfkr. 2015 yılının Aralık ayında Brleşmş Mlletler İklm Değşklğ Çerçeve Sözleşmes ne (BMİDÇS) taraf 195 ülke ve Avrupa Brlğ Pars te, 2020 den sonra Kyoto Protokolü nün yern alması amaçlanan yen klm sözleşmesn müzakere etmek üzere toplanacak. Pars tek BMİDÇS 21. Taraflar Konferansı öncesnde her br ülke, 2 C hedefne ulaşmak, ekosstemler ve toplumları klm değşklğnn yıkıcı etklernden korumak çn sera gazı emsyonlarının artışındak tarhsel sorumlulukları ve mevcut kapasteler uyarınca ulusal katkılarını belrlemeye davet edld. Bu analz, klm değşklğyle mücadele çn ulusal katkısını belrlemeye çalışan Türkye nn yanıt bulması gereken üç krtk soruya yanıt arıyor: - 2 C hedef kapsamında Türkye nn üzerne düşen sorumluluk nedr ve belrlemes gereken emsyon azaltım hedef ne olablr? - Gerekl emsyon azaltımını gerçekleştreblmek çn nasıl br poltkalar paket uygulanablr? - Söz konusu poltkaların makroekonomk göstergeler üzernde nasıl br etks olablr? Bunları uygulamanın ve uygulamamanın malyet nedr? İklm değşklğnn yıkıcı etklernden korunmak çn, küresel karbon emsyonlarının 2.900 GtCO2 y aşmaması gerekyor. Bunun 1.900 GtCO2 s, yan yüzde 65 2011 yılı tbaryle tüketld. Mevcut emsyon eğlmler devam ederse kalan 1.000 GtCO2 de 2050 yılından önce salınacak. 2 C hedefn tutturmak çn 2055-2070 arasında net karbon emsyonlarının, 2080-2100 yılları arasında da mutlak emsyonların sıfırlanması gerektğnn altı çzlyor. Bu çalışmada, Türkye nn kalan karbon bütçesndek payı asgar tarhsel sorumluluk ve azam gelşme htyacı üzernden belrlend. Buna göre, Türkye nn 2 C hedef çerçevesnde üzerne düşen sorumluluğu yerne getreblmes çn, 2030 yılına kadar karbondokst emsyonlarında referans senaryoya göre 2.980 MtCO2 oranında azaltım yapması gerekyor. Mevcut öngörülere göre, Türkye nn 2013 yılında 363 MtCO2 olarak gerçekleşen CO2 emsyonlarının 2030 yılında yüksek büyüme tahmnler altında 851 mlyon tona, gerçekç büyüme tahmnler uyarınca se 659 mlyon tona çıkacağı öngörülüyor. Bu çalışmada yüksek büyüme tahmnler Resm Poltkalar Senaryosu, daha gerçekç büyüme tahmnler se Baz Patka Senaryosu altında değerlendrlyor. 2 C hedef altında payına düşen sorumluluğu yerne getreblmes çn Türkye nn yıllık CO2 emsyonlarının 2020 ye kadar 390 MtCO2 sevyelernde zrve noktaya ulaşması, bu tarhten sonra kademel br düşüşle 2030 yılında 2010 sevyelerne (340 MtCO2) ger çeklmes gerekyor. Türkye nn 2 C hedef çerçevesnde hang poltka araçlarını uygulamaya koyacağı ve bu poltka araçlarının olası makroekonomk etklernn ne olacağı, klm poltkası açısından krtk sorular. Bu analzde, İklm Poltkası Paket adı verlen senaryo dâhlnde üç ana poltka aracı belrlend: () Karbon vergs toplanması; () Bu verglern yenleneblr yatırım fonu vasıtasıyla yenleneblr kaynaklardan elektrk üretm çn kullanılması; () Enerj vermllğnde otonom artışlar. Bu poltka araçları hayata geçrldğ takdrde, 2030 yılında yıllık karbondokst emsyonları Baz Patka Senaryosu nun yüzde 23 aşağısında, 506 MtCO2 sevyesnde gerçekleşeblr. Bu sayede, ekonomnn karbon emsyonu yoğunluğunda da (yıllık CO2 emsyonu/gsyh) yüzde 20 oranında br düşüş sağlamak mümkün. 10 İklm Poltkası Paket altında 2030 yılında karbondokst emsyon düzeynn Resm Poltkalar Senaryosu nun yüzde 40 aşağısında kalacağı hesaplanıyor. Bu, referans emsyon artış patkası belrlenrken yapılan varsayımların ne kadar krtk olduğunu ortaya koyuyor. Artıştan azaltım hedef benmseyen ülkelern katkılarını değerlendrrken, referans senaryodak emsyon değerlernn ne kadar gerçekç olduğunu göz önüne almak gerekyor.
Türkİye İÇİn Düşük Karbonlu Kalkınma Yolları ve ÖncelİKLERİ İklm Poltkası Paket, enerj kaynaklarının kullanım oranlarında doğal gaz ve kömürden güneş ve rüzgâra doğru kayda değer br geçş amaçlıyor. Bu geçş le referans senaryoya göre kömür thalatında yüzde 25, doğal gaz thalatında se yüzde 35 oranında düşüş sağlanacağı öngörülüyor. Yukarıda belrtlen kazanımların br malyet var. Model sonuçlarına göre, poltka paket sonucunda 2020 ye kadar olan dönemde GSYH artışı yüzde 4 yerne yüzde 3,3 sevyelernde gerçekleşecek. 2025 yılından sonra se İklm Poltkası Paket ve referans senaryodak büyüme hızları arasındak farkın azalacağı, 2030 yılında bu farkın yok olacağı öngörülüyor. Model sonuçları, GSYH dek düşüşe paralel sthdam rakamlarında da br düşüşe şaret edyor. İy tasarlanmış sosyal poltka paketleryle GSYH dağılımını düzenlemek ve sthdamdak dalgalanmayı yöneterek bu etkler mnmze etmek mümkün olablr. Analz,1 kg CO2 y azaltmanın malyetnn 7 la 23 sent (ABD Doları) aralığında seyredeceğn gösteryor. Toplam GSYH nn yüzde 1,2 sne tekabül eden br verg yükü le CO2 emsyonlarında referans senaryoya göre yüzde 25 e varan oranlarda azaltım sağlanableceğ göz önüne alınacak olursa, bu malyetn düşük olduğu dda edleblr. Bu malyetn, enerj sstemnde thal kömür ve gaza bağımlılığı azaltacak ve fosl yakıtlardan yenleneblr yerl kaynaklara geçş hızlandıracak böyle br yapısal değşm çn oldukça makul br düzeyde olduğu söyleneblr. İklm Poltkası Paket le emsyonlarda referans senaryoya göre toplam 1.965 MTCO2 düzeynde azaltım mümkün olablyor. Başka br deyşle, 2 C hedef çerçevesnde 2030 yılına kadar Türkye ye düşen adl emsyon azaltım payının üçte ks, bu poltka önlemler le gerçekleştrleblyor. İklm Poltkası Paket nde yer alan poltka araçları, 2020 yılına kadar emsyon seyrn 2 C hedefyle paralel br yörüngede tutmak çn yeterl oluyor. 