İstanbul daki Tarihi Yapılarda Kullanılan Önemli Yerli Doğal Taşların Kaynak Alanlarının Araştırılması Investigation of Potential Resource Areas of Indigenous Natural Stones Used in Historical Buildings in Istanbul Y. Mahmutoğlu, O. S. Angı *, I. E. Özmen, Z. Yeşilkaya İstanbul Teknik Üniversitesi, Maden Fakültesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü (*angio@itu.edu.tr) ÖZ: Uygarlık tarihinde önemli bir yere sahip olan İstanbul un tarihi kimliğini yapılarında kullanılan doğal taşlar oluşturur. Antik kent merkezi olarak bilinen Tarihi Yarımada adeta doğal taşlardan oluşturulan bir müze görünümündedir. Kentin tarihi kimliğini oluşturan saray, kilise, cami, sur, külliye, türbe vb. birçok yapıda yöreden sağlanan Bakırköy Fosilli Kireçtaşı (Küfeki Taşı), Kutluca Kireçtaşı (Gebze Rudistli Kireçtaşı) ve Hereke Pudingi yaygın olarak yapı ve kaplama elemanı olarak kullanılmıştır. Bu yapıların taştan oluşan mimari elemanlarında zamanla oluşan yıpranma ve taş bozulmaları bugün bu yapıların çoğunda restorasyon ve onarım çalışmalarını zorunlu hale getirmiştir. Öte yandan, mimari özelliklerin korunması açısından restorasyon çalışmalarında orijinal veya alternatif doğal taş kaynaklarına ihtiyaç duyulmaktadır. Bildiride, Kırklareli iline bağlı Pınarhisar- Vize ile İstanbul-Hadımköy arasındaki bölge ve İzmit-Gebze ile Hereke yerleşkelerini içine alan bölgede orijinal ve alternatif olabilecek doğal taş kaynaklarınının arazi ve laboratuvar çalışmalarının sonucunda, restorasyon uygulamalarında kullanıma uygunlukları ve temin edilebileceği potansiyel kaynak alanları belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler: İstanbul, Küfeki Taşı, Kutluca Kireçtaşı, Hereke Pudingi, restorasyon ABSTRACT: Stones used in ancient buildings form the historical essence of Istanbul being in an important place in civilization history. Ancient city center known as Historical Peninsula of Istanbul seems a museum decorated by different types of stones. The Bakırköy Fossiliferous Limestone (Küfeki Stone), The Kutluca Limestone (Gebze Limestone with Rudists) and Hereke Pudding obtained from The Çatalca and The Kocaeli Peninsulas are these important building and ornamental stones generally used as decorative elements in historical and cultural heritages such as churches, mosques, palaces, shrines, wall and building complexes adjacent to mosques. Unfortunately, because of stone decays in masonry structures, both conservation and restoration works for similar structures are urgently essential. On the other hand, original stones are essential in these projects for restoration and conservation of architectural aspects of masonry structures. In this presentatiton, the potential areas around Kırklareli-Pınarhisar and Vize, Istanbul-Hadımköy, Izmit-Gebze and Hereke districts in the Çatalca and the Kocaeli Peninsulas were investigated for original and alternative stone sources used for restoration purposes. The potential sources of these stones and the locations of quarries having suitable properties were determined in field and laboratuary studies. Keywords: