T. C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ GAZİ EĞİTİM FAKÜLTESİ FİZİK EĞİTİMİ A. B. D. PROJE ÖDEVİ Özel Öğretim Metotları Prof. Dr. Rahmi YAĞBASAN Gagné nin Öğrenme Kuramı Hazırlayanlar : Hasan Şahin KIZILCIK 98050029457 Oğuzhan ŞAHİN 98050040457 Abdurrahman YAZAN 98050016457 Ayhan AKBAY 98050030457
A. GAGNÉ YAKLAŞIMI GAGNÉ'NİN ÖĞRENME KURAMI Gagné'ye göre öğrenme,gözlenen davranışlardan dolayı olarak anlaşılır. Öğrenme insanın içinde(beyninde) yer alır. Bu nedenle, öğrenme sürecinde ne olup bittiğini anlamak etki li bir öğretim düzeni kurmak için gereklidir. Gagné'ye göre öğrenme yalnız dış etkilerle değil, iç faktörlerin de etkisiyle oluşur. Her iki grup faktöründe etkileşimi öğrenme için gereklidir. Öğrenme sürecinde etkisi olan iç faktörlerin belli başlıları öğrenenin daha önce öğrenmiş olduğu bilgiler, zihinsel beceriler ve bilişsel stratejilerdir. Gagné bunlara kişinin duyuşsal özelliklerinide eklemiştir. Bunlar ilgi, tutum ve değerlerimizle ilgili olan duyuşlarımızdır. Gagné öğrenmede iç faktörlerin rolünü ortaya koyması yanında öğretmenler için yararlı olabilecek yeni görüş ve ilkelerde geliştirmiştir. Bunları şöyle sıralayabiliriz: 1. Gagné'ye göre birbirinden farklı öğrenme ürünleri vardır. Bir kelimenin öğretimi, bir problem çözme konusundan farklı önlemler almayı gerektirir. Öğretme sürecinde, hangi tür öğrenme ürünlerinin kazandırılacağının önceden bilinmesi öğretim işinin planlamasını kolaylaştırır. 2. Öğrenme birikimli bir süreçtir. Yeni öğrenmeler daha önce öğrenilmiş bilgi ve beceriler üzerinde inşa edilir. Zihinsel beceriler, basitten karmaşığa doğru bir hiyerarşi içinde oluşurlar. Öğrenmenin hiyerarşik bir düzen içinde oluşması ön koşul kvramını ortaya çıkarmaktadır. Öğrenme hiyeraşileri ve bunlar arasıdaki ilişiler yeni öğrenmelerin hangi davranışlara dayalı olarak kazandırılabileceğini gösterir. Bu suretle öğretmene önkoşul davranışlarını tanımaya yardımcı olur. Örneğin, öğretmen bir ilkenin öğretimi ile ilgileniyorsa, öğrencilerin söz konusu ilke ile ilgili kavramları bilip bilmediklerini kontrol etmek zorundadır. 3. Gagné'nin getirdiği öğretme yaklaşımı farklı kuramların bir arada uygulanması fırsatını vermektedir. Çeşitli öğrenme ürünlerinin varlığı bu ürünleri elde etmek için uygun öğrenme kuram ve ilkelerini bir arada kullanma fırsatı vermektedir. 4. Gagné'nin, getirdiği yaklaşım öğrenme sürecinin en sonunda ulaşılacak hedeflerden başlayarak geriye doğru gitmek suretiyle öğretimin planlanmasını sağlamaktadır. Fizik dersinde Archimedes kanunu ile kazandırılmak istenilenin ne olduğu iyice saptandıktan sonra geriye doğru gidilerek her adımda hangi kavramın ve temel fikirlerin sırayla kazandırılacağı saptanabilir. Böyle aşamalı bir yaklaşım mantıklı ve ekonomiktir. Öğrencilerin ilgili konuda nerede oldukları bilindikten sonra, öğretmen konuya nereden başlayabileceğini ve hangi öğrenme yaşantılarının kazandırılması gerektiğini kolayca planlayabilir. 5. Gagné'nin öğrenme konusunda ortaya oyduğu en önemli fikir, örenmenin öğretmenin yaptıklarından çok öğrencilerin kendi yaptıkları ile oluştuğudur. Bu nedenle öğrenmede öğrencinin aktif katılımı ve katkısı gerekir. Aktif katılım öğrencinin daha önceki öğrenmelerinin sağlamlığına ve onları kullanabilmesine bağlıdır. Öğrenme Ürünleri Gagné öğrenme ürünlerini beş grupta toplamaktadır. Bunlar: 2
