1 ORAN (RASYO) ANALİZİ
Oran Analizi 2 Mali analiz tekniklerinin en yaygın olanı oran analizi dir. Oran, finansal tablolarda yer alan iki kalem arasındaki ilişkinin basit matematiksel ifadesidir. Mali tabloların kalemleri arasında matematiksel ilişkiler kurularak işletmenin; ekonomik ve finansal yapısı, karlılığı, likidite ve çalışma durumu, borç ödeme gücü, varlıklarının verimliliği, etkinliği, yönetimin yeterliliği hakkında fikir edinilir.
Oran Analizinin Amaçları: 1. İşletmenin finansal durumunu ve faaliyet sonuçlarını geçmiş dönemlerle karşılaştırarak değerlendirmek ve gelecekle ilgili tahminlerde bulunmak 2. İşletmeye ait oranları, endüstri standartlarıyla karşılaştırarak, zayıf ve üstün yönlerini belirlemek 3
Oranların Sınıflandırılması Çoğunlukla bilanço ve gelir tablosundaki kalemlerin karşılaştırılması sonucunda ortaya çıkan oranlar, çok sayıda olduğundan çeşitli gruplandırmalar yapılmaktadır: 1. Likidite Oranları 2. Mali Yapı Oranları 3. Faaliyet (Varlık Kullanım) Oranları 4. Kârlılık Oranları 4
LİKİDİTE ORANLARI İşletmenin kısa vadeli borçlarını ödeyebilme gücünü ölçmeye yarayan oranlardır. Başka bir deyişle işletmenin net çalışma sermayesinin yeterli olup olmadığını ölçmekte yararlanılan oranlardır. 1. Cari Oran 2. Asit-Test Oranı 3. Nakit Oranı 5
1. Cari Oran Cari oran, işletmenin her bir liralık kısa vadeli borcuna karşılık kaç liralık dönen varlığı olduğunu gösterir. Genel kabul görmüş bir ilke olarak cari oranın 1,5 ile 2 arasında olması beklenir. 6
Oranın 1 olması işletmenin kısa vadeli yabancı kaynağı kadar dönen varlığı olduğunu gösterir. Bu durumda günlük işlemler için gerekecek dönen varlığın (çalışma sermayesinin) olmadığı, günlük işlemlerin yapılması zorunluluğundan ötürü, kısa vadeli borçların ödenmesi güçlüğü olduğu sonucu çıkar, dolayısıyla net çalışma sermayesi noksanı vardır. Oranın 2 den büyük çıkması ise, borçları ödeyebilme gücünün yüksekliğine karşın, likidite fazlalığını, dönen varlıkların iyi değerlendirilemediğini ve işletmede gereğinden fazla (atıl) dönen varlık bulunduğunu gösterir. Bu durum işletmenin karlılığını olumsuz etkiler. 7
8 İşletmenin likid durumunun değerlendirilmesinde cari oran tek başına tek başına bir anlam ifade etmeyebilir. Stok devir hızı, alacakların tahsil edilme süresi, stoklara olan bağımlılık vb. etkenlerin de dikkate alınması gerekir. Bu nedenle, özellikle cari oran ın 1 ve 1 in altında çıkması durumunda bu etkenlerin likid durum üzerindeki etkilerinin tam olarak anlaşılabilmesi için cari oran başka oranlarla da desteklenmelidir. Bu oranlar asit-test oranı, nakit oran ve asit-test oranının 1 den küçük çıkması durumunda da stok bağımlılık oranı dır.
