T.C. KIRIKKALE VALİLİĞİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU 2012

T.C. KIRIKKALE VALİLİĞİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU 2012 HAZIRLAYAN ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED, İZİN VE DENETİM ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ KIRIKKALE - 2013 1

İÇİNDEKİLER Sayfa GİRİŞ........9 A. Hava..... 11 A.1. Hava Kalitesi.... 11 A.2. Hava Kalitesi Üzerine Etki Eden Unsurlar.......11 A.3. Hava Kalitesinin Kontrolü Konusundaki Çalışmalar........12 A.4. Ölçüm İstasyonları..... 13 A.5. Egzoz Gazı Emisyon Kontrolü......15 A.6. Gürültü...15 A.7. İklim Değişikliği Eylem Planı Çerçevesinde Yapılan Çalışmalar. 16 A.8. Sonuç ve Değerlendirme. 16 Kaynaklar B. Su ve Su Kaynakları...17 B.1. İlin Su Kaynakları ve Potansiyeli.. 17 B.1.1. Yüzeysel Sular....17 B.1.1.1. Akarsular.....17 B.1.1.2. Doğal Göller, Göletler ve Rezervuarlar...17 B.1.2. Yeraltı Suları..17 B.1.2.1. Yeraltı Su Seviyeleri....17 B.1.3. Denizler...18 B.2. Su Kaynaklarının Kalitesi. 18 B.3. Su Kaynaklarının Kirlilik Durumu..18 B.3.1. Noktasal kaynaklar..18 B.3.1.1. Endüstriyel Kaynaklar. 18 B.3.1.2. Evsel Kaynaklar...19 B.3.2. Yayılı Kaynaklar. 19 B.3.2.1. Tarımsal Kaynaklar..19 B.3.2.2. Diğer. 19 B.4. Sektörel Su Kullanımları ve Yapılan Su Tahsisleri...19 B.4.1. İçme ve Kullanma Suyu.. 19 B.4.1.1. Yüzeysel su kaynaklarından kullanılan su miktarı ve içmesuyu arıtım tesisi mevcudiyeti.19 B.4.1.2. Yeraltı su kaynaklarından kullanılma su miktarı ve içmesuyu arıtım tesisi mevcudiyeti 20 B.4.1.3. İçme Suyu temin edilen kaynağın adı, mevcut durumu, potansiyeli vb.....20 B.4.2. Sulama.20 B.4.2.1. Sulama salma sulama yapılan alan ve kullanılan su miktarı....20 B.4.2.2. Damlama veya basınçlı sulama yapılan alan ve kullanılan su miktarı.20 B.4.3. Endüstriyel Su Temini. 21 B.4.4. Enerji Üretimi Amacıyla Su Kullanımı...21 B.4.5. Rekreasyonel Su Kullanımı. 22 B.5. Çevresel Altyapı.... 22 B.5.1. Kentsel Kanalizasyon Sistemi ve hizmeti alan nüfus..22 B.5.2. Organize Sanayi Bölgeleri ve Münferit Sanayiler Atıksu Altyapı Tesisleri... 24 B.5.3. Katı Atık Düzenli Depolama Tesisleri 24 B.5.4. Atıksuların Geri Kazanılması ve Tekrar Kullanılması 24 B.6. Toprak Kirliliği ve Kontrolü..24 B.6.1. Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalar.24 B.6.2. Arıtma Çamurlarının toprakta kullanımı.25 B.6.3. Madencilik faaliyetleri ile bozulan arazilerin doğaya yeniden kazandırılmasına ilişkin yapılan çalışmalar..25 B.6.4. Tarımsal faaliyetler ile oluşan toprak kirliliği.25 2

B.7. Sonuç ve Değerlendirme 26 Kaynaklar C. Atık.. 27 C.1. Belediye Atıkları (Katı Atık Bertaraf Tesisleri) 27 C.2. Hafriyat Toprağı, İnşaat Ve Yıkıntı Atıkları. 28 C.3. Ambalaj Atıkları....28 C.4. Tehlikeli Atıklar.29 C.5. Atık Madeni Yağlar...31 C.6. Atık Pil ve Akümülatörler.....31 C.7. Bitkisel Atık Yağlar...32 C.8. Poliklorlu Bifeniller ve Poliklorlu Terfeniller...32 C.9. Ömrünü Tamamlamış Lastikler (ÖTL).33 C.10. Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyalar. 33 C.11. Ömrünü Tamamlamış (Hurda) Araçlar..34 C.12. Tehlikesiz Atıklar....34 C.12.1. Demir ve Çelik Sektörü ve Cüruf Atıkları...35 C.12.2. Kömürle Çalışan Termik Santraller ve Kül..35 C.12.3. Atıksu Arıtma Tesisi Çamurları...36 C.13. Tıbbi Atıklar....36 C.14. Maden Atıkları. 36 C.15. Sonuç ve Değerlendirme..37 Kaynaklar Ç. Kimyasalların Yönetimi. 38 Ç.1. Büyük Endüstriyel Kazalar.. 38 Ç.2. Sonuç ve Değerlendirme.. 38 Kaynaklar D. Doğa Koruma ve Biyolojik Çeşitlilik...39 D.1. Ormanlar ve Milli Parklar. 39 D.2. Çayır ve Mera 42 D.3. Sulak Alanlar.....42 D.4. Flora... 42 D.5. Fauna.....42 D.6. Tabiat Varlılarını Koruma Çalışmaları......42 D.7. Sonuç ve Değerlendirme... 42 Kaynaklar E. Arazi Kullanımı.. 43 E.1. Arazi Kullanım Verileri.....43 E.2. Mekânsal Planlama....43 E.2.1. Çevre Düzeni Planı......43 E.3. Sonuç ve Değerlendirme.... 44 Kaynaklar F. ÇED, Çevre İzin ve Lisans İşlemleri... 45 F.1. ÇED İşlemleri.....45 F.2. Çevre İzin ve Lisans İşlemleri.... 46 F.3. Sonuç ve Değerlendirme........ 47 Kaynaklar 3

G. Çevre Denetimleri ve İdari Yaptırım Uygulamaları..48 G.1. Çevre Denetimleri..... 48 G.2. Şikâyetlerin Değerlendirilmesi.. 50 G.3. İdari Yaptırımlar....50 G.4. Çevre Kanunu Uyarınca Durdurma Cezası Uygulamaları....51 G.5. Sonuç ve Değerlendirme... 51 Kaynaklar H. Çevre Eğitimleri.....52 I. İl Bazında Çevresel Göstergeler.....53 1. Genel 53 1.1. Nüfus...53 1.1.1. Nüfus Artış Hızı..53 1.1.2. Kentsel Nüfus...54 1.2. Sanayi...55 1.2.1. Sanayi Bölgeleri... 55 1.2.2. Madencilik 60 2. İklim Değişikliği.61 2.1. Sıcaklık.61 2.2. Yağış.61 2.3. Deniz Suyu Sıcaklığı 62 3. Hava Kalitesi..62 3.1. Hava Kirleticiler...62 4. Su-Atıksu.63 4.1. Su Kullanımı.63 4.2. Belediye İçme ve Kullanma Suyu Kaynakları.....63 4.3. Atıksu Arıtma Tesisi İle Hizmet Veren Belediyeler.... 64 4.4. Kanalizasyon Şebekesi İle Hizmet Verilen Belediye Sayıları ve Nüfusu 64 4.5. Sanayiden Kaynaklanan Atıksu ve Bertarafı 65 5. Arazi Kullanımı..65 6. Tarım... 66 6.1. Kişi Başına Tarım Alanı.. 66 6.2. Kimyasal Gübre Tüketimi 66 6.3. Tarım İlacı Kullanımı... 67 6.4. Organik Tarım..68 7. Orman.68 8. Balıkçılık.69 9. Altyapı ve Ulaştırma..69 9.1. Karayolu ve Demiryolu Yol Ağı..69 9.2. Motorlu Kara Taşıtı Sayısı... 70 10. Atık. 71 10.1. Belediyeler Tarafından ya da Belediye Adına Toplanan Atık ve Bertarafı..71 10.2. Katı Atıkların Düzenli Depolanması..71 10.3. Tıbbi Atıklar... 71 10.4. Atık Yağlar... 72 10.5. Ambalaj Atıkları... 73 10.6. Ömrünü Tamamlamış Lastikler.... 73 10.7. Ömrünü Tamamlamış Araçlar.... 74 10.8. Atık Elektrikli -Elektronik Eşyalar. 74 10.9. Maden Atıkları... 74 10.10. Tehlikeli Atıklar.. 75 4

11. Turizm 76 11.1. Yabancı Turist Sayıları 76 11.2. Mavi Bayrak Uygulamaları.....76 EK-1: İl Çevre Sorunları ve Öncelikleri Envanteri Araştırma Formu.77 Açıklamalar Bölüm I.Hava Kirliliği.77 Bölüm II.Su Kirliliği 80 Bölüm III.Toprak Kirliliği 83 Bölüm IV.Öncelikli Çevre Sorunları... 85 ÇİZELGELER LİSTESİ Çizelge A.1- Hava Kalite İndeksi Karşılaştırma Tablosu 11 Çizelge A.2- İlimizde (2012) Yılında Evsel Isınmada Kullanılan Katı Yakıtların Cinsi, Yakıtların Özellikleri ve Bu Yakıtların Temin Edildiği Yerler.....11 Çizelge A.3- İlimizde 2012 Yılında Sanayide Kullanılan Katı Yakıtların Cinsi,Yakıtların Özellikleri ve Bu Yakıtların Temin Edildiği Yerler...12 Çizelge A.4- İlimizde 2012 Yılında Kullanılan Doğalgaz Miktarı..12 Çizelge A.5- İlimizde 2012 Yılında Kullanılan Fueloil Miktarı....12 Çizelge A.6- İlimizde (2012) Yılı İldeki Araç Sayısı ve Egzoz Ölçümü Yaptıran Araç Sayısı.. 12 Çizelge A.7- İlimizde Hava Kalitesi Ölçüm İstasyon Yerleri ve Ölçülen Parametreler.. 13 Çizelge A.8-2012 Hava Kalitesi Parametreleri Aylık Ortalama Değerleri..... 14 Çizelge A.9 - İlimizde (2012) Yılında Hava Kirletici Gazların Ortalama Konsantrasyonları ve Sınır Değerin Aşıldığı Gün Sayıları (μg/nm³)...14 Çizelge A.10- Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği...15 Çizelge B.1- İlimizin Akarsuları...17 Çizelge B.2- İlimizdeki Mevcut Sulama Göletleri...17 Çizelge B.3- İlimizin Yeraltısuyu Potansiyeli..17 Çizelge B.4- İlimizde 2012 Yılı Yüzey ve Yeraltı Sularında Tarımsal Faaliyetlerden Kaynaklanan Nitrat Kirliliği İle İlgili Analiz Sonuçları....18 Çizelge B.5- İlimizde Endüstriyel Kaynaklı Su Kullanımı...19 Çizelge B.6- İlimizde Enerji Üretimi Amacıyla Kurulu Kapulukaya Barajı...22 Çizelge B.7- Kentsel Atıksu Arıtma Tesislerinin Durumu...23 Çizelge B.8-OSB lerde Atıksu Arıtma Tesislerinin Durumu...24 Çizelge B.9- İlimizde (2012) Yılında Tespit Noktasal Kaynaklı Toprak Kirliliğine İlişkin Veriler...24 Çizelge B.10- İlimizde (2012) Yılında Kullanılan Ticari Gübre Tüketiminin Bitki Besin Maddesi Bazında ve Yıllık Tüketim..25 Çizelge B.11- İlimizde 2012 Yılında Tarımda Kullanılan Girdilerden Gübreler Haricindeki Diğer Kimyasal Maddeleri..26 Çizelge B.12- İlimizde 2012 Yılında Topraktaki Pestisit vb.tarım İlacı Birikimini Tespit Etmek Amacıyla Yapılmış Analiz Sonuçları 26 Çizelge C.1- İlimizde (2012) Yılı İçin İl/İlçe Belediyelerince Toplanan ve Birliklerce Yönetilen Katı Atık Miktar ve Kompozisyonu..27 Çizelge C.2- İlimizde (2012) Yılı İl/İlçe Belediyelerde Oluşan Katı Atıkların Toplanma, Taşınma ve Bertaraf Yöntemleri ve Tesis Kapasiteleri..28 5

