Kriz Dergii 6(): -84 ANKARA ÜNİVERSİTESİ TIP AKÜLTESİ HASTANELERİ VE ANKARA NUMUNE HASTANESİNDE ÇALIŞAN DOKTOR VE HEMŞİRELERDE TÜKENMİŞLİK DÜZEYLERİ Seda HARAN*, Halie Devrimci ÖZGÜVEN" Şenay ÖLMEZ"*, Işık SAYIL**** ÖZET Bu çalışmanın amacı A.Ü. Tıp akültei'nde çalışan doktor ve hemşireler araında tükenmişlik endromunun yaygınlığını aptamak ve tükenmişlik düzeyini etkileyen faktörleri belirlemektir. Veriler İç Hatalıkları Servii'nde çalışan 9 ve 6 doktordan, Malach Tükenmişlik Ölçeği, İş Doyumu Ölçeği ve Çok Yönlü Soyal Detek Ölçeği uygulanarak toplanmıştır. Araştırma onuçlarına göre, hemşireler ve doktorlar araında duygual tükenme altölçeğinde anlamlı fark bulunmuş, buna karşılık kişiel başarı ve duyarızlaşma alt ölçeklerinde anlamlı bir fark aptanmamıştır. Gruplar araında İş Doyumu Ölçeği, Soyal Detek Ölçeği korları açıından da anlamlı fark bulunmamaktadır. Ayrıca ciniyet, yaş ve çalışma üreinin de ölçeklerden elde edilen puanlar üzerinde anlamlı bir etkii aptanmamıştır. Sonuçlar çalışma koşulları, bedenel orunlar vb. açılardan tartışılmıştır. Anahtar Sözcükler: Tükenmişlik, iş doyumu, oyal detek. * Uzm. Pk. AÜ Pikiyatrik Kriz Uygulama ve Araştırma Merkezi. ** Uzm. Dr. AÜ Pikiyatrik Kriz Uygulama ve Araştırma Merkezi *** Pk. AÜT Pikiyatri Anabilim Dalı **** Prof. Dr. AÜT Pikiyatri Anabilim Dalı. Bun-out in Medical Doctor and Nure of Ankara Univerity Medical School and Ankara Numune Hopital SUMMARY Burnout i a frequent diorder that involve phyician and nure. The aim of thi reearch i to determine the prevalance of burnout in phyicion and nure who work in Medical aculty of Ankara Univerity and to identify the factor vvhich affect the burnout level. Data were collected from 9 nure and 6 phyician vvorking at the internal medicine ervice uing Malach Burnout Inventory, Job Satifaction Inventory and Multidimentional Social Support Scale. According to the reult of the reearch, there wa ignificant tatitical difference in the emotional burnout ubcale betvveen doctor and nure, but there wa not any ignificant difference in the peronal accomplihment and inenitivene ubcale. Alo there wa no ignificant difference betvveen the two group concerning the total core of Job Satifaction Inventory and Multidimentional Social Support Scale. Moreover gender, age and the number of year pent in job did not effect on the core. Key vvord: Burnout, job atifaction, ocial upport. GİRİŞ "Tükenmişlik" inanlarla yüz yüze ilişki gerektiren meleklerde çalışan hekimler, hemşireler, oyal hizmetler uzmanları, pikologlar, fizyoterapitler
gibi ağlık çalışanları ve diğer ektörlerde çalışanlarda görülen bir olgudur. Profeyonellerin işleri gereği karşılaştıkları kişilere karşı duyarızlaşmaları, duygual yönden kendilerini tükenmiş hietmeleri ve kişiel başarı ve yeterlilik duygularının azalmaı şeklinde ortaya çıkar. Çalışılan grubun özellikleri, çevreel koşullar, çalışma koşulları gibi kuruma ait ve bazı bireyel özelliklerle ilişkili olarak gelişir. Tükenmişlik duygularının, bu tür orunların yaşandığı ortamlarda her profeyonelde görülme olaılığı vardır. İlk kez reudenberger (94 ve 9) tarafından ortaya konan tükenmişlik