2. Asit-Test Oranı Cari oranı tamamlayarak daha anlamlı hale getiren bir orandır. Stokların dışındaki dönen varlıkların kısa vadeli borçlara oranıdır. Diğer bir anlatımla hazır değerler (kasa + banka + alınan çekler) ile hızla paraya çevrilebilir değerler (menkul kıymetler + alacaklar) toplamının kısa vadeli borçlara oranıdır. İşletmenin her 1 liralık borç için ne kadar nakit ve hızla paraya çevrilebilen likit dönen varlığı olduğunu gösterir. 9
Oran sonucunun 1 olması, kısa vadeli borçların tamamının nakit ve hızla paraya çevrilebilen değerlerle karşılanabileceğini gösterdiğinden genelde yeterli görülmektedir. Bu durumda ödeme gücünün belirlenmesinde stokların paraya çevrilmeme riski ortadan kalkmaktadır Ancak oran sonucunun 1 den büyük veya küçük olması, her işletme için her zaman nakit durumunun iyi veya kötü olduğunu göstermez. Alacakların durumu da gözden geçirilmelidir. 10
3. Nakit Oranı İşletmenin stoklarının satılmadığı, alacaklarının da tahsil edilmediği varsayımı altında kısa vadeli borçlarını ödeyebilme gücünü gösterir. Nakit oranı, işletmenin elindeki mevcut hazır değerlerin kısa vadeli borçları ne ölçüde karşıladığını ölçer. Sektörden sektöre farklılık göstermekle birlikte oranın 0,2 olması gerektiği genel kabul görmüştür. Oranın daha düşük olması kredi bulmada güçlük, daha yüksek olması nakitlerin iyi yönetilememesi (atıl kaynak) nedeniyle gelirden yoksun kalmak şeklinde sonuç doğurmaktadır. 11
Likidite oranları borçları karşılayabilme açısından derecelendirildiklerinde; Nakit Oran 1. derece Asit-Test Oranı 2. derece Cari Oran 3. derece likidite oranı olarak isimlendirilmektedir. 12
Likidite Analizi İle İlgili Diğer Oranlar Likidite oranlarına yardımcı olan oranlardan biri stok bağımlılık oranıdır. Stok bağımlılık oranı, Asit-test oranının birden küçük olması durumunda, kısa vadeli borçların geri ödenmesinde stoklara olan bağımlılığı ölçer. Kısa vadeli borçların ödenebilmesi için (hazır değerler ve hızla paraya çevrilebilen varlıklar dışında) stokların yüzde kaçının satılması gerektiğini gösterir. Stok Bağımlılık Oranı = KVYK (Hazır Değerler+Menkul Kıymetler) Stoklar 13
Örnek 1: Nergis A.Ş. nin 31/12/2016 tarihli bilançosu şöyledir. Varlıklar Kaynaklar I. DÖNEN VARLIKLAR 17.600 III. KISA VAD. YAB. KAYN. 10.600 KASA 1.200 BANKA KREDİLERİ 2.600 BANKALAR 2.900 SATICILAR 3.800 ALICILAR 1.700 BORÇ SENETLERİ 4.200 ALACAK SENETLERİ 2.100 IV. UZUN VAD. YAB. KAYN. 1.800 TİCARİ MALLAR 9.700 BANKA KREDİLERİ 1.800 II. DURAN VARLIKLAR 3.100 V. ÖZ KAYNAKLAR 8.300 DEMİRBAŞLAR 4.000 SERMAYE 8.300 BİRİKMİŞ AMORT. ( ) (900) AKTİF TOPLAMI 20.700 PASİF TOPLAMI 20.700 1. Cari Oran = Dönen Varlıklar/ Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar = 17.600 / 10.600 = 1,66 2. Asit-Test Oranı = (Dönen Varlıklar Stoklar) / KVYK = (17.600 9.700) / 10.600 = 0,75 3. Stok Bağımlılık Oranı = KVYK (Hazır Değerler+Menkul Kıymetler) 10.600 1.200+2.900 = Stoklar 9.700 = 0,67 4. Nakit Oran = (Hazır Değerler+Menkul Kıymetler)/Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar = 1.200 + 2.900 / 10.600 = 0,39 Sonuçları yorumlayın. 14
Örnek 2: ABCİşletmesi KARŞILAŞTIRMALI BİLANÇOLARI AKTİFLER Önceki Yıl Cari Yıl Hazır Değerler 35 46 Menkul Kıymetler 86 100 Ticari Alacaklar 250 405 Stoklar 318 630 Diğer Dönen Varlıklar 60 70 Dönen Varlıklar Toplamı 749 1.251 PASİFLER Mali Borçlar 177 125 Ticari Borçlar 410 280 Diğer Borçlar 60 48 Ödenecek Vergi ve Yükümlülükler 30 25 Borç ve Gider Karşılıkları 23 273 Kısa Vad.Yab.Kay.Toplamı 700 751 İstenilenler: Yanda ABC işletmesini karşılaştırmalı bilançolarının ilgili bölümleri verilmiştir. Bu verilere dayanarak Likidite ve Stok Bağımlılık oranlarını bulun ve analiz edin, her iki dönemi karşılaştırarak işletmenin durumunu yorumlayın. ABC İşletmesi KARŞILAŞTIRMALI LİKİDİTE ve STOK BAĞIMLILIK ORANLARI ORANLAR İşlem Değer Cari Oran Asit-Test Oranı Önceki Yıl Durum Cari Yıl Durum Nakit Oranı 15 Stok Bağımlılık Oranı