Istanbul, Küfeki Stone, Kutluca Limestone, Hereke Pudding, Restoration 1. GİRİŞ İstanbul ülkemizdeki tarihi, kültürel ve antik yapı ile anıtların en fazla olduğu kenttir. Eski kent merkezi Tarihi Yarımada yüzlerce tarihi ve antik yapıya sahip olup UNESCO tarafından Dünya Kültür Merkezleri arasına alınmış ve ülkemizdeki Tarihi ve Kültür Yapılarını Koruma Kurulu tarafından korunmaktadır. Burada bulunan yapıların çoğunda yapı ve kaplama taşı olarak genellikle İstanbul ve civarından sağlanan taşlar kullanılmıştır. Günümüzde bu taşların bulunduğu bölgeler (Bakırköy, Haznedar, Güngören, Merter, Davutpaşa, Gebze ve Hereke) yoğun yerleşim alanlarına dönüşmüştür. Bunun sonucu olarak tarihi yapılarda kullanılan orijinal taşlara ulaşma olanağı bulunmamaktadır. Öte yandan tarihi yapılarda kullanılmış olan taşlarda, doğal ve kent kaynaklı yapay etkenlerle zamanla bozulmalar oluşmuştur. Bu nedenle tarihi yapıların çoğunda aslına uygun 58
restorasyon ve onarımlara ihtiyaç duyulmaktadır Günümüzde birçok tarihi yapıda restorasyon çalışmaları devam etmektedir. Bu uygulamalarda, genellikle orijinal Küfeki Taşı olarak bilinen Üst Miyosen yaşlı Bakırköy Fosilli Kireçtaşı yerine Kırklareli ili, Pınarhisar ilçesi, Erenler köyü civarından temin edilen ve doğal taş piyasasında Pınarhisar Taşı olarak bilinen Oligosen yaşlı fosilli kireçtaşı kullanılmaktadır. Bazen de İstanbul un batısında Küçükçekmece Gölü civarından sağlanan Eosen yaşlı Sazlıbosna fosilli ve killi kireçtaşı tercih edilmektedir. Ayrıca, İstanbul daki tarihi yapılarda sıkça kullanılmış olan Gebze Rudistli Kireçtaşı ve Hereke Pudingi alternatifi olacak taş kaynağı bilinmediği için yenileme çalışmalarında bunların yerine taklit malzeme kullanılmaktadır. Küfeki Taşı nın alternatifi olan taşların üretildiği ocaklarda malzeme kalitesinin jeolojik nedenlerle kısa aralıklarda değişmesi, rezervin sınırlı olması ve üretim yapılan bazı ocakların İstanbul a uzaklığı gibi nedenlerle yeni taş kaynaklarının araştırılması gerekmektedir. Bu çalışmada, Kırklareli iline bağlı Pınarhisar-Vize ile İstanbul-Hadımköy ve İzmit-Gebze ve Hereke yerleşkelerini içine alan bölgelerde restorasyon çalışmalarında kullanılabilecek taş kaynaklarının belirlenmesine yönelik araştırma sonuçları değerlendirilmiştir. 2. RESTORASYON ÇALIŞMALARINDA KULLANILABİLECEK TAŞ KAYNAKLARI 2.1. Çatalca Yarımadası Çatalca Yarımadası ndaki taş kaynakları, doğuda Küçükçekmece Gölü nden batıda Kırklareli iline bağlı Pınarhisar ilçesi Erenler köyüne kadar uzanmaktadır. İncelenen noktaların çoğu Pınarhisar ve Vize ilçeleri civarında kümelenmiştir (Şekil 1). Şekil 1. Çatalca Yarımadası yapı taşı ocaklarının konumları ve bölgenin genelleştirilmiş jeoloji haritası (Okay vd., 2001 den yeniden düzenlenmiştir). Çatalca Yarımadası nın temelini batıda metamorfik kayaçlardan oluşan Mesozoyik yaşlı Istranca Masifi ne ait istif ile Paleozoyik yaşlı gnays, mikaşist, meta granit, doğuda ise Karbonifer yaşlı Trakya Formasyonu (Kaya, 1971) oluşturur. Metamorfikleri yer yer granit ve diyorit türündeki magmatik kayaçlar kesmektedir. Temel üzerine, Trakya Tersiyer