kavramı daha onra Malach ve Jackon (98) tarafından tanımlanmıştır. Malach ve Jackon (98) tükenmişlik kavramının işe vuruk tanımını yaparken duygual tükenme, duyarızlaşma ve kişiel başarı ekikliğine ilişkin duyguları ınıfladıkları üç ayrı kategori şeklinde ortaya koymuşlardır. Duygual tükenme; kişinin yaptığı iş nedeniyle aşırı yüklenilmei ve tüketilmiş olma duyguları olarak tanımlanır. Duyarızlaşma; kişinin bakım ve hizmet verdiklerine karşı- bu kişilerin kendilerine özgü birer birey olduklarını dikkate almakızın- duygudan yokun biçimde tutum ve davranışlar ergilemeini içerir. Kişiel başarı; ie orunun başarı ile üteinden gelme ve kendini yeterli bulma olarak tanımlanır. Tükenmişlik kavramı, yorgunluk ya da yıpranma gibi kavramlarla karıştırılmamalıdır. Tükenmişliğin yıpranmaktan (VVearing dawn) farklı olduğu görgül yollarla göterilmiştir (Cojell, 99). Aynı şekilde tükenmişliğin iş duyumuzluğu ile de aynı şey olmadığına ait literatürde bilgiler bulunmaktadır (Malach ve Jackon 986). Tükenme ciddi bireyel ve kurumal orunlara yol açmaktadır. Yoğun bir tükenme durumu bireyde pikoomatik bozukluklara, evlilik, aile yaşantıında orunlara, uykuuzluk, alkol ve madde kullanımına (ağlık çalışanlarında bu oranın on yıllarda artmaı da diğer önemli bir noktadır) neden olabilmektedir. Kurumal açıdan ie tükenme görevlilerin işe geç gelmei, erken ayrılmaı, işi bırakmaı, ık ık rapor almaı, işte yeniliklerin, yapıcı eleştirilerin, üretkenliğin ve yaratıcı girişimlerin kıırlığı gibi orunlarla kendini götermektedir. (Arlan H., ve ark. 996; Çam O. 99; Ergin C, 99). Richard'a göre (989) tükenmişlik endromuna en yükek rik oluşturan melek grupları araında doktor ve hemşireler yer almaktadır. Hatalarındaki ağlık orunlarının ruhal ve oyal treörler ile yakından ilişkili olduğunu bilen doktor ve hemşireler, iteyerek eçtikleri ve doyum aldıkları meleklerinin kendilerine zarar verebileceğini çoğu zaman düşünmeyebilirler. Hata bakımının yarattığı kaygılar, hata ile iyi bir ilişkinin kurulmaı ve ürdürülmei zorunluluğu, alandaki yenilikleri takip etme gereği, iş yükü, düzeniz ve uzun meai aatleri ıkıntıda olan inanlarla empati yapma ve belirizlik karşıında orumluluk alma zorunlulukları, ekip içi çatışmalar, rol belirizliği, otonom çalışamama ve zamana karşı yarış ağlık çalışanlarının karşılaştığı günlük doğan zorlardır (Belfer 989). Sağlık çalışanlarının karşılaştıkları zorluklar konuundaki çalışmalar çoğunlukla hemşireleri içermekte olup doktorlarla ilgili kontrollü çalışmalara çok az ratlanmaktadır. Bu çalışmalarda doktorların ve hemşirelerin orunları ayrı ayrı ele alınıp iki melek grubunun gerekinimlerindeki örtüşme göz ardı edilmektedir. Bu çalışmanın amacı A.Ü. Tıp akülteinde çalışan doktor ve hemşireler araında tükenmişlik endromunun yaygınlığını aptamak ve iş doyumu ve oyal detek ile ilişkii olup olmadığını belirlemektir. Bu çalışma ile ön çalışma niteliğinde olup aynı protokolün Ankara'daki diğer büyük devlet hatanelerinde de uygulanarak karşılaştırmalı onuçlara gidilmei planlanmaktadır. YÖNTEM Araştırma Grubu Araştırma AÜT İbni Sina ve Cebeci Hatanelerinde çalışan 9 hemşire ve 6 doktor ve Ankara Numune Hatanei'nde çalışan hemşire ve 6 doktor olmak üzere 6 denekle yürütülmüştür. Denekler A.