Çözüm: ABC İşletmesi KARŞILAŞTIRMALI LİKİDİTE ve STOK BAĞIMLILIK ORANLARI ORANLAR İşlem Değer Önceki Yıl Durum Cari Yıl Durum Cari Oran Asit-Test Oranı Dönen Varlıklar KVYK Dönen Varlıklar Stoklar KVYK 1,5 2 1,07 Yetersiz 1,67 Yeterli 1 0,62 Yetersiz 0,83 Yetersiz Nakit Oranı Hazır Değerler + Menkul Kıymetler KVYK 0,2 0,17 Yetersiz 0,19 Yetersiz Stok Bağımlılık Oranı KVYK (Hazır Değerler + Menkul Kıy. ) Stoklar % 0,83? 0,81? 16
MALİ YAPI ORANLARI İşletmenin mali yapısının ve uzun vadeli borç ödeme gücünün göstergesidir. Kaldıraç oranları olarak da adlandırılan bu oranlar varlıkların ne kadarlık kısmının yabancı kaynaklarla, ne kadarlık kısmının öz kaynaklarla finanse edildiğini gösterir. Öz kaynakların toplam kaynaklar içindeki payının yüksekliği, kredi verenler açısından riski azaltır. Öz kaynak yabancı kaynak dengesinin işletmenin özellikleri ve faaliyet alanı dikkate alınarak sağlanması gerekir. 17
MALİ YAPI ORANLARI (Temel Oranlar) Yabancı kaynak oranı Öz kaynak oranı Yabancı Kaynakların Özkaynaklara oranı K.V.Y.K. Oranı Maddi Duran Varlık Özkaynak oranı Yabancı kaynak vade yapısı 18
YABANCI KAYNAK ORANI Yabancı kaynakların aktif toplamına oranı, varlıkların yüzde kaçının yabancı kaynakla finanse edildiğini gösterir. Bu orana Finansal Kaldıraç Oranı da denir. Oranın yüksek olması işletmenin riskli bir şekilde finanse edildiğini gösterir. İşletme bu oranı yüksek tutup kaynaklarını etkin kullanarak karlılığını arttırabilir, ancak Kaldıraç Etkisi denen bu etkiden sınırsız olarak yaralanılamaz. Toplam Yabancı Kaynaklar = %50 Aktif Toplamı 19
ÖZ KAYNAK ORANI İşletme varlıklarının yüzde kaçının ortaklar veya işletme sahibin tarafından finanse edildiğini gösterir. Orta ve uzun vadeli kredi analizlerinde işletmenin kredi değerini tespit için kullanılır. Oran yabancı kaynak oranını 1 e tamamlar. Oranın yüksek olması işletmenin ödeme gücünün yüksek olduğunu gösterir, işletmenin kredi değerini arttırır, ani sorunlardan korur. Öz Kaynaklar Aktif Toplamı = %50 20
YABANCI KAYNAKLARIN ÖZ KAYNAKLARA ORANI İşletmenin yabancı kaynakları ile öz kaynakları arasındaki ilişkiyi gösterir. Oran = 1 : Öz kaynak borç dengesi yeterli. Oran < 1 : Kriz kolay ve az zararla atlatılabilir. Oran > 1 : İşletmenin kendi özkaynaklarından çok yabancı kaynaklara bağımlı. Alacaklıların güvencesi az. Toplam Yabancı Kaynaklar Öz Kaynaklar = 1 21
KISA VADELİ YABANCI KAYNAK ORANI Pasif içinde kısa vadeli yabancı kaynaklarının ağırlığının sayısal ifadesidir. Başka bir ifade ile iktisadi varlıkların ne kadarlık bölümünün kısa vadeli yabancı kaynaklarla karşılandığını gösterir. İşletmenin çok fazla kısa vadeli borcu olması ödeme güçlüğü riskini de beraberinde getirir. Bu risk K.V.Y.K ın uzun vadeli varlık (duran varlıklar) finasmanında kullanılmasıyla daha da artar. Bu durum işletmenin negatif net işletme sermayesi olduğunun göstergesidir. Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar Toplamı Pasif Toplamı 1/3 22
MADDİ DURAN VARLIK ÖZKAYNAK ORANI Maddi Duran Varlıkların ne kadarlık bölümünün özkaynaklarla karşılandığını gösterir. Bir başka deyişle maddi duran varlıkların finansmanında yabancı kaynak kullanılıp kullanılmadığı ifade eder. Oran 1 den küçükse öz kaynakların maddi duran varlıkların finansmanına yettiğini gösterir. Oranın 1 den büyük olması, öz kaynakların maddi duran varlıkların finansmanına yetmediğini yani yetersiz öz kaynakların yetersiz olduğunu gösterir. Bu durumda işletme yabancı kaynak kullanmak zorunda kalmıştır. Eğer kullanılan kaynak uzun vadeli ise uygun olarak yorumlanır. Maddi Duran Varlıklar Özkaynaklar 23
YABANCI KAYNAKLAR VADE YAPISI ORANI Kısa vadeli yabancı kaynakların toplam yabancı kaynaklar içindeki oransal önemini bulmaya yöneliktir. Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar Toplamı Toplam Yabancı Kaynaklar 2/3 24