2 C hedefne ulaşablmek çn, emsyonların 2020 cvarında zrve noktaya ulaşması, sonrasında düşüş eğlmne grmes gerekyor. Bu hedef tam olarak yakalayablmek çn başka poltka önlemler ve uygulamalarının da hayata geçrlmes şart. Bunun çn endüstr, ulaştırma, atık yönetm, enerj vermllğ gb alanlarda sektörel bazda yukarıdan aşağıya yaklaşımla analz ve çalışmaların yapılması gerekyor. Türkye nn Pars te belrlenecek yen klm rejmndek yer ve etks, belrlenecek emsyon azaltım hedefnn yanı sıra ulusal ve yerel ölçekte uygulamaya koyacağı klm değşklğyle mücadele ve klm değşklğne uyum poltkaları tarafından belrlenecek. Bu çerçevede, mtgasyon ve uyum poltkalarının bütüncül br yaklaşımla ele alınması şart. Olası br karbon vergs le toplanacak gelrn br kısmının yerel düzeyde klm değşklğne karşı kırılganlığın azaltılması çn kullanılması gb araçlar, bu bütünlüğün sağlanmasına katkıda bulunablr. İklm fnansmanı, İklm Poltkası Paket ndek poltka araçları arasında yer almıyor. Yen uluslararası klm rejmnde Türkye nn emsyon azaltım hedeflern gerçekleştrmek çn uluslararası klm fnansmanından yararlanması halnde, emsyon azaltımının ekonom üzerndek olumsuz etksnn hafflemes söz konusu olablr. Blm nsanları, sera gazı emsyonlarının azaltılması çn derhal alınacak önlemlern, gerek klm değşkllğnn neden olması öngörülen yıkıcı etklern, gerekse ekonomk zararın önlenmes açısından yaşamsal olduğunu öne sürüyorlar. Analzn sonuçlarına göre erken harekete geçmek, Türkye çn de klt öneme sahp. Türkye İklm Poltkası Paket nde yer alan emsyon azaltımı tedbrlern hayata geçrmey 2020 yılına kadar ertelerse, 2 C hedef çerçevesndek sorumluluğunu yerne getrmek çn 2024 yılından sonra eks büyüme oranlarıyla karşı karşıya kalablr. Öte yandan emsyon azaltım poltkalarının hemen devreye grmesyle, mll gelrn artış hızında br mktar düşüş yaşansa da, ekonomk büyümey muhafaza etmek mümkün. Bu da yeşl büyüme yaklaşımının Türkye çn de geçerl ve uygulanablr olduğu şeklnde yorumlanablr. 11
İstanbul Getty Images Turkey 12
Türkye çn Düşük Karbonlu Kalkınma Yolları ve Öncelkler 1. BÖLÜM: İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ VE TÜRKİYE 13
Aladağlar, Nğde Getty Images Turkey 14
Türkİye İÇİn Düşük Karbonlu Kalkınma Yolları ve ÖncelİKLERİ İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ VE TÜRKİYE İklm Değşklğ Küresel sıcaklıkların nsan etkler nedenyle artmakta olduğu tartışmasız br gerçek. 1880 den 2012 ye kadar yeryüzünün ortalama sıcaklığı 0,85 C arttı. 1 Bu dönem boyunca kara ve denzlern hemen hemen tamamı ısındı. 2014 yılı aletsel sıcaklık ölçümünün yapıldığı 1880 den bu yana en sıcak yıl oldu 2 ve en sıcak 15 yılın 14 ü 21.yüzyılda yaşandı. 3 0,85 C 1880 den bu yana KÜRESEL ortalama sıcaklıklardaki artış İklm sstemnn bütününde küresel ısınmaya bağlı tutarlı değşklkler oluyor, kara ve denz sıcaklıkları artarken, kar örtüsü ve buzullar küçülüyor, denz sevyeler yükselyor ve yağış düzenler değşyor. 4 Sanay devrmnn ardından ortaya çıkan ve son 40 yılda gderek hızlanan nsan kaynaklı klm değşklğ atmosferdek sera gazı konsantrasyonlarının artmasına bağlı. Başlıca sera gazları olan karbondokst, metan ve dazotmonokstn atmosferk konsantrasyonları son 800 bn yılda görülmemş br sevyeye ulaştı. Karbondokst konsantrasyonu sanay önces dönemdek sevyeye (yaklaşık 280 ppm) göre yüzde 40 tan fazla artarak 2014 te 400 ppm n üzerne çıktı. Bunun brnc neden fosl yakıt (kömür, petrol, doğal gaz) kullanımı, knc neden se araz kullanımından (ormansızlaşma, tarım, vb.) kaynaklanan emsyonlar. Emsyon Artış Eğlmler Hükümetlerarası İklm Değşklğ Panel nn (IPCC) 5. Değerlendrme Raporu na göre, sanay devrmnden bu yana atmosfere salınan toplam nsan kaynaklı sera gazı emsyonlarının yüzde 40 ı, son 40 yıl çersnde gerçekleşt. İklm değşklğyle mücadele çn emsyonların azaltılması ve nhayetnde sıfırlandırılması gerekrken, yıllık küresel emsyonlarda çarpıcı br artış gözlemlenyor. 1970-2000 arasında yılda ortalama yüzde 1,3 oranında artış gösteren küresel emsyonlar, 2000-2010 arasında yüzde 2,2 oranında arttı. Bu artışın ana sürükleycs fosl yakıt kullanımı ve endüstryel süreçler. 2010 yılında toplam emsyonların yüzde 65 fosl yakıt kullanımı ve endüstryel süreçlerden kaynaklanırken, IPCC 1970-2010 arasındak emsyon artışının yüzde 78 nden bu k etkenn sorumlu olduğunu ortaya koydu. Kaynak: IPCC, 2014. 5. Değerlendrme Raporu 3. Çalışma Grubu Raporu: İklm Değşklğyle Mücadele. http://mtgaton2014.org/ report/summary-for-polcy-makers 1 Hükümetlerarası İklm Değşklğ Panel (IPCC) 5. Değerlendrme Raporu Brnc Çalışma Grubu. İklm Değşklğ 2013: İklm Değşklğ nn Fzksel Blm Temel https://www.pcc.ch/pdf/assessment-report/ar5/wg1/wgiar5_spm_brochure_en.pdf 2 http://www.ncdc.noaa.gov/sotc/summary-nfo/global/201412 3 https://www.wmo.nt/meda/?q=content/warmng-trend-contnues-2014 4 Hükümetlerarası İklm Değşklğ Panel (IPCC) 5. Değerlendrme Raporu Brnc Çalışma Grubu. İklm Değşklğ 2013: İklm Değşklğ nn Fzksel Blm Temel https://www.pcc.ch/pdf/assessment-report/ar5/wg1/wgiar5_spm_brochure_en.pdf 15