Ü. Tıp akültei hataneleri ve Ankara Numune Hatanei'nde dahiliye kliniklerinde çalışan ve araştırmaya katılmayı kabul eden doktor ve hemşirelerden oluşmaktadır. Araştırma yapıldığı ırada rotayonda ve raporlu olan kişiler çalışmaya dahil edilmemiştir. Ulaşılabilen kişilere ölçek uygulandığı için eçkiiz örneklem alma yada evrenin tümüne ulaşma imkanı olmamıştır. Araştırma Modeli A.Ü. Tıp akültei hatanelerinin ve Ankara Numune Hatanei dahiliye kliniklerinde çalışan doktor ve hemşirelerin tükenmişlik düzeylerini apta- 6
mayı amaçlayan bu çalışma, betimleyici bir çalışmadır. Veri Toplama Araçları a. Demografik Bilgi ormu: Denekleri tanımaya yönelik 6 maddeden oluşan bilgi formudur. b. Malach Tükenmişlik Ölçeği (MTÖ): Ergin (99) tarafından geçerlik ve güvenirlik çalışmaı yapılmış olan ölçek maddeden oluşmaktadır. Beşli Likert tipi bir ölçek olan MTÖ tükenmişliği ayrı boyutta değerlendirmektedir. Bunlar kişiel başarı, duyarızlaşma ve duygual tükenmedir. Ölçeğin alt boyutlarının tet tekrar tet güvenirlik katayıları; duygual tükenme.8, duyarızlaşma., kişiel başarı.6 olarak bulunmuştur. c. İş Doyumu Ölçeği (İDÖ): iş doyumunu ölçen bu ölçek maddeden oluşan dörtlü Likert tipi bir ölçektir. Maddeler ile 4 araında puanlanır. ten alınacak en düşük ve en yükek puan ile 4 araında olup ve daha yükek puanlar iş doyumunun olduğu biçiminde değerlendirilmektedir. Tezer (99) tarafından geçerlik ve güvenirliği yapılan ölçeğin güvenirlik katayı.9 olarak bulunmuştur. d. Çok Yönlü Soyal Detek Ölçeği (ÇYSDÖ): Kişilerin "aile", "arkadaş ya da diğer önemli kişi", ve "özel bir kişi" olarak belirlenen üç kaynaktan algıladıkları deteklerin yeterliliğini değerlendirmek üzere geliştirilen maddeden oluşan yedili Likert tipi bir ölçektir. Her boyut dörder madde ile ölçülmektedir. ten alınabilecek en düşük ve en yükek puanlar ile 84 araında değişmektedir. 4 ve daha yukarı puanlar oyal detekle ilgili olarak olumlu bir durumun öz konuu olduğunu göterir. Ölçeğin geçerlik ve güvenirliği Palabıyıkoğlu ve Çakır (99) tarafından yapılmıştır. Ölçeğin tet tekrar tet güvenirlik katayıı tüm ölçekler için.8, arkadaş aile ve diğer önemli kişi alt ölçekleri için ıraıyla.8,.84, ve. olarak bulunmuştur. İşlem Araştırmacılar tarafından dahiliye kliniklerine gidilerek, araştırma hakkında bilgi verilmiş, bu kıa tanıtımın ardından katılmayı kabul edenlere ölçekler bir gün onra alınmak üzere bırakılmıştır. Ertei gün ie aynı kliniklere gidilerek doldurulmuş olan ölçekler geri alınmıştır. Verilerin Analizi Araştırma verilerinin değerlendirilmeinde SPSS bilgiayar programı ile t Teti, Ki Kare Teti, Pearon Momentler Korelayon ve Tek Yönlü Varyan Analizi yapılmıştır. BULGULAR A.Ü.T.. Hataneleri (AÜTH) ve Ankara Numune Hatanei (ANH) dahiliye kliniklerinde çalışan doktor ve hemşirelere uygulanan demografik bilgi formundan elde edilen bilgilere ilişkin ayı ve yüzdeler Tablo 'de verilmiştir. AÜT ve ANH'de çalışmaya katılan deneklerin çoğunluğunu hemşireler ve bu nedenle de kadınlar oluşturmaktadır. Tüm deneklerin %.8'i evlidir ve bu nedenle çoğunluğu eş ve çocuklarıyla yaşamaktadır. Tüm deneklerin %4.4"ü aileinde bedenel ya da ruhal bakımdan hata bir bireyin var olduğunu bildirmiştir. Kendiinde bedenel hatalık olduğunu bildirenler tüm grubun %8.6'ını, ruhal bir hatalık olmadığını bildirenler %4.'