Çizelge C.3- İlimizde (2012) Yılında Birliklerce Yürütülen Katı Atıkların Toplanma, Taşınma ve Bertaraf İşlemlerine İlişkin Bilgi. 28 Çizelge C.4- İlimizdeki 2012 Yılı Ambalaj Ve Ambalaj Atıkları İstatistik Sonuçları.....29 Çizelge C.5- İlimizde 2012 Yılında Sanayi Tesislerinde Oluşan Tehlikeli Atıklarla İlgili Veriler...29 Çizelge C.6- İlimizde Atık Yağ Geri Kazanım ve Bertaraf Miktarları...31 Çizelge C.7-İlimzdeki 2012 Yılı İçin Atık Madeni Yağlarla İlgili Veriler...31 Çizelge C.8- İlimizdeki Atık Yağ Geri Kazanımı Sonucu Elde Edilen Ürün Miktarları.31 Çizelge C.9- İlimizde 2012 yılında Oluşan Akümülatörlerle İlgili Veriler..32 Çizelge C.10- İlimizde Yıllar İtibariyle Atık Akü Kazanım Miktarı 32 Çizelge C.11-İlimizde Yıllar İtibariyle Toplanan Atık Akü Miktarı 32 Çizelge C.12- İlimizde Yıllar İtibariyle Toplanan Atık Pil Miktarı. 32 Çizelge C.13 - İlimizde Taşıma Lisanslı Araçların Yıllara Göre Gelişimi...32 Çizelge C.14 - İlimizde2012 Yılı İçin Atık Bitkisel Yağlarla İlgili Veriler.32 Çizelge C.15- İlimizde 2009-2012 Yılları Arasında Bitkisel Atık Yağ Taşıma Lisanslı Araç Sayısı..32 Çizelge C.16- İlimizde 2012 Yılında Oluşan ÖTL ile İlgili Veriler. 33 Çizelge C.17-İlimizde Geri Kazanım Tesislerine ve Çimento Fabrikalarına Gönderilen Toplam ÖTL miktarları (ton/yıl).33 Çizelge C.18- İlimizde 2012 Yılı AEEE Toplanan ve İşlenen Miktarlar. 34 Çizelge C.19- İlimizde 2012 Yılı Hurdaya Ayrılan Araç Sayısı..34 Çizelge C.20- İlimizdeki 2012 Yılı İçin Sanayi Tesislerinde Oluşan Tehlikesiz Atıkların Toplanma, Taşınma ve Bertaraf Edilmesi İle İlgili Verileri. 35 Çizelge C.21-Demir ve Çelik Endüstrisinden Kaynaklanan Atıklar Listesi.....35 Çizelge C.22-İldeki Demir ve Çelik Üreticileri Üretim Kapasiteleri, Cüruf ve Bertaraf Yöntemi..35 Çizelge C.23-2012 Yılında İlimiz İl Sınırları İçindeki Belediyelerde Toplanan Tıbbi Atıklar... 36 Çizelge C.24-İlimizdeki Yıllara Göre Tıbbi Atık Miktarı...36 Çizelge C.25- Maden Atıklarının Sınıflandırılması....36 Çizelge C.26-İlimizdeki Maden Zenginleştirme Tesislerinden Kaynaklanan Atık Miktarı.37 Çizelge Ç.1 - İlimizdeki 2012 SEVESO kuruluşlarının sayısı.38 Çizelge D.1-Orman Durumu Tablosu... 39 Çizelge D.2- Yeni Amenajman Planı Orman Durumu.40 Çizelge E.1-Arazi Kullanım Verileri 43 Çizelge E.2-2012 Yılı İlimizin Arazilerinin Kullanımına Göre Arazi Sınıflandırılması..43 Çizelge F.1- İlimizde Bakanlık Merkez ve ÇŞİM tarafından 2012 Yılı İçerisinde Alınan ÇED Olumlu ve ÇED Gerekli Değildir Kararlarının Sektörel Dağılımı.....45 Çizelge F.2- İlimizde 2012 Yılında ÇŞİM Tarafından Verilen Geçici Faaliyet Belgesi ve Çevre İzni/Çevre İzni ve Lisansı Belgesi Sayıları......46 Çizelge G.1-İlimizde 2012 Yılında ÇŞİM Tarafından Gerçekleştirilen Denetimlerin Sayısı.....48 Çizelge G.2- İlimizde 2012 Yılında ÇŞİM e Gelen Tüm Şikâyetler ve Bunların Değerlendirilme Durumları...50 Çizelge G.3- İlimizde 2012 Yılında ÇŞİM Tarafından Uygulanan Ceza Miktarları ve Sayısı 50 6

GRAFİKLER LİSTESİ Grafik A.1- İlimizde 2012 Yılı PM10 Günlük Ortalama Değer Grafiği.....13 Grafik A.2- İlimizde 2012 Yılı SO 2 Günlük Ortalama Değer Grafiği...14 Grafik A.3- İlimizde (2012) Yılında Gürültü Konusunda Yapılan Şikayetlerin Dağılımı...15 Grafik B.1- İlimizde(2010) Yılı Belediyeler Tarafından İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi İle Dağıtılmak Üzere Temin Edilen Su Miktarının Kaynaklara Göre Dağılımı...20 Grafik B.2- İlimizde (2012) Yılında Endüstrinin Kullandığı Suyun Kaynaklara Göre Dağılımı 21 Grafik B.3- İlimizde (2010) Yılı Kanalizasyon Hizmeti Verilen Nüfusun Belediye Nüfusuna Oranı. 22 Grafik C.1- İlimizdeki (2008) Yılı Atık Kompozisyonu.....27 Grafik C.2- İlimizdeki (2012) Yılı Kayıtlı Piyasaya Süren İşletmeler.....29 Grafik C.3- TABS Göre İlimizdeki Tehlikeli Atık Yönetimi...29 Grafik C.4- İlimizdeki Atık Yağ Toplama Miktarları...31 Grafik D.1-Mevcut Orman Durumu Grafiği.39 Grafik D.2- Yeni Amenajman Planı Orman Durumu..41 Grafik D.3- Yeni Amenajman Planı Verilerinin Karşılaştırılması 41 Grafik E.1- İlimizin 2012 Yılı Arazi Kullanım Durumu..43 Grafik F.1- İlimizde 2012 Yılı ÇED Olumlu Kararı Verilen Projelerin Sektörel Dağılımı.45 Grafik F.2- İlimizde 2012 Yılı ÇED Gerekli Değildir Kararı Verilen Projelerin Sektörel Dağılımı...46 Grafik F.3- İlimizde 2012 Yılında Verilen Geçici Faaliyet Belgelerinin Sektörlere Göre Dağılımı 46 Grafik F.4- İlimizde 2012 Yılında Verilen Çevre İzni Konuları...47 Grafik F.5- İlimizde 2012 Yılında Verilen Lisansların Konuları...47 Grafik G.1- İlimizde ÇŞİM Tarafından (2012) Yılında Gerçekleştirilen Planlı Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı....48 Grafik G2- İlimizde ÇŞİM Tarafından 2012 Yılında Gerçekleştirilen Plansız Denetimlerin Konulara Göre Dağılımı.....49 Grafik G.3- İlimizde ÇŞİM Tarafından 2012 Yılında Gerçekleştirilen Planlı ve Ani Çevre Denetimlerinin Dağılımı....49 Grafik G.4- İlimizde ÇŞİM Tarafından (2012) Yılında Gerçekleştirilen Tüm Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı... 49 Grafik G.5- İlimizde 2012 ÇŞİM Gelen Şikayetlerin Konularına Göre Dağılımı 50 Grafik G.6-İlimizde 2012 Yılında ÇŞİM Tarafından Uygulanan İdari Para Cezalarının Konulara Göre Dağılımı....50 HARİTALAR LİSTESİ Harita A.1 İlde Bulunan Hava Kirliliği Ölçüm İstasyonun Yeri...13 Harita E.1- Kırıkkale İli 1/100 000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı.. 44 7

ÖNSÖZ Çevre; insanların ve diğer canlıların hayatları boyunca gerek birbirleri ile gerekse içinde bulundukları cansız çevre öğeleri ile etkileşim içinde bulundukları fiziki, biyolojik, sosyal, ekonomik ve kültürel bir ortamdır. Bu ortamın sağlığı, insan sağlığını doğrudan etkilemesi kaçınılmazdır. Anayasamızın 56.Maddesi Herkes, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir. Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek Devletin ve vatandaşların ödevidir. hükmüne sahiptir. Sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşamak en temel insan haklarından biridir. Birden fazla kirletici ve kimyasalın hava, su ve toprak gibi alıcı ortamlara verilmesi sonucu olarak insanların bu maddelere yaygın olarak maruz kalması ve insan sağlığı üzerindeki uzun vadeli zararlar konusundaki kaygıları ortaya çıkarmıştır. Sağlıklı yaşamak, sağlıklı bir çevre ile mümkün olacaktır. Çevre dengesi, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin çözmesi gereken bir sorun haline gelmiştir. Çevre sorunları genel olarak, teknolojinin zamanla gelişmesi, buna bağlı olarak ekonomik kalkınma ve insanların isteklerinin, gereksinimlerinin artması, hızlı nüfus artışından kaynaklanmaktadır. Hızlı sanayileşme, çarpık kentleşme, endüstrileşme ve yaşam biçimlerindeki değişmeye paralel olarak ortaya çıkan atıklar zaman içinde ciddi bir oranda artış göstermiş ve bu atıklardan kaynaklanan yerel çevre sorunları küresel bir boyut kazanmıştır. Çeşitli doğal alıcı ortamlara yapılan aşırı miktarlardaki toksin ve tehlikeli atık deşarjları bu kapsamda sayılabilir. Kaynak sıkıntısı ve kaynakların giderek pahalanması, faaliyetleri kaynakların geri kazanımı ve yeniden kullanımı için süreçler geliştirmeye ve kaynakları daha verimli şekilde kullanmanın alternatif yollarını araştırmaya zorlamaktadır. Tüm bu nedenlerden dolayı çevre mevzuatının sürekli olarak geliştirilmesi, çeşitlendirilmesi ve ülkelerin sürdürülebilir kalkınma, yeşil ekonomi ve yeşil kentler gibi kavramları içselleştirmesi gerekmektedir. Geleceğimiz olan çocuklarımıza daha güzel bir çevre bırakmak için; önceki nesillerden bize emanet edilen değerleri gelecek nesillere geliştirerek taşımanın görevimiz olduğunu bilmeliyiz. Unutmamak gerekir ki sağlıklı ve temiz bir dünyada yaşamanın, ilk şartı çevreyi korumak, çevremizle uyum içerisinde yaşayabilmektir. İlimizin çevre verileri konusunda durumunu ortaya koymak üzere hazırlanan bu rapor; çevre sorunlarının tanınması ve çözüm yolları aranmasında, çevreyle ilgili araştırma ve inceleme yapanlara, proje hazırlayan ve yatırım planlayanlara bilgi vermesi ve ışık tutması amacıyla hazırlanmış olup raporun hazırlanmasında emeği geçenlere teşekkür eder, ilimiz ve ülkemiz için hayırlara vesile olmasını dilerim. Turgut ÇİÇEK Çevre ve Şehircilik İl Müdür V. 8