X3 dünya çapında meteorolojik, hidrolojik ve İklİmsel felaketlerin sayısı 1980 den 2014 e kadar yaklaşık üç kat arttı İklm Değşklğnn Etkler İklm değşklğnn gözlemlenen başlıca etkler arasında aşırı hava ve klm olayları, denz sevyelernde yükselme, Kuzey Kutbu, Grönland ve Antartka dak buzullarda kayda değer oranda küçülme, okyanus ve denz suyu sıcaklıklarında artış ve astleşme yer alıyor 5. IPCC nn 5. Değerlendrme Raporu na göre klm değşklğ nedenyle karalarda, tatlısularda ve denzde yaşayan pek çok canlı türünün ekolojs kalıcı olarak etklend. Dünyanın pek çok bölgesnde yağış değşklkler ve kar-buz örtülernn ermes nedenyle hdrolojk sstemlerde değşklkler oldu, su kaynakları ncelk ve ntelk açısından bozulmaya uğradı. İklm değşklğnn tarımsal ürünler üzerndek olumsuz etks, olumlu etksnden çok daha fazla ve yaygın olacak. 6 Ayrıca dünya çapında meteorolojk, hdrolojk ve klmsel felaketlern (an yağışlar, seller, şddetl kasırgalar, kuraklık dönemler, sıcak dalgaları vb.) sayısı 1980 den 2014 e kadar yaklaşık üç kat arttı. 7 Herhang br önlem alınmadan emsyonların bugünkü artış eğlmnn devam etmes halnde sıcaklık artışı önümüzdek yıllarda tehlkel sınır olan 2 C y geçecek. 8 Blm nsanları, nsan kaynaklı sera gazı emsyonları hemen bugün sıfırlansa ble, klm sstemndek değşklklern ve olası etklern devam edeceğn öngörüyor. Ancak küresel emsyonların hemen ve hızlı br şeklde düşürülmes, sıcaklık artışını 2 C altında tutablr. Emsyonların ve sıcaklıklardak artışın devamının se, an ve ger dönüşü olmayacak klm olaylarının gerçekleşme rskn artıracağı belrtlyor. IPCC 5. Değerlendrme Raporu na Göre İklm Değşklğ nn Beklenen Etkler 9 Kasırga, sel ve denz sevyesndek yükselme nedenyle, küçük ada devletler, dğer küçük adalar ve kıyı bölgelernde ölüm ve yaralanmalar; yerleşm yerlernn zarar görmes. An seller nedenyle yerleşm yerlernn zarar görmes, şehrlerde yaşayan nüfusun cdd hastalık tehdtleryle karşı karşıya kalması. Aşırı hava olayları nedenyle altyapı sstemlernn büyük ölçüde zarar görmes ve/veya ortadan kalkmasıyla elektrk ve su temn le sağlık ve acl yardım hzmetlernn düzenl sürdürülememesnden kaynaklanacak sstemk rskler. Sıcak hava dalgalarının yaşanacağı dönemlerde kentsel ve kırsal alanlarda, dışarıda çalışanlar le kentl nüfusun kırılgan kesmlernde (yaşlılar, solunum zorluğu çekenler vb.) ölüm ve hastalık oranlarının artması. Sıcaklık artışı, kuraklık, seller ve yağış rejmndek değşklk ve aşırılıklar nedenyle, özellkle yoksul kesmler çn gıda temn sstemnn şlevn ytrmes ve gıda güvenlğnn tehlkeye grmes. İçme ve sulama suyuna yetersz erşm ve tarımsal üretmde düşüş nedenyle, özellkle yarı kurak bölgelerde yaşayan geçmlk çftç ve köylülern geçm kaynaklarının azalması. Karasal ve tatlı su ekosstemler le bu alanlarda yaşayan nsanların yararlandıkları byolojk çeştllk ve ekosstem hzmetlernn yok olması. 16 5 Hükümetlerarası İklm Değşklğ Panel (IPCC) 5. Değerlendrme Raporu Brnc Çalışma Grubu. İklm Değşklğ 2013: İklm Değşklğ nn Fzksel Blm Temel https://www.pcc.ch/pdf/assessment-report/ar5/wg1/wgiar5_spm_brochure_en.pdf 6 Hükümetlerarası İklm Değşklğ Panel (IPCC) 5. Değerlendrme Raporu İknc Çalışma Grubu. İklm Değşklğ 2014: Etkler, Uyum ve Kırılganlık http://pcc-wg2.gov/ar5/mages/uploads/ipcc_wg2ar5_spm_approved.pdf 7 Munch RE, Geo Rsks Research, NatCatSERVICE - As at January 2015 8 Hükümetlerarası İklm Değşklğ Panel (IPCC) 5. Değerlendrme Raporu Brnc Çalışma Grubu. İklm Değşklğ 2013: İklm Değşklğ nn Fzksel Blm Temel https://www.pcc.ch/pdf/assessment-report/ar5/wg1/wgiar5_spm_brochure_en.pdf 9 Hükümetlerarası İklm Değşklğ Panel (IPCC) 5. Değerlendrme Raporu İknc Çalışma Grubu. İklm Değşklğ 2014: Etkler, Uyum ve Kırılganlık http://pcc-wg2.gov/ar5/mages/uploads/ipcc_wg2ar5_spm_approved.pdf
Türkİye İÇİn Düşük Karbonlu Kalkınma Yolları ve ÖncelİKLERİ Türkye İklm Değşklğnden Nasıl Etklenyor? Türkye nn de çersnde yer aldığı Akdenz Havzası, klm değşklğne karşı en kırılgan bölgelerden brs. Türkye de bugüne kadar klm değşklğne bağlı gözlemlenen başlıca etkler şunlar: Son 42 yıllık dönemde sıcaklıklar Türkye nn her yernde artış gösterd. Yaz sıcaklıklarındak artış, dğer mevsmlere göre daha fazla gerçekleşt. Sıcak dönemler zamansal olarak da genşled. 10 Son 50-60 yıllık dönemde dağ buzullarında yılda yaklaşık 10 metrelk ger çeklme gözlend. 11 Son 40 yıllık dönemde karla beslenen nehrlerde tepe akımları br hafta erkene kaydı. 12 Türkye y çevreleyen denzlerde denz sevyes yükseld. 13 %45 bu Yüzyıl sonuna Türkİye nüfusunun %45 İ İKLİM değşikliği nedeniyle su kıtlığıyla karşılaşabilir İklm değşklğ sonucunda sıcaklıkların tüm ülke çapında ve her mevsmde yükselmes, yaz sıcaklıklarındak artış mktarının kış sıcaklıklarındak artıştan yüksek olması beklenyor. Bununla beraber, Türkye nn yetersz olan su kaynaklarını daha da azalacağı öngörülüyor. İklm değşklğnn Türkye üzerndek dğer olası etkler şöyle: Yağışların Türkye nn güney kısımlarında azalması beklenyor. Kuzey ve özellkle kuzeydoğu kısımlarında se br mktar artış görüleblr. Denz sevyesnn yükselmes, nehr deltalarının (Çarşamba, Bafra, Çukurova gb) ve kıyı kentlernn düşük kotlu alanların sular altında kalmasına yol açablr ve küresel denz sevyesndek 1 metrelk yükselme Türkye de 3 mlyon kşy doğrudan etkleyeblr. 14 Türkye de su stres çeken alanlar artablr, yüzyıl sonuna kadar nüfusun yüzde 45 su kıtlığıyla karşılaşablr. 15 Doğu Karadenz Bölges nde yağış artışı, heyelan rskn artırablr. Kar örtüsünde beklenen azalma, çığ tehlkesn düşüreblr. Sıcaklık artışı ve yağışlardak düşüş sonucunda kuraklık ve sıcak hava dalgalarının şddet ve sürelernde artış meydana geleblr. 16 10 Şen, Ömür Lütf., Bozkurt, Denz., Göktürk, Ozan Mert., Dündar, Berna. ve Altürk, Bahadır. 2012. Türkye de İklm Değşklğ ve Olası Etkler http://pc.sabancunv.edu/en/wp-content/uploads/2012/10/bldr_omer_l_sen_vd_2013.pdf 11 Sarıkaya, Mehmet Akf. 2011. Türkye nn güncel buzulları. Fzk Coğrafya Araştırmaları: Sstematk ve Bölgesel (çnde), İstanbul: Türk Coğrafya Kurumu Yayınları, 6: 527-544. 12 İsmal, Yücel., Güventürk, Abdülkadr., ve Şen, Ömer Lütf. 2013. Clmate change mpacts on snowmelt runoff for mountanous regons of eastern Turkey, Journal of Hydrology, n revew 13 Demr, Coşkun., Yıldız, Hasan., Cngöz, Ayhan., ve Smav, Mehmet. 2005. Türkye Kıyılarında Uzun Döneml Denz Sevyes Değşmler, 13 sayfa, V. Ulusal Kıyı Mühendslğ Sempozyumu, 5-7 Mayıs, Bodrum. 14 Leo Meyer, IPCC Ffth Assessment Report Synthess Report, Bogazc Unversty, 10 September 2015, IPCC Outreach event Istanbul, Turkey http://pcc.ch/apps/outreach/documents/301/1441858899.pdf 15 Met Offce, Clmate observatons, projectons and mpacts: Turkey, Devon, 2011 16 Ömer Lütf Şen, A Holstc Vew of Clmate Change and Its Impacts n Turkey, Istanbul Polcy Center, December, 2013 17