Havzası çökelleri olarak tanımlanan ve açılı diskordansla resifal kireçtaşlarının tabanını temsil eden çakıltaşı-kumtaşı-kireçtaşı-marn ardalanmasından oluşan Alt Eosen yaşlı çökeller gelir. Bunlar da geçişli olarak Orta Eosen yaşlı killi kireçtaşları tarafından örtülmektedir. Oligosen yaşlı kireçtaşları ise açılı diskordansla bu seviyelerin üzerine gelmekte, Neojen yaşlı marn kiltaşı çakıltaşı kumtaşı ardalanması uyumlu olarak Oligosen yaşlı birimleri örtmektedir. Bölgede yapı taşı üretimi için açılmış olan güncel ve antik taş ocaklarının yerleri Şekil 1 de gösterilmiştir. Ocak yerleri harita üzerinde dairelerle belirtilmiş ve numaralandırılmıştır. Yapı taşı üretimine uygun olabilecek ocaklarda yapılan gözlemlere göre jeolojik ve litolojik özellikler aşağıda sırayla verilmiştir. 59
Pınarhisar-Erenler Köyü Yapı Taşı Ocağı (Ocak No: 1) Tel kesme yöntemi ile üretim yapılan bu ocak Erenler Köyü nün hemen girişinde bulunmaktadır (Şekil 2a). Ocakta; jeolojik ve litolojik olarak homojen bir yapı söz konusu değildir. Bazı seviyelerde kil ve kum oranı fazlayken, bazı seviyelerde fosil oranı yüksektir. Bu ara seviyeler, genellikle gevşek tutturulmuş, sarı renkli karbonatlı killerden ve kumlardan oluşmaktadır (Şekil 2b). Şekil 2. Pınarhisar-Erenler köyündeki 1 numaralı yapı taşı ocağının genel görünümü (a) ve ocakta üretimi sınırlandıran yatay konumdaki killi, marnlı ve kumlu ara tabakaların görünümü (b); (Angı vd., 2012). Ocakta, yüzeye yakın seviyelerde ayrışma ve renk değişimi belirgindir (Şekil 3a). Ayrıca, çatlak yüzeylerinde yer yer demiroksit ve mangan oksit sıvamaları (Şekil 3b) ve ocak aynalarında yer yer makro karst yapılarının bulunduğu görülmüştür (Şekil 3c). Şekil 3. Pınarhisar da işletilmekte olan 1 numaralı ocağın üst kotunda karşılaşılan renk değişimi (a), çatlak yüzeylerindeki mangan oksit sıvaması (b) ve üretim aynasında görülen karst yapıları (c); (Angı vd., 2012). Vize-Küçükyayla Köyü Yapı Taşı Ocağı (Ocak No: 6) Ocağın açıldığı jeolojik birim, beyazımsı bej renkli, yumuşak, orta tabakalı, killi ve az miktarda kum içeren kireçtaşından oluşmaktadır. Kayaç; az fosilli ve az gözeneklidir. Ocağın üst kesimleri ayrışmış ve oldukça dayanımsız malzemeden oluşmaktadır. Yüzeyden olan derinlik arttıkça taşın sertliği artmakta ve kalitesinde iyileşme görülmektedir. Ayrıca derine doğru süreksizlik sıklığı azaldığından dolayı blok verimliliği artmaktadır (Şekil 4). Şekil 4. Vize-Küçükyayla köyünde işletilmekte olan 6 numaralı yapı taşı ocağının görünümü (Angı vd., 2012). 60
Hadımköy Sazlıbosna Köyü Yapı Taşı Ocağı (Ocak No: 7) Bu ocak; İstanbul a en yakın mesafedeki yapı taşı ocağıdır. İşletme, Küçükçekmece Gölü nün kuzeyinde bulunan Sazlıdere Barajı nın doğusunda kalmaktadır. Ocak, Eosen yaşlı Soğucak formasyonunun kil içeren alt düzeylerinde açılmıştır. Ocağın belirli düzeylerini oluşturan ve kil içermeyen karbonat içeriği yüksek seviyelerinde yapı taşı kalitesi artmaktadır. Masif nitelikteki kireçtaşı içerisinde açılan ocakta blok verimliliği çok yüksektir (Şekil 5). Şekil 5. Sazlıbosna yapı taşı ocağı ve üretilen taşın İstanbul da tarihi