GİRİŞ TÜİK 2012 yılı verilerine göre İlimizin Nüfusa ilişkin bilgileri aşağıdaki gibidir. - İlin toplam nüfusu : 274.727 kişi - İl ve ilçe merkezleri : 232.959 kişi - İl merkezi nüfusu : 200.625 kişi - İlçe merkezleri nüfusu : 32.334 kişi - Kırsal nüfus : 41.768 kişi - Erkek nüfus : 137.324 kişi - Erkeklerin oranı : % 50 - Kadın nüfus : 137.403 kişi - Kadınların oranı : % 50 - Nüfus yoğunluğu : 61 kişi/km 2 Kırıkkale ili denizden 747 metre yükseklikte ılıman iklim kuşağında yer almaktadır. Ancak bulunduğu alanın denize uzak oluşu, günlük sıcaklık farkının bozkır olmasından dolayı değişmelere uğraması nedenlerle iklim karasallaşmaktadır. Bu yarı kurak iklim özelliğinden dolayı ilimizde yazları sıcak ve kurak, kışları ise soğuk geçer. Yağışlar genellikle yağmur ve kar şeklindedir. Kırıkkale İli, kuzey yarım kürede 33 0 20-34 0 25 doğu meridyenleri ve 39 0 20-40 0 20 kuzey paralelleri arasında yer alır. Deniz seviyesinden yüksekliği 700 m, yüzölçümü ise 4.630 km 2 dir. Ülkemiz topraklarının binde 6,2 sini, İç Anadolu Bölgesi topraklarının da yüzde 3,1'ini kaplar. İç Anadolu Bölgesi nin Orta Kızılırmak bölümünde yer alan önemli bir geçiş sahasıdır. Doğusunda; Çorum, Yozgat, Kırşehir, güneyinde; Kırşehir, Ankara, kuzeyinde; Çankırı İli yer almaktadır. Kırıkkale İl sınırlarının büyük bir bölümü, küçük ya da büyük akarsularla çevrelenmiş ve komşu illerle doğal sınırlar oluşmuştur. Batı sınırlarının büyük bir bölümünü, Kızılırmak Ankara İlinden, doğu sınırlarını Kılıçözü Çayı Kırşehir ilinden, yine doğu sınırlarının Çorum kesimini ise Delice Çayı Çorum ilinden ayırmıştır. İlin deniz seviyesinden yüksekliği 570 1744 m arasında değişmektedir. İl merkezi 720 m yüksekliğe sahip olup Kırıkkale İli'nin uç noktaları güneyde Çelebi, kuzeyde Sulakyurt; batıda Yahşihan; doğuda ise Delice'dir. İl'in kuş uçuşu denize uzaklığı güneyde (Akdeniz, Mersin) 350 km, kuzeyde ise (Karadeniz, Bartın) 230 km dir. Kırıkkale Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü bilgilerine göre, İç Anadolu Bölgesi'nin orta Kızılırmak yöresinde yer alan Kırıkkale, doğuda Çorum ve Yozgat, güneyde Kırşehir, batıda Ankara, kuzeyde ise Çankırı illeri ile çevrilidir. Kırıkkale devlet karayollarının kesiştiği, ülkemizin doğudan batıya, güneyden kuzeye giden vasıtalarının geçtiği önemli bir kavşaktadır. Kırıkkale'nin karayolundan sonra diğer önemli bir ulaşım bağlantısı da demiryoludur. İl Geneli biri merkez ilçe olmak üzere 9 ilçeden meydana gelmekte olup; Kırıkkale nin Yüzölçümü 4 630 km 2 dir. İl Merkezi sanayi şehri olan Kırıkkale nin diğer ilçe ve kırsal kesimin ekonomik yapısı tarıma dayalıdır. Kırıkkale İmalat sanayinde makine sanayinde yoğunlaşma bulunmaktadır. Kamuya ait büyük işletmeler ve özelleşen TÜPRAŞ dışındaki Özel sektöre ait işletmeler ise daha çok Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerden oluşmaktadır. MKEK fabrikaları, TÜPRAŞ Rafinerisi ve Kırıkkale Organize Sanayi Bölgesi ilin ekonomik yapısında önemli yer tutar. İşçi ve memur ağırlıklı istihdam şekli ücretlere bağlı olarak ticari yaşamı da etkilemektedir. Kırıkkale ili toplam alanı 4.630 km 2 dir. İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü verilerine göre, İl toplam alanının 308.506 hektarı tarımsal üretimde kullanılmaktadır. Başka bir deyişle tarımsal amaçlarla kullanılan arazinin toplam arazi içindeki oranı % 66 dır.tarımda etkin olarak kullanılan araziler içinde tarla arazileri en büyük paya sahiptir. 9

İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü verilerine göre, İl sınırları içinde resmi olarak kayıtlara giren turizm kaynağı bulunmamakla birlikte, Kapulukaya Baraj Gölünde günübirlik piknik alanları bulunmakta ve amatör su sporları yapılabilmekte; Koçubaba Mesire Alanında ise, çadır kurularak veya günübirlik olarak orman içinde piknik yapılabilmektedir. Müdürlüğümüzün Çevre ile ilgili birimleri ÇED İzin ve Denetim Şube Müdürlüğü ile Çevre Yönetimi Şube Müdürlüğünden oluşmaktadır. ÇED İzin ve Denetim Şube Müdürlüğünde Şube Müdürü, 5 Mühendis, 1 tekniker, 1 teknisyen ve 1 VHKİ olmak üzere toplam 9 personel görev yapmaktadır. Çevre Yönetimi Şube Müdürlüğünde Şube Müdürü, 1 Mühendis, 1 tekniker ve 1 teknisyen olmak üzere 4 personel görev yapmaktadır. 10

A. HAVA A.1. Hava Kalitesi Kırıkkale ili denizden 747 metre yükseklikte ılıman iklim kuşağında yer almaktadır. Ancak bulunduğu alanın denize uzak oluşu, günlük sıcaklık farkının bozkır olmasından dolayı değişmelere uğraması nedenlerle iklim karasallaşmaktadır. Bu yarı kurak iklim özelliğinden dolayı ilimizde yazları sıcak ve kurak, kışları ise soğuk geçer. Yağışlar genellikle yağmur ve kar şeklindedir. Hava kalitesine ilişkin hava kalite indeksi karşılaştırması da Çizelge A.1 de verilmektedir. Çizelge A.1- Hava Kalite İndeksi Karşılaştırma Tablosu Hava Kalitesi İndeksi SO 2 NO 2 CO O 3 PM10 1 saatlik ortalama (µgr/m 3 ) 24 saatlik ortalama (µgr/m 3 ) 24 saatlik ortalama (µgr/m 3 ) 1 saatlik ortalama (µgr/m 3 ) 24 saatlik ortalama (µgr/m 3 ) 1 (çok iyi) 9 - - - - 2 (iyi) - - - - 67 3 (yeterli) - - - - - 4 (orta) - - - - - 5 (kötü) - - - - - 6 (çok kötü) - - - - - A.2. Hava Kalitesi Üzerine Etki Eden Unsurlar İlimizde, doğalgaz çalışmaları tamamlanmış olup, şehir merkezinde konutlarda ısınma amacıyla kullanıma başlanmıştır. Sanayi tesislerinin bir kısmı da proseste doğalgaz kullanımına geçmiş bulunmaktadır. İl merkezinde ve sanayinin tamamında doğalgaz kullanımı olmadığından ısınma amaçlı ve sanayide yerli ve ithal kömürler, 4 nolu fuel-oil, LPG kullanılmaktadır. Hava kirliliği ölçümleri (SO 2 ve PM) hava kalitesi ölçüm cihazımız ile anlık olarak yapılmaktadır. İlimiz Türkiye genelinde hava kirliliği görülen iller arasında birinci derece, ikinci grup iller arasında yer almaktadır. Bu olayın en önemli nedeni, kalitesiz kömürlerin kullanılması, yanlış ve düzensiz şehirleşme, binalarda gerekli ısı yalıtımlarının yeterli olmayışı ve meteorolojik şartlardır. İlimizdeki araç sayısı 2010 yılında 45.335, 2011 yılında 47.582 iken 2012 yılında 51.846 adet araca yükselmiştir. Araç sayısındaki bu artış da egzoz emisyonları kaynaklı kirliliğin artmasında etken olmaktadır. Çizelge A.2 İlimizde (2012) Yılında Evsel Isınmada Kullanılan Katı Yakıtların Cinsi, Yakıtların Özellikleri ve Bu Yakıtların Temin Edildiği Yerler (ÇŞİM,2012) Yakıtın Cinsi (*) Temin Edildiği Yer Tüketim Miktarı (ton) Alt Isıl Değeri (kcal/kg) Uçucu Madde (%) Yakıtın Özellikleri Toplam Kükürt (%) Toplam Nem (%) İthal kömür İthal 7217 21,43 0,23 4,26 5,80 Yerli kömür Yerli 5,077 22,10 0,33 3,79 5,51 Yerli kömür Sosyal Yrd 5,077 22,10 0,33 3,79 5,51 (*) Yerli kömür, ithal kömür, briket, biyokütle, Sosyal Yardımlaşma Vakfı kömürü, odun gibi. Kül (%) 11

Binek Otomobil Hafif Ticari Ağır Ticari Diğerleri Toplam Binek Otomobil Hafif Ticari Ağır Ticari Diğerleri Çizelge A.3 İlimizde 2012 Yılında Sanayide Kullanılan Katı Yakıtların Cinsi, Yakıtların Özellikleri ve Bu Yakıtların Temin Edildiği Yerler (Kaynak, Yıl) Yakıtın Cinsi (*) Temin Edildiği Yer Tüketim Miktarı (ton) Alt Isıl Değeri (kcal/kg) Uçucu Madde (%) Yakıtın Özellikleri Toplam Kükürt (%) Toplam Nem (%) Kül (%) (*) Yerli kömür, ithal kömür, briket, biyokütle, Sosyal Yardımlaşma Vakfı kömürü, odun gibi. * Veri bulunmamaktadır. Çizelge A.4 İlimizde 2012 Yılında Kullanılan Doğalgaz Miktarı (Kırgaz,2012) Yakıtın Kullanıldığı Yer Tüketim Miktarı (m 3 ) Isıl Değeri (kcal/kg) Konut 42.951.324 12.313,43 Sanayi 7.326.527 12.313,43 Çizelge A.5 İlimizde 2012 Yılında Kullanılan Fueloil Miktarı (Kaynak,Yıl) Yakıtın Kullanıldığı Yer Tüketim Miktarı (m 3 ) Isıl Değeri (kcal/kg) Toplam Kükürt (%) Konut Sanayi * Veri bulunmamaktadır. Egzoz gazı emisyonlarının kontrolüne yönelik ilimizdeki faaliyetler A.5. Bölümünde verilmektedir. Çizelge A.6- İlimizde 2012 Yılı İldeki Araç Sayısı ve Egzoz Ölçümü Yaptıran Araç Sayısı (ÇŞİM, 2012) Araç Sayısı Egzoz Ölçümü Yaptıran Araç Sayısı Toplam 30.358 1.410 2.346 17.732 51.846 - - - - 32.160 A.3. Hava Kalitesinin Kontrolü Konusundaki Çalışmalar İlde hava kirletici emisyonlarının azaltılmasına ilişkin tedbirler İl Mahalli Çevre Kurulu Kararlarınca belirlenmektedir. Bu kapsamda ilde kullanılabilir ve yasaklı katı sıvı yakıtlar belirlenmiş olup ilde yakıtlara yönelik olarak denetimler gerçekleştirilmiştir. Hava kirliliğinden kaynaklanan olumsuz etkilerin giderilmesi ve iklim değişikliğine neden olan CO 2 emisyonlarının azaltımı amacıyla ilde inşa edilen çevre yolları boyunca kent içinde ve civarında ağaçlandırma ve yeşil alan çalışmaları yapılmıştır. Kış aylarında katı yakıt kullanan konut ve işyerlerinde denetimler yapılmaktadır, bunun yanında İl genelinde egzos gazı emisyon kontrolü yapılmaktadır. 12

Harita A.1 İlde Bulunan Hava Kirliliği Ölçüm Cihazının Yeri (Google earth,2013) Çizelge A.7- İlimizde Hava Kalitesi Ölçüm İstasyon Yerleri ve Ölçülen Parametreler (2012) İSTASYON YERLERİ KOORDİNATLARI HAVA KİRLETİCİLERİ (Enlem, Boylam) SO 2 NO X CO O 2 HC PM Kurtuluş Mah. 4410472-544331 X X A.4. Ölçüm İstasyonları 2012 yılında Hava Kalitesi parametrelerinden SO 2 parametresinde sınır değerlerin aşıldığı gün olmamıştır. PM 10 parametresinde sınır değerlerin aşıldığı gün sayısı 5 gündür. Grafik A.1- İlimizde Kırıkkale İstasyonu PM10 Parametresi Günlük Ortalama Değer Grafiği (www.havaizleme.gov.tr, 2012) 13

Grafik A.2- İlimizde Kırıkkale İstasyonu SO 2 Parametresi Günlük Ortalama Değer Grafiği (www.havaizleme.gov.tr, 2012) Çizelge A.8- İlimizde (2012) Yılı Hava Kalitesi Parametreleri Aylık Ortalama Değerleri (ÇŞİM,2012) KIRIKKALE SO 2 AGS * PM10 AGS* CO AGS * Ocak 11 0 87 2 Şubat 33 0-0 Mart 21 0-0 Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim 7 0 67 0 Kasım 9 0 74 2 Aralık 11 0 79 1 ORTALAMA 9 0-5 * Sınır değerin aşıldığı gün sayısı NO AGS * NO 2 AGS* NO X AGS* OZON AGS* Çizelge A.9 İlimizde 2012 Yılında Hava Kirletici Gazların Ortalama Konsantrasyonları ve Sınır Değerin Aşıldığı Gün Sayıları (ÇŞİM, 2012) KIRIKKALE SO 2 AGS* PM10 AGS * Ocak 11 0 87 2 Şubat 33 0-0 Mart 21 0-0 Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim 7 0 67 0 Kasım 9 0 74 2 Aralık 11 0 79 1 ORTALAMA 9 0-5 *AGS: Sınır değerin aşıldığı gün sayısı CO AGS * NO AGS * NO 2 AGS * NO X AGS * OZON AGS* 14