Güvenl Bölgede Kalmak İçn 2 C Hedef İklm değşklğnn kuraklık, seller, şddetl kasırgalar gb aşırı hava ve klm olaylarının sıklığında ve etksnde artış, denz sevyelernde yükselme, okyanuslarda astleşme, buzulların ermes gb sonuçları btkler, hayvanlar ve ekosstemlern yanı sıra nsan topluluklarını da cdd rsk altında bırakıyor. Blm nsanları, klm değşklğnn yıkıcı etklern azaltmak çn ortalama sıcaklıklardak artışın azam 2 C le sınırlanması gerektğn belrtyor. Sıcaklık artışı 2 C y geçtğ takdrde bütün ekosstemlerde ve nsan topluluklarında yaygın ve ger dönülmez etkler yaşanacağı hesaplanıyor. Ayrıca 2 C hedef 2010 Cancun Anlaşmaları le bütün ülkeler tarafından kabul edlmş durumda ve emsyon azaltım müzakereler bu hedef doğrultusunda yapılıyor. Bu hedefn tutturulması çn, son 250 yıl çersnde yüzde 40 artışla 280 ppm den (ppm: mlyonda br parçacık) 400 ppm e yükselen atmosferdek CO2 oranının 450 ppm sevyesn aşmaması gerekyor. 2 C İklİm değişikliğinin yıkıcı etkilerinden korunmak İÇİn ortalama sıcaklık artışınin sınırlandırılması gereken seviye Küresel ortalama sıcaklıklarda bugün tbaryle 0,85 C artış meydana gelmş durumda ve sera gazı emsyonlarının mevcut artış hızı sürerse sıcaklık artışı 2060 ta 4 C y 17, 2100 de se 6 C y bulablr 18. Hükümetlerarası İklm Değşklğ Panel, küresel ısınmayı 2 C nn altında sınırlama hedefnn tutturulablmes çn küresel enerj yapısında köklü değşklkler yapılarak sera gazı emsyonlarında en kısa zamanda kayda değer düşüş sağlanması gerektğn belrtyor. 2 C hedefn tutturmak çn 2055-2070 arasında net karbon emsyonlarının 19, 2080-2100 yılları arasında da mutlak emsyonların sıfırlanması gerektğnn altı çzlyor 20. Buna göre, 2050 yılında düşük karbonlu kaynaklardan elde edlen enerjnn elektrk üretmndek payının yüzde 90 ı aşması gerekyor. Uluslararası Enerj Ajansı da (UEA) sıcaklık artışını 2 C de sınırlamak çn yeryüzündek fosl yakıt rezervlernn üçte ksnn yeraltında bırakılması gerektğnn altını çzyor 21. UEA, 2017 yılına kadar temz enerj ve düşük karbonlu teknolojlere doğru yapısal br dönüşüm başlatılmadığı takdrde fosl yakıt altyapısına bağımlılığımızın enerj güvenlğ ve klm hedeflern gerçekleştrmey daha zor ve pahalı kılacağı konusunda uyarıyor 22. 17 Turn Down The Heat: Why a 4 C World Must be Avoded, Dünya Bankası, 2012. http://documents.worldbank.org/curated/ en/2012/11/17097815/turn-down-heat-4%c2%b0c-warmer-world-must-avoded 18 Hükümetlerarası İklm Değşklğ Panel (IPCC) 5. Değerlendrme Raporu Brnc Çalışma Grubu. İklm Değşklğ 2013: İklm Değşklğ nn Fzksel Blm Temel https://www.pcc.ch/pdf/assessment-report/ar5/wg1/wgiar5_spm_brochure_en.pdf 19 Net karbon emsyonu = Atmosfere salınan karbon mktarı Yutaklar tarafından tutulan karbon mktarı 20 UNEP Emssons Gap Report, 2014. http://www.unep.org/publcatons/ebooks/emssonsgapreport2014/portals/50268/pdf/egr2014_ EXECUTIVE_SUMMARY.pdf 21 IEA, World Energy Outlook 2012 http://www.worldenergyoutlook.org/publcatons/weo-2012/ 22 The Guardan. Kasım 2011. http://www.guardan.co.uk/envronment/2011/nov/09/fossl-fuel-nfrastructure-clmate-change 18
Türkİye İÇİn Düşük Karbonlu Kalkınma Yolları ve ÖncelİKLERİ İklm Değşklğyle Küresel Mücadele ve Atılan Adımlar 1992 yılında Ro da kabul edlen Brleşmş Mlletler İklm Değşklğ Çerçeve Sözleşmes nn (BMİDÇS) ana amacı, atmosferdek sera gazı brkmlern, klm sstem üzerndek tehlkel nsan kaynaklı etky önleyecek br düzeyde tutmayı başarmak şeklnde belrlenmşt. O günden bu yana 196 tarafın (195 ülke ve Avrupa Brlğ) mza koyduğu BMİDÇS ye bağlı mekanzmalar, hükümetlern klm değşklğyle mücadeleye yönelk çalışmalarını yönlendren başlıca süreçler olarak karşımıza çıkıyor. 195 BİRLEŞMİŞ Mİlletler İklİm DeğİŞİKLİĞİ Çerçeve Sözleşmesİne taraf ülke sayısı 2015 sonunda Pars te düzenlenecek olan BMİDÇS Taraflar Konferansı (COP21), 2020 den sonra Kyoto Protokolü nün yern alacak yen klm sözleşmesnn nşası açısından klt öneme sahp. Zrve önces BMİDÇS ye taraf bütün ülkeler, ulusal katkılarını (INDC Intentonally Determned Natonal Contrbutons) belrlemeye ve BMİDÇS sekretaryasına sunmaya davet edldler. Bu rapor yayına hazırlanırken, dünyadak toplam emsyonlarını yüzde 73,7 snden sorumlu 83 ülke (AB ülkeler ayrı sayıldığında 111 taraf) ulusal katkısını BMİDÇS ye sunmuştu. İklm değşklğyle mücadelenn başarıya ulaşması çn her ülkenn 2 derece hedef ve gelşmşlk düzey çerçevesnde üzerne düşen payı tespt etmes ve o yönde harekete geçmes gerekyor. Bu çerçevede, tarhsel sorumluluğu yüksek gelşmş ülkeler (ABD, Avustralya, Japonya, AB) kadar son dönemdek emsyon artışının arkasındak ana sürükleyc durumuna gelen gelşen ülke ekonomlernn de (Çn, Hndstan, Mekska, Türkye, Güney Kore, vb.) ortaya koyduğu hedef ve taahhütler önem taşıyor. Pars tek krtk zrveye gderken bu ülkelerden bazılarının açıkladığı emsyon azaltım hedefler Tablo-1 dek gbdr. 19