i. Entelektüel Beceriler(Zihinsel) ii. Sözel bilgiler iii. Tutumlar iv. Psiko-motor Beceriler v. Bilişsel Stratejiler Bu öğrenme ürünlerinin her biri farklı öğrenme ortamı ve koşullarını gerektirir. 1. Entelektüel Beceriler Entelektüel beceriler basit dil becerilerinden fizik mühendislik ve diğer disiplinlerdeki teknik ve karmaşık becerilere kadar uzanırlar. Örneğin, elektriğin nasıl oluştuğunu söyleme bir entelektüel beceri; elektriğin ne olduğunu söyleme ise sözel bilgidir. Gözlemlerden sonuç çıkarma entelektüel beceridir. Entelektüel beceriler insanların semboller kullanarak insanların öğrenmelerini sağlar. Gagné entelektüel becerilerin basitten karmaşığa doğru hiyerarşik bir şekilde sıralandığını bir öncekinin bir sonraki için ön koşul özelliği taşıdığını ileri sürmektedir. Gagnéye göre sekiz tür entelektüel beceri vardır. Bu beceriler karmaşıktan basitte doğru sırasıyla aşağıda gösterilmiştir. Problem Çözme İlke Öğrenme Kavram Öğrenme Ayırdetmeyi Öğrenme Sözel Bağ Kurma Basit Zincirleme Uyarıcı Davranım Öğrenmesi İşaret Öğrenme Kuralları uygulayarak bir problemi çözme ya da bir genellemeyi öğrenme. Örnek: Kirchoff Kanunları öğrenildikten sonra, verilen elektrik devrelerinin çözümlenmesi gibi. İki veya daha fazla kavram arasında ilgi kurma. Örnek: Isıtılan su, 1 atm basınç altında 100 0 C de kaynar gibi. Bir sınıf oluşturan nesne ve olaya grup olarak tepkide bulunma. Sınıflama, eşya ve olayların ortak özelliklerine göre gruplama. Örnek: Skaler ve vektörel büyüklükler, memeliler, meyveler gibi Uyarıcıları belli özelliklerine göre birbirinden ayırma, farklı durumlara farklı tepkide bulunma; Örnek: Bir dizi anahtarın her birini ayrı kapı için kullanabilme. Trafik ışıklarına göre gerekli hareketleri yapma. Uyarıcı tepki bağlarını birbirlerine bağlama. Örnek: Kavram tanımlama, şiir ezberleme, konuşma. Basit uyarıcı tepki bağlarını bir sıra içinde kullanma. Örnek: Deney yapma, kapı açma, kalemi tutma, arabayı çalıştırma. Uyarıcı davranım arasında bağ kurma yoluyla öğrenme. Örnek: Operant koşullamayla ile ilgili öğrenmeler. Otomatik, isteğimiz dışında duygusal tepkide bulunma, şartlı refleks gibi. Örnek: Elektrik çarpmasında ani hareket yapma, fareden korkma, ışıkta gözbebeğinin küçülüp büyümesi, gözü kapama gibi. 3
Entelektüel beceriler okul öğretim programının en temel ve vaz geçilmez hedeflerini oluştururlar. Gagné bunlardan yukarı doğru son dördünün okul eğitiminde çok önemli yeri olduğunu vurgulamakta ve bunların öğrenilmesinde aşağıdaki koşulların yerine getirilmesini önermektedir. 1.Entelektüel becerilerin gerektirdiği önkoşul davranışlar öğrenilmiş olmalı ve öğrenci bunları hatırlayıp kullanabilmelidir. 2.Karmaşık becerileri oluşturacak basit beceriler uzun süreli bellekten geri getirilmelidir. 3.Entelektüel beceriler değişik durumlara uygulanmalıdır. 4.Peryodik olarak yeni öğrenilen beceriler gözden geçirilmeli, uygulanmalı ve tekrar edilmelidir. 5.Öğrencilere yeni bir beceriyi öğrettikten sonra onu hatırlaması için ipucu verilmelidir. 6.Öğrencinin öğrenme sırasındaki doğru davranışları pekiştirilmelidir. 2. Sözel Bilgiler Entelektüel beceriler "nasıl" 'ı öğrenme ise,sözel bilgilerde "ne" 'yi öğrenmedir. Sözel bilgiler derslerin içeriğidir. Terimler,isimler, tanımlar, özellikler, fonksiyonlar hep sözel bilgi kategorisine girerler. Sözel bilgilerin kazanılmasında şu koşulların yerine getirilmesi beklenir: 1.Öğrenci yeni öğreneceği bilgiyi içine alacağı genel bilgi ve kavramlara daha önceden sahip olmalıdır. 2.Öğrenciler yeni bilginin içinde geçen kelimelerin anlamlarını bilmelidirler 3.Yeni bilginin öğrenilmesindeki amaç, öğrenci için açık seçik belli olmalıdır. 