Çizelge A.10 Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği (2012) Yılında Hava Kalitesi Sınır Değerleri SO 2 : kükürtdioksit Sınır Değeri 1 saatlik ortalama Saptayan Kuruluş sınır değer (mg/m 3 ) Günlük ortalama sınır değer (mg/m 3 ) Aşılmaması istenen gün sayısı (mg/m 3 ) Sınır değerin aşıldığı gün sayısı Yıllık ortalama sınır değer (mg/m 3 ) AB 350 125 3 20 HKDYY 900 280-0 150 NO 2 : azotdioksit Sınır Değeri Saptayan Kuruluş 1 saatlik ortalama sınır değer (mg/m 3 ) Günlük ortalama sınır değer (mg/m 3 ) Aşılmaması istenen gün sayısı (mg/m 3 ) Sınır değerin aşıldığı gün sayısı Yıllık ortalama sınır değer (mg/m 3 ) AB 200-18 40 HKDYY 300 300-68 Partikül Madde 10 Sınır Değeri Saptayan Kuruluş Günlük ortalama sınır değer (mg/m 3 ) Aşılmaması istenen gün sayısı (mg/m 3 ) Sınır değerin aşıldığı gün sayısı Yıllık ortalama sınır değer (mg/m 3 ) AB 50 35 40 HKDYY 140-5 78 CO: karbon monoksit Sınır Değeri Günlük ortalama Saptayan Kuruluş sınır değer (mg/m 3 ) Aşılmaması istenen gün sayısı (mg/m 3 ) Sınır değerin aşıldığı gün sayısı Yıllık ortalama sınır değer (mg/m 3 ) AB - - - HKDYY 14-10 1 HKDYY: Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği 2 HKDYY EK-1/A da yer alan geçiş süreci limit değeri (proje yılına göre değişir). 3 HKDYY EK-1/A da yer alan geçiş süreci limit değeri (proje yılına göre değişir). 4 HKDYY EK-1/A da yer alan geçiş süreci limit değeri (proje yılına göre değişir). 5 HKDYY EK-1/A da yer alan geçiş süreci limit değeri (proje yılına göre değişir). A.5. Egzoz Gazı Emisyon Kontrolü İlimizde egzoz emisyonları ölçümü yetki belgesi verilmiş 4 firma bulunmaktadır. 2012 yılında 32.160 adet aracın egzoz emisyon ölçümü yapılmıştır. A.6. Gürültü İlimizde 2012 yılında Müdürlüğümüzce 18 işyeri ve 1 meskenle ilgili gürültü denetimleri yapılmış olup bunlardan 1 mesken ve 1 işyerine idari para cezası uygulanmıştır. 20 GÜRÜLTÜ ŞİKAYETİ 18 15 10 5 0 İŞ YERİ 1 MESKEN Grafik A.3 İlimizde (2012) Yılında Gürültü Konusunda Yapılan Şikayetlerin Dağılımı (Çevre ve Şeh. İl Müd. 2012) 15

A.7. İklim Değişikliği Eylem Planı Çerçevesinde Yapılan Çalışmalar İklim Değişikliği Eylem Planı Çerçevesinde bir çalışmamız bulunmamaktadır. A.8. Sonuç ve Değerlendirme Müdürlüğümüz denetim personeli, emniyet müdürlüğü ve jandarma ekipleriyle koordineli olarak, ilimiz merkez ve ilçelerinde Egzoz Emisyon Pul kontrolü yapmaktadır. Ayrıca, kış aylarında katı yakıtlardan kaynaklanan hava kirliliğine karşı ve şikayetlerle ilgili denetimler yapılmaktadır. İlimizde doğalgaz kullanımının artması hava kirliliğinin azalmasına katkı sağlamıştır. Kaynak -Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü -www.havaizleme.gov.tr 16

B. SU VE SU KAYNAKLARI B.1. İlin Su Kaynakları ve Potansiyeli B.1.1. Yüzeysel Sular B.1.1.1. Akarsular İl sınırlarında Kızılırmak Nehri ve Delice Irmağı olmak üzere iki önemli su kaynağı bulunmaktadır. İlimizde en önemli ve en çok kullanılan su kaynağı Kapulukaya Barajıdır. Çizelge B.1 İlimizin Akarsuları (DSİ,2012) AKARSU İSMİ Toplam Uzunluğu (km) İl Sınırları İçindeki Uzunluğu (km) Debisi (m 3 /sn) Kolu Olduğu Akarsu Kullanım Amacı Kızılırmak 1355 68.5 İçme, kullanma, enerji Delice 50 Kızılırmak Tarımsal sulama B.1.1.2. Doğal Göller, Göletler ve Rezervuarlar İlimizde bulunan sulama göletlerine ait bilgiler Çizelge B.2 de verilmiştir. Çizelge B.2-İlimizdeki Mevcut Sulama Göletleri (DSİ 5. Bölge Müd., 2012) Göletin Adı Tipi Göl hacmi, m 3 Sulama Alanı (net), ha Çekilen Su Miktarı, (m 3 ) Kullanım Amacı Ahılıçipi Göleti Kaya Dolgu 300.000 55 248,000 Sulama Danacı Göleti Homojen Dolgu 200.000 24 2012 yılında sulama Sulama yapılmadı. Hasandede Göleti Kil Çekirdekli Zonlu Dolgu 2.000.000 383 467,789 Sulama B.1.2. Yeraltı Suları İlimizin yeraltı suyu potansiyeli aşağıda Çizelge B.3 de verilmiştir. Çizelge B.3 İlimizin Yeraltısuyu Potansiyeli (DSİ 5. Bölge Müd.,2012) Kaynağın İsmi hm 3 /yıl Kılıçözü 7 Delice 7 Karahamzalı-Karakeçili 2 Kızılırmak(Bahşılı) 8 Çoruhözü 7 Sulakyurt 9 Kırıkkale İli toplam yeraltısuyu işletme rezervi 40 B.1.2.1. Yeraltı Su Seviyeleri İlimizdeki yeraltısuyu seviyesi farklılıklar göstermektedir. Kuyulardan ölçülen yeraltısuyu seviyeleri alüvyon akiferlerde 1-10 m. arasında değişim göstermektedir. Üst üste yaşanan kurak yıllarda yeraltısuyu seviyesinde çoğunlukla bariz düşümler gözlenmekte ancak yağışlarla birlikte genellikle seviyeler 17

toparlanmaktadır. Birkaç küçük bölgenin haricinde su seviyelerinin aşırı çekim nedeniyle düştüğü bir durum söz konusu değildir. B.1.3. Denizler İlimizin denize kıyısı bulunmamaktadır. B.2. Su Kaynaklarının Kalitesi Yüzey ve yeraltı suları için değerlendirme 7 Nisan 2012 tarih ve 28257 sayılı Resmi Gazete de yayınlanan Yeraltı Sularının Kirlenmeye ve Bozulmaya Karşı Korunması Hakkında Yönetmelik ve 30 Kasım 2012 tarih ve 28483 sayılı Resmi Gazete de yayınlanan Yüzeysel Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliği ne göre Çizelge B.4 doldurulmuştur. Çizelge B.4 - İlimizde (2012) Yılı Yüzey ve Yeraltı Sularında Tarımsal Faaliyetlerden Kaynaklanan Nitrat Kirliliği İle İlgili Analiz Sonuçları (DSİ 5. Bölge Müd., 2012) Su Kaynağını n Cinsi (Yüzey/ Yeraltı) Yüzey Yüzey Yüzey Yüzey Yüzey Adı Kızılırmak Yahşihan Köprüsü öncesi Balaban Çayı- Kızılırmak Öncesi Kızılırmak- Balaban Çayı öncesi Kızılırmak- Balaban Çayı öncesi Kızılırmak- Kesikköprü Baraj Girişi Kullanım amacı ve kullanılan miktar İçme ve kullanma suyu Enerji üretimi - - - - - - - Sulama suyu Sulama suyu - Sulama suyu Endüs -triyel su temini Akım gözlem istasyonu kodu Analiz Yapılan İstasyonun Analiz sonuçlar ı SKKY (Tablo- 1) Yeri (İlçe, Köy, Mevkii) - 15-05-00-043 Kırıkkale - 15-05-00-105 Kırıkkale - Sulama suyu - 15-05-00-106 Kırıkkale - Sulama suyu 15-05-00-107 Kırıkkale Sulama suyu - 15-05-00-165 Kırıkkale Koordinatları (YAS için) 36 538362E 4410581N 36 534623 E 4421249 N 36 535418 E 4421263 N 36 535792E 4422282 N 36 544750 E 4347519 N Yıllık Ortalama Nitrat Değeri (mg/l) 2,551 15,208 2,436 2,577 0,252 Yüzey Yüzey Kızılırmak- Kesikköprü Baraj Çıkışı Dilerkacı Deresi Elmadağ Göleti Çıkışı İçme ve Kullanma Suyu İçme ve Kullanma Suyu - - - 15-05-02-162 Kırıkkale - - 15-05-02-465 Kırıkkale 36 536138 E 4360748 N 36 513362 E 4414116 N 0,465 0,031 B.3. Su Kaynaklarının Kirlilik Durumu B.3.1. Noktasal kaynaklar B.3.1.1. Endüstriyel Kaynaklar 18

Çizelge B.5 Endüstriyel Kaynaklı Su Kullanımı Tesisin Adı MKE Pirinç Fabrikası Türkiye Petrol Rafinerileri A.Ş. Kırıkkale Rafinerisi Suyun Kaynağı Kızılırmak Nehri Kapulukaya Barajı Alıcı Ortam Deşarj Koordinatı SKKY Atıksu Miktarı Sektörü (m 3 /yıl) Kırıkkale Belediyesi Kanalizasyon sistemi Tablo 15.17 44.205 Endüstriyel: Enlem:39 Derece 44.824 K Boylam-33 Derece 28.526 D CWTP/TPP: Enlem-39 Derece 44.822 K Boylam-33 Derece 28.528 D Evsel: Enlem-39 Derece 46.863 K Boylam-33 Derece 27.731 D Tablo 11.1, Tablo 20.1 ve 20.7, Tablo 21.1 975.643 m 3 /yıl (endüstriyel atıksu) 1.030.205 m 3 /yıl (nötralizasyon çıkışı) 73.000 m 3 /yıl (evsel atıksu) B.3.1.2. Evsel Kaynaklar İl merkezinde oluşan evsel atıksular Kızılırmak Nehrine arıtma işlemine tabi tutulmadan Kızılırmak Nehrine deşarj edilmektedir. Kırıkkale ili merkezinde oluşan evsel atıksuların arıtılması için Kırıkkale Belediyesi tarafından atıksu arıtma tesisi inşası devam etmektedir. İnşaat yaklaşık % 25 oranında tamamlanmıştır. Hali hazırda oluşan evsel atıksular 540043 D 4409404 K koordinatından Kızılırmak Nehrine deşarj edilmektedir. B.3.2. Yayılı Kaynaklar B.3.2.1. Tarımsal Kaynaklar İl toplam alanının 308.506 hektarı tarımsal üretimde kullanılmaktadır. Başka bir deyişle tarımsal amaçlarla kullanılan arazinin toplam arazi içindeki oranı % 66 dır. Tarımda etkin olarak kullanılan araziler içinde tarla arazileri en büyük paya sahiptir. Sulu ekilmiş arazi 26 245 ha., susuz ekilmiş arazi 280 261 ha. dır. İl genelinde 10,746 ton gübre ve 32,338 ton pestisit kullanılmıştır. B.3.2.2. Diğer İlimizde Kırıkkale Belediyesi bünyesinde Kırıkkale Katı Atık Belediyeler Birliğince İlimiz Bahşılı İlçesi Bedesten mevkiinde Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi kurulmuştur. Ancak Yahşihan ve Bahşılı İlçeleri dışında diğer İlçe ve Belde Belediyeleri oluşan evsel katı atıklarını vahşi depolama yapmaya devam etmektedirler. B.4. Sektörel Su Kullanımları ve Yapılan Su Tahsisleri B.4.1. İçme ve Kullanma Suyu B.4.1.1 Yüzeysel su kaynaklarından kullanılan su miktarı ve içmesuyu arıtım tesisi mevcudiyeti DSİ tarafından enerji tesisi olarak 1989 yılında işletmeye açılan Kapulukaya Barajı elektrik enerjisi üretiminde kullanılmakta ve aynı zamanda da Kırıkkale İlinin içme ve kullanma suyunu karşılamaktadır. DSİ V. Bölge Müdürlüğü verilerine göre, Kırıkkale İli ve çevresindeki yerleşim yerlerine içme ve kullanma suyu temini amacıyla Barajdan 142,5 hm 3 /yıl su tahsisi yapılmıştır. İlimizde kentsel su temini için 2010 yılı TÜİK verilerine göre; barajlardan, kuyulardan ve kaynak sularından faydalanılmaktadır. Barajlardan (Kapulukaya Barajından) 18.250.000 m³, kuyulardan 2.574.000 m³, kaynaklardan 2.275.000 m 3 su temin edilmiştir. İlimizde Kırıkkale Belediyesi tarafından işletilmekte olan bir adet içme suyu arıtma tesisi bulunmaktadır. 19