ını ve ruhal ve bedenel hatalığı olduğunu bildirenler %.'ini oluşturmaktadır. Her iki hatanede de çalışmaya katılan denekler genç yetişkin yaştadır ve hemşirelerin toplam çalışma ürei hekimlerden uzundur. Tüm gruptaki deneklerin yaş ortalamaı 8.6±.'dür (Tablo ). Tüm gruptaki deneklerin çalışma üreleri ie hekimler için.66±.8, hemşireler için.±.'dir (Tablo ). Her iki grupta melek eçiminin çoğunlukla iteyerek olmaı, meleği ürdürme iteğinin çoğunlukta olmaı ile paralellik götermektedir. Gruplarda en ık özü edilen orun alanı "çalışma ortamı ile ilgili orunlardır (Tüm grupta %.). Bunu ekonomik zorluklar (%.) izlemektedir. Herhangi bir orun tanımlamayanların oranı tüm grupta %8.'dir. Deneklerin %.'i orunlarının yıldan daha uzun bir üredir devam ettiğini bildirmektedirler. Denekler oyal deteği en ık olarak anababalarından (%48.6) ve eşlerinden (%.4) aldıklarını belirtmektedirler. AÜTH'nde çalışan hekim ve hemşireler karşılaştıkları treler ile başetmede en ık "arkadaşlar ile konuşma" yolunu eçerken (%4.), ANH'nde çalışan hekim ve hemşireler en
Tablo Deneklerin Sooyodemografik Özellikleri Değişken Cinı'yet Melek Grubu Medeni Durum Ailede Hata Bireyin Varlığı Bir Hatalığa Sahip Olma Hobi Kimlerle Yaşadığı Meleğe Devam Etme İteği Melek Seçimi Sorun Alanı Sorun Sürei Soyal Detek Alma Strele Başetme Yolları Gruplar Kadın Erkek Evli Bekar Dulve Boşanmış Var Yok Yok Bedenel Ruhal Ruhal, Bedenel Var Yok Yalnız Ana-Baba EŞ Eş ve Çocuk Diğer İlk fıratta değiştirme Yıl İçinde Değiştirme EmekliliğeKadar Sürdürme YapabildiğiKadar Sürdürme İteyerek Ratlantıal Yakınlarının Etkiiyle Evlilik Cinel Yaşam Eğitim Sağlık Ekonomi Çalışma Ortamı Diğer Yok hafta ay 4 ay yıl, daha fazla Sorun Bildirmeyen Anne-Baba Kardeşler Akrabalar Komşular Arkadaşlar Eş Sigara İçme Alkol Alma Arkadaşlarla konuşma Kimeyle paylaşamama Yürüyüşe Çıkma Alışverişe Çıkma Ev işi Diğer AUT Hataneleri n 4 9 6 8 4 4 6 8 4 6 8 4 6 8 8 9 9 8 6 8 6 6 9 8 4 4 8 4 9 % 84.8. 66..9. 4.. 4. 6. 69. 4..6.. 8..9..8.9. 4..6. 49...6.9.6 6..9 6.4.6...6 4.8.6 69.. 46...8.6..6 4.8.8 4. 6. 8..8. 4. A.Numune Hatanei n 4 6 69 4 4 68 9 8 8 9 8 6 6 4 4 4 8 4 8 9 8 6 8 8 % 6.. 44.6 4. 6.6 8.4. 64. 6. 4.8 4. 9.. 8.9.6..8.4. 4...6. 8.6.4.6.6.6. 6.8..6 6..9 6. 9.8 8..8.4 4..9...... 9.8 8.9 4..8 Tüm Grup n 66 9 8 4 8 9 8 8 9 66 8 9 4 8 4 4 6 4 4 6 9 9 98 4 8 4 9 8 9 8 4 9 % 6..9. 4.4.8 4.8.4 4.4 6.6 6.9 8.6 4...9 6.. 9.9 8. 9..9.6 4. 9.... 6.8 8..8. 9.4... 8..8 6.4...6 48.6 9..9. 6..4 8. 4. 9. 6. 9. 4...9 8
Tablo : Deneklerden elde edilen ürekli değişkenlerinin ortalama ve tandart apmaları. AUT A Numune Tüm Grup ler MTOD MTÖKB İDÖ ÇYSDÖ Yaş Çalışma ürei(yıl).48 8.. 4..9.8 6.48. 6.4 4.6 4.9 4. 4.6. 6. 8. 9..4 69. 8.9 4.. 4. 4.4.9..48 4..9 8...9.9 8.6.9.. 4.9.9.. 4.4 Tablo : AÜT Hatanelerinde çalışan doktor ve hemşirelerin ürekli değişkenler açıından karşılaştırılmaı. MTÖD.4 MTODT MTÖKB İDÖ ÇYSDO Yaş Çalışma Sürei *p<. *p<.4.6 9..64...9.6. 69.96.64 8.8.99..44. 6.8. 4.6.8. 4..6.9.4...86 4.*.4..9 4.4*** 49.6*** Tablo 4: nde çalışan doktor ve hemşirelerin ürekli değişkenler açıından karşılaştırılmaı. MTÖD.8 MTÖKB İDÖ ÇYSDÖ Yaş.6 6. 8.8. 9.94 9.6.8.8 69.94 68.4 8.89 8.98 4.9. Çalışma Sürei *S değeri nedeniyle itatitik uygulanamadı **p<. 9.. 4.8 4.6 4.6 4.4 6.4..4 9.96 6.8 4...8.6.4.8. 8.** *