4.Yeni öğrenilecek bilgi anlamlı bir bütün içinde verilmelidir. 3. Tutumlar Tutum kişinin bir eşya, nesne, kişi ve olaylara karşı olumlu ile olumsuz arasında değişen vaziyet alışıdır. Tutum,davranış öncesi hangi yönde davranılacağını belirleyen bir iç durumdur. Bazı öğrenciler bazı derslere olumsuz tutum geliştirmişlerdir. O nedenle ilgili dersin çalışmalarını yapmak istemezler, isteksizce veya zorla yaparlar. Gagné 'ye göre tutmları öğrenmek için en iyi koşullar şunlardır: 1.Öğrencilere önceki başarılarını hatırlatarak sürekli başarı için başarı beklentisi geliştirme, 2.Öğrencilerin kişisel tercihleri üzerinde davranımda bulunmalarını sağlama, 3.Değer verdikleri modeli gözlemelerini sağlama, 4.Öğrenci bir tercih üzerinde davranımda bulunduğunda onu pekiştirme. 4. Psiko-motor Beceriler Beceri, hareketleri koordine ederek düzgün, doğru ve hızla yapabilme yeteneğidir. Sportif hareketler, ayakkabı bağlama, bisiklete binme, araba sürme, işlik ve laboratuar aletlerini kullanma bire beceridirler. Becerilerin iki temel yönü vardır: 4
i.nasıl yapılacağının kuralları ii.gerçekleştirilecek koordineli kas hareketleri Beceriler şu yolla doğru, çabuk ve ahenk içinde yapılacak duruma getirilir: 1.Becerinin nasıl yapılacağının açıklanması, 2.Hareketlerin sırasının rehberlik edilerek gösterilmesi ve yapılması, 3.Hareket doğru yapıldığında gecikmeksizin bilgi ve pekiştireç verilmesi. 4.Tekrar. 5. Bilişsel Stratejiler Bilişsel stratejiler kişilere özgü ve çok önemli zihinsel yeterliliklerdir. Bunların gelişimi ve öğrenilmesi çok uzun süre alır. Bilişsel stratejiler insanların öğrenmesini, hatırlamasını, düşünmesini kontrol ederler. Öğrenciler, karşılaştıkları problemleri değişik şekillerde çözmeye çalışırlar. Bazıları problemin özünü kavramaya çalışır; bazıları ise tahminlerde bulunurlar. Çok çeşitli problemleri etkili bir şekilde çözme becerisi geliştirme bilişsel stratejiye örnek olarak gösterilebilir. Bilişsel stratejiler, bilgiyi alma, dikkati kontrol etme, hatırlama ve hatırda tutma yöntemleri geliştirme gibi yeterlilikleri kapsar. Bilişsel stratejileri geliştirmede yararlı olunacak yollar konusunda pek fazla bilgi sahibi değiliz. Bununla birlikte şu hususlar önemli görülmektedir: 1.Öğrencilere, değişik problem ve konular üzerinde çalışma olanakları sağlaması. 2.Öğrencilerin, geliştirdikleri stratejileri değişik problemlerde ve yeni durumlarda uygulamaları. 5
B. GAGNÉ'NİN ÖĞRETİM MODELİ Gagné, öğretim işinin planlanmasında ve uygulanmasında öğretmenlere yararlı olacak önemli yaklaşımlar ve öneriler geliştirmiştir. Gagné, öğretme ve öğretim kavramlarını birbirinden farklı olarak kullanır. Her iki süreçte de, insanların öğrenmesine yol göstermek ve yardım etmek amaçlanır. Öğretme, öğrencide öğrenmenin başlaması, sürdürülmesi ve sonuçlandırılmasını sağlayan ve birbirini izleyen dış olaylar dizisidir. Gagné, öğretmeyi öğretmenin yalnız başına kişi katıldığı durumlar için kullanmaktadır. Bu durumlara televizyonla öğretim, proğramlı öğretim, görselişitsel ve diğer araç gereçlerin katılmasıyla oluşturulan öğretme düzenine ise öğretim (instruction) demektedir. Bu nedenle, öğretim anlamında kullanılan yol gösterme işleminde, geniş kapsamlı bir planlama zorunlu olmaktadır. Gagné daha önceki sayfalarda verilen bilgi işlem süreci modeline parelel olarak bir öğretme modeli geliştirmiştir. Bilgi işlem süreci modeline göre bir öğrenme olayında yer alan öğretme durumları ile bunların işgörülerini gösteren bir sıralama aşağıda gösterilmiştir. Bu öğretme yaklaşımın