INDC ve Hedef Tpler Tablo 1:2015 Pars İklm Konferansı (COP21) 2015 Pars İklm Konferansı (COP21) öncesnde ülkeler klm değşklğyle mücadeleye katkı sunmaya yönelk 2020 sonrası döneme at planlarını INDC (Intended Natonally Determned Contrbutons) adı altında BMİDÇS ye sunuyorlar. Ülkelern INDC lernde bulunan sera gazı emsyonlarının azaltımına yönelk hedefler brkaç tpte olablyor: Ülke Küresel Emsyonlardak Pay 2012 (%)* Küresel Emsyonlardak Pay (1850-2011) (%)** - Baz yıl hedef: Emsyonların belrlenmş br baz yıla göre bell br mktarda azaltımı veya artışının kontrol altına alınması. - Sabt düzey hedef: Emsyonların br hedef yılda belrlenmş sabt br emsyon düzeyne azaltımı veya artışının kontrol altına alınması. - Baz senaryo hedef: Emsyonların projekte edlmş belrl br baz senaryoya göre bell br düzeyde azaltılması. - Yoğunluk hedef: Br baz yıla göre karbon yoğunluğunun (genellkle GSYH başına olmak üzere) belrl br mktarda azaltılması. - Yörünge hedef: Uzun vadede br dönem ya da brkaç yıl çn emsyonların belrl düzeylerde azaltılması ya da artışının kontrol altına alınması. ABD Çn Avrupa Brlğ Rusya %16,4 %27 %24,5 %11 %9,82 %25 %5,18 %8 Japonya %3,1 %4 Mekska %1,6 %1 Brezlya Güney Kore Avustralya %1,55 <%1 %1,45 <%1 20
Türkİye İÇİn Düşük Karbonlu Kalkınma Yolları ve ÖncelİKLERİ Öncesnde Bazı Ülkelern Sunduğu Emsyon Azaltım Hedefler Kş Başına Düşen Yıllık Sera Gazı Emsyonları (Ton) Hedef Tp Emsyon Azaltım Hedef**** 19,9 Baz yılı hedef 8,1 Yoğunluk ve yörünge hedefler 8,8 Baz yılı hedef 16,2 Baz yılı hedef - 2025 yılında 2005 e göre emsyonlarda yüzde 26-28 arası azaltım. - ABD ye göre bu hedef, 2050 de yüzde 80 emsyon azaltımına ulaşacak patkayla uyumlu görünüyor. - 2030 yılında sera gazı emsyonlarında tepe noktasını görmek ve düşüş eğlmn başlatmak. - 2030 yılında ekonomnn karbon yoğunluğunu (GSYH/sera gazı emsyonları) 2005 yılına göre yüzde 60-65 oranında azaltmak. - Brncl enerj tüketmnde fosl olmayan enerj kaynaklarının kullanım oranını yüzde 20 ye çıkarmak. - AB, mevcut durumda ekonomsnde düşük karbonlu br dönüşümü başlatmış gb görünüyor. 1990 dan bu yana ekonom yüzde 44 oranında büyürken, emsyonlar yüzde 19 oranında azaldı. Kş başına düşen emsyonlarda da düşüş söz konusu. - AB nn 2030 yılı hedef, 1990 yılına göre emsyonların en az yüzde 40 oranında azaltılması. - Rusya, oldukça muğlak br ulusal katkı metn sundu. Buna göre, 2030 yılında emsyonların 1990 yılındak sevyelern yüzde 25-30 altında olması önerlyor. Rusya nın ev sahplğ yaptığı orman alanlarının karbon tutma kapastesnn de hesaba katıldığı bu öner, 1990 a göre endüstryel emsyonlarda yüzde 6-11 arası azaltım yapılmasını öngörüyor. - 1990 yılında Sovyetler Brlğ nn dağılmasının ardından Rusya ekonomsnn çne grdğ yenden yapılanma sürec sonucunda emsyonlarda öneml br düşüş yaşandı. 2012 yılındak emsyonlar, 1990 ın yüzde 50 altında gerçekleştğ çn, Rusya nın ortaya koyduğu hedef emsyon artışının devam edeceğ anlamına gelyor.***** 10,5 Baz yılı hedef - 2030 yılında, 2013 yılına göre emsyonlarda yüzde 26 azaltım. 6 13,9 Baz senaryo hedef ve Yoğunluk ve yörünge hedefler Baz yılı hedef Baz senaryo hedef 28,5 Baz yılı hedef - 2030 yılında, referans senaryoya (BaU) göre emsyonlarda yüzde 25 azaltım. - 2026 yılından başlayarak net emsyonlarda zrve değern görülmes ve azalma eğlmnn başlaması. - 2013-2030 dönemmnde ekonomnn emsyon yoğunluğunda (GSYH/sera gazı emsyonları) yüzde 40 oranında düşüş sağlanması. -2025 yılında 2005 e göre emsyonlarda yüzde 37 azaltım. - 2030 yılında Mevcut Poltkalar Senaryosu na göre azaltım. (BaU - 850.6 MtCO2e)****** - Güney Kore nn ulusal katkısında klm değşklğne uyuma dar br bölüm de yer alıyor. - 2030 yılında 2005 e göre emsyonlarda yüzde 26-28 arası azaltım. * Bu sütundak rakamlarda araz kullanımı, araz kullanım değşklğ ve ormancılıktan kaynaklanan emsyonlar ve yutaklar hesaba katılmamaktadır. Kaynak: World Resources Insttute CAIT Database (http://cat.wr.org). ** Kaynak: World Resources Insttute: http://www.wr.org/blog/2014/11/6-graphs-explan-world%e2%80%99s-top-10-emtters *** Bu sütundak rakamlarda araz kullanımı, araz kullanım değşklğ ve ormancılıktan kaynaklanan emsyonlar ve yutaklar hesaba katılmamaktadır. Kaynak: World Resources Insttute CAIT Database (http://cat.wr.org). **** Kaynak: Pars Contrbutons Data, World Resources Insttute. http://cat.wr.org/ndc/ ***** Kaynak: Clmate Acton Tracker. http://clmateactontracker.org/countres/russanfederaton.html ****** Karbondokst eşdeğer (CO2e), değşk etk güçlerndek sera gazlarının mktarlarının, her br gazın klm değşklğ üzerndek ayrı etkler temel alınarak brlkte hesaplanmasını sağlayan standart ölçü brmdr. CO2e, küresel klm değşklğnde aynı etky göstereblecek CO2 mktarlarını esas alır. Örneğn, dazot monokst gazının küresel ısınmaya olan etks, karbondokste oranla 310 kat daha fazladır. Başka br deyşle br N2 O, 310 CO2 -eş brme denktr. Kaynak: Bölgesel Çevre Merkez, 2009. Uluslararası Yerel Yönetmler Sera Gazı Salımlarının Analz Protokolü (IEAP) http://www.rec.org.tr/dyn_fles/20/4865- seragaz-ktap.pdf 21