10% 11% 79% KUYU BARAJ KAYNAK Grafik B.1. İlimizde(2010) Yılı Belediyeler Tarafından İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi İle Dağıtılmak Üzere Temin Edilen Su Miktarının Kaynaklara Göre Dağılımı (TUİK,2010) Toplam Belediye nüfusu 250.188 olup, ilde içme ve kullanma suyu şebekesi ile hizmet verilen belediye sayısı 23 tür. İçme ve kullanma suyu şebekesi ile hizmet verilen belediye nüfusu ise 246.656 dır. İçme ve kullanma suyu şebekesi ile hizmet verilen nüfusun Belediye nüfusu içindeki oranı % 99 dur. İçmesuyu arıtma tesisi ile hizmet verilen Belediye sayısı 6 dır. İçmesuyu arıtma tesisi ile hizmet verilen Belediye nüfusu 224.041 dir. İçmesuyu arıtma tesisi ile hizmet verilen nüfusun Belediye nüfusu içindeki oranı % 90 dır. B.4.1.2. Yeraltı su kaynaklarından temin edilen su miktarı ve içmesuyu arıtım tesisi mevcudiyeti Kırıkkale İli sınırları içinde en fazla yeraltısuyu ova ve vadi alüvyonlarında bulunmaktadır. Rezervin yaklaşık % 11 i içme-kullanmaya, % 5 i sanayiye, % 11 i hayvan sulamaya ve % 57 si zirai sulamaya tahsis edilecek şekilde planlama yapılmıştır. Havza başına su ihtiyacı havzadan havzaya çok değişmekte olup, 2 m 3 /gün/ha ile 120 m 3 /gün/ha arasındadır. 2012 yılı için yeraltı suyu yıllık çekim miktarının yaklaşık bu yıl tahsis edilen kadar olduğu tahmin edilmektedir. Kapulukaya Barajından içme ve kullanma amacıyla alınan su içme suyu arıtma tesisinde kum filtreler ve reverse osmose yöntemiyle arıtma işlemine tabi tutulmaktadır. B.4.1.3. İçme Suyu temin edilen kaynağın adı, mevcut durumu, potansiyeli vb. DSİ tarafından enerji tesisi olarak 1989 yılında işletmeye açılan Kapulukaya Barajı elektrik enerjisi üretiminde kullanılmakta ve aynı zamanda da Kırıkkale İlinin içme ve kullanma suyunu karşılamaktadır. DSİ V. Bölge Müdürlüğü verilerine göre, Kırıkkale İli ve çevresindeki yerleşim yerlerine içme ve kullanma suyu temini amacıyla Barajdan 142,5 hm 3 /yıl su tahsisi yapılmıştır. B.4.2. Sulama İl toplam alanının 308.506 hektarı tarımsal üretimde kullanılmaktadır. Tarımda etkin olarak kullanılan araziler içinde tarla arazileri en büyük paya sahiptir. Sulu ekilmiş arazi 26 245 ha., susuz ekilmiş arazi 280 261 ha. dır. B.4.2.1. Salma sulama yapılan alan ve kullanılan su miktarı Bu konuda veri elde edilememiştir. B.4.2.2. Damlama, yağmurlama veya basınçlı sulama yapılan alan ve kullanılan su miktarı Bu konuda veri elde edilememiştir. 20

B.4.3. Endüstriyel Su Temini İlimizde bulunan TÜPRAŞ, Keskin Organize Sanayi Bölgesi, Makine Kimya Fabrikaları ve Kırıkkale OSB endüstriyel sularını Kızılırmak Nehrinden temin etmektedir. SANAYİDE KULLANILAN SUYUN KAYNAKLARI AKARSU; 100% Grafik B.2- İlimizde (2012) Yılında Endüstrinin Kullandığı Suyun Kaynaklara Göre Dağılımı (ÇŞİM,2012) B.4.4. Enerji Üretimi Amacıyla Su Kullanımı Çizelge B.6- İlimizde enerji üretimi amacıyla kurulu Kapulukaya Barajı 1- SU KAYNAĞI Akarsuyu Kızılırmak Nehri Amacı Enerji, içme-kullanma ve sanayi suyu temini İnşaatın (Başlama-Bitiş) Yılı 1979-1989 Yıllık Ortalama Su 2.700 hm 3 Tipi Toprak Dolgu Yükseklik (Talvegden) 44 m Yüksekliği (Temelden) 61 m Toplam Gövde Hacmi 1.56 hm 3 Aktif Hacim 136.6 hm 3 Toplam Göl Hacmi 282 hm 3 Dolusavak Proje Debisi 2.960 m 3 /s Yıllık İçme Suyu 142.5 hm 3 Sulama Sahası 2.086 ha Ankara ya Su Temini (1995) 2028-2050 yıllarında 500 hm 3 Rezervuar Yüzey Alanı 2- HES 1398,4 ha (2060 ha) Kurulu Güç Firm Enerji Sekonder Enerji Toplam Enerji Üretimi 54 MW 150 GWh/yıl 40 GWh/yıl 190 GWh/yıl Ayrıca İlimiz Sulakyurt İlçesinde kurulu olan Reşadiye Hamzalı HES 15,61 MW gücünde enerji üretimi amaçlı olup Kızılırmak Nehri üzerindedir. 21

B.4.5. Rekreasyonel Su Kullanımı İlimizde Celal Bayar Parkında rekreasyonel amaçlı olarak su kullanımı söz konusudur. Bu parkta oluşturulan suni göl ve çevresi piknik alanı olarak kullanılmaktadır. B.5. Çevresel Altyapı B.5.1. Kentsel Kanalizasyon Sistemi ve Hizmeti Alan Nüfus Kentsel kanalizasyon sistemi ve bu sistem hizmeti alan nüfus 241.297 tur. 2006 yılında Kanalizasyon hizmeti verilen nüfusun belediye nüfusuna oranı %95 iken bu oran 2008 ve 2010 yıllarında %96 ya yükselmiştir. İlimizde 2012 yılı itibariyle faal atıksu arıtma tesisi bulunmamaktadır. Ancak atıksu arıtma tesisi inşa halindedir. 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Kanalizasyon Hizmeti Verilen Nüfusun Belediye Nüfusuna Oranı 95 96 96 2006 2008 2010 Grafik B.3- İlimizde 2010 Yılı Kanalizasyon Hizmeti Verilen Nüfusun Belediye Nüfusuna Oranı (TUİK) 22

İlçeler İl Merkezi Çizelge B.7 İlimizde (2012)Yılı Kentsel Atıksu Arıtma Tesislerinin Durumu(ÇŞİM, 2012) Belediye Atıksu Arıtma Tesisi/ Deniz Deşarjı Olup Olmadığı? Belediye Atıksu Arıtma Tesisi Türü Mevcut Kapasitesi (ton/gün) Arıtılan /Deşarj Edilen Atıksu Miktarı (m 3 /sn) Deşarj Noktası koordinatları Deniz Deşarjı Hizmet Verdiği Nüfus Oluşan AAT Çamur Miktarı(ton/gün) Yerleşim Yerinin Adı Var İnşa/plan aşamasında Yok Fiziksel Biyolojik İleri Kırıkkale Karaahmetli Beldesi x İnşa aşamasında (%25) x Doğal Arıtma 23

B.5.2. Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) ve Münferit Sanayiler Atıksu Altyapı Tesisleri İlimiz Kırıkkale OSB nin atıksu arıtma tesisi projesi 08.02.2007 tarihinde Bakanlığımız Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğünce onaylanmıştır. Atıksu arıtma tesisi faaldir. Çizelge B.8 İlimizdeki (2012) Yılı OSB lerde Atıksu Arıtma Tesislerinin Durumu(ÇŞİM,2012) OSB Adı Mevcut Durumu Kapasitesi (ton/gün) AAT Türü Deşarj Ortamı AAT Çamuru Miktarı (ton/gün) Deşarj Koordinatları Kırıkkale Çalışır faal 200 m 3 /gün Kimyasal, Kuru dere 537200 biyolojik 4418635 Keskin Yok - - - - - B.5.3. Katı Atık Düzenli Depolama Tesisleri 08.05.2006 tarih ve 1105 Karar No ile Çevresel Etki Değerlendirmesi Olumlu Kararı verilen Kırıkkale Merkez ve 8 ilçe Belediyesinin katılımıyla, 21.03.2007 tarih ve 26469 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 2007/11826 karar sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile kurulan, Kırıkkale Katı Atık Yönetimi Belediyeler Birliği tarafından yapılan Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi İlimiz Bahşılı İlçesi, Bedesten mevkiinde 28,5 hektarlık alanda kurulu bulunmaktadır. Depolama alanı 6 Lottan oluşmakta olup, halen 1 Adet lot yapılmış ve depolamaya devam edilmektedir. Depo tabanı doğal kil yapılıdır. Oluşan sızıntı suyu Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmeliğinin 19 07 03 kodunda bulunan sızıntı suyu olup, II. Sınıf Düzenli Depolama Tesisi Lisansına sahiptir. Depolama sahası altında 2406,25 m 3 kapasiteli sızıntı suyu havuzu bulunmaktadır. B.5.4. Atıksuların Geri Kazanılması ve Tekrar Kullanılması İlimizde Atıksu geri kazanımı ve tekrar kullanılmasına yönelik uygulama bulunmamaktadır. B.6. Toprak Kirliliği ve Kontrolü B.6.1. Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalar Çizelge B.9.- İlimizde (2012) Yılı Tespit Edilen Noktasal Kaynaklı Toprak Kirliliğine İlişkin Veriler(ÇŞİM,2012) Var Yok Varsa Ne/Neler Olduğunu Belirtiniz Potansiyel kirletici faaliyetler var mı? x Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi, Akaryakıt Depolama ve Dolum Tesisleri, Asfalt Plent ve Emülsiyonları Tesisi 1. 2. 3.. Tespit Edilmiş Kirlenmiş Sahanın Yeri Tespit Edilmiş Kirlenmenin Nedeni Kirlenmiş sahaların temizlenmesi ile ilgili çalışma var mı? Var Yok Kirlenmiş sahaların temizlenmesi ile ilgili çalışmalarda ne tür temizleme faaliyetleri * yapılıyor? (Aşağıdaki temizleme yöntemleri dikkate alınmalıdır) 24

* Noktasal Kaynaklı Toprak Kirliliği Temizleme Yöntemleri Biyoremediasyon Fitoremediasyon Parsel arıtımı Buharlaştırma Biyo havalandırma Elektrokinetik arıtma Yerinde oksidasyon Solvent ekstraksiyonu Hava ile dağıtma (Air sparging) Buharlaştırma Termal arıtma Reaktif Barrier teknolojisi Yerinde yıkama (In-situ Flushing) B.6.2.Arıtma Çamurlarının toprakta kullanımı Arıtma çamurlarının toprakta kullanımına yönelik uygulama bulunmamaktadır. B.6.3.Madencilik faaliyetleri ile bozulan arazilerin doğaya yeniden kazandırılmasına ilişkin yapılan çalışmalar İlimizde bulunan Madencilik faaliyetlerinden Madencilik Faaliyetleri İle Bozulan Arazilerin Doğaya Yeniden Kazandırılması Yönetmeliği kapsamında, yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihten bu yana 28 faaliyet için hazırlanmış Doğaya Yeniden Kazandırma Planları değerlendirilmek üzere Müdürlüğümüze sunulmuştur. B.6.4. Tarımsal Faaliyetler İle Oluşan Toprak Kirliliği İlde kullanılan gübre (bitki besin maddesi bazında), pestisit miktarları ve bunların çeşitleri Çizelge B.10, Çizelge B.11, Çizelge B.12 de verilmektedir. Çizelge B.10 İlimizde (2012) Yılında Kullanılan Ticari Gübre Tüketiminin Bitki Besin Maddesi Bazında ve Yıllık Tüketim (İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü,2012) Bitki Besin Maddesi (N,P,K olarak) Bitki Besin Maddesi Bazında Kullanılan Miktar (ton) İlde Ticari Gübre Kullanılarak Tarım Yapılan Toplam Alan (ha) Azot 6.820 148.661 Fosfor 3.865 Potas 61 TOPLAM 10.746 25

Çizelge B.11- İlimizde (2012) Yılında Tarımda Kullanılan Girdilerden Gübreler Haricindeki Diğer Kimyasal Maddeleri (Tarımsal İlaçlar vb) (İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü,2012) Kimyasal Maddenin Adı İnsekdisitler Kullanım Amacı Miktarı (ton) 1,558 İlde Tarımsal İlaç Kullanılarak Tarım Yapılan Toplam Alan (ha) Herbisitler 7,761 Fungisitler 21,594 Rodentisitler 0,0775 Nematositler 0,00 Akarisitler 0,65 Kışlık ve Yazlık Yağlar 0,00 TOPLAM 32,338 Çizelge B.12- İlimizde (2012) Yılında Topraktaki Pestisit vb Tarım İlacı Birikimini Tespit Etmek Amacıyla Yapılmış Analizin Sonuçları(Kaynak, yıl) Analizi Yapan Kurum/Kuruluş Analiz Yapılan Yer (İlçe, Köy, Mevkii, Koordinatları) Analiz Tarihi Analiz Edilen Madde Tespit Edilen Birikim Miktarı (μg/kg- fırın kuru toprak) İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü verilerine göre, İlimizde 2012 yılında topraktaki pestisit vb. tarım ilacı birikimini tespit etmek amacıyla analiz yapılmamıştır. B.7. Sonuç ve Değerlendirme Kaynaklar 1- İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü 2- TUİK 3- Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 26

