4 Mayıs 2011 VOB daopsiyon Sözleşmeleri ve Yeni Sistemde Risk Kontrolleri Türev Araçlar Lisans YenilemeEğitimleri, İstanbul İpek TEZER ERCAN
İçindekiler: I. VOB daişleme Açılacak Opsiyon Sözleşmelerinin Asgari Unsurları II. Opsiyonlarda Borsa Payı ve Kullanım Ücreti III. İşlem Öncesi ve Sonrası Risk Kontrolleri
I. VOB daişleme Açılacak Opsiyon Sözleşmelerinin Asgari Unsurları
İşleme Açılacak Opsiyon Sözleşmeleri Nisan 2011 de yeni sistemin devreye alınması ile birlikte VOB daopsiyon sözleşmeleri işleme açılabilecektir. İlk olarak VOB-İMKB 30, VOB-TLDolar, VOB-TLEurovadeli işlem sözleşmeleriüzerine düzenlenen opsiyon sözleşmelerinin alım satıma açılması planlanmaktadır. Bu amaçla ilgili sözleşmelerin asgari unsurları ve sözleşme raporları hazırlanmış olup SPK yaizin için başvuruya hazır hale gelinmiştir.
VOB-İMKB 30 Opsiyon Sözleşmesi Asgari Unsurları Dayanak Varlık Sözleşmenin Türü Sözleşmenin Büyüklüğü VOB-İMKB 30 Vadeli İşlem Sözleşmesi Alım (call) ve satım (put) opsiyonu 1 adet VOB-İMKB30 vadeli işlem sözleşmesi Sözleşmenin Vadesi Vade Ayları Uzlaşma Şekli VOB-İMKB 30 Vadeli İşlem Sözleşmesinin vadesi VOB-İMKB 30 Vadeli İşlem Sözleşmesinin vade ayları (Şubat, Nisan, Haziran, Ağustos, Ekim ve Aralık) Nakdi uzlaşma Gün Sonu UzlaşmaFiyatı VOB-İMKB 30 Vadeli İşlem Sözleşmesi nin gün sonu uzlaşma fiyatının belirlenme şekliyle aynıdır
VOB-İMKB 30 Opsiyon Sözleşmesi Asgari Unsurları Nakdi Uzlaşmaya Konu Olacak Vade Sonu Uzlaşma Fiyatı Son İşlem Günü VOB-İMKB30Vadeli İşlem Sözleşmesinin vade sonu uzlaşma fiyatı ile opsiyonun kullanım fiyatı arasındaki fark VOB-İMKB 30 Vadeli İşlem Sözleşmesinin son iş günü Günlük Fiyat Hareket Limitleri Yok Kullanım Fiyatı Aralığı 2,500 endeks puanı (Örn: 70,000-72,500-75,000) Teminatlandırma Opsiyon Tipi Portföy bazında, SPAN (Standart Portfolio Analysis of Risk) yöntemi Avrupa
VOB-İMKB 30 Opsiyon Sözleşmesi nin Diğer Detayları Fiyat Kotasyonu Çarpan Değeri Minimum Fiyat Adımı Opsiyon primi virgülden sonra iki basamak şeklinde kote edilecektir (örnek: 8,05 TL) 100 (Örneğin, prim 8,05 iken alınan/ödenen prim 8,05*100=805 TL) 0,01/ 1 TL (0,01*100= 1 TL) Piyasaya Göre Ayarlama Yok (prim işlem sonrası tahsil edildiği için) İşlem Saatleri 9:15-17:35
VOB-TLDolarve VOB-TL Euro Opsiyon Sözleşmesi Asgari Unsurları Dayanak Varlık Sözleşmenin Türü Sözleşmenin Büyüklüğü VOB-TL Dolar/VOB-TLEuro Vadeli İşlem Sözleşmesi Alım (call) ve satım (put) opsiyonu 1 adet VOB-TL Dolar/VOB-TLEuro Vadeli İşlem Sözleşmesi Sözleşmenin Vadesi Vade Ayları Uzlaşma Şekli Gün Sonu UzlaşmaFiyatı VOB-TLDolar/VOB-TLEuroVadeli İşlem Sözleşmesinin vadesi VOB-TLDolar/VOB-TLEuroVadeli İşlem Sözleşmesinin vade ayları (Şubat, Nisan, Haziran, Ağustos, Ekim ve Aralık) Nakdi uzlaşma VOB-TLDolar/VOB-TLEuroVadeli İşlem Sözleşmesi nin gün sonu uzlaşma fiyatının belirlenme şekliyle aynıdır