Mali Yapı ile ilgili diğer önemli oranlar TİCARİ BORÇ DEVİR HIZI ORANI Ticari borçların yılda kaç defa ödendiğini gösterir. Alışların tutarı temel mali tablolarda yer almadığından bu oran iç analizde kullanılır. Ticari Borç Ortalama Ödeme Süresi oranı ise işletmenin ticari nitelikli borçlarını ortalama kaç günde ödediğini göstermektedir. 25
FİNANSMAN GİDERLERİNİ KARŞILAMA ORANI İşletmenin finansman giderlerinin kaç katı dönem kârı elde ettiğini, bir başka ifade ile finansman giderlerinin kaç defa kazanıldığını gösterir. Oran ne kadar büyük çıkarsa alacaklıların faiz garantisinin ve işletmenin finansal gücünün o oranda iyi olduğunu gösterir. Oranın düşük olması alacaklılar için risk ve işletmenin finansal gücünün zayıf olması anlamına gelir. Dönem Karı + Finansman Giderleri Finansman Giderleri 26
BANKA KREDİLERİNİN AKTİF TOPLAMINA ORANI Aktiflerin ne kadarlık kısmının banka kredileriyle finanse edildiğini görmek için kullanılır. 27
Örnek: XYZ AŞ. nin 31/12/2015 tarihli bilançosu şöyledir. Varlıklar Kaynaklar I. DÖNEN VARLIKLAR 17.300 III. KISA VAD. YAB. KAYN. 10.600 KASA 3.400 BANKA KREDİLERİ 2.600 BANKALAR 2.900 SATICILAR 3.800 ALICILAR 1.500 BORÇ SENETLERİ 4.200 ALACAK SENETLERİ 1.300 IV. UZUN VAD. YAB. KAYN. 3.000 TİCARİ MALLAR 8.200 BANKA KREDİLERİ 3.000 II. DURAN VARLIKLAR 4.700 V. ÖZ KAYNAKLAR 8.400 TAŞITLAR 6.000 SERMAYE 7.500 DEMİRBAŞLAR 1.000 YASAL YEDEKLER 1.500 BİRİKMİŞ AMORT. ( ) (2.300) GEÇMİŞ YIL ZARARLARI (600) AKTİF TOPLAMI 22.000 PASİF TOPLAMI 22.000 İstenenler: 1. Yabancı Kaynak Oranı= Yabancı Kaynaklar/Aktif Toplamı 2. Öz Kaynak Oranı= Özkaynaklar/Aktif Toplamı 3. Yabancı Kaynakların Öz Kaynaklara Oranı 4. K.V.Y.K.Oranı= KVYK/Pasif Toplamı 5. Maddi Duran Varlık Özkaynak Oranı 6. Yabancı Kaynaklar Vade Yapısı Oranı=KVYK/Toplam Yabancı Kaynaklar 7. Banka Kredilerinin Aktif Toplamına Oranı Yukarıdaki oranları bulun ve yorumlayın. 8. Bilanço tarihinde Mal Alışları 74.000, Alış İndirimleri ve İadeleri 3.600 TL dır. 31.12.2014 tarihli bilançodaki Ticari Borçlar 5.000 TL ise, Ticari Borç Devir Hızını ve Ticari Borç Ortalama Ödeme Süresini bulun. 9. İşletmenin Dönem Karı= 510.000, Finasman Giderleri= 95.000 Tİ ise Finansman Giderlerini Karşılama Oranı nedir?
29 CEVAPLAR: 1. Yabancı Kaynak Oranı = Yabancı Kaynaklar Toplamı / Aktif Toplamı = 13.600 / 22.000 = %62 (%50)* 2. Öz Kaynak Oranı = Öz Kaynaklar / Aktif Toplamı = 8.400 / 22.000 = %38 (%50) 3. Yabancı Kaynakların Öz Kaynaklara Oranı = 13.600 / 8.300 = 1,64 (1,00) Yukarıdaki 3 oran işletmenin yabancı kaynaklarının fazla olduğunu dolayısıyla borç ödeme açısından riskli bir durumda olduğunu göstermektedir. 4. K.V.Y.K.Oranı = KVYK Toplamı / Pasif Toplamı = 10.600 / 22.000 = 0,49 ( 0,33) 5. MDV/Özkaynak Oranı = 7.000 / 8.400 = %83 (< 1) 6. Yabancı Kaynaklar Vade Yapısı Oranı = KVYK Toplamı / Yab.Kay.Toplamı= 10.600 / 13.600 = 0,78 (=0,67) Yukarıdaki 3 orana bakıldığında varlıklarını daha çok yabancı kaynaklarla finanse eden işletmenin bu kaynakları da kısa vadeli olarak elde ettiğini göstermekte, bu durum işletmenin kısa vadeli borçlarını ödeme güçlüğü riskini daha da arttırmaktadır. 7. Banka Kredilerinin Aktif Toplamına Oranı = Banka Kredileri/Aktif Toplamı= (3.000+2.600)/22.000= %25 Aktiflerin %25 i banka kredisi ile finanse edilmektedir. 8. Bilanço tarihinde Mal Alışları 74.000, Alış İndirimleri ve İadeleri 3.600 TL dır. 31.12.2014 tarihli bilançosundaki Ticari Borçları 5.000 TL ise, Borç Devir Hızı nı ve Ticari Borç Ortalama Ödeme Süresini bulun. Ticari Borç Devir Hızı= (74.000-3.600)/[(5.000+8.000) /2]= 70.400/13.000= 5 kez Ticari Borç Ortalama Ödeme Süresi = 365/5 = 73 gün Ticari borçlarını yılda 5 kez ödemekte, kaynak yapısı zayıf olduğundan bu durum işletme için iyidir. 9. Finansman Giderlerini Karşılama Oranı = (510.000+95.000)/95.000 = 6,4 Elde edilen kar ile Finansman giderlerini yaklaşık 6 defa karşılayabilir, gücü iyi, risk yok. *Parantez içinde kırmızı ile yazılmış değerler, ideal şartlarda olması gereken değerlerdir.