Kara Surları restorasyonunda kullanımı (Mahmutoğlu, 2014). Kent merkezine yakınlığı, işletme kolaylığı, pasa sorunu bulunmaması, çevresel açıdan önemli sayılabilecek olumsuz bir etkisinin olmaması ve birçok tarihi yapıda kullanılarak taşın denenmiş olması (Şekil 5) bu ocağın özenle işletilmesi ve korunmasını gerektirmektedir. Ocakta selektif üretim yapılarak kil içeriği yüksek seviyelerin ayıklanması ve üretilen taşın düşey uygulamalarda kullanılması uygun görülmüştür. 2.2. Kocaeli Yarımadası Kocaeli Yarımadası jeolojik olarak, Paleozoyik, Permo-Triyas, Geç Kretase-Orta Eosen, Geç Oligosen-Erken Miyosen, Pliyosen ve Kuvaterner yaşlı çökel kayalar ile Permiyen, Permo-Triyas ve Geç Kretase yaşlı magmatik kayalardan oluşmaktadır. Paleozoyik yaşlı birimleri, transgresif aşmalı olarak Permo-Triyas yaşlı kayaçlar örter. Bu istiflerden en yaygın olanı (Kocaeli Triyas İstifi), en altta çakıltaşı, kumtaşı ve çamurtaşı-şeylden oluşan akarsu çökelleri ile başlar. Bu çökellerin üzerine, kıyı-sığ denizel kumtaşları gelir (Altınlı, 1968). Paleozoyik ve Permo-Triyas yaşlı birimler üzerinde transgresif aşmalı olarak Geç Kretase-Orta Eosen yaşlı çökeller yer alır. Bu istif, altta karasal-sığ denizel çakıltaşı, kumtaşı (Teksen formasyonu; Santoniyen-Kampaniyen), konglomera (Hereke Formasyonu; geç Kampaniyen-erken Maastrihtiyen) ve biyoklastik kireçtaşlarıyla (Kutluca Formasyonu; geç Kampaniyen-erken Maastrihtiyen) başlar. (Erguvanlı, 1949; Abdülselamoğlu, 1977). Hereke Pudingi ve Kutluca Kireçtaşı olarak adlandırılan yapı ve kaplama taşlarının kaynağını bu iki formasyon oluşturur (Şekil 6). Bu iki jeolojik formasyon içerisinde açılmış antik ocaklarda yapılan incelemeler aşağıda ayrı ayrı açıklanmıştır. 61
Şekil 6. Kutluca ve Hereke formasyonlarının yayılım gösterdiği alanlar ve çalışma sırasında belirlenen üretim yapmaya uygun potansiyel antik taş ocakları (RK1, RK2 ve RK3; Kutluca Kireçtaşı, HP; Hereke Pudingi içerisinde açılmış eski ocak yerleri); (Gedik vd., 2005; 1:50.000 ölçekli MTA Türkiye Jeoloji Haritası ndan düzenlenmiştir). Kutluca Kireçtaşı Ocakları Şekil 6 da RK1 simgesiyle gösterilen ocak Kutluca Köyü güney batısında, köye çok yakın Köprücek mevkii adı verilen bölgede yer almaktadır. Yerleşim alanına uzak, küçük bir vadinin sol yamacında bulunan ocakta yakın geçmişte üretim yapılmıştır. Kayacın esas iskeletini farklı büyüklüklerdeki Rudist fosili kavkıları/kavkı kırıntıları oluşturur. Taneler arasını bağlayan karbonat çimentosu demir oksit içermektedir. Bu nedenle kayaç kırmızımsı, kızıl ve koyu kızıl renkli görünümdedir (Şekil 7). RK2 nolu ocak eski İstanbul-İzmit kara yolunun kuzeyinde, yola çok yakın mesafede Kutluca Köyü Kurtkaya mevkiinde yer almaktadır (Şekil 6). RK1 nolu ocağa 100 m mesafede ve Kutluca Kireçtaşı nın farklı düzeyinde açılmıştır. Yaklaşık 10 m yüksekliğindeki ocak aynasına ulaşım yolu bulunmaktadır. Açık bej renkte, yer yer masif yapıdaki kireçtaşı yoğun miktarda Rudist ve Hippurites fosili içermektedir. Yerleşime uzak mesafede bulunan RK2 numaralı ocak aynası üretim yapmaya uygundur (Şekil 8). Şekil 7. Köprücek mevkiinde bulunan Kutluca Kireçtaşı ocağı (Şekil 6 da RK1 nolu ocak). Sağda ocak aynasındaki güncel üretim izi ve ocaktan alınan örneğin parlatılmış yüzeyinin görünümü (Mahmutoğlu vd., 2016). 62