uygulanabilmesi insan zihninde oluşan süreçlerin iyi bilinmesine bağlıdır. Bu nedenle, Gagné öğretmenlerin öğrenme esnasında insan zihninin nasıl çalıştığını iyice bilmeleri gerektiğine inanmaktadır. Öğretme sürecinde yer alması gerekli muhtemel olaylar: 1. Dikkati sağlama ve motivasyonu harekete geçirme, 2. Öğrenciyi dersin yada ünitenin sonunda ulaşılması istenen amaçlardan haberdar etme, 3. Öğretilecek konunun alt kademelere ayrılması, 4. Öğrencilerin entelektüel beceri seviyelerinin tespiti, 5. Öğretimi belirlenen seviyeye göre planlama, 6: Yeni öğrenmelerle ilgili daha önce öğrenilmiş bilgi ve becerilerin hatırlatılması, 7. Uyarıcı materyallerin sunulması, 8. Öğrenciye yol gösterme, rehberlik etme, 9. Davranışı ortaya çıkarma, 10.Geribildirim sağlama 11.Öğrenilenleri değerlendirme, 12.Öğrenilenlerin kalıcılığını ve geçişini sağlamadır. Gagné yukarda belirttiğimiz öğretme faaliyetlerini insanın içinde oluşan öğrenme süreçleriyle ilişkisini aşağıdaki tablodaki gibi belirtmektedir: I.kısımda verilen öğretme olayları en muhtemel sırayı göstermektedir. Öğretmenin, öğretme sırasında her zaman bu sırayı izlemesi gerekmez. Bunların bir yada birkaçına öğrenci sahip olabilir. Bu nedenle gerekli olmayabilir. Bu iletişimlerin bazılarını ise öğrenci kendi kendine yapabilir. Özellikle kendi kendine öğrenme stratejisi geliştirmiş öğrenciler, öğrenme süreçlerini harekete geçirmesi beklenen öğretme durumlarını kendi kendilerine gerçekleştirebilirler. Gagné nin önerdiği öğretme modeli sırasıyla aşağıda verilmiştir: 6
I Öğretme Olayları II Öğrenme Olayları 1. Dikkati sağlama Sinir titreşimlerinin akımlarının alınması 2. Öğrenciyi dersin amaçlarından haberdar etme Yönetici-kontrol mekanizmasının harekete geçmesi 3. Öğretilecek konunun alt kademelere Basit mantıksal parça-bütün ilişkisi kurma ayrılması 4. Seviye tespiti Var olan entelektüel becerilerin farkına varılması 5. Öğretimin seviyeye göre planlanması Amacın her öğretme kademesinde hatırlanması 6. Daha önceki öğrenmelerin hatırlatılmasını sağlama Daha önce öğrenilmiş bilgileri uzun süreli bellekten kısa süreli belleğe geri getirme 7. Öğrenciye uyarıcı materyallerin Seçici algı için önemli noktaların görülmesi sunulması 8. Öğrenmeyi klavuzlama (yardım ve rehberlik etme) Bilgiye anlam verme ve kodlama sürecinin çalışması 9. Davranışı ortaya çıkarma Davranış oluşturucuların harekete geçmesi 10. Geribildirim verme Pekiştirmeyi oluşturma 11. Davranışları değerlendirme Geri getirme mekanizmasını harekete geçirme ve pekiştirmeyi mümkün kılma 12. Kalıcılığı ve transferi sağlama Geri getirme mekanizması için ipuçları ve stratejiler sağlama ve harekete geçirme. 1. Dikkatini sağlama ve yönlendirme Öğrencide öğrenmenin başlayabilmesi için öğrencinin dikkatini belli noktalar üzerine vermesi yoğunlaştırması gerekir. İnsanlar, biranda bir tek şeye dikkat edebilmektedir. Bu nedenle, dikkatin öğrenilecek konu, davranış ve yapılacak faaliyetler üzerine çekilmesi çok önemlidir. Dersteki yenilik ve değişikler öğrencinin dikkatini çekmede etkili olan önemli hususlardır. Kişinin amaçları da dikkati kontrol eden önemli iç kaynaklardandır. Dıştan etkilerle dikkati uzun süre sürdürmek çok zordur. Bu nedenle sınıf öğretiminde öğrencilerin güdülerini harekete geçiren yolların aranması ve kullanılması öğretmenlik sanatının en önemli göstergelerinden biridir. Bunun için de öğrenciler hakkında her yönüyle sağlam bilgilere sahip olmak gerekir. 