VOB-TLDolarve VOB-TL Euro Opsiyon Sözleşmesi Asgari Unsurları Nakdi Uzlaşmaya Konu Olacak Vade Sonu Uzlaşma Fiyatı Son İşlem Günü VOB-TLDolar/VOB-TLEuroVadeli İşlem Sözleşmesinin vade sonu uzlaşma fiyatı ile opsiyonun kullanım fiyatı arasındaki fark VOB-TLDolar/VOB-TLEuro Vadeli İşlem Sözleşmesinin son iş günü GünlükFiyat Hareket Limitleri Yok Kullanım Fiyatı Aralığı 0,0200 TL (Örn: 1,5000-1,5200-1,5400) Teminatlandırma Opsiyon Tipi Portföy bazında, SPAN (Standart Portfolio Analysis of Risk) yöntemi Avrupa
VOB-TLDolarve VOB-TL Euro Opsiyon Sözleşmesi lerinin Diğer Detayları Fiyat Kotasyonu Opsiyon primi virgülden sonra dört basamak şeklinde kote edilecektir (örnek: 0,1500 TL) Çarpan Değeri 1.000 (Örneğin,prim 0,1500 iken alınan/ödenen prim 0,1500*1.000=150 TL) Minimum Fiyat Adımı 0,0001/ 0,1 TL ( 0,0001*1.000= 0,1 TL) Piyasaya Göre Ayarlama Yok (prim işlem sonrası tahsil edildiği için) İşlem Saatleri 9:15-17:35
II. Opsiyonlarda Borsa Payı ve Kullanım Ücreti
Opsiyonlarda Borsa Payı ve Kullanım Ücreti VOB-İMKB 30, VOB-TLDolarve VOB-TLEurosözleşmeleri için sözleşme değeri üzerinden yüz binde dört oranında Borsa payı tahsil edilmektedir. Opsiyon sözleşmelerinde ise yurt dışı örneklerine benzer şekilde maktu bir tutar tahsil edilmesi düşünülmektedir. Borsa payı dışında opsiyonların kullanılması durumunda ise yine dünya uygulamalarına paralel olarak opsiyon kullanım ücreti adı altında bir ücret de talep edilecektir.
III. Yeni Sistemde Hesap Yapısı ve Risk Kontrolleri Hesap Yapısı İşlem Öncesi Risk Kontrolleri İşlem Sonrası Risk Kontrolleri
Hesap Sınıfları Portföy (House account) Piyasa yapıcı (Market Maker) Müşteri (Customer) Global
Hesap Yapısı Hesaplarda en büyük değişiklik saklamacı (depository) hesap ve işlem (trading) hesabı ayrıştırmasında olacaktır.
Hesap Yapısı
İşlem Hesabının ve Saklama Hesabının Farklılaştırılması
İşlem Hesabının ve Saklama Hesabının Farklılaştırılması
Hesap Durumları Aktif Tasfiye Durumu Durdurulmuş Kapalı
Yeni Sistemdeki Risk Kontrolleri Yeni sistemle birlikte risk kontrolleri işlem öncesi (emir giriş anında) veişlem sonrasında yapılacaktır. Emirlerin eşleşmesi anında yapılan teminat kontrolü yerini emirlerin sisteme gönderilirken yapılan risk kontrolüne bırakacaktır. Teminat yeterliliğini sağlayan emirler sisteme kabul edilecek, yetersiz teminatı olan hesaplara ait emirler reddedilecektir. İşlem sonrası teminat kontrolünde ise uluslararası borsalarda standart hale gelmiş SPAN (Standard PortfolioAnalysisof Risk) portföy bazlı teminatlandırma yöntemi uygulanacaktır.
Yeni Sistemdeki Risk Kontrolleri
Yeni Sistemdeki Risk Kontrolleri Alım satım sistemine emirler ProMark (Yeni VOBKE) veya FIX aracılığıyla iletilir. Emirler eşleşme motoruna gitmeden önce emir kurallarına uygunluk, teminat yeterliliği ve pozisyon limitleri açısından bir ön değerlendirmeye tabi tutulur. Bu tür kontrolleri geçen emirler emir defterine yazılır. Eşleşen emirlerin portföyün riskini nasıl etkilediğini Risk Informer hesaplar. Hesaplanan teminat yükümlülüğü VOBRiskve web tabanlı raporlama uygulamasının teminatlandırma raporuna iletilir.