Türkye ve Uluslararası İklm Poltkaları Türkye, uluslararası klm poltkaları sürecne katılmaya oldukça erken br dönemde, 1989 da Hollanda da yapılan Noordwjk Bakanlar Konferansı yla başladı. Tarhsel sorumluluğu az olmasına rağmen 1992 de mzaya açılan Brleşmş Mlletler İklm Değşklğ Çerçeve Sözleşmes nde (BMİDÇS) klm değşklğnde en yüksek sorumluluğa sahp gelşmş ülkelern yer aldığı Ek 1 ve Ek 2 de yer verlen Türkye, bu durumun neden olableceğ emsyon azaltımı ve gelşmekte olan ülkelere mal yardım yükümlülüğü nedenyle sözleşmey uzun süre mzalamadı. Bu nedenle 1997 de yapılan Kyoto Protokolü görüşmelernde de gözlemc sıfatıyla yer aldı. 2001 de Marakeş te yapılan 7. BMİDÇS Taraflar Konferansı nda (COP7) Ek 2 den çıkarılan ve kendsn Ek 1 dek dğer ülkelerden farklı kılan özel koşulların tanınması çn çağrı yapılan Türkye, bu gelşme üzerne Çerçeve Sözleşme ye 2004 te taraf oldu ve bu tarhten tbaren klm poltkalarında daha aktf br şeklde yer aldı. Türkye sözleşmeye taraf olmanın getrdğ en öneml yükümlülüklerden br olarak her yıl hazırlanan ve BMİDÇS ye sunulan Sera Gazı Envanterler nn lkn 2006 da, Brnc İklm Değşklğ Ulusal Bldrm n de 2007 de yayımladı. Aynı yıl TBMM de Küresel Isınma Araştırma Komsyonu kuruldu. Kyoto Protokolü nün 2005 de yürürlüğe grmesyle kamuoyunda Türkye nn de Protokole katılması yönündek tartışmaların yoğunlaşması ve aynı yıl AB üyelk müzakerelernn başlaması üzerne 2009 da Kyoto Protokolü ne taraf oldu. Ancak Kyoto Protokolü hazırlanırken gözlemc statüsünde olduğu çn, Türkye nn herhang br emsyon azaltım yükümlülüğü bulunmuyordu. %110 Türkİye nin sera gazı emisyolarında 1990-2013 arasındaki artış oranı Türkye nn 2006 da yayımlanan Brnc Sera Gazı Envanter nde 1990-2004 arasında sera gazı emsyonlarının yüzde 74,4 oranında arttığı bldrlmşt. Sera gazı emsyonlarındak sürekl artış nedenyle bu oran her yen envanterde yükseld ve son olarak 2015 de yayımlanan son raporda, hesaplama yöntemnn değşmes nedenyle br öncek yıla göre braz azalarak yüzde 110,4 e ulaştı. Bu oranlar 2006 dan tbaren her yıl Türkye nn emsyon artış oranında Ek 1 ülkeler arasında lk sırada yer almasına neden oldu. Türkye 2009 da Kopenhag da yapılan 15. BMİDÇS Taraflar Konferansı (COP15) öncesnde yen br anlaşmanın kabul edlmes htmal nedenyle lk kez emsyon azaltımı çn bazı rakamlar telaffuz etse de, konferansın başarısızlığa uğraması nedenyle yne br emsyon azaltımı taahhüdünde bulunmadı ve Kopenhag Mutabakatı nı mzalamadı. 2010 da Cancun da gerçekleştrlen 16. BMİDÇS Taraflar Konferansı ında Ek 1 dek özel durumu bütün taraflar tarafından kabul edlen Türkye, 2012 de Doha da mzaya açılan Kyoto Protokolü nün knc yükümlülük dönemne de katılmadı. Bu süreç Türkye nn fosl yakıtlara dayalı hızlı kalkınma poltkaları ve kömürün br enerj kaynağı olarak daha fazla kullanılması stratejsyle brleşnce, Türkye nn klm poltkalarına yönelk çabaları da azaldı. Ancak 2013 de Varşova da yapılan 19. BMİDÇS Taraflar Konferansı nda (COP19) krtk kütleye ulaşılması halnde kend belrleyeceğ esnek br hedefle yen anlaşmaya taraf olacağını açıklayan Türkye nn klm poltkaları yen br sürece grd. 2014 te New York ta yapılan Brleşmş Mlletler İklm Değşklğ Lderler Zrves ne katılan Cumhurbaşkanı Erdoğan, Türkye nn yen süreçte üzerne düşen yapmaya hazır olduğunu lan ett. Türkye, Aralık 2015 te Pars te yapılacak 21. BMİDÇS Taraflar Konferansı (COP21) öncesnde klm değşklğnn azaltılmasına yönelk uluslararası mücadeleye lk kez kend belrledğ br planla (INDC) katkı sunmaya hazırlanıyor. 22 Türkye uluslararası klm müzakereler boyunca emsyon azaltımı hedef almasa da, klm değşklğyle mücadeleye yönelk stratej belgeler ve eylem planları hazırladı, sektörel poltkalar oluşturdu, kapaste gelştrmeye, klm değşklğnn etklern saptamaya ve uyum çalışmalarına yönelk projeler yaptı.
Türkİye İÇİn Düşük Karbonlu Kalkınma Yolları ve ÖncelİKLERİ Gönüllü karbon pyasalarının açılması, kanun ve yönetmelklerle yenleneblr enerjye teşvk verlmes, talep yönetmyle sınırlı da olsa enerjden kaynaklanan emsyonları azaltmaya yönelk yapılan bazı kampanyalar, Türkye nn sera gazı emsyonlarındak artışı sınırlamaya yönelk çalışmaları arasında sayılablr. Türkye Brnc İklm Değşklğ Ulusal Bldrm nde 2020 ye kadar emsyonlardak artışın yüzde 7 daha az olableceğn de belrtt. Ancak bütün bu poltkalar uluslararası sürece aktf br şeklde katılarak klm değşklğnn azaltılmasına katkı verecek br plana dönüşmed. Bu durum, kömürün enerj kaynağı olarak payının artırılması le lgl ulusal enerj stratejsyle brarada değerlendrldğnde Türkye nn henüz azaltım konusunda somut br poltka zledğ söylenemez. Aralık 2015 te Pars te yapılacak Taraflar Konferansı, bu açıdan öneml br dönüm noktası.* *Bu konuda daha ayrıntılı blg çn bkz.: Şahn, Ümt. 2014. Türkye nn İklm Poltkalarında Aktör Hartası, Sabancı Ünverstes İstanbul Poltkalar Merkez. http://pc.sabancunv.edu/wp-content/uploads/2014/12/ AktorHartasRapor_25.11.14_web.pdf 23
Çanakkale Getty Images Turkey 24
Türkye çn Düşük Karbonlu Kalkınma Yolları ve Öncelkler 2. BÖLÜM: TÜRKİYE İÇİN DÜŞÜK KARBONLU KALKINMA YOLLARI 25
Okeyphotos - Getty Images Turkey 26
Türkİye İÇİn Düşük Karbonlu Kalkınma Yolları ve ÖncelİKLERİ TÜRKİYE İÇİN DÜŞÜK KARBONLU KALKINMA YOLLARI Hükümetlerarası İklm Değşklğ Panel (IPCC) 2013 de yayımladığı 5. Değerlendrme Raporu nda, küresel ortalama sıcaklıklardak artışın ve bundan kaynaklanan klm değşklğnn kesn olarak nsan faalyetler nedenyle yaşandığını ortaya koydu. IPCC, sanay devrmnden bu güne kadark sera gazı emsyonlarının üçte ksnn fosl yakıt kullanımı ve çmento üretmnden kaynaklandığının altını çzd. 23 Ortalama sıcaklıklar 1880-2012 arasında 0,85 C arttı. Sera gazı emsyonlarının mevcut artış hızı sürerse, sıcaklık artışının 2030 larda 2 C y bulması beklenyor. 24 Eğer önlem alınmazsa sıcaklık artışı 2060 ta 4 C y 25, yüzyılın sonunda se 6 C y bulablr. 26 Oysa blm nsanlarına göre klm değşklğnn yıkıcı etklernden korunmak çn sanay devrm öncesne göre ortalama sıcaklıklardak artışı, en fazla 2 C le sınırlamak gerekyor. 