2. Öğrenciyi dersin amaçlarından (hedeflerinden) haberdar etme Öğrenciye öğretim işinin başında o derste neler öğreneceğini belirtmelidir. Bu suretle öğrenci dersin veya ünitenin sonunda kendini neye göre değerlendirebileceğinin bilgisine sahip olur. Öğrenci, öğretmenin derste neyi kazandıracağını, öğretmenin kafasının içinde olanları tahmin etmeye çalışmamalıdır. Bazı durumlarda öğrenciler, öğretmenin onlardan neyi kazanmalarını istemelerini sezmeye başlarlar. Bu etkili bir öğretim için doğru bir yaklaşım değildir. Amacın önceden duyulması yönetim mekanizmasını harekete geçirir ve beklentilerin oluşmasına yardımcı olur. Yeni öğrenilecek bilgilerle ilgili bilgilerin hatırlanmasında hedeften haberden olmanın çok kritik bir rolü vardır. Öğrenciyi konu dışına çıkmaktan kurtarır. Öğretmenin derste neler öğrenileceğini öğrenciye iletmesi samimiyetini ve açıklığını ortaya koyar ve öğrencinin konu üzerinde odaklaşmasına yardım eder. Derste öğrenilecek davranışların ortaya konulması öğrenciye işin sonucunu daha somut görmeyi sağlar. 7
Hedeflerin öğrenci tarafından kolayca anlaşılabilecek bir nitelikte verilmesi, öğrenciye bir şey öğrendiği zaman öğrendiğini nasıl anlayacağının bilgisini sağlar. Öğrencinin derste ulaşacağı hedefleri bilmesi bu hedeflere ulaşmak için hangi yöntem ve stratejileri uygulayacağını da ilham eder. 3. Öğrenilecek konunun alt kademelere ayrılması Bu olay öğretilecek konu içeriğinin birbirini destekleyecek mantıksal bir düzen içerisinde sınıflandırılması işlemidir. Konuyu alt kademelere ayırmak, öğrencinin ulaşılacak amaca hangi aşamalarla varılacağının bilgisine sahip olmasına yardımcı olur. Öğretim süreci, konunun kavranmasını ve entelektüel becerinin kazanılmasını kolaylaştıran bir aşamadır. Aynı zamanda diğer konularla bağlantı kurulmasında önemlidir. 4. Öğrencilerin entelektüel beceri seviyelerinin tespiti Bu aşamada,öğrencilerin entelektüel becerilerinin hangi seviyede olduğu öğretmen tarafından tespit edilmelidir. Bu amaç için, birkaç sorudan oluşan bir test geliştirilip uygulanacağı gibi, öğretmen öğrencilerine konu hakkında kavram haritaları yaptırarak onların konu hakkındaki seviyelerini öğrenebilir. Ayrıca, konu hakkında yapılacak bir sınıf tartışması yöntemi de önbilgileri belirlemede kullanılabilir. Öğretmen burada elde ettiği sonuçlara göre, hedef davranışlarını tekrar gözden geçirmeli ve öğretimi buna göre ayarlamalıdır. 5. Öğretimi belirlenen seviyeye göre planlama Belirlenen seviyeye göre bir ders planı gerçekleştirilmelidir. Bir plan gerçekleştirmek, öğrenme veriminin artırılması ve amaçtan sapılmaması açısından önemlidir. Öğrencilerin seviyeleri, öğretilecek konu için yetersiz ise yapılacak plana gerekli önbilgilerin kazandırılması aşaması dahil edilmelidir. 6. Yeni öğrenileceklerle ilgili daha önce öğrenilmiş bilgi ve becerilerinin hatırlanmasının sağlanması Öğrencinin öğrenme işine katılması ve öğrenmeyi sürdürmesi yeni öğrenileceklerle doğrudan ilgili daha önce öğrenilmiş bilgi ve becerilerini hatırlamasına ve kullanmasına bağlıdır. Bölme işlemi,yeni öğrenilirken sayı basamaklarının birbiri ile olan ilişkilerinin, toplama, çıkarma,çarpma işlemleriyle, çarpım tablosunun bilinmesi ve kolayca hatırlanması, kullanılması gerekir. Öğretmen, öğrencilerin daha önce kazanmış oldukları yeterlilikleri soru sorarak, açıklama yaptırarak, tartışarak ortaya çıkarabilir. 7. Uyarıcı materyallerin sunulması Bu olay, performans olarak öğrenciden beklenen davranışların yapılmasını sağlayacak veya kolaylaştıracak uyarıcıların öğrenciye duyurulması işlemidir. Konu yabancı dilde yeni kelimelerin seslendirilmesi veya cümlelerin vurgulanarak söylenmesi ise bunlarla ilgili 8