İşlem Öncesi Risk Kontrolleri Pozisyon Limitleri (Position Limits) Hesaptaki Açık Pozisyon Sayısı Bazında Sözleşmedeki Toplam Açık Pozisyon Sayısının % si Bazında Örnek Nakit Teminat Limiti (Cash Margin Limit) Pozisyon limitleri aşıldığında hesap LiquidationOnlyState halini almayacak ve sadece pozisyon kapatıcı işlem yapılabilecektir. Nakit teminat limitlerine takılındığında hesap Liquidation Only State halini alacakve sadece pozisyon kapatıcı işlem yapılabilecektir. Bu kontroller Depository Account bazında gerçekleştirilecektir.
İşlem Öncesi Gerekli Teminat İşlem Öncesi Gerekli Teminat = EV*MPL Pozisyon Değeri (ExposureValue, EV):Vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerindeki pozisyonların ve açık emirlerin vadeli işlem sözleşmesi adedi cinsinden değeridir. Sözleşme Adedi Başına Düşen Teminat (MarginPer Lot, MPL):Hesaplamaya konu olan ilgili sözleşme tipinin başlangıç teminatıdır.
Pozisyon Değeri Hesaplanması Pozisyon değeri, bir hesabın gerçekleşmiş ve açık emirleri dikkate alınarak hesaplanır. Bir enstrümandaki pozisyon değeri hesaplanırken mevcut pozisyonlar ile açık emirlerin gerçekleşmesi halindeki en kötü durum senaryosu bulunmaya çalışılır.
Pozisyon Değeri Hesaplanması Pozisyon değeri hesaplamasında kullanılan parametreler şunlardır: Likidite Risk Değeri(LiquidityRisk Value, LRV):Sözleşme vadelerinin risk durumuna göre farklılık gösteren bu değer her sözleşme için Borsa tarafından belirlenir.. Sabit ilk değer 100 dür. Strateji Değeri (StrategyValue, SV):Vadeler arası yayılmaların olduğu durumlarda pozisyon değeri hesaplaması yapılırken kullanılan değerdir. Delta Değerleri (Delta Profiles): EV değerine pozisyondaki opsiyonların riski dahil edilirken opsiyon sözleşmeleri vadeli işlem sözleşmesi eşdeğerine çevrilir. Bu değerler bulunurken, daha önceden Borsa tarafından opsiyonların içsel durumuna göre belirlenen delta değerleri ilgili opsiyonlara atanır.
Pozisyon Değeri Hesaplanması Bir portföyün EV si hesaplanırken ilk olarak vadeli işlem sözleşmelerine bakılır. Vadeler arası yayılma pozisyon değeri hesaplamasında dikkate alınır. Portföydeki opsiyonların EV leri bulunurken opsiyon sözleşmeleri vadeli işlem sözleşmesi eşdeğerine çevrilir.
Pozisyon Değeri Hesaplanması Vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinin kendi aralarında ve birbirleriyle netleştirmeleri yapıldıktan sonra alım ve satım opsiyon sözleşmeleri pozisyonlarından gelen EV bulunur. Son olarak vadeli işlem sözleşmeleri ve opsiyon sözleşmelerinin EV değerleri toplanarak portföyün teminat hesabında kullanılacak olan son EV değeri bulunur.
Diğer Yapılabilecek Kontroller Nakit Teminat Çarpanı (Net Liquidity Multiplier): Mevcut nakit teminat hesap bazında belirlenebilen bir çarpan ile çarpılarak arttırılabilir veya azaltılabilir. Kar/Zarar Ağırlıkları (P&L Weighting): İşlem öncesi testlerde kullanılan toplam kar/zarar değerine gerçekleşmemiş veya gerçekleşmiş kar/zarar bazında farklı ağırlıklar verilebilir. Nakit teminat kontrolü dışında bir hesabın alabileceği uzun/kısa Put ve Call lariçin adet bazında bazı limitler konabilir. Örneğin bazı hesapların kısa put almaları bu şekilde imkansız hale getirilebilir.
İşlem Öncesi Teminat Kontrolü İşlem Öncesi Gerekli Teminat >Toplam Teminat Emir Geri Çevrilir (pozisyon kapatıcılar hariç) İşlem Öncesi Gerekli Teminat Toplam Teminat Emir Kabul Edilir
İşlem Sonrası Teminat Kontrolleri Yeni sistem ile beraber portföy bazında teminatlandırmaya geçilecek ve dünyada birçok Borsa tarafından kullanılan SPAN teminatlandırma yöntemi uygulamaya alınacaktır. İşlem sonrası teminatlandırma ve kontrolleri Risk Informer(RI) İşlem sonrası teminatlandırma ve kontrolleri Risk Informer(RI) adlı sistem bileşeni tarafından yapılacak ve üyelere bu ekranlar Borsa tarafından sağlanacaktır.