30 Örnek 2: XYZ İşletmesi KARŞILAŞTIRMALI BİLANÇOLARI AKTİFLER Önceki Yıl Cari Yıl Hazır Değerler 80.000 36.000 Menkul Kıymetler 25.000 115.000 Ticari Alacaklar 650.000 580.000 Stoklar 720.000 672.000 Diğer Dönen Varlıklar 85.000 90.000 Dönen Varlıklar Toplamı 1.560.000 1.493.000 Maddi Duran Varlıklar 3.000.000 3.640.000 Birikmiş Amortismanlar ( ) ( ) 1.470.000 1.800.000 Duran Varlıklar Toplamı 1.530.000 1.840.000 AKTİF TOPLAMI 3.090.000 3.333.000 PASİFLER Mali Borçlar 155.000 185.000 Ticari Borçlar 402.000 445.000 Diğer Borçlar 28.000 51.000 Ödenecek Vergi ve Yükümlülükler 32.000 45.000 Borç ve Gider Karşılıkları 340.000 385.000 Kısa Vad.Yab.Kay.Toplamı 957.000 1.111.000 Mali Borçlar 500.000 450.000 Uzun Vad.Yab.Kay.Toplamı 500.000 450.000 Ödenmiş Sermaye 800.000 850.000 Sermaye yedekleri 40.000 40.000 Kâr Yedekleri 133.000 154.000 Geçmiş Yıllar Karları 95.000 70.000 Dönem Net Kârı 565.000 658.000 Öz Kaynaklar Toplamı 1.633.000 1.772.000 PASİF TOPLAMI 3.090.000 3.333.000 İstenilenler: Aşağıda istenilen oranları yandaki işletmenin karşılaştırmalı bilançoları için bulun ve analiz edin, her iki dönemi karşılaştırarak işletmenin durumunu yorumlayın. 1. Yabancı Kaynak Oranı= Yabancı Kaynaklar/Aktif Toplamı 2. Öz Kaynak Oranı= Özkaynaklar/Aktif Toplamı 3. Yabancı Kaynakların Öz Kaynaklara Oranı 4. K.V.Y.K.Oranı= KVYK/Pasif Toplamı 5. Maddi Duran Varlık Özkaynak Oranı 6. Yabancı Kaynaklar Vade Yapısı Oranı=KVYK/Toplam Yabancı Kaynaklar 7. Banka Kredilerinin Aktif Toplamına Oranı
Borcun Gerçek Maliyeti Borçlanma arttıkça ödenecek vergi azalmakta ve borcun gerçek maliyeti düşmektedir. Örnek: 1. işletme 2. İşletme Faiz ve Vergi Öncesi Kar 50.000 TL 50.000 TL Finansman Giderleri 10.000 TL 30.000 TL Vergi Öncesi Kar 40.000 TL 20.000 TL Vergi (%20) 8.000 TL 4.000 TL Görüldüğü gibi, faiz ve vergi öncesi karı aynı olan iki işletmeden daha fazla faiz ödeyeni, daha az vergi ödeme avantajı elde etmektedir. Bu durum borcun gerçek maliyetini düşürmektedir. 31
Borcun Gerçek Maliyeti = Borçlanma Faiz Oranı x (1 Vergi Oranı) Örnek: Faiz oranı %50 olan bir kredinin, kurumlar vergisi oranının %20 olması durumundaki gerçek maliyeti: Borcun Gerçek Maliyeti = Borçlanma Faiz Oranı x (1-Vergi Oranı) = 0.5 x (1 0.2) = 0.5 x 0.8 = 0.4 = %40 Faiz oranı %50 olduğu halde, borcun gerçek maliyeti %40 olmaktadır. Enflasyon oranı da kredinin reel maliyetini düşüren bir faktördür, bazen reel faiz oranı negatif olabilir. Örnek: Kredi faiz oranı % 26 ve enflasyon oranı % 30 ise bu durumda reel faiz oranı 0,26 0,30 = % -4 olmaktadır. 32
UYGULAMA: Aşağıda A ve B işletmelerine ait 2017 yılına ait bazı veriler görülmektedir. Bu işletmelerin toplam kaynakları aynı olmakla birlikte B İşletmesi kendini daha çok yabancı kaynaklarla finanse etmektedir. İşletmelerin Faiz ve Vergi Öncesi Kar ları 100.000 TL, Kredi Borçlanma Faiz Oranı %40 ve Vergi Oranı %20 olarak olarak verilmektedir. Bu işletmelerde borcun gerçek maliyeti nedir? A İşletmesi B İşletmesi Toplam Kaynaklar 350.000 350.000 Özsermaye 230.000 180.000 Yabancı Kaynaklar 120.000 170.000 Faiz ve Vergi Öncesi Kar 100.000 100.000 Finansman Giderleri Vergi Öncesi Kar Ödenecek Vergi 33