açıklama ve örnek davranışlar öğrenciye izletilmelidir. Hedef, tarih derssinde Kurtuluş Savaşımızın hani şartlar altında ve nasıl kazanıldığının kazandırılması ise öğretmenin anlatımı ve karşılaştırmalar yaparak konuyu açıklaması gerekebilir. Bir kimyasal olayın oluşması inceleniyorsa, bununda deney ortamında öğrenciye iletilmesi beklenir. Deneyi öğretmen yapıyorsa başka, öğrenci yapıyorsa daha başka öğretme durumlarının düzenlenmesi ve izletilmesi gerekir. Öğrencilerden bazı bilgileri kendilerinin bulmaları isteniyorsa soru sorulmalıdır. Bu öğretme olayında, önemli olan öğrenciyi etkisi altına alacak uyarıcıların verilmesidir. Önemli olsan diğer bir husus da hedeflerin ulaşılmasına yardım edecek uygun uyarıcıların seçilmesidir. Coğrafya dersinde yüzey şekilleriyle ilgili kavramların kazandırılması amaçlanıyorsa tabiattaki bu şekillerin gözlenmesi, slayt ve resimlerin izlenmesi, kum havuzu üzerinde hazırlanmış bir modelin incelenmesi öğretmenin sözlü anlatımından daha uygun uyarıcı durumlarıdır. Kavramların öğretiminde bir kavramın değişik cümleler içinde kullanılması öğrenci lerin büyük çoğunluğunun anlamasını kolaylaştırır. Yine bir kavramı öğretirken kavram için çok sayıda örnekler vermek öğrenciyi kapsamı çok dar genellemeler yapmaktan kurtarır. Uyarıcı durumun düzenlenmesinde öğrenci grubunun gelişim özellikleri ve okul-sınıf düzeyleri çok etkili bir rol oynar. sınıf düzeyi denilen kavram uyarıcı durumlarının düzenlenmesinde dikkate alınması gereken ölçütlerden biridir. 8. Öğrenciye rehberlik etme Bu olayda, öğrencinin içinde öğrenmenin gerçekleştirilmesi için ipuçları verilerek ve geçici yardımlar yapılarak yönlendirilmesi yer alır. Öğrenci cevabı kendisi bulabilecek şekilde verilmelidir. Rehberlik etmede amaç, öğrencinin doğru yolda olmasını sağlamaktır. Yol gösterme, öğrencilerin kapasitelerine göre ve öğrenme sitillerine göre farklılık gösterir. Bazı öğrencilere çok az yardım yetebilir, bazılarıyla ise daha çok uğraşmak gerekebilir. En iyi yol gösterme stratejisi, her adımda biraz yardım vererek ilerlemedir. Bu suretle, her öğrenci ihtiyacı kadar destek alma imkanına sahip olur. Hızlı öğrenene bir tek, yavaş öğrenene ise birkaç örnek yeterli olabilir. 9. Davranışı ortaya çıkarma Bu olay, öğrencinin öğrenmeyi gerçekleştirip gerçekleştirmediğini görmek için yapılır. Konuyu kavradığı hissedilen öğrenciden, şimdi göster, yap, çiz, söyle bakalım gibi ifadelerle öğrendiğini davranışa dönüştürmesi istenir. Davranışın ortaya çıkarılması öğrencinin öğrendiğini kendisinin de görmesi için gereklidir. 10. Geri bildirim sağlama Öğrenmenin doğru davranış ortaya çıkarıldığı zaman oluştuğu gerçekleştiği kabul edilir. Bunun yanında, davranışın doğruluğu veya ne derce doğru olduğu hakkında en azından bir geri bildirim çoğu hallerde dıştan öğrenciye ulaşması gerekir. Birçok davranış geri bildirimi bünyesinde taşır. Bir cümleyi söylerken de kişi yaptığının doğruluğunu içinde hissedebilir. Fakat okul öğretimindeki öğrenmelerde geri 9