Risk Kontrolleri
SPAN-Portföy Bazında Teminatlandırma İlk olarak, 1988 yılında Chicago MercantileExchange tarafından geliştirildi. Riske Maruz Değer (Valueat Risk) yöntemini esas alan SPAN, portföy bazında teminatlandırmada dünyada standart halini almıştır. SPAN Borsa veya Takas Kurumu tarafından belirlenen parametrelerle portföyün edebileceği maksimum zararı hesaplar. SPAN risk hesaplamalarında temelde piyasanın potansiyel hareketlerini belirler (senaryolar) ve tek bir sözleşme için senaryoya göre kar zarar hesaplamalarını yapar. SPAN analizinde kullanılacak senaryo sayısına Borsa veya Takas Kurumu karar verir. Genel olarak 16 senaryo kullanılmaktadır.
SPAN YÖNTEMİ İLE TEMİNAT BELİRLEME AŞAMALARI Risk Parametrelerinin Belirlenmesi Risk Dizilerinin Belirlenmesi 1. Aşama 2. Aşama Scan Risk Hesaplaması Net Delta Pozisyonlarının Hesaplanması 3. Aşama 4. Aşama Vadeler Arası Yayılma Pozisyonu Teminatının Hesaplanması Teslimat-Vade Ayı Ek Teminatının Hesaplanması 5. Aşama Ürünler Arası Yayılma Pozisyonu Kredisinin Hesaplanması RİSK PARAMETRELERİ İlk 5 Aşamada Bulunan Değerler Toplamı Nihai Risk Maksimum Ekleme / Çıkarma Kısa Pozisyonlu Opsiyon Asgari Teminatı Net Opsiyon Primi Değeri BAŞLANGIÇ TEMİNATI
VOB-İMKB 30 Ürün Grubu İçin Oluşturulan Örnek Portföy Örnek Parametreler: Dayanak varlık fiyat değişim aralığı 900 TL Oynaklık değişim aralığı(%) 15,8 Kar/Zarar tutarının değerlendirmeye alınacak kısmı %32 Vadeler arası yayılma teminatı Ürünler arası yayılma pozisyonu kredisi Teslimat-Vade ayı ek teminatı 675 TL 0 TL Kısa pozisyonlu opsiyon asgari teminatı 90 TL Portföy: Sözleşme Vade Ayı Kullanım Fiyatı Pozisyon Sayısı VOB-İMKB 30 Vadeli İşlem Sözleşmesi Aralık - 1 VOB-İMKB 30 Alım Opsiyonu Şubat 85,000 2 VOB-İMKB 30 Alım Opsiyonu Nisan 85,000-3 VOB-İMKB30 Vadeli İşlem Sözleşmesi fiyatı 85,000 dir. Opsiyon primi fiyatları da her iki opsiyon için 8,5 TL dir. 0 TL
SPAN Tarafından Oluşturulan 16 Senaryo Senaryo Dayanak Varlık Fiyat Değişimi (Oransal Değişim) Oynaklık Değişimi (Oransal Değişim) 1 0 1 2 0-1 3 1/3 1 4 1/3-1 5-1/3 1 6-1/3-1 7 2/3 1 8 2/3-1 9-2/3 1 10-2/3-1 11 1 1 12 1-1 13-1 1 14-1 -1 15 3 0 16-3 0
Portföyün SPAN dehesaplanan Risk Dizi Değerleri Senaryo 1 Senaryo 2 Senaryo 3 Senaryo 4 Senaryo 5 Senaryo 6 Senaryo 7 Senaryo 8 Senaryo 9 Senaryo 10 Senaryo 11 Senaryo 12 VOB-İMKB30 Aralık Vadeli İşlem Sözleşmesi VOB-İMKB30 Şubat 85,000 Kullanım Fiyatlı Alım Opsiyonu VOB-İMKB30 Nisan 85,000 Kullanım Fiyatlı Alım Opsiyonu Toplam 0-776 1311 535 0 776-1248 -472-300 -1152 1884 432-300 336-480 -444 300-424 774 650 300 1130-1860 -430-600 -1550 2493 343-600 -168 372-396 600-100 276 776 600 1388-2262 -274-900 -1970 3132 262-900 -718 1260-358 Senaryo 13 900 196-183 913 Senaryo 14 Senaryo 15 Senaryo 16 900 1550-2460 -10-864 -1406 2166-104 864 526-795 595