ık "igara içme" yolunu eçmektedirler (%.). ANH eçilen en ık ikinci trele başetme yolu da "arkadaşlarla konuşma"dır (%.). Grubun %.'inin evli olmaı nedeniyle denekler daha çok eş ve çocuklarıyla yaşamaktadırlar. Melek eçiminin çoğunlukla iteyerek olmaı meleği ürdürme iteğinin fazlalığı ile paralellik göterdiği görülmektedir. Sorun alanı en yoğun olarak çalışma ortamı olmakla birlikte bunun bir yıl ve daha fazla üredir devam ettiği bulgular araındadır. Grubun en fazla oyal deteği annebabadan almakta olduğu, ancak trele başetme yolu olarak arkadaşlarıyla konuşmayı tercih ettiği görülmektedir. Gruplara uygulanan MTÖ (MTÖD,, MTÖKB), İDÖ ve ÇYSDÖ ölçeklerinden elde edilen puanlara ait ortalama ve tandart apmalar Tablo 'de verilmiştir. AÜTH'den çalışmaya katılan deneklerin "duyarızlaşma" genel ortalamaı.48±.'dir, bu alt ölçekte hekimler ile hemşireler araında fark bulunmamıştır (Tablo ). Deneklerin "duygual tükenme" genel ortalamaı 8.±6.4'dür. AÜTH'nde hemşirelerin hekimlere göre itatitikel bakımdan anlamlı düzeyde daha fazla duygual tükenme yaşadıkları tepit edilmiştir (p.). "Kişiel başarı" alt ölçeği için ortalama değer.±4.6'dır. Bu alt ölçekte hekim ve hemşireler araında anlamlı bir fark bulunmamıştır. İDÖ'nden elde edilen ortalama puan 4.±4.9'dür ve hekim- hemşire farkı yoktur.. ÇYSDÖ onuçlarının genel ortalamaı.9±4.'dir ve yine iki melek grubu araında fark bulunmamıştır. ANH'den çalışmaya katılan deneklerin "duyarızlaşma" genel ortalamaı 6.±.'dir (Tablo ). Deneklerin "duygual tükenme" genel ortalamaı 8.±4.'dir. "Kişiel Başarı" alt ölçeği için ortalama değer 9.±4.4'dir. İDÖ'nden elde edilen ortalama puan.4±.9'dir. ÇYSDÖ onuçlarının genel ortalamaı 69.±.'dir. ANH'nden çalışmaya katılan deneklerde hekimler ile hemşireler araında hiçbir ölçek açıından anlamlı bir fark tepit edilmemiştir. Tüm grup ele alındığında deneklerin "duyarızlaşma" genel ortalamaı.9±., "duygual tükenme" genel ortalamaı 8.±., "kişiel başarı" genel ortalamaı.±4.9'dur. İDÖ'nden elde edilen ortalama puan.9±.9, ÇYSDÖ'den elde edilen ortalama puan.9±.'dir. Tüm grupta çalışmaya katılan deneklerde hekimler ile hemşireler araında hiçbir ölçek açıından anlamlı bir fark tepit edilmemiştir. Hatalık, bir hobii olma, yaşamını yalnız ürdürüyor olma, medeni durum, meleği ürdürme iteği, melek eçimi, orun alanları ve orunun ürei, oyal deteğin varlığı gibi değişkenlerle ölçek değerleri araındaki ilişkiler iki hatanede ayrı ayrı ve tüm grupta kıyalamalı olarak tek yönlü varyan analizi tekniği ile gözden geçirilmiştir. Elde edilen bulgular tablo 6, ve 8'de göterilmiştir. Tablo 6'da görüldüğü gibi, AÜTH deneklerinde "bir hatalığa ahip olma" ile puanı araında, "meleğe devam etme iteği" ile puanı araında, "melek eçimi" ile İDÖ, puanları araında, "orun