ÇÖZÜM: Aşağıda A ve B işletmelerine ait 2017 yılına ait bazı veriler görülmektedir. Bu işletmelerin toplam kaynakları aynı olmakla birlikte B İşletmesi kendini daha çok yabancı kaynaklarla finanse etmektedir. İşletmelerin Faiz ve Vergi Öncesi Kar ları 100.000 TL, Kredi Borçlanma Faiz Oranı %40 ve Vergi Oranı %20 olarak olarak verilmektedir. Bu işletmelerde borcun gerçek maliyeti nedir? A İşletmesi B İşletmesi Toplam Kaynaklar 350.000 350.000 Özsermaye 230.000 180.000 Yabancı Kaynaklar 120.000 170.000 Faiz ve Vergi Öncesi Kar 100.000 100.000 Finansman Giderleri 48.000 68.000 Vergi Öncesi Kar 52.000 32.000 Ödenecek Vergi 10.400 6.400 Borcun Gerçek Maliyeti = Borçlanma Faiz Oranı x (1-Vergi Oranı) = 0.4 x (1 0.2) = 0.4 x 0.8 = %32 34
35 VARLIK KULLANIM ORANLARI
ALACAK DEVİR HIZI İşletmenin alacaklarını ne kadar süre içinde tahsil ettiğini gösterir. Alacak devir hızının yüksekliği olumlu bir durumu yansıtır. Yüksek devir hızı çalışma sermayesinin alacaklara olan bağımlılığının az olduğunu gösterir. Devir hızının düşüklüğü ise, çalışma sermayesinin büyük bölümünün alacaklara tahsis edildiğinin göstergesidir. Alacak Devir Hızı = Satışlar (Kredili) Ortalama Ticari Alacaklar Ortalama Ticari Alacaklar = Dönembaşı Ticari Alacaklar+Dönemsonu Ticari Alacaklar 2 Ortalama Tahsil Süresi = 365 / Alacak Devir Hızı 36
Stok Devir Hızı Oranı İşletmenin stoklarını bir yıl içinde kaç kez paraya dönüştürdüğünü gösteren orandır. Stok devir hızının yüksekliği stokların iyi yönetildiğini, satış hacminin, karın, rekabet gücünün arttığını ve aktiflerin etkin kullanıldığını gösterir. Stok Devir Hızı = Satılan Ticari Mallar Maliyeti Ortalama Ticari Mal Stoku Ortalama Ticari Mal Stoku = Dönembaşı Stok+Dönemsonu Stok 2 Stok Devir Süresi = 365/ Stok Devir Hızı 37
Aktif Devir Hızı Oranı İşletmenin 1 liralık varlığı tarafından sağlanan satışları ölçen orandır. Aktif devir hızının yüksek olması, aktifin tam kapasite ile verimli bir şekilde kullanıldığını dolayısıyla yüksek kar sağlandığını, düşük olması atıl kapasitenin bulunduğunu gösterir. Aktif Devir Hızı = Net Satışlar Aktif Toplamı 38
Maddi Duran Varlık Devir Hızı Oranı İşletmenin maddi duran varlıklara aşırı yatırım yapıp yapmadığını, atıl kapasite olup olmadığını araştırmak için kullanılan bir orandır. Oranın düşük olması veya zaman içerisinde düşme eğilimi göstermesi, işletmenin maddi duran varlıklara aşırı yatırım yaptığını ve bu varlıklara ait atıl kapasite bulunduğunu gösterir, dolayısıyla bu oran maddi duran varlıkların verimli kullanılıp kullanılmadığını belirleyebilmek için kullanılır. Sanayi işletmelerinde oranın 5 olması uygun görülmektedir. Maddi Duran Varlık Devir Hızı = Net Satışlar Ortalama Net Maddi Duran Varlıklar 39
Öz Kaynak Devir Hızı Oranı Öz kaynakların ne ölçüde verimli kullanıldığını belirten göstergedir. Oranın yüksek olması, öz sermayenin verimli kullanıldığını, düşük olması öz sermayenin iş hacmine göre fazla olduğunu gösterir. Özkaynak Devir Hızı = Net Satışlar Ortalama Öz Kaynaklar Ortalama Öz Kaynaklar = Dönembaşı Öz Kaynaklar +Dönemsonu Öz Kaynaklar 2 40