bildirim çoğu zaman otomatik olarak gelmez. Bu nedenle, geribildirim dıştan sağlanması gerekir. Geribildirim verilmesinde standart yoktur. Geribildirim baş sallama, mimik hareketleri, gülümseme, kabul anlamında söz söyleme gibi değişik şekillerde verilebilir. 11. Değerlendirme Tek davranışın yapılmasıyla davranışın geçekten öğrenilip öğrenilmediğini anlamak her zaman mümkün değildir. Bu nedenle, birkaç davranışın öğrenci tarafından yapılması ve değişik durumlar içinde gerçekleştirmesi beklenir. Birden fazla davranışa bakarak öğrenmenin ölçütlere göre değerlendirilmesi yapılır. Öğretmenler, enformal yollarla birkaç davranışı gözledikten sonra öğrenmenin gerçekleştiğine kanaat getirebilirler. Değerlendirme, formal olarak izleme testleriyle daha sistemli olarak gerçekleştirilir. 12. Öğrencilerin kalıcılığını ve transferi sağlama Öğrenilenlerin aralıklı olarak değişik durumlar içinde tekrar edilmesi kalıcılığı artırır. Yapılan araştırmalar öğrenmeden bir süre sonra yapılan aralıklı tekrarların, öğrenmenin hemen ardından yapılandan daha etkili olduğunu göstermektedir. Öğrenilenlerin başka alanlara geçişini sağlamak için öğrenilenlerin yeni durumlarda kullanılması, öğrencilerin problemlerle karşı karşıya bırakılması yararlı olur. Yüzeylerin alanlarının nasıl bulunacağı öğrenildikten sonra öğrenilen düzgün yüzeye benzemeyen arsanın alanının bulunması istemek gibi. Yukarıda belirtilenlerin yanında öğrenilenlerin başka alanlara transfer edilmesinde şu hususlar önemli rol oynamaktadır. 1. Bugün öğrenilenleri daha önce öğrenilmiş olanlara ve daha önce öğrenileceklere bağlamak suretiyle öğretim daha anlamlı bir duruma getirilebilir. Öğrenilenlerin mümkün olabildiği ölçüde okul dışındaki gerçek hayatla ilişkisi kurulmaya çalışmalıdır. 2. Mümkün olan her durumda kasıtlı olarak öğrenilen bilgiler arasında ilişkileri vurgulamak yararlı olur. 3. Öğrenilenlerin zaman zaman gözden geçirilmesi ve aralıklı tekrarlar (anlatma, tartışma,ev ödevleri gibi yollarla) yapılması bilgilerin sağlam olarak öğrenilmesinde etkili olmaktadır. 4. Öğrencileri öğrendiklerini uygulamaları için cesaretlendirmek ve teşvik etmek transferi sağlamada önemli bir rol oynamaktadır. 5. Sınavlarda öğrenilenlerin transferini ölçecek sorular sorulması öğrencileri bu amaçla öğrenme ve çalışmaya yöneltmektedir. 6. Derslerde, televizyon programlarından, gazetelerden, okul faaliyetlerinde ve hayattan örnekler getirmek ilk öğretim düzeyindeki öğrencilere yarar sağlamaktadır. 7. Öğrenilenlerin transfer edilebilmesi bilgilerin sağlamlığına ve açıklığına bağlıdır. Orta derecede başarılı olmanın bir sınavdan geçecek kadar çalışmanın veya bir ödevi yapmış olmak için yapmanın transfer değeri fazla değildir. bu nedenle, bilgilerin çok iyi ve doğru olarak öğrenilmesi gerekmektedir. 10
8. Transferi gerçekleştirmeyi amaçlayan öğretmenler derslerde öğrencilerin soru sormalarını ve konu üzerende görüşlerini teşvik etmeli ve onları cesaretlendirmelidir. 9. Öğretmenler, sınıflarına girdikleri öğrencilere diğer öğretmenlerin neler öğrettiklerinin farkında olmalı, kendi öğrettikleri ile diğer öğretmenler öğrettikleri arasında ilişki kurabilmelidirler. Sonuç olarak Gagné,öğrenci merkezli bir öğretim modeli geliştirmiştir. Öğretim neticesinde öğrenciye kazandırılacak entellektüel becerinin ona açık olarak belirtilmesinin gerekliliğini vurgulamıştır. Bu süreçte en önemli aşamanın motivasyon olduğu ve motivasyonun öğrenme için ön koşul olduğu görülmektedir. 11