Bölgedeki en büyük antik ocak (RK3) Kıyırlı Mahallesi nin güney batısında, Sevindikli Göleti nin membasındaki vadinin sağ sahilinde bulunmaktadır. Yamacın tepeye erişen kesiminde bulunan ocak çukurunun büyüklüğü ve yamaçta biriktirilen güncel ve antik pasa yığınının fazlalığı, farklı dönemlerde ocakta üretim yapıldığına işaret etmektedir (Şekil 9). Kutluca Köyü nün güneybatısında yer alan ocak etrafında işletmenin etkileyeceği yerleşim alanı bulunmamaktadır. Ocak aynası yer yer masif ve kalın tabakalı, bol fosilli, farklı desen ve renkte kireçtaşı tabakalarından oluşmaktadır. Şekil 8. Kurtkaya mevkiinde bulunan Kutluca Kireçtaşı ocağı (Şekil 6 da RK2 nolu ocak). Sağda ocak aynasından alınan bloğun ve yüzeyi parlatılmış örneğin görünümü (Mahmutoğlu vd., 2016). Şekil 9. Kıyırlı Mahallesi güney batısında Sevindikli Göleti memba tarafında bulunan Kutluca Kireçtaşı ocağı (Şekil 6 da RK3 nolu ocak). Sağda ocak aynasından alınan bloğun ve yüzeyi parlatılmış örneğin görünümü (Mahmutoğlu ve dig., 2016). Hereke Pudingi Ocağı Şekil 6 da verilen harita üzerinde konumu HP simgesiyle belirtilen ocak Hereke-Kışladüzü Mahallesi ne komşu vadinin sol yamacında bulunmaktadır. Mevcut ocak yerleşim alanına yakın mesafededir. Ancak ocağın devamında bulunan ve kuzeye uzanan vadinin her iki yamacında geniş alanlarda ocakta üretilen aynı türdeki taş izlenmektedir. Renk ve desen açısından İstanbul daki tarihi birçok yapıda kullanılan taşla tam benzerlik göstermektedir (Şekil 10). Bu bölgedeki antik ocaklar kıyıya yakın ve günümüzde TEM otoyolunun koruma bandı içerisinde kalmaktadır. Tarihi yapılarda, özellikle dış mekânlarda kullanılan bu taş atmosferik etkilere karşı farklı davranan çakıltaşını oluşturan tane ile çimentosu arasındaki bağın zayıflaması ve kopması sonucunda mevcut yapılardaki birçok taş yapı elemanın restorasyonunu zorunlu kılmaktadır. Bu tür restorasyon çalışmaları İstanbul da son on yıldan beri sürdürülmekte olup, Hereke Pudingi ve Rudistli Kireçtaşı nın yerine taklit malzeme kullanılmaktadır. Renk ve görünüm açısından kıyaslanamayacak ölçüde, yapay malzemelerin mimaride aranan görsel ve işlevsel özellikte olmadıkları yapılan uygulamalardan anlaşılmaktadır. İnceleme alanında bulunan ve yukarıda tanıtılan sahalar çalışmaya konu orijinal taşlar için potansiyel alanlar olarak değerlendirilmiştir. 63
Şekil 10. Yukarı Hereke Mevkii, Kışladüzü Mahallesi kuzeybatı-batısındaki vadi yamacını oluşturan Hereke formasyonu ve bu sahada açılan Hereke Pudingi ocağı (Şekil 6 da HP nolu ocak). Sağda ocak aynasından alınan bloğun ve yüzeyi parlatılmış örneğin görünümü (Mahmutoğlu vd., 2016). 