Örnek: N. A.Ş. nin 31/12/2017 tarihli bilançosu şöyledir. Varlıklar Kaynaklar I. DÖNEN VARLIKLAR 17.600 III. KISA VAD. YAB. KAYN. 10.600 KASA 1.200 BANKA KREDİLERİ 2.600 BANKALAR 2.900 SATICILAR 3.800 ALICILAR 1.700 BORÇ SENETLERİ 4.200 ALACAK SENETLERİ 2.100 IV. UZUN VAD. YAB. KAYN. 1.800 TİCARİ MALLAR 9.700 BANKA KREDİLERİ 1.800 II. DURAN VARLIKLAR 3.100 V. ÖZ KAYNAKLAR 8.300 DEMİRBAŞLAR 4.000 SERMAYE 8.300 BİRİKMİŞ AMORT. ( ) (900) AKTİF TOPLAMI 20.700 PASİF TOPLAMI 20.700 41 Şirketin 2017 yılı dönem başı bilgileri şöyledir: Stoklar 4.200 TL Senetsiz ve senetli alacaklar 2.400 TL Dönen varlıklar 18.700 TL Maddi Duran Varlıklar (net) 3.300 TL Öz Sermaye 7.600 TL Diğer bilgiler ise şöyledir; 2017 yılı net satışları 50.000 TLolup %30 u kredilidir, Satışların maliyeti 28.000 TL dir.
1. Alacak Devir Hızı = Kredili Satışlar / Ortalama Ticari Alacaklar = (50.000 0,30)/[(2.400 + 3.800)/2] = 4,84 2. Ortalama Tahsil Süresi = 365 / Alacak Devir Hızı = 365 / 4,84 = 75 gün 3. Stok Devir Hızı = Satışların Maliyeti/ Ortalama Stoklar = 28.000/ [(4.200 + 9.700)/2] = 4,03 4. Ortalama Stokta Kalma Süresi = 365 / Stok Devir Hızı = 365 / 4,03 = 91 gün 5. Aktif Devir Hızı = Net Satışlar / Aktif Toplamı = 50.000 / 20.700 = 2,42 6. M.D.V. Devir Hızı Oranı = Net Satışlar / Ort.Mad.Duran Varlıklar (net) = 50.000 / [(3.300 + 3.100)/2] = 15,62 7. Öz Kaynak Devir Hızı Oranı= Net Satışlar/ Ortalama Öz Kaynaklar = 50.000 / [(7.600 + 8.300)/2] = 6,29 42
43 KARLILIK ORANLARI
Kaynaklar Üzerinden Karlılık Oranları Bu grupta, öz kaynaklar ve yabancı kaynakların kullanıldığı yatırımlar ile bu yatırımlardan sağlanan kar arasındaki ilişkiler incelenmektedir. Mali Karlılık Oranı (Özsermaye Karlılığı) = Net Kar / Öz Kaynaklar İşletme sahip ve ortakları tarafından sağlanan kaynağın bir birimine düşen kar payını gösterir. Ekonomik Karlılık Oranı = (Vergi Öncesi Kar + Finansman Giderleri) / Toplam Kaynaklar = Faiz ve Vergi Öncesi Kar/Toplam Kaynaklar Toplam kaynakların ne ölçüde karlı kullanıldığını gösteren bu oran, işletmeye yatırılan fonların getirisini ölçmede kullanılır. Ekonomik karlılık oranının mali karlılık oranından yüksek olması, yabancı kaynakların maliyetinin normalin üstünde olduğunu gösterir. Yatırım Karlılığı = Net Kar / Toplam Varlıklar Bu oran varlıkların işletmede verimli kullanılma ölçüsünü gösterir. 44
UYGULAMA: Aşağıda A ve B işletmelerine ait 2017 yılına ait bazı veriler görülmektedir. Borçlanma Faiz Oranı %40 Vergi Oranı %35 A İşletmesi B İşletmesi Toplam Kaynaklar 350.000 350.000 Özsermaye 230.000 180.000 Yabancı Kaynaklar 120.000 170.000 Faiz ve Vergi Öncesi Kar 100.000 100.000 Finansman Giderleri Vergi Öncesi Kar Ödenecek Vergi Net Kar Mali Karlılık Ekonomik Karlılık Yatırım Karlılığı 45