alanı" ile İDÖ, MTÖD, puanları araında, "oyal detek alma" ile MTÖD puanı araında itatitikel bakımdan anlamlı düzeyde ilişki olduğu aptanmıştır. Buna göre bir hatalığa ahip olanlarda, meleğe devam etme iteği düşük olanlarda, melek eçimini ratlantıal ya da yakınlarının etkiiyle yapmış olanlarda ve çalışma ortamında orun yaşadığını bildirenlerde duygual tükenme fazladır. Melek eçimini ratlantıal ya da yakınlarının etkiiyle yapmış olanlarda iş doyumu düşüktür. Tablo 'de görüldüğü gibi, ANH deneklerinde "medeni durum" ile MTÖKB puanı araında, "orun alanı" ile puanı araında, "oyal detek alma" ile ÇYSDÖ puanı araında, "trele başaçıkma" ile İDÖ puanı araında itatitikel bakımdan anlamlı düzeyde ilişki olduğu aptanmıştır. Buna göre bekar olanlarda kişiel başarı düşük, çalışma ortamında orun yaşadığını bildirenlerde duygual tükenme fazla bulunmuştur. Tablo 8'de görüldüğü gibi, tüm denekler gözönüne alındığında "bir hatalığa ahip olma" ile MTÖD,, MTÖKB puanları araında, "melek eçimi" ile İDÖ, puanları araında, "orun alanı" ile İDÖ, MTÖD, puanları araında, "trele başaçıkma" ile İDÖ puanı araında itatitikel bakımdan anlamlı düzeyde ilişki olduğu aptanmıştır. Buna göre bir hatalığa ahip olanlarda duyarızlaşma, duygual tükenme fazla, kişiel başarı hii düşüktür. Melek eçimini ratlantıal 8
Tablo : Tüm grupta doktor ve hemşirelerin ürekli değişkenler açıından karşılaştırılmaı. MTOD.48 MTODT MTOKB ÇYSDÖ Yaş.4 6. 9.9 6.64..9. 4..6 69.6 8. 8.9..66 Çalışma Sürei *S değeri nedeniyle itatitik uygulanamadı ***p<... 6.4 4.94 4. 4.8.8.6 46.8.46.84...8.4.9...*** * Tablo 6: AÜT Hataneleri'ndeki deneklerin oyodemografik özellikleri ile ölçek puanlarına ilişkin itatitikel bakımdan anlamlı bulunan karşılaştırmaların tek yönlü varyan analizi onuçları Değişken Bir Hatalığa Sahip Olma Meleğe Devam Etme İteği Melek Seçimi Sorun Alanı Soyal Detek Alma *p<. **p<. ***p<. MTODT MTÖD MTOD d.**.8* 8.8***.8**.4*.6** 4.9***.4* Tablo : A Numune Hatanei'ndeki deneklerin oyodemografik özellikleri ile ölçek puanlarına ilişkin itatitikel bakımdan anlamlı bulunan karşılaştırmaların tek yönlü varyan analizi onuçları Değişken Medeni Durum Sorun Alanı Soyal Detek Alma Strele Başaçıkma *p<. MTOKB MTODT j?ysdo d 4.*.8*.44*.* 8
Tablo 8: Tüm gruptaki deneklerin oyodemografik özellikleri ile ölçek puanlarına ilişkin itatitikel bakımdan anlamlı bulunan karşılaştırmaların tek yönlü varyan analizi onuçları Değişken Bir Hatalığa Sahip Olma MTODT Meleğe Devam Etme İteği Melek Seçimi Sorun Alanı Strele Başaçıkma *p. **p<. *p<. MTOD MTÖKB MTÖD İDÖ d 4.** 4.9**.4*.69*.* 8.88***.6*.9** 6.*** 4.46*** Tablo 9: İki hatanedeki deneklerin ürekli değişkenler açıından karşılaştırılmaı İDÖ.64 MTOD MTODT MTOKB ÇYSDO Yaş Çalışma Sürei k p<. Hatane AÜT Hataneleri AÜT Hataneleri AÜT Hataneleri AÜT Hataneleri AUT Hataneleri AÜT Hataneleri AÜT Hataneleri 4..4.48 6. 8. 8.. 9..8 69..8 8.9 6.48 4. 4.9.9.. 6.4 4.4 4. 4.4 4..6 4.6.48 4.99 4..89.***..9.9 6.*** 8