C. GAGNE NİN ÖĞRETİM KURAMI İLE ISI İLETİMİ VE YALITIMI KONUSUNUN ANLATILMASI 1. Dikkati sağlama ve motivasyonu harekete geçirme Bu aşamada, öğrencinin konuya ilgisini çekmek esastır. Bunun için bir deney düzeneği anlatılıp sonucunun öğrenciler tarafından tahmin edilmesini isteyebiliriz. 2. Öğrenciyi dersin amaçlarından haberdar etme Öğrenciye öğretim işinin başında, o derste neler öğretileceği belirtilmelidir. Sıcak ve soğuk maddeleri muhafaza eden termoslar, evlerin sıcak ve soğuktan korunması için ısı yalıtımının yapılması,pencerelerin çift cam yapılması,kuşların tüylerini kabartması,su borularının izocamlarla sarılması gibi olayların ısı iletimi ve yalıtımıyla açıklanabileceğinin öğrenciye belirtilmesi. 3. Öğretilecek konunun alt kademelere ayrılması Konunun alt başlıkları bu konuda geçen temel kavramları içerir. Isı iletimi 3 yolla yapılmaktadır. a) İletim yoluyla b) Konveksiyon (hava ve su akımı) yoluyla c) Işıma (radyasyon) yoluyla. 4. Öğrencilerin entelektüel beceri seviyelerinin tespiti Bu aşamada öğrencilerin entelektüel becerilerinin hangi seviyede olduğu öğretmen tarafından tespit edilir. Bunun için soru cevap yöntemiyle bir tartışma ortamı oluşturulur. Seviye, dikkati sağlama aşamasındaki öğrenci yorumlarından tespit edilir. 5. Öğretimi belirlenen seviyeye göre planlama Öğretmen bir önceki aşamada belirlediği seviyeye göre bir ders planı yapar. 6. Daha önceki öğrenmelerin hatırlatılması Öğrencinin öğrenme işine katılması ve öğrenmeyi sürdürmesi konuyla ilgili önceki öğrenmelerin hatırlanmasına bağlıdır. Bunun için ısı, sıcaklık ve genleşme kavramları sorucevap ve açıklama yöntemi ile hatırlatılır. 7. Uyarıcı materyallerin sunulması Anlamayı kolaylaştıracak uyarıcıların verilmesi sağlanır. Bunun için konuyla ilgili çarpıcı deneyler yapılır. Burada yapacağımız ilk deney Rüzgar Gülü ikincisi ise Metallerin Isı İletimi ile ilgili bir deneydir. 12
I.Deney: Aşağıda Şekil I de görülen rüzgar gülünün dönmesi olayı, deneyle gösterilerek dönmesinin sebepleri öğrencilerin katılımıyla açıklanır. Bu olayda, gazların genleşmesiyle yogunluğunun düşerek gazın yükselmsi ve pervaneye çarpan gaz moleküllerinin pervaneyi döndürdüğü gerçeği öğrenciye gösterilir. II.Deney: Şekil II de görülen yana mum üzerine Şekil III deki gibi metalden yapılmış bir spiral konduğunda mumun söndüğü görülür. Burada mum alevinin sönme sebebinin metalin ısı iletkenliğinin fazla olmasından dolayı ısıyı hızlıca soğurması ve ortamın sıcaklığını tutuşma sıcaklığının altına indirmesi olduğu öğrencinin katılımıyla bulunur. 8. Öğrenciye rehberlik etme Deneylerin sonucunun yorumlanmasında öğrenciye rehberlik edilmesi her kademede öğrenciye sorular sorularak yapılır. Bunun sonucunda öğrenci ilgili fizik kanunlarına ulaşır. 9. Davranışı ortaya çıkarma Öğretmen, konuyla ilgili bilgi ve becerileri öğrencilere aktardıktan sonra, davranışı ortaya çıkarmak için konuyla ilgili başka hangi deneylerin yapılabileceği veya günlük hayattaki uygulamaların ne olabileceği hakkında fikirler ister. Mümkünse deney düzenekleri hazırlayıp getirmeleri ister. 10. Geribildirim sağlama Geribildirim öğrencinin öğrenme için doğru yolda olduğunu öğrenciye hissettiren öğretmen tepkileridir. Bu baş sallama, mimikler, gülümseme, kabul anlamında söz söyleme gibi değişik şekillerde yapılabilir. 11. Değerlendirme Bu aşama, öğrencilerin konuyu ne kadar öğrendiklerini ölçme amaçlıdır. Bunun için, 5 sorudan oluşan bir test uygulanır. Böylece, konunun öğrenciler tarafından ne kadar anlaşıldığı değerlendirilir. 13
12. Öğrenilenlerin kalıcılığı ve transferini sağlama Bu aşamada konunun tekrarı öğretmen tarafından yapılır. Bu sırada günlük hayattan örnekler verilerek kalıcılık sağlanabilir. Gerekirse ev ödevleri veya projeler istenebilir. KAYNAKÇA: 1. Fizik Eğitimi YÖK Yayınları 2. Okulda Öğrenme ve Öğretme Doç. Dr. Nurettin FİDAN Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları 1986 3. Orta Öğretimde Fen Öğretimi Tisa Matbaacılık 1969 4. Fizik 2 Surway 14