19 Türkİye nin sera gazı emisyonlarında dünya sıralamasındaki YERİ IPCC, küresel ısınmayı 2 C nn altında sınırlama hedefnn tutturulablmes çn küresel enerj altyapısında köklü değşklkler yapılarak sera gazı emsyonlarında en kısa zamanda kayda değer düşüş sağlanması gerektğn belrtyor. Buna göre, 2050 yılında düşük karbonlu enerjnn elektrk üretmndek payının yüzde 90 ı aşması gerekyor. Bu blmsel gerçeğ kabul eden G7 ülkeler, 2015 yılında Almanya da gerçekleştrdkler zrvede küresel ekonomnn 21. yüzyılın sonuna kadar karbondan arındırılması, bunun çn de hem gelşmş hem de gelşmekte olan ülkelern 2050 yılına kadar enerj sektörlernde kapsamlı br dönüşüm yapmaları gerektğnn altını çzdler 27. Türkye nn sera gazı emsyonları, tarhsel olarak brkmş küresel emsyonların bnde 4 ü 28, 2013 yılındak küresel emsyonların se yüzde 0,94 üne 29 denk gelyor. Türkye 2012 yılında toplam sera gazı emsyonlarında dünya 19. su olurken, kş başına düşen emsyonlarda 182 ülke arasında 81. sırada yer aldı 30. Kş başına düşen emsyonlarda 6,04 ton 31 le dünya ortalamasının altında yer alan Türkye de 1990 yılından bu yana görülen emsyon artışı dkkat çekc. 1990-2013 dönemnde yıllık toplam emsyonlar yüzde 110,4 oranında, kş başına düşen emsyonlar se yüzde 53 oranında artış gösterd 32. 23 Hükümetlerarası İklm Değşklğ Panel (IPCC) 5. Değerlendrme Raporu Üçüncü. Çalışma Grubu: İklm Değşklğ 2014: İklm Değşklğyle Mücadele. http://mtgaton2014.org/report/summary-for-polcy-makers 24 Met Offce Hadley Center. Clmate rsk: An update on the scence. 2014 14/0479 25 Turn Down The Heat: Why a 4 C World Must be Avoded, Dünya Bankası, 2012. http://documents.worldbank.org/curated/ en/2012/11/17097815/turn-down-heat-4%c2%b0c-warmer-world-must-avoded 26 Hükümetlerarası İklm Değşklğ Panel (IPCC) 5. Değerlendrme Raporu İknc Çalışma Grubu. İklm Değşklğ 2014: Etkler, Uyum ve Kırılganlık http://pcc-wg2.gov/ar5/mages/uploads/ipcc_wg2ar5_spm_approved.pdf 27 2015 G7 Zrve Bldrges. https://www.g7germany.de/content/en/_anlagen/g7/2015-06-08-g7-abschluss-eng_en.pdf? blob=publcatonfle&v=3 28 World Resources Insttute, 2005. Navgatng the Numbers: Greenhouse Gas Data and Internatonal Clmate Polcy http://pdf.wr.org/ navgatng_numbers_chapter6.pdf 29 World Resources Insttute CAIT Clmate Data Explorer, http://cat.wr.org/hstorcal 30 World Resources Insttute CAIT Clmate Data Explorer, http://cat.wr.org/hstorcal 31 TÜİK, Sera Gazı Emsyon Envater, 2013. http://www.tuk.gov.tr/prehaberbultenler.do?d=18744 32 TÜİK, Sera Gazı Emsyon Envater, 2013. http://www.tuk.gov.tr/prehaberbultenler.do?d=18744 27
İklm değşklğyle mücadele, küresel çözümler bulunmasını gerektren br sorun. İklm blmclern de altını çzdğ gb, 2 C hedefn tutturmak çn küresel ekonomnn karbondan arındırılması gerekyor. Bu gerekllk ne kadar çabuk yerne getrlrse, gezegenmzdek yaşamı, nsan uygarlıklarını ve ekolojk düzen devam ettrme şansımız o kadar yüksek olacak. Harekete geçmek çn ortak sorumluluk taşıyan ülkeler, bu sorumluluğun hakkanyetl br şeklde paylaşılması çn yrm yılı aşkın br süredr klm müzakerelern sürdürüyorlar. Bu yılın sonunda, Aralık 2015 te Pars te yapılacak olan Taraflar Konferansı (COP 21) se özel br önem taşıyor. Kyoto Protokolü nün yern alacak yen anlaşmanın müzakere edleceğ Pars Konferansı ndan önce, bütün ülkeler INDC adı verlen ulusal emsyon azaltım planlarını BM İklm Değşklğ Çerçeve Sözleşmes Sekreteryası na sunacak. Yıl sonunda mzalanması beklenen Pars Anlaşması na katılacağını açıklamış bulunan Türkye nn INDC sn belrlemek çn, tarhsel ve güncel sorumluluğu ve kalkınma hakkı çerçevesnde küresel emsyon azaltımındak payını, bu azaltımı hang düşük karbonlu kalkınma poltkalarını uygulayarak nasıl gerçekleştreceğn ve bu azaltım poltkalarının ülke ekonoms üzerndek malyet ve etkleryle, bu etklern nasıl dengeleneceğn blmsel yöntemlerle belrlemes gerekyor. Bu araştırmada Türkye nn bu yöndek çalışmalarını desteklemek çn üç temel soruya yanıt arıyoruz: 1. Türkye nn 2 C hedef kapsamında üzerne düşen sorumluluk nedr ve belrlemes gereken emsyon azaltım hedef ne olablr? 2. Gerekl emsyon azaltımını gerçekleştreblmek çn nasıl br düşük karbonlu poltka paket uygulanablr? 3. Söz konusu poltkaların makroekonomk göstergeler üzernde nasıl br etks olablr? Bunların uygulamanın ve uygulamamanın malyet nedr? 28
İzmr Şeref Yılmaz - Getty Images Turkey Türkİye İÇİn Düşük Karbonlu Kalkınma Yolları ve ÖncelİKLERİ Yöntem Bu raporda yer verlen analz, Hesaplanablr Genel Denge (Computable General Equlbrum) modelne dayanıyor. Analzde yanıt aranan sorular şunlar: 1. Türkye de, orta ve uzun vadede ekonomk büyüme ve sera gazı emsyonlarındak artışın ana özellkler nelerdr? 2. Mevcut mal ve dışsal kısıtlamalar, şgücü pyasalarının esneklğ gb dnamkler çerçevesnde düşük karbonlu kalkınmayı sağlamak çn uygun poltka paket ne olablr? 