C. ATIK C.1. Belediye Atıkları (Katı Atık Bertaraf Tesisleri) 08.05.2006 tarih ve 1105 Karar No ile Çevresel Etki Değerlendirmesi Olumlu Kararı verilen Kırıkkale Merkez ve 8 ilçe Belediyesinin katılımıyla, 21.03.2007 tarih ve 26469 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 2007/11826 karar sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile kurulan, Kırıkkale Katı Atık Yönetimi Belediyeler Birliği tarafından yapılan Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi İlimiz Bahşılı İlçesi, Bedesten mevkiinde 28,5 hektarlık alanda kurulu bulunmaktadır. Depolama alanı 6 Lottan oluşmakta olup, halen 1 Adet lot yapılmış ve depolamaya devam edilmektedir. Depo tabanı doğal kil yapılıdır. Oluşan sızıntı suyu Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmeliğinin 19 07 03 kodunda bulunan sızıntı suyu olup, II. Sınıf Düzenli Depolama Tesisi Lisansına sahiptir. Depolama sahası altında 2406,25 m 3 kapasiteli sızıntı suyu havuzu bulunmaktadır. İlimizde, 2012 yılında 41000 ton evsel atık toplanmıştır. Atığın kompozisyonuna ait veri bulunmamaktadır. Kırıkkale 2008 yılı İl Çevre Durum Raporunda Katı Atık Düzenli Depolama Tesisine kabul edilen atıktan alınan numunenin değerlendirilmesinde atık kompozisyonunun grafiği C.1 de verilmiştir. Katı atık kaynağında ayrı olarak toplanmadığından konuya ilişkin güncel bilgi bulunmamaktadır. Diğer Yanmayanlar 0% Hacimli Karton 2% Kül 8% Diğer Yanabilenler 7% Atık Bileşenleri Plastik 8% Metal 0% Kağıt 7% Cam 4% Mutfak 64% Grafik C.1- İlimizdeki (2008) Yılı Atık Kompozisyonu (ÇDR,2008) Çizelge C.1 İlimizde (2012) Yılı İçin İl/İlçe Belediyelerince Toplanan ve Birliklerce Yönetilen Katı Atık Miktar ve Kompozisyonu (ÇŞİM,2012) İl/İlçe Beledi ye veya Birliği n Adı Birlik ise birliğe üye olan belediyel er Nüfus Ya z Kı ş Toplana n Ortalam a Katı Atık Miktarı (ton/gün ) Ya z Kı ş Geri Kazanıla n Ortalam a Atık Miktarı (ton/gün ) Ya z Kı ş Kişi Başına Üretilen Ortalam a Katı Atık Miktarı (kg/gün) Ya z Kı ş Organi k Atık Kompozisyonu (yıllık ortalama, %) Kağı t Ca m Meta l Plastik Kül İl Geneli *Veri bulunmamaktadır. 27

Toplama Taşıma Bertaraf Düzensiz Depolama Düzenli Depolama Kompost Yakma Diğer (Belirtiniz) Çizelge C.2 İlimizde (2012) Yılı İl/İlçe Belediyelerde Oluşan Katı Atıkların Toplanma, Taşınma ve Bertaraf Yöntemleri ve Tesis Kapasiteleri(ÇŞİM, 2012) İl/ilçe Belediye Adı Hangi Atıklar Toplanıyor? Evsel * Tıbbi Diğer (Belirtiniz) Transfer İstasyonu Varsa Sayısı Atık Yönetimi Hizmetlerini Kim Yürütüyor? ** Mevcut Bertaraf Yöntemi ve Tesis Kapasitesi/Birimi Kırıkkale x x Yok ÖS ÖS ÖS X Yahşihan x x Yok B B B X Delice x x Yok B B B X Keskin x x Yok B B B X Çelebi x x Yok B B B X Karakeçili x x Yok B B B X Sulakyurt x x Yok B B B X Bahşılı x x Yok B B B X Balışeyh x x Yok B B B X * Ofis işyeri dahil. ** Belediye (B), Özel Sektör (ÖS), Belediye Şirketi (BŞ) seçeneklerinden uygun olanının sembolünü yazınız. Toplanan Tıbbi Atıklar Katı atık düz. Dep. Sahasında bulunan Tıbbi Atık Sterilizasyon tesisinde sterilizasyon işlemine tabi tutulmaktadır. Çizelge C.3- İlimizde (2012.) Yılında Birliklerce Yürütülen Katı Atıkların Toplanma, Taşınma ve Bertaraf İşlemlerine İlişkin Bilgi(ÇŞİM, 2012) Mevcut Hangi Atıklar Toplanıyor? Bertaraf Yöntemi ve Tesis Kapasitesi/Birimi Birlik adı Evsel * Tıbbi Diğer (Belirtiniz) Transfer İstasyonu varsa sayısı Düzenli Depolama Kompost Yakma Diğer (Belirtiniz) Kırıkkale Katı Atık Yönetimi Belediyeler Birliği Başkanlığı * Ofis işyeri dahil. x x Yok 3.449.688,00 ton. Toplanan Tıbbi Atıklar Katı atık düz. Dep. Sahasında bulunan Tıbbi Atık Sterilizasyon tesisinde sterilizasyon işlemine tabi tutulmaktadır. C.2. Hafriyat Toprağı, İnşaat Ve Yıkıntı Atıkları Belediyeler tarafından Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıkları Depolama sahası için Müdürlüğümüze yapılmış resmi bir müracaat bulunmamaktadır. C.3. Ambalaj Atıkları İlimizde ambalaj üreticisi bir tesis bulunmakta, yıllar itibarıyla kayıt altına alınan piyasaya süren işletmeler ise Grafik C.2 de verilmiştir. 28

Atık Miktarı(ton) 20 15 10 5 0 PİYASAYA SÜREN 15 9 1 2010 2011 2012 Grafik C.2-. Kayıtlı Piyasaya Süren İşletmeler (TABS, 2012) Çizelge C.4- İlimizdeki (2012) Yılı Ambalaj Ve Ambalaj Atıkları İstatistik Sonuçları(TABS, 2012) Ambalaj Cinsi Üretilen Ambalaj Miktarı (kg) Piyasaya Sürülen Ambalaj Miktarı (kg) Geri Kazanım Oranları (%) Geri Kazanılması Gereken Miktar (kg) Geri Kazanılan Miktar (kg) Gerçekleşen Geri Kazanım Oranı (%) Plastik 38122 40380 170552 68444 40 Metal 0 0 Kompozit 0 0 Kağıt Karton 0 0 22085 2007 9 Cam 0 0 1272 0 0 Toplam 38122 40380 C.4. Tehlikeli Atıklar İlimizde tıbbi atık sterilizasyon tesisi olarak faaliyette bulunan bir tesise tıbbi atık sterilizasyonu konusunda lisans verilmiştir. İldeki Tehlikeli Atık Beyan sistemine kayıtlı tesislerden elde edilen veriler doğrultusunda Grafik C.3 ve Çizelge C.5 oluşturulur. Tehlikeli Atıklar 700.000 600.000 500.000 400.000 300.000 200.000 100.000 0 GERİ BERTARAF TESİS İÇİ STOK TOPLAM KAZANIM 2011 51.388 48.415 13.227 113.030 2012 169.048 464.837 6.629 2.100 642.614 Grafik C.3- TABS Göre İlimizdeki Tehlikeli Atık Yönetimi(TABS,2012) Çizelge C.5 İlimizdeki (2012) Yılında Sanayi Tesislerinde Oluşan Tehlikeli Atıklarla İlgili Veriler (TABS,2012) Aktivite kodu * Atık Kodu ** Atık Miktarı (ton/yıl) Geri Kazanım Miktarı (ton/yıl) Geri Kazanım % si (2012) Yılı Geri Kazanım Yöntemi Bertaraf Miktarı (ton/yıl) Bertaraf % si 05 050103 1408.23 1407.25 99.93 R12 - - - 05 050106 41.160 40.66 98.78 R12 - - - 05 050107 21.72 21.72 100 R1 - - - 05 050108 31.02 31.02 100 R1 - - - Bertaraf Yöntemi 29

Aktivite kodu * Atık Kodu ** Atık Miktarı (ton/yıl) Geri Kazanım Miktarı (ton/yıl) Geri Kazanım % si (2012) Yılı Geri Kazanım Yöntemi Bertaraf Miktarı (ton/yıl) Bertaraf % si 05 050109 257.38 257.38 100 R12 - - - 06 060101 1.82 1.82 100 R13 - - - 06 060311 1.15 0.8 100 R13 - - - 07 070311 1.32 1.32 100 R12 - - - 08 080111 0.146 0,046 31.5 R12 - - - 08 080113 12.130 8.88 73.2 R1-R12-R13 - - - 08 080117 0,52 0.52 100 R12 - - - 08 080121 3 2.72 90.66 R13 - - - 11 110105 0.6 - - R13 - - - 11 110198 0.32 - - R13 - - - 12 120109 14.92 9.52 63.81 R13 - - - 12 120120 3.201 2.28 71.22 R4 - - - 13 130110 1.71 1.71 100 R9 - - - 13 130113 4.12 4.12 100 R9-R13 - - - 13 130205 0.048 0.048 100 R1 - - - 13 130208 14.479 14.059 97.09 R1-R9-R13 - - - 13 130309 143.56 143.56 100 R9 - - - 13 130502 18.68 18.68 100 R1-R12 - - - 13 130506 14.28 14.28 100 R9 - - - 13 130701 0.05 0.05 100 R1 - - - Bertaraf Yöntemi 13 130703 12.95 6.65 51.35 R12 2.79 D10 15 150110 88.572 49.852 56.28 R1-R12-R13 - - - 15 150202 18.358 18.079 98.48 R1-R12-R13 - - - 16 160107 0.528 0.52 98.48 R13 - - - 16 160303 1.565 1.565 100 R13 - - - 16 160305 2.43 0.48 19.75 R12-R13 - - - 16 160506 11.280 2.28 20.21 R13 - - - 16 160507 2.22 - - R13 - - - 16 160601 16.3 16.3 100 R4 - - - 16 160602 0.195 0.195 100 R7 - - - 16 161105 107.04 107.04 100 R12 - - - 18 180104 15.222 15.222 100 R12 - - - 18 180110 0.001 0.001 100 R4 - - - 19 190205 0.33 0.1 30.3 R13 - - - 19 190813 0.76 0.76 100 R1 - - - 20 200121 1.54 1.485 96.42 R13 - - - 08 080317 22 - - - 22 100 D10 16 160403 17.625 - - - 17.625 100 D10 16 160807 56.96 - - - 56.96 100 D5 17 170507 320.98 - - - 320.98 100 D5 17 170601 0.62 - - - 0.62 100 D5 18 180103 65.63 - - - 65.63 100 D1-D9 * Atık Yönetiminin Genel Esasları ya da tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliğinde tanımlanan 2 rakamlı aktivite tipini gösterir. ** Aynı yönetmeliklerde her bir aktivite için sıralanan tehlikeli atık kodu (6 rakamlı). 30

C.5. Atık Madeni Yağlar İlimizde 2012 yılında 13 tesiste toplam 178.367 kg atık madeni yağ oluşmuştur. Bu atık yağın 590 kg ı stokta, 169.048 kg ı tesis dışında geri kazanıma gönderilerek, 2.100 kg tesis içinde depolanarak ve 6.629 kg ı Rafineride yeniden hammadde olarak değerlendirilmiştir. 180.000 160.000 140.000 120.000 100.000 80.000 60.000 40.000 20.000 0 163.670 90.480 68.700 61.090 19.957 14.697 2010 2011 2012 Atık Motor Yağ Endüstriyel Atık Yağ Grafik C.4 İlimizdeki Atık Yağ Toplama Miktarları(TABS,2012) Çizelge C.6 İlimizdeki Atık Yağ Geri Kazanım ve Bertaraf Miktarları(TABS,2012) Yıl Geri kazanım (ton) İlave yakıt (ton) Nihai bertaraf (ton) 2010 157,440-2011 77,842 1,25 2012 177,777 - Çizelge C.7 İlimizdeki (2012) Yılı İçin Atık Madeni Yağlarla İlgili Veriler(TABS,2012) Atık Toplam Atık Atık Madeni Yağ Taşımak Madeni Yağ Madeni Yağ Geri Kazanım Tesisi Toplanan Üzere Lisans Alan Üreten Miktarı (ton/yıl) Atık Yağ Resmi ve Beyan Özel Atık Atık Toplam Sayısı Form Toplam Kurum/ Motor Sanayi Firma Yok Sayısı Araç Sayısı Kuruluş Yağ Yağ Sayısı Sayısı Lisanslı Lisanssız 17 17 14,697 163,67 Çizelge C.8 İlimizdeki Atık Yağ Geri Kazanımı Sonucu Elde Edilen Ürün Miktarları(Kaynak, yıl) Ürün Miktarı (Ton) YIL (Kalıp Yağı + Harman Yağı + Jüt Yağı) 2009 2010 2011 2012 *Veri bulunmamaktadır. C.6. Atık Pil ve Akümülatörler Taşınabilir Pil Üreticileri ve İthalatçıları Derneği (TAP) tarafından organize edilen atık pil toplama kampanyası düzenlenmiş ve okullara pil kutuları dağıtılmış ve olumlu sonuçlar alınmıştır. 50 adet Pil Kutusu, 10 adet mavi kapak kutusu ve 2 adet oyuncak ve kitap kutusu caddelere konulmuştur. 31