Karlılık Analizi Örnek: Toplam kaynakları 100.000 TL olan bir işletmede bunun 80.000 TL si özsermayedir. Dönem sonunda faiz ve vergi öncesi kar 70.000 TL bulunmuştur. Kredi faizi %50, kurumlar vergisi ve gelir vergisi oranı % 35 olan bu işletme özsermayesini azaltıp borçlarını arttırmak istemektedir. (Sermayeyi 50.000 TL na indirip, borçları 50.000 TL ye çıkaracaktır.. Bu değişikliğin özsermaye karlılığına (mali karlılık) etkisi nasıl olacaktır? Ekonomik ve Yatırım Karlılığı ne şekilde değişecektir? 1. Durum 2. Durum Toplam Kaynaklar 100.000 100.000 Özsermaye 80.000 50.000 Yabancı Kaynaklar 20.000 50.000 Faiz ve Vergi Öncesi Kar 70.000 70.000 Finansman Giderleri (%50) 10.000 25.000 (Yabancı Kaynaklar x %50) Vergi Öncesi Kar 60.000 45.000 Ödenecek Vergi (%35) 21.000 15.750 (Vergi Öncesi Kar x %35) Net Kar 39.000 29.250 46 Mali Karlılık (1.Durum) = Net Kar/Özkaynaklar = 39.000/80.000 = %49 Mali Karlılık (2.Durum) = Net Kar/Özkaynaklar = 29.250/50.000 = %59 2. durumda sermaye azaltımına rağmen karlılığın arttığı görülmektedir. Ekonomik Karlılık (1.durum) = (Vergi Öncesi Kar+Finansman Gid.)/Toplam Kaynaklar = (60.000+10.000)/100.000 = %70 Ekonomik Karlılık (2.durum) = (45.000+25.000)/100.000 = %70 Her iki durumda da dış kaynakların işletmeye getirisi aynıdır. Yatırım karlılığı (1.durum) = Net Kar/Toplam Varlıklar = 39.000/100.000 = %39 Yatırım karlılığı (2.durum) = Net Kar/Toplam Varlıklar = 29.250/100.000 = %29 Yatırım Karlılığı açısından 2.durumda işletme varlıklarının işletmeye sağladığı kazanç azalmakta yani varlık verimliliği azalmaktadır.
Satışlar Üzerinden Karlılık Oranları 47 Kar ile satışlar arasındaki ilişkileri gösteren bu oranlar, gelir tablosundaki çeşitli kar kalemleri arasındaki ilişkilerin analizinde kullanılır. Brüt Satış Karı / Net Satışlar: Net satışların yüzde kaçının brüt satış karı olduğunu gösterir. Oranın yükselme eğiliminde olması toplam satışlar içinde satılan malın maliyetinin payının azaldığını gösterir. Faaliyet Karı / Net Satışlar: Bir işletmenin esas faaliyetinden ne ölçüde karlı olduğunu gösterir. Oranın yüksek olması işletmenin lehine yorumlanır. Olağan Kar / Net Satışlar: Karlılık üzerinde etkili olan diğer faaliyetlerle ilgili gelir ve giderlerle finansman giderlerinin karlılık üzerinde etkisini gösterir. Dönem Karı / Net Satışlar: Her yüz liralık satış içinde vergiden önceki kar tutarını gösterir. Net Kar Marjı = Dönem Net Karı / Net Satışlar : adı verilen bu oran işletme faaliyetlerinin net verimliliği ile uygulanan çeşitli yönetim politikaları ve kararlarının sonuçları konusunda bilgi verir. Elde edilen bu sonuçlar için önerilebilecek standart oranlar yoktur. İşletmenin önceki yıl oranları, rakiplerin oranları ve sektör ortalamaları ile karşılaştırma yapılarak analiz edilir.
Mali Yükümlülükler Üzerinden Karlılık Oranları Finansman Giderlerini Karşılama Oranı: Mali yükümlülüklerin karşılanmasında işletmenin yeterli gelir sağlayıp sağlamadığını ölçmeye yarayan bu oran daha önce Mali Yapı Oranları içinde de verilmiştir. İşletmenin yabancı kaynak yolu ile sağladığı fonlara ödenecek faizin kaç kez kazanıldığını gösterir. Diğer bir ifadeyle, işletmenin kazançları azaldığı halde faiz borçlarını geri ödeme gücünün bozulmadan kalabileceği büyüklüğü ölçer. Dönem Karı + Finansman Giderleri Finansman Giderleri 48
Kaynakça Toroslu, M. V., Durmuş, C. N. Finansal Tablolar Analizi. Seçkin Yayıncılık, 2016. Çabuk, A., Lazol, İ. Mali Tablolar Analizi. Nobel Yayıncılık. 2008. 49