ya da yakınlarının etkiiyle yapmış olanlarda iş doyumu düşük, duygual tükenme fazladır. Çalışma ortamında orun yaşadığını bildirenlerde iş doyumu düşük, duyarızlaşma ve duygual tükenme fazladır. AÜTH'nde çalışan denekler ile ANH'nde çalışan denekler aldıkları ölçek puanlan açıından karşılaştırıldığında iki grup araında "duygual tükenme" açıından itatitikel bakımdan anlamlı bir fark olduğu görülmüştür (Tablo 9). Buna göre ANH'nde çalışan hekim ve hemşireler daha fazla duygual tükenme yaşadıklarını bildirmektedirler. İki grup araında ürekli değişkenler bakımından (ailede hata bir bireyin varlığı, kendiinde bedenel ve/veya ruhal bir hatalık bulunmaı, kimlerle yaşadığı, meleğe devam etme iteği, melek eçiminin biçimi, yaşadığı orun alanı, yaşadığı orunun ürei, oyal detek alma ve trele başetme yolları) fark olup-olmadığı Ki Kare teti ile incelenmiş ve arada itatitikel bakımdan anlamlı herhangi bir fark tepit edilmemiştir. Aynı durum her iki hatanedeki hekim ve hemşirelerin karşılaştırılmaından elde edilen onuçlar için de geçerlidir. TARTIŞMA ve SONUÇ Bu çalışmada hemşire ve doktorların tükenmişlik düzeyleri, iş doyumu ve oyal detekleri ile tükenmişliği etkileyen değişkenler incelenmiştir. ler ve doktorlar duygual tükenme açıından karşılaştırıldığında iki grup araındaki fark anlamlı bulunmuştur. lerin daha çok duygual tükenme yaşadıkları görülmektedir. Kişiel başarı dikkate alındığında gruplar araında anlamlı fark bulunmamıştır. Kişiel başarı genel ortalamaı deneklerin kendilerini yeterli ve başarılı gördüklerine işaret etmektedir. Duyarızlaşma açıından iki grup araında anlamlı bir fark öz konuu değildir. İş doyumu ölçeği ortalamaları iki grup araında anlamlı bir fark olmadığını götermektedir. Soyal detek ölçeği ortalamaları da gruplar araındaki farkın anlamlı olmadığını belirtmektedir. Gruplar araında yaş ve ciniyet açıından anlamlı fark bulunamamıştır. Bu Malach ve Jackon (98) ve Greengla ve Burke (98)'un çalışmaları onucunda ciniyet değişkenin tükenmişlikte önemli bir yordayıcı olmadığını, araştırmalarda kadın ve erkeklerin tükenmişlik düzeyleri araında çok az bir fark olduğu ve bu farkın üzerinde önemli yorumlara gidilmemei gerektiği biçimindeki yorumunu detekler niteliktedir. Bu çalışmadan elde edilen bulgu diğer çalışmaların onuçlarıyla tutarlıdır (Sucuoğlu, B., Kuloğlu N., 996). Gruplar araındaki ortalama çalışma üreinin hemşirelerde fazla olduğu bulunmuştur. lerin yeterli meleki deneyim içinde oldukları, hekimlerinde ihtia üreinin onuna gelmeleriyle alanlarında yeterli düzeyde bilgi ve deneyime ahip oldukları öylenebilir. Rakamal değerlerin onucu olarak ortaya çıkan farklılık bir ölçüde ihmal edilebilir. Her ikii de ortalama yılın altında bir üredir alanlarında çalışmaktadır. Tüm gruptaki deneklerin %4. inde bir bedenel hatalık ve %.6ında bir ruhal orun tanımlanmıştır. Bedenel hatalığın varlığı duygual tükenmeyi arttıran bir faktör olarak bulunmuştur. Deneklerin %8.6 ı meleğini ürdürme iteği içinde olup % i meleğini ilk fıratta değiştirmek arzuu içindedirler. Değiştirmek iteyenlerde duygual tükenme yükek olup, ürdürmeye kararlı olanlarda fark anlamlı bulunmuştur. Melek eçimine bakıldığında deneklerin %.'i meleği iteyerek eçtiklerini, %.'