Net Delta Pozisyonların Bulunması Sözleşmelerin net delta pozisyonları aşağıdaki formüle göre belirlenir: SözleşmeninNet = Sözleşmenin Composite* Net Pozisyon * Delta Delta Pozisyonu Deltası Değeri Katsayısı Örnek portföyün net delta hesaplamaları aşağıdaki tabloda yapılmıştır: Sözleşme Kullanım Fiyatı Vade Ayı Pozisyon Sayısı Composite Delta Delta Katsayısı Net Delta VOB-İMKB30 - Vadeli İşlem 1 1 1 1 Sözleşmesi Aralık 2010 VOB-İMKB30 85,000 1 Opsiyon 2 0,6009 1,2018 Sözleşmesi Şubat 2011 VOB-İMKB30 85,000 1 Opsiyon -3 0,6212-1,8635 Sözleşmesi Nisan 2011 Toplam 0,3383
Vadeler Arası Yayılma Pozisyonu Teminatının Hesaplanması SPAN parametre dosyasında şu anda VOB daki tüm vadeler tek bir seviye grubunda tanımlanmıştır. Buna göre örnek olarak oluşturulan portföyde, Toplam uzun pozisyon net deltası : 2,2018 Toplam kısa pozisyon net deltası : -1,8635 olduğundan vadeler arası yayılma pozisyonu sayısı Mutlak Minimum(2,2018;-1,8635)= 1,8635 olur. VOB-İMKB 30 ürün grubu için vadeler arası yayılma pozisyonu ek teminatı 675 TL olduğundan portföyün toplam ek teminatı 1,8635*675 TL= 1.258 TL olur.
Kısa Pozisyonlu Opsiyon Asgari Teminatının Hesaplanması Örnek olarak kullanılan portföyde Nisan vadeli 85,000 kullanım fiyatlı 3 adet İMKB 30 alım opsiyonunda kısa pozisyon alınmıştır. Borsa veya Takas Kurumu tarafından İMKB 30 ürün grubu için belirlenen kısa pozisyonlu opsiyon asgari teminatı 68 TL olduğundan: Toplam kısa pozisyonlu opsiyon asgari teminatı = 90 TL*3= 270 TL olacaktır. SPAN tarafından portföy için hesaplanan teminat değeri: Maksimum[(913TL+1.258TL+0TL 0TL);270TL]=2.171TL
Net Opsiyon Primi Değeri Opsiyon primi değeri aşağıdaki formüle göre hesaplanır: Opsiyon Primi Değeri= Sözleşme Adedi*Sözleşme Çarpanı*Uzlaşma Fiyatı Örnek olarak kullanılan portföyün o anki uzlaşma fiyatlarına göre, Kısa pozisyonlu opsiyon prim değeri-2.550 TL, Uzun pozisyonlu opsiyon prim değeri ise 1.700 TL olduğundan Net opsiyon prim değeri-850 TL olacaktır.
Örnek Portföyün Başlangıç Teminatının Hesaplanması 913 TL 1.258 TL 2.171 TL 2.171 TL -850 TL 270 TL 3.021 TL
Risk Informer Kısaca RI aşağıdaki fonksiyonları yerine getirmektedir: Gerçek zamanlı olarak risk kontrolü (yeni bir işlem gerçekleştiği veya piyasa verileri değiştiği zaman SPAN parametreleri kullanarak olması gereken teminat değerinin hesaplanması). Gün sonunda teminat değerlerinin ve teminat tamamlama değerlerinin hesaplanması. Hesapların gerçek zamanlı risk durumunun takip edilmesi ve pre-trade tarafına risk mesajlarının gönderilmesi. Bütün verilere (P&L, teminat, vb.) FIX arayüzüile ulaşım.
Risk Informer (RI) Entegrasyonu RI tarafından bir hesabın riskli olduğuna dair bir mesaj pretrade tarafına gelirse GTA hesabın risk statüsünü Liquidation Only olarak değiştirir. Buna göre sadece pozisyon kapatıcı emirler kabul edilecektir. LiquidationOnlystatüsünün nedeni yine ekranlarda gösterilecektir. RI danteminat sorununun giderildiği mesajı alındığında hesabın risk durumu Active hale gelecek ve normal şekilde emirler kabul edilecektir.