2.3. Laboratuvar Çalışmaları Yapı ve kaplama taşlarında aranan standart özelliklerin belirlenmesi amacıyla, Çizelge 1 de belirtilen ocaklardan ve restorasyonu yapılan tarihi eserlerden alınan örnekler üzerinde TS 699 standardına göre laboratuvarda fiziksel ve mekanik deneyler yapılmıştır. Deneyler, her taş türünü temsil eden bloklardan hazırlanan 5 er adet örnek üzerinde tekrarlanmıştır. Birinci aşamada sırasıyla, donmaçözünme işlemine tabi tutulmamış örneklerin kuru birim hacim ağırlığı ( k ), doygun birim hacim ağırlığı ( d ), porozite (n), ağırlıkça su emme (Wa), ve tek eksenli basınç direnci ( Bdö ) ile sürtünmeli aşınma direnci (As) değerleri belirlenmiştir. İkinci aşamada ise donma-çözünme işlemine tabi tutulan örneklerde ağırlıkça don kaybı (A dk ) belirlenmiştir. Ayrıca, Kutluca Kireçtaşı ve Hereke Pudingi örneklerinin ultrasonik dalga hızları ölçülmüştür. Bu iki durumda elde edilen sonuçlar karşılaştırılmış ve bildiriye konu olan taş türlerinin atmosferik koşullardan etkilenip etkilenmediği irdelenmiştir. Her bir taş için elde edilen ortalama değerler Çizelge 2 de karşılaştırmalı olarak topluca sunulmuştur. Çizelge 1: Laboratuvar çalışmalarında kullanılan yapı ve kaplama taşı türleri ve alındıkları yerler. Ocak No/Alındığı Nokta Kodu Taş İsmi 1 PH SC Pınarhisar Kireçtaşı (Süleymaniye Camii restorasyonu) 2 PH DB Pınarhisar Kireçtaşı (Dolmabahçe Sarayı restorasyonu) 7 SB Sazlıbosna Kireçtaşı Süleymaniye Camii SC1 Süleymaniye Camii beden duvarından çıkma taş Süleymaniye Camii SC2 Süleymaniye Camii bahçe duvarından çıkma taş RK-1 RK-1 Gebze Kutluca Kireçtaşı (Köprücek Mevkii) RK-2 RK-2 Gebze Kutluca Kireçtaşı (Kurtkaya Mevkii) RK-3 RK-3 Gebze Kutluca Kireçtaşı (Kıyırlı Mevkii) HP HP Hereke Pudingi (Kışladüzü Mevkii) Çizelge 2: Deney örneklerinin ortalama fiziksel ve mekanik özellikleri ile Kutluca Kireçtaşı ve Hereke Pudingi nin don öncesi (Vpdö) ve don sonrası (Vpds) ultrasonik dalga hızları. Taş Kodu k (g/cm 3 ) d (g/cm3) n (%) Wa (%) Bdö (MPa) As (cm 3 /50 cm 2 ) A dk (%) V pdö (m/s) V pds (m/s) PH SC 2.20 2.35 15.84 7.22 33.8 43.1 0.36 - - PH DB 2.27 2.42 14.40 4.33 27.6 - - - - SB 1.87 2.09 21.66 11.64 23.0 83.8 0.61 - - SC1 2.15 2.22 7.39 3.45 8.1 69.8 0.32 - - SC2 2.45 2.49 3.85 1.59 34.6 22.4 0.18 - - RK-1 2.69 2.70 0.58 0.21 36.8 11.27 0.04 6192 6079 RK-2 2.62 2.64 2.40 0.92 63.4 11.52 0.02 6328 6200 RK-3 2.66 2.67 0.93 0.35 60.6 12.25 0.20 5698 5498 HP 2.71 2.72 0.77 0.28 45.2 10.78 0.30 6304 6000 64
Çizelge 2 deki sonuçlarda görüldüğü gibi orijinal Bakırköy Küfeki Taşı nın yerine kullanılan alternatif taşlardan en uygun olanının Kırklareli-Pınarhisar Fosilli Kireçtaşı olduğu, orijinal Kutluca Kireçtaşı ve Hereke Pudingi nin potansiyel kaynak alanlarındaki taşların ise ilgili doğal yapı taşı standartlarında (TS 11137, TS 11143) öngörülen sınır değerleri karşıladığı anlaşılmaktadır. 3. SONUÇLAR İstanbul daki tarihi yapılarda yaygın olarak kullanılan Küfeki Taşı nın (Bakırköy Mactralı Kireçtaşı) günümüzde temin edilmesi mümkün olmadığından, mevcut restorasyon çalışmalarında bu taşın alternatifi olabilecek kaynaklardan sağlanan taşlar kullanılmaktadır. Bu çalışmada, Çatalca Yarımadası nda Kırklareli-Pınarhisar ve Vize ile İstanbul-Hadımköy civarından çıkarılan Küfeki Taşı nın alternatiflerinin, Kocaeli Yarımadası nda da, İzmit-Gebze ve Hereke civarından, Kutluca Kireçtaşı ve Hereke Pudingi nin orijinallerinin