3. Üretkenlk ve sthdam artışının sağlanması çn yenlkç teknolojler le verg/ teşvk poltkalarının muhtemel kombnasyonları nelerdr? İklm değşklğ ve çevre poltkalarının genel denge üzerndek etklern ortaya koymak çn bunların yatırım sevyes, vermllk, sthdam, şç üretkenlğ gb parametreler gelştrmey amaçlayan büyüme odaklı ekonom poltkalarına eşlk etmesnn gerekl olduğu, analzn temel dayanaklarından brs olarak öne çıkıyor. Bu çerçevede, çlernde yen teknolojlern kullanımı le daha yüksek sthdam ve sürdürüleblr büyüme eğlmlern gerçekleştrmey amaçlayan pyasa tabanlı teşvklern de yer aldığı seçlmş brkaç klm değşklğyle mücadele poltka aracı ve kamu poltkası müdahale mekanzmasının etklern değerlendreblmek amacıyla, Türkye ekonomsnn Genel Denge Model gelştrld. Türkye ekonomsnn 2015-2030 arasındak büyüme yörüngesn kapsayan analzde, sera gazı emsyonları ve emsyonların azaltımı çn gereken poltka araçlarına ayrıntılı olarak değnlyor. Modelleme çalışmasında 2010, baz yıl kabul edld. Baz yıl, sektörel ve makroekonomk dengelern mevcut ver le kalbre edlmes açısından önem taşıyor. Bu analz çn gereken temel ver kaynakları arasında grd-çıktı tabloları yer alıyor. Türkye çn en güncel grd-çıktı tablosu, 2002 yılına at. Bu grd-çıktı tablosu, 2002 sonrası GSYH verler ve makro toplamlar göz önüne alınarak 2010 yılı dengelern göstermek üzere güncellend. Modelde, resm grd-çıktı tablolarında yer alan 17 ayrı sektöre de yer verld. Buna ek olarak, yenleneblr enerj kaynakları sektörü de grd-çıktı tablolarına yen br sektör olarak eklend. Bunun çn Uluslararası Enerj Ajansı verler, küresel grd-çıktı tabloları le bazı bağımsız çalışmalardan yararlanıldı. Sera gazı emsyon verler çn BM İklm Değşklğ Çerçeve Sözleşmes kapsamında TÜİK tarafından hazırlanan sera gazı envanterler kullanıldı. Metodolojyle lgl daha ayrıntılı blgy bu raporun Ek bölümünde bulablrsnz. 29
Mustafa Can - Getty Images Turkey Neden Hesaplanablr Genel Denge Model Terch Edld? Enerj-ekonom-çevre lşks üzerne yapılan modellemelerde çeştl yaklaşımlar mevcut: () yukarıdan aşağıya, () aşağıdan yukarıya, () hbrd, (v) ekonometrk yaklaşımlar. Hesaplanablr genel denge modellemes, yukarıdan aşağıya yaklaşım çerçevesnde en çok kullanılan modelleme aracı olarak öne çıkar. Model, analze konu ülkenn makroekonomk yapısının temslne, bu sayede de herhang br poltka değşklğnn tüm ekonom ölçeğndek etklernn gözleneblmesne olanak sağlar. Bununla beraber, geçmş ver üzerne kurulan ve geçmşten bugüne uzanan ekonomk yapının devamını öngören bu modelleme yaklaşımı, enerj sektöründek teknolojk gelşm le değşen malyetler sonucunda kullanılan kaynaklar arasında meydana gelen kaymayı yansıtmakta zayıf kalablr. Bunun sonucunda, yukarıdan aşağıya modelleme yaklaşımlarının klm değşklğyle mücadelenn malyetn olduğundan daha yüksek gösterme eğlmnde olduğu blnmektedr. Bu çalışma, sera gazı emsyonları azaltım hedefnn ve bu hedefe ulaşmak çn öncelk verlen bazı klm değşklğ poltka araçlarının makroekonomk etklern ortaya koymayı amaçlaması nedenyle, Genel Denge Model üzerne kurgulandı. Sonuçların değerlendrlmesnde, söz konusu modeln lgl poltka araçlarının malyetn olduğundan daha yüksek gösterme eğlmnde olduğunun göz önüne alınması gerekyor. 30
Türkİye İÇİn Düşük Karbonlu Kalkınma Yolları ve ÖncelİKLERİ %65 Küresel karbon bütçesinin sanayi devriminden bu yana harcanmış KISMI 2 C Hedef Altında Karbon Bütçes: Türkye nn Emsyon Azaltım Hedef Ne Olablr? Karbon bütçes term, belrl br zaman çersnde atmosfern tahammül edebleceğ, yan ortalama sıcaklıklardak artışın 2 C nn altında tutulablmesne mkan verecek toplam küresel sera gazı emsyonunu fade etmek çn kullanılıyor. Hükümetlerarası İklm Değşklğ Panel tarafından yayımlanan 5. Değerlendrme Raporu na göre, küresel ısınmayı 2 C nn altında tutablmek çn sanay devrmnden tbaren zn verleblecek azam emsyon mktarı, yan küresel karbon bütçes muhtemelen 33 2900 GtCO2 cvarında (Şekl 1). Bunun 1900 GtCO2 s, yan yüzde 65 2011 yılına kadar tüketld 34. Mevcut emsyon eğlmler, kalan 1000 GtCO2 nn 2050 yılından önce atmosfere bırakılacağını gösteryor 35. 2 C hedefn tutturmak çn 2055-2070 arasında net karbon emsyonlarının 36, 2080-2100 yılları arasında da mutlak emsyonların sıfırlanması gerektğnn altı çzlyor 37 (Şekl 2). Şekl 1: Küresel Karbon Bütçes 1870-2011 arası CO2 Emsyonları 1900 Gt CO2 Toplam CO2 Bütçes 2900 Gt CO2 Kalan CO2 Bütçes 1000 Gt CO2 2015 Şekl 2: 2 C Eşğn Aşmamak İçn İzlenmes Gereken Küresel Karbon Emsyon Azaltım Eğrs 12 10 8 PgC* 6 4 2 0 1850 Küresel ortalama sıcaklık artışını 2 C de sınırlamak çn küresel yıllık emsyonların 2020 yılı cvarında zrve değere ulaşması, ondan sonra se hızla azaltılması gerekyor. 1860 1870 1880 1890 1900 1910 1920 *1 PgC (petagram karbon) = 1 GtC (ggaton karbon) = 3.67 GtCO2 (ggaton karbon dokst) Kaynak: Understandng the IPCC Reports, World Resources Insttute. http://www.wr.org/pcc-nfographcs 1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010 Emsyon zrves 2020 dek emsyonlarının %50s 2020 2030 2040 2050 2060 2070 Emsyonların Doruk Noktası İklm blm, ortalama sıcaklık artışını 2 C nn altında tutmak çn 2055-2070 arasında net karbon emsyonlarının, 2080-2100 yılları arasında da mutlak emsyonların sıfırlanması gerektğn gösteryor. Öte yandan, küresel emsyonların artış eğlm devam edyor. Bu eğlmn hang emsyon düzeynde ve ne zaman durdurulacağı (emsyonların doruk noktası), sonrasında se ne hızla azaltılacağı, 2 C hedefne ulaşılıp ulaşılamayacağını belrleyecek krtk unsurlar olarak önem taşıyor. 33 IPCC termnollojsnde aşağıdak termler, br sonucun uzmanlarca değerlendrlmş gerçekleşme olasılığını belrtmek çn kullanılıyor: Hemen hemen kesn > %99, son derece muhtemel > %95, çok muhtemel > %90, Muhtemel> %66, Olması htmal dahlnde > %50, Az br htmalle < %33 Çok az br htmalle < %10, Son derece olanaksız < %5. 34 Hükümetlerarası İklm Değşklğ Panel (IPCC) 5. Değerlendrme Raporu. İklm Değşklğ 2014: Sentez Raporu http://www.pcc.ch/pdf/ assessment-report/ar5/syr/ar5_syr_final_spm.pdf 35 Understandng the IPCC Reports, World Resources Insttute. http://www.wr.org/pcc-nfographcs 36 Net karbon emsyonu = Atmosfere salınan karbon mktarı Yutaklar tarafından tutulan karbon mktarı 37 UNEP Emssons Gap Report, 2014. http://www.unep.org/publcatons/ebooks/emssonsgapreport2014/portals/50268/pdf/egr2014_ EXECUTIVE_SUMMARY.pdf 31