Çizelge C.9 İlimizde (2012) Yılında Oluşan Akümülatörlerle İlgili Veriler (MKE Hurda Müd., 2012) APA Taşıyan Lisanslı Araç Sayısı Atık Akümülatör Geçici Depolama İzni Verilen Depo Sayısı Kapasitesi (ton) ATIK AKÜMÜLATÖRLER Toplanan Atık Akümülatör Miktarı (ton) İldeki Atık Akümülatör Geri Kazanım Tesisleri Kapasite Sayı (ton/yıl) Geri kazanım Tesislerinde İşlenen Atık Akümülatör Miktarı Miktarı % (ton) - 2 50 32,14 - - 24,84 77 Çizelge C.10 İlimizde Yıllar İtibariyle Atık Akü Kazanım Miktarı (Ton) (Kaynak, yıl) 2008 2009 2010 2011 2012 Kurşun - - - - 32,14 Plastik - - - - - Cüruf - - - - - Asitli Su - - - - - TOPLAM - - - - 32,14 Çizelge C.11 İlimizde Yıllar İtibariyle Toplanan Atık Akü Miktarı (Kg) (Kaynak, yıl) 2009 2010 2011 2012 Çizelge C.12- İlimizde Yıllar İtibariyle Toplanan Atık Pil Miktarı (Kg) (TABS,2012) 2011 2012-980 Çizelge C.13 İlimizde Taşıma Lisanslı Araçların Yıllara Göre Gelişimi (Adet) (Kaynak, yıl) 2008 2009 2010 2011 2012 - - - - - C.7. Bitkisel Atık Yağlar İlimizde oluşan bitkisel atık yağlar Kırıkkale Belediye Başkanlığı ve Albiyobir (Alternatif Enerji ve Biyodizel Üreticileri Birliği) firması ile anlaşılarak ilimizde oluşan bitkisel atık yağlar Albiyobir tarafından toplanmaktadır. 2012 yılında 7.390 kg. Bitkisel Atık Yağ toplanmıştır. Çizelge C.14 İlimizde (2012) Yılı İçin Atık Bitkisel Yağlarla İlgili Veriler(Kırıkkale Bld., 2012) Bitkisel Atık Bitkisel Atık Yağ Toplanan Bitkisel Atık Yağ Yağlar İçin Geçici Taşımak Üzere Miktarı (ton) Depolama İzni Lisans Alan Verilen Toplam Depo Sayısı - Kullanılmış Kızartmalık Yağ Diğer (Belirtiniz) Toplam Firma Sayısı Toplam Araç Sayısı Lisans Alan Geri Kazanım Tesisi Kapasitesi (ton/yıl) Kapasitesi Sayısı (ton) - 7,39 - - - - Çizelge C.15- İlimizde 2009-2012 Yılları Arasında Bitkisel Atık Yağ Taşıma Lisanslı Araç Sayısı (Kaynak, yıl) 2009 2010 2011 2012 Lisanslı Araç Sayısı - - - - C.8. Poliklorlu Bifeniller ve Poliklorlu Terfeniller 12 Kalıcı Organik Kirleticilerden biri olan PCB ler bir grup aromatik klorlu bileşik olan poliklorlu bifenillere verilen genel isimdir. PCB lerin zararlı etkileri, bu maddelerle kirletilmiş gıda ve içecekler tüketildiğinde veya bu maddeler teneffüs edildiğinde, yutulduğunda ya da deriyle temas ettiğinde ortaya çıkmaktadır. PCB ler bertaraf veya başka herhangi bir amaçla yakıldıklarında tam 32

bir yanma meydana gelmezse, çok daha zararlı etkilere sahip furanlar (PCDF) ve dioksinler (PCDD) yan ürün olarak ortaya çıkmaktadır. İlimizde, Poliklorlu Bifenillerin (PCB) ve Poliklorlu Terfenillerin (PCT) Kontrolü Hakkında Yönetmelik kapsamında PCB ve PCB içeren madde ve ekipmanların bertarafını sağlamak amacıyla faaliyet gösteren lisanslı tesis bulunmamaktadır. C.9. Ömrünü Tamamlamış Lastikler (ÖTL) İlimiz sınırları içerisinde faaliyet gösteren işyerlerinde, kullanım dışı ömrünü tamamlamış lastiklerin yetkili firmalara teslim edilmesi hususunda bilgilendirme çalışmaları yapılmıştır. Bu kapsamda 2012 yılında 75 ton ÖTL toplanmıştır. Çizelge C.16 İlimizde (2012) Yılında Oluşan Ömrünü Tamamlamış Lastikler İle İlgili Veriler(MKE Hurda Müd., 2012) ÖTL Geçici Depolama Alanı Hacmi Sayısı (m 3 ) 6300 1 m2 Geçici Depolama Alanlarındaki ÖTL Miktarı (ton) ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLER (ÖTL) ÖTL Geri Kazanım Tesisi Sayısı Kapasitesi (ton/yıl) Geri Kazanılan ÖTL Miktarı (ton) ÖTL Bertaraf Tesisi Sayısı Kapasitesi (ton/yıl) Bertaraf Edilen ÖTL Miktarı (ton) - - - - - - - Çizelge C.17 İlimizde Geri Kazanım Tesislerine ve Çimento Fabrikalarına Gönderilen Toplam ÖTL Miktarları (ton/yıl) (ÇŞİM,2012) 2009 2010 2011 2012 Geri Kazanım Tesisi - - - - Çimento Fabrikası - - - - C.10. Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyalar (AEEE) Avrupa Birliği nin 2002/96/EC sayılı Atık Elektrikli ve Elektronik Eşya Direktifi ile elektrikli ve elektronik eşyaların üretiminde kullanılan tehlikeli maddelerin kullanılmasını yasaklayan 2002/95/EC sayılı elektrikli ve elektronik eşyalarda bazı zararlı maddelerin kullanımının sınırlanmasına ilişkin direktiflerin ulusal mevzuatımıza uyumlaştırılması çalışmaları kapsamında Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların Kontrolü Yönetmeliği hazırlanarak 22.05.2012 tarih ve 28300 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Yönetmelik büyük ev eşyaları, küçük ev aletleri, bilişim ve telekomünikasyon ekipmanları, tüketici ekipmanları, aydınlatma ekipmanları, elektrikli ve elektronik aletler (büyük ve sabit sanayi aletleri hariç olmak üzere),oyuncaklar, eğlence ve spor aletleri, tıbbi cihazlar (emplantasyon ürünleri ve hastalık bulaşıcı temaslarda bulunan ürünler hariç), izleme ve kontrol aletleri ve otomat sınıflarına dâhil olan elektrikli ve elektronik eşyalar ile elektrik ampulleri ve evsel amaçlı kullanılan aydınlatma gereçlerini kapsamaktadır. Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların Kontrolü Yönetmeliği kapsamında herhangi bir çalışma bulunmamaktadır. 33

Çizelge C.18 İlimizde (2012) Yılı AEEE Toplanan ve İşlenen Miktarlar(Kaynak, yıl) Belediyeler Tarafından Oluşturulan AEEE Getirme Merkezleri Sayısı Hacmi (m 3 ) AEEE lerin Toplanması Amacıyla Oluşturulan Aktarma Merkezleri Hacmi Sayısı (m 3 ) Getirme Merkezlerinde ve Aktarma Merkezlerinde Biriken AEEE Miktarı (ton) AEEE İşleme Tesisi Sayısı Kapasitesi (ton/yıl) İşlenen AEEE Miktarı (ton) - - - - - - - - C.11. Ömrünü Tamamlamış (Hurda) Araçlar Çizelge C.19- İlimizde (2012) Yılı Hurdaya Ayrılan Araç Sayısı(TABS, 2012) Oluşturulan ÖTA ÖTA Geçici ÖTA İşleme Tesisi Teslim yerleri Depolama Alanı Kapasitesi Kapasitesi Sayısı Sayısı Sayısı (ton/yıl) (ton/yıl) İşlenen ÖTA Miktarı (ton) 1 - - 1 - - C.12. Tehlikesiz Atıklar Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik 05 Temmuz 2008 tarih ve 26927 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Söz konusu Yönetmelik ile atıkların oluşumlarından bertaraflarına kadar çevre ve insan sağlığına zarar vermeden yönetimlerinin sağlanmasına yönelik genel esaslar belirlenmiştir. Aynı zamanda Yönetmeliğin yürürlüğe girmesi ile Avrupa Birliği mevzuatının ulusal mevzuatımıza uyumlaştırılması sağlanmıştır. Yönetmelikte atık, üretici, sahip, yönetim, toplama, bertaraf ve geri kazanım tanımları yapılmakta, atık yönetimi ilkeleri sıralanmakta, geri kazanım ve bertaraf faaliyetlerini yapan işletmeler için lisans ve kayıt tutma zorunluluğu getirilmekte, atık yönetim maliyetinin finansmanı ile ilgili hükümlere yer verilmektedir. Ayrıca atık kategorileri, atık bertaraf ve geri kazanım faaliyetleri ile 839 atık türü liste olarak verilmiştir. Söz konusu 839 atık türünden 434 tanesi tehlikesiz atık özelliğindedir. Bu atıklardan tehlikeli atıklar, ambalaj ve evsel atıklar gibi atık türlerinin yönetimine ilişkin usul ve esaslar ilgili Yönetmeliklerle belirlenmiştir. Ancak, üretimden kaynaklanan bazı tehlikesiz atıkların yönetimi boşlukta kalmıştır. Bu aşamada bazı tehlikesiz atıkların çevre ve insan sağlığına zarar vermeden geri kazanım faaliyetlerinin yönetilebilmesi amacıyla Bakanlığımızca Bazı Tehlikesiz Atıkların Geri Kazanımı Tebliği hazırlanmış ve 17 Haziran 2011 tarih ve 27967 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Tehlikesiz atıkların düzenli depolama faaliyetleri, 26 Mart 2010 tarih ve 27533 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik kapsamında yürütülmektedir. Yönetmeliğin Ek-2 kapsamında yapılan analiz sonuçlarına göre atıklar, I. Sınıf, II. Sınıf ya da III. Sınıfı Düzenli Depolama Sahalarında bertarafı sağlanmaktadır. Türkiye de tehlikesiz atık statüsünde olan ve miktar olarak oldukça fazla olan demir çelik sektöründen kaynaklanan, cüruf atıkları; Termik santrallerden kaynaklanan, kül atıkları ve daha çok biyolojik arıtma tesislerinden kaynaklanan arıtma çamurları bu atık grubunda değerlendirilmektedir. İlde tehlikesiz atıklar konusunda 2012 yılında GFB almış bir tesis bulunmaktadır. Tehlikesiz atık toplayan firmaların verileri Müdürlüğümüze ulaşmamaktadır. İlimizde Tehlikesiz Atık toplamaayırma belgesi bulunan 5 işyeri bulunmaktadır. 34