sağlanabileceği potansiyel kaynak alanları belirlenmiştir. Çalışma sonucunda İstanbul daki farklı dönemlere ait tarihi ve kültürel yapıların restorasyonunda kullanılabilecek alternatif ve orijinal taş kaynakları ortaya çıkarılmıştır. Belirlenen potansiyel kaynak alanlarındaki bazı doğal taşların günümüzde malzeme üretimine uygun olduğu, fiziksel ve mekanik özelliklerinin ilgili yapı ve kaplama taşı standartlarında öngörülen değerleri büyük ölçüde karşıladığı görülmüştür. Ancak, Bakırköy Küfeki Taşı nın yerine restorasyon uygulamalarında kullanılan alternatif taşların özellikle dış mekanlarda ve yatay kullanıma yeterince uygun olmadıkları, bu yüzden de gereksinimleri karşılayabilecek niteliklere sahip yeni bir potansiyel taş kaynak alanının araştırılıp bulunması öngörülmektedir. Bununla birlikte, Kutluca Kireçtaşı ve Hereke Pudingleri için yapılan mevcut restorasyon uygulamalarında taklit malzeme kullanımının yapıların mimari özgünlüğünü bozduğu, görsel ve teknik açıdan kısa zaman içerisinde tahrip olduğu bilindiğinden, bu çalışma sonucunda söz konusu taşlar için belirlenen potansiyel sahalardan orijinal taşların seçilerek temin edilmesi önerilmektedir. 4. KAYNAKLAR Abdülselamoğlu, S., 1977. The Paleozoic and Mesozoic in the Gebze Region. Explanatory Text and Excursion Guidebook. İTÜ Maden Fakültesi, İstanbul. Altınlı, İ.E., 1968. İzmit-Hereke-Kurucadağ Alanının Jeoloji İncelemesi. MTA Dergisi, 71;1-26, Ankara. Angı, S., Mahmutoğlu Y., Yeşilkaya, Z., 2012. İstanbul daki Tarihi Yapıların Restorasyonunda Küfeki Taşının Yerine Kullanılabilecek Yapı Taşı Alternatiflerinin Araştırılması. İBB-KUDEB Kargir Yapılarda Koruma ve Onarım Semineri III Bildiriler Kitabı, İstanbul. Erguvanlı, K., 1949. Hereke Pudingleri ile Gebze Taşlarının İnşaat Bakımından Etüdü ve Civarlarının Jeolojisi. İTÜ İnşaat Fakültesi, Doktora Tezi. Gedik, İ., Pehlivan, Ş., Timur, E., Duru, M., 2005. 1:50.000 Ölçekli Türkiye Jeoloji Haritaları, No:16, BURSA-G23a Paftası, MTA, Ankara. Kaya, O., 1971. İstanbul'un Karbonifer stratigrafisi: Türkiye Jeol. Kur. Bült., 14, 143-199. Mahmutoğlu, Y., 2014. İstanbul un Gerçek Hafızası Küfeki Taşı ve Restorasyonda Kullanılabilecek Trakya Bölgesi Yapı Taşı Olanakları, Yer Mühendisliği, Sayı 4, İstanbul. Mahmutoğlu Y., Angı, S., Özman, I. E., 2016. İstanbul un Kimliğine Yazılı Yerli Dekoratif Taşlar: Kocaeli Yarımadası nda Hereke Pudingi ve Kutluca Kireçtaşı Potansiyeli. İBB-KUDEB Kargir Yapılarda Koruma ve Onarım Semineri VII Bildiriler Kitabı, İstanbul. Okay, A.I., Satır, M., Tüysüz, O., Akyüz, S., Chen, F., 2001. The tectonics of the Strandja Massif: Variscan and mid-mesozoic deformation and metamorphism in the northern Aegean. International Journal of Earth Sciences (Geologische Rundschau), 90, 217-233. TS 699., 2009. Doğal Yapı Taşları - Muayene ve Deney Metotları. Türk Standartları Enstitüsü Yayını, Ankara. TS 11137., 1993. Kireçtaşları-Yapı ve Kaplama Taşı Olarak Kullanılan. Türk Standartlan Enstitüsü Yayını, Ankara. TS 11143., 1993. Konglomera-Yapı ve Kaplama Taşı Olarak Kullanılan. Türk Standartlan Enstitüsü Yayını, Ankara. 65