üde yakınlarının önerii ile bu meleği eçtiklerini bildirmişlerdir. %.6 da ratlantıal olarak kendilerini bu melekte bulduklarını ifade etmişlerdir. Meleğe iteyerek giren grup "İş Doyumu Ölçeği" onuçlarına göre doyumlu bulunmuştur. Bu MTÖ nin kişiel başarı alt grubu onuçları ile tutarlı bir bulgudur. Kendi iteği dışında ratlantıal ya da yakınlarının önerii ile meleği eçen %48.lik grup duygual tükenme içinde olup diğer grupla fark anlamlıdır. Sorun alanları dikkate alındığında deneklerin % i bir orun tanımlamamıştır. %.6 ı çalışma ortamından, %6.4 ü ekonomik güçlüklerden %.9 u ağlık ve 6. i eğitim, %6 ı evlilik ve diğer orunlardan yakınmaktadırlar. Özellikle çalışma ortamından kaynaklanan orunlar MTÖ'nin üç alt grubunda diğer orunlara göre anlamlı ölçüde tükenmişlik yaratmaktadır. Soyal detek ölçeği ile bir fark aptanamamıştır. Sorunun ürei uzadıkça kişiel başarının düştüğü belirlenmiştir. Aile (%46) ve eşin (%.6) ve arkadaşlarla (%) orunlarını paylaşabilmenin duyarızlaşmayı 8
azalttığı ve bunun paylaşmanın olmadığı grupla anlamlı bir farka ulaştığı görülmektedir. Deneklerin %4.'ü orunlarıyla başa çıkmayı arkadaşlarıyla konuşarak yaptıklarını belirtmişlerdir. Kalan %.'i başta igara içmek olmak üzere kendi başına bir çözüm için uğraş vermektedir. İki grup araındaki fark anlamlıdır. Genel anlamda tüm grubun ciddi bir tükenmişlik içinde olmadığı dikkati çekmektedir. Kendilerini başarılı algılamakta ve duyarızlaşmanın da az olduğu görülmektedir. Ancak duygual tükenmişlik bakımından aynı şeyi öylemek güçtür. Bu özellikle çalışma koşulları ile yakından ilgi görünmektedir. Sonuçta denekler kendilerini yorgun, duygual olarak yıpranmış hietmektedirler. Bu durumun henüz kişiel başarıyı etkileyecek düzeye ulaşmadığı görülmektedir. Bu ie konuya önlemlerin alınmaı için ilk uyarıları veren bir onuçtur. Çalışmanın bütünlük kazanmaı için bir büyük kent hatanei ile birde taşra hataneinde aynı uygulamanın tekrarlanmaı ve onuçlarının kıyalanmaının yararlı olacağı düşünülebilir. KAYNAKLAR Arlan H, Ünal M, Alan O, Gürkan S, Alpalan N: Pratiyen Hekimlerde Tükenme Düzeyleri. Düşünen Adam, 9 (): 996. Çam O: Tükenmişlik Envanteri'nin Geçerlik ve Güvenirliğinin Araştırılmaı. VII. Ulual Pikoloji Kongrei Bilimel Çalışmaları, ayfa -6, Türk Pikologlar Derneği Yayınları, Ankara, 99. Ergin C: ve lerde Tükenmişlik ve Malach Tükenmişlik Ölçeği'nin Uyarlanmaı. VII. Ulual Pikoloji Kongrei Bilimel Çalışmaları, ayfa 4-4, Türk Pikologlar Demeği Yayınları, Ankara 99. Ergin C: Malach Tükenmişlik Ölçeği'nin Türkiye Sağlık Peroneli Normları. P dergii, 4(): 996. reudenberger NJ: Staff Burnout. J Social Iue, : 9-6, 94. Gilliant BE, Jame RK: Crii Intervention Strategie. S -94, Brook/Cole Publihing Company, Londan 99. Malach C, Jackon SE: Malach Burnout Inventory Manual (nd Ed) Ca: Conulting Pychologit Pre, Palo Alto 98. Palabıyıkoğlu R, Çakır Y: Gençlerde Soyal Detek. Çok Yönlü Algılanan Soyal Detek Ölçeği'nin Güvenirlik ve Geçerlik Çalışmaı. A.Ü.S.B.E. Klinik Pikoloji ABD Yükek Lian Tezi, 99. Sucuoğlu B, Kuloğlu N: Özürlü Çocuklarla Çalışan Öğretmenlerde Tükenmişliğin Değerlendirilmei. Türk Pikoloji Dergii, (6):44-6, 996. Ünlüoğlu G, Düzyürek S: Hekimlerde Tükenmişlik (Burnout) Sendromu. Pikiyatri Bülteni, ():8-. Tezer E: İş Doyumu Ölçeği. 9(,, ):-6,99. 84