Çizelge C.20 İlimizdeki 2012 Yılı İçin Sanayi Tesislerinde Oluşan Tehlikesiz Atıkların Toplanma, Taşınma ve Bertaraf Edilmesi İle İlgili Verileri (Kaynak, yıl) Aktivite kodu * Atık Kodu ** Atık Miktarı (ton/yıl) Geri Kazanım Miktarı (ton/yıl) Geri Kazanım % si 2012) Yılı Geri Kazanım Yöntemi Bertaraf Miktarı (ton/yıl) Bertaraf % si Bertaraf Yöntemi - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - * Atık Yönetiminin Genel Esasları ya da Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği nde tanımlanan 2 rakamlı aktivite tipini gösterir. ** Aynı yönetmeliklerde her bir aktivite için sıralanan tehlikeli atık kodu (6 rakamlı). C.12.1 Demir ve Çelik Sektörü ve Cüruf Atıkları Demir ve Çelik Endüstrisinden Kaynaklanan Atıklar, 05 Temmuz 2008 tarih ve 26927 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik in Atık Listesinde; 10 02 koduyla, Demir ve Çelik Endüstrisinden Kaynaklanan Atıklar olarak belirtilen başlık altında yer almaktadır. Söz konusu atık sınıflandırılması Çizelge C.21 de gösterilmektedir. Çizelge C.21 Demir ve Çelik Endüstrisinden Kaynaklanan Atıklar Listesi ATIK ISIL İŞLEMDEN KAYNAKLANAN ATIKLAR KATEGORİ KODU 10 02 Demir ve Çelik Endüstrisinden Kaynaklanan Atıklar 10 02 01 Cüruf işleme atıkları 10 02 02 İşlenmemiş cüruf 10 02 07* Tehlikeli maddeler içeren gazların arıtımı sonucu ortaya çıkan katı atıklar M 10 02 08 10 02 07 dışında gaz arıtımı sonucu ortaya çıkan katı atıklar 10 02 10 Haddehane tufalı 10 02 11* Soğutma suyunun arıtılmasından kaynaklanan yağ içerikli atıklar M 10 02 12 10 02 11 dışındaki soğutma suyu arıtma atıkları 10 02 13* Gaz arıtımı sonucu oluşan ve tehlikeli maddeler içeren çamurlar ve filtre M kekleri 10 02 14 10 02 13 dışındaki gaz arıtımı sonucu oluşan çamurlar ve filtre kekleri 10 02 15 Diğer çamurlar ve filtre kekleri 10 02 99 Başka bir şekilde tanımlanmamış atıklar Çizelge C.22 İlimizdeki (2012) Yılı İldeki Demir ve Çelik Üreticileri Üretim Kapasiteleri, Cüruf ve Bertaraf Yöntemi (Kaynak, yıl) Tesis Adı Bertaraf Yöntemi Sezgin Çelik Döküm Makine İmalat Taah. San. Ve Tic. Ltd. Şti. Kırıkkale Şubesi Kullanılan Hammadde Miktarı (ton/yıl) Cüruf Miktarı (ton/yıl) 670 1 TOPLAM 670 1 C.12.2 Kömürle Çalışan Termik Santraller ve Kül İlimizde kömürle çalışan termik santral bulunmamaktadır. Tesis içi ergitme yöntemi ile yeniden kullanım 35

Var Yok Özel Kamu Özel Kamu ton/gün Yakma Sterilizasyon Belediyenin Yetkili Firmanın Tesisin Bulunduğu İl Tıbbi Atık Yönetim Planı Tıbbi Atıkların Taşınması Tıbbi Atık Taşıma Aracı Sayısı * Toplanan tıbbi atık miktarı Bertaraf Yöntemi Bertaraf Tesisi Sterilizasyon/ Yakma C.12.3 Atıksu Arıtma Tesisi Çamurları İlimizde atıksu arıtma tesisi inşası devam etmektedir. Sanayi tesislerinde oluşan arıtma çamurları bertaraf tesislerine gönderilmektedir. C.13. Tıbbi Atıklar İlimizde oluşan Tıbbi Atıklar Katı Atık Düzenli Depolama Sahasında bulunan Tıbbi Atık Sterilizasyon tesisinde sterilizasyon işlemine tabi tutulmaktadır. Söz konusu tesis 15.03.2012 tarihinde Tıbbi Atık Sterilizasyon konulu lisans almıştır. Çizelge C.23 (2012) Yılında İlimiz Sınırları İçindeki Belediyelerde Toplanan Tıbbi Atıklar(Kırıkkale Bld.,2012) İl/ilçe Belediyesinin Adı Kırıkkale Belediyesi x x 1 0.688 - x x *Tıbbi atık taşıma aracı sayısı adet olarak belirtilecektir. Çizelge C.24- İlimizdeki Yıllara Göre Tıbbi Atık Miktarı(Kırıkkale Bld.,2012) 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Tıbbi Atık Miktarı (ton) 205,637 168,831 150,681 132,628 48,670 251,355 C.14. Maden Atıkları Konu ile ilgili bilgi bulunmamaktadır. Çizelge C.25 Maden Atıklarının Sınıflandırılması Atık Kodu Madenlerin aranması, çıkarılması, işletilmesi, fiziki ve kimyasal işleme tabi tutulması sırasında ortaya çıkan atıklar Kategori 01 01 Maden kazılarından kaynaklanan atıklar 01 03 Metalik Minerallerin Fiziki ve Kimyasal Olarak İşlenmesinden Kaynaklanan Atıklar 01 04 Metalik Olmayan Minerallerin Fiziki ve Kimyasal İşlemlerinden Kaynaklanan Atıklar 01 05 Sondaj Çamurları ve Diğer Sondaj Atıkları 36

İlimizde Maden Zenginleştirme tesisi bulunmamaktadır. Çizelge C.26 İlimizdeki (2012) Yılı Maden Zenginleştirme Tesislerinden Kaynaklanan Atık Miktarı (Kaynak, yıl) Tesis Adı İşlenen Cevherin Adı Atık Miktarı (ton/yıl) Bertaraf Yöntemi Depolama sınıfı C.15. Sonuç ve Değerlendirme Kaynaklar 1-Kırıkkale Belediyesi 2-Çevre ve Şehircilik İl Müd. 3-TABS 37

Ç. KİMYASALLARIN YÖNETİMİ Ç.1. Büyük Endüstriyel Kazalar İlimizde 2012 yılı içerisinde Büyük Endüstriyel Kaza oluşmamıştır. Çizelge Ç.1 İlimizdeki (2012) Yılı SEVESO Kuruluşlarının Sayısı(ÇŞİM,2012) KURULUŞ SAYISI Alt Seviye 14 Üst Seviye 10 TOPLAM 24 Ç.2. Sonuç ve Değerlendirme SEVESO kapsamında İlimizde 24 adet kuruluş mevcuttur. Kaynak -Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 38

D. DOĞA KORUMA VE BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK D.1. Ormanlar ve Milli Parklar 1996-2015 yılları için düzenlenen Amenajman Planı verilerine göre; A- Karışık (Karaçam + Sedir + Meşe) B- Baltalık işletme sınıflarından oluşmaktadır. Çizelge D.1-Orman Durumu Tablosu (Orman İşl. Md., 2012) İşletme Şefliği Verimli Orman Alanı (Ha.) Bozuk Orman Alanı (Ha.) Ormanlık Alan (Ha.) Ormansız Alan (Ha.) Genel Alan (Ha.) Kırıkkale 3282,0 21104,5 24386,5 283828,5 308215,0 Sulakyurt 3621,5 17904,5 21526,0 196229,5 217755,5 TOPLAM 6903,5 39009,0 45912,5 480058,0 525970,5 600000 500000 400000 300000 200000 100000 0 Verimli Bozuk Orman Alanı Orman (Ha.) Alanı (Ha.) Ormanlık Alan (Ha.) Ormansız Alan (Ha.) Genel Alan (Ha.) Grafik D.1- Mevcut Orman Durumu Grafiği (Orman İşl.Müd.2012) Amenajman Planı yenilenmekte olup; Kırıkkale Orman İşletme Şefliği yeni amenajman planı verilerine göre, 1-) Karaçam + Sedir + Ceviz (Özel Ağaçlandırma vb.) işletme sınıfı 2-) Karaçam + Meşe tabiat parkı 39

3-) Karaçam + Sedir + Meşe plantasyon toprak koruma işletme sınıfı 4-) Meşe toprak koruma işletme sınıfı 5-) Meşe + Karaçam + Sedir plantasyon su kaynak koruma işletme sınıfı 6-) Karaçam + Sedir + Meşe plantasyon estetik amaçlı yol koruma işletme sınıfı 7-) Meşe + Karaçam rekreasyon işletme sınıfı 8-) Meşe avlak alanları (koruya tahvil) işletme sınıfı 9-) Karaçam askeri tesis ve tatbikat alanları işletme sınıflarından oluşmaktadır. Sulakyurt Orman İşletme Şefliği yeni amenajman planı verilerine göre, A- Ceviz Diğer(Özel Ağaçlandırma) işletme sınıfı B- Karaçam + Sedir + Meşe plantasyon toprak koruma işletme sınıfı C- Meşe toprak koruma (koruya tahvil) işletme sınıfı D- Meşe + Karaçam su kaynaklarını koruma işletme sınıfı E- Meşe rekreasyon işletme sınıfı F- Meşe + Karaçam avlak alanları işletme sınıflarından oluşmaktadır. Plan içerisindeki meşcere tiplerine göre ağaç türleri; Karaçam, Sedir, Sarıçam, Meşe, Badem, Yalancı Akasya, Ceviz ve diğer yapraklılardır. Yeni Amenajman Planı verilerine göre; Çizelge D.2-Yeni Amenajman Planı Orman Durumu (Orman İşl.Md.,2012) İşletme Şefliği Verimli Orman Alanı (Ha.) Bozuk Orman Alanı (Ha.) Ormanlık Alan (Ha.) Ormansız Alan (Ha.) Genel Alan (Ha.) Kırıkkale 25791,6 18328,9 44120,5 285778,9 329899,4 Sulakyurt 13182,1 13602,5 26784,6 90420,4 117205,0 TOPLAM 38973,7 31931,4 70905,1 376199,3 447104,4 40

450000 400000 350000 300000 250000 200000 150000 100000 50000 0 Verimli Bozuk Orman Alanı Orman (Ha.) Alanı (Ha.) Ormanlık Alan (Ha.) Ormansız Alan (Ha.) Genel Alan (Ha.) Grafik D.2- Yeni Amenajman Planı Orman Durumu (Orman İşl.Müd.2012) 1996-2015Amenajman Planı Verileri ve Yeni Amenajman Planı Verilerinin Karşılaştırılması 600000 500000 400000 300000 200000 100000 0 Verimli Orman Alanı (Ha.) Bozuk Orman Alanı (Ha.) Ormanlık Alan (Ha.) Ormansız Alan (Ha.) Genel Alan (Ha.) 1996-2015 Yılları Amenajman Planı Yeni Amenajman Planı Grafik D.3-Yeni Amenajman Planı Verilerinin Karşılaştırılması 41

Sonuç olarak; Verimli Orman Alanının Varlığı; yeni amenajman planı ile birlikte 6903,5 hektardan 38973,7 hektara çıkarken, genel alan içerisindeki % 1,31 lik payı da % 8,71 e çıkmıştır. Bozuk Orman Alanının Varlığı; yeni amenajman planı ile birlikte 39009,0 hektardan 31931,4 hektara düşerken, genel alan içerisindeki % 7,41 lik payı da % 7,14 e düşmüştür. Ormanlık Alanın Varlığı; yeni amenajman planı ile birlikte 45912,5 hektardan 70905,1 hektara çıkarken, genel alan içerisindeki % 8,72 lik payı da % 15,85 e çıkmıştır. D.2. Çayır ve Mera Konu ile ilgili veri edinilememiştir. D.3. Sulak Alanlar Onaylı sulak alan bulunmamaktadır. D.4. Flora Kırıkkale florasında 126 endemik tür tespit edilmiştir. Endemizm oranı %13,6 dır. Endemik bitkilerin tamamı IUCN kategorilerine göre sınıflandırılmış olup 1 adet CR, 2 adet EN, 7 adet VU, 2 adet LR (cd), 1 adet LR (nt), 113 adet LR (Ic) ve kategorisine giren endemik bitki türü bulunmaktadır. D.5. Fauna Omurgasız faunasından; eklembacaklılardan 109 tür, yumuşakçalardan 2 tür, halkalı solucanlardan 1 tür ve tekerlekli hayvanlardan 14 tür olmak üzere toplam 126 tür tespit edilmiştir. İlde, kelebeklere ait toplam 638 tür tespit edilmiştir. Bu türlerden 42 si Türkiye için ilk kayıttır. Omurgalı faunasından; 10 tür balık, 3 tür iki yaşamlı, 14 tür sürüngen, 61 tür kuş, 22 tür memeli tespit edilmiştir. D.6. Tabiat Varlıklarını Koruma Çalışmaları İlimiz, Bahşılı İlçesi Karaahmetli Beldesinde 107 ha. büyüklüğünde alan 29.06.2009 tarihli Bakanlar Kurulu kararı ile Karaahmetli Tabiat Parkı ilan edilmiştir. D.7. Sonuç ve Değerlendirme Kaynaklar -Orman İşletme Müdürlüğü 42

E. ARAZİ KULLANIMI E.1. Arazi Kullanım Verileri Çizelge E.1-Arazi Kullanım Verileri ALAN (HA) ARAZİ CİNSİ % ORANI 234871 Tarıma elverişli arazi 50 142338 Çayır-Mera 30 46199 Orman-Fundalık 9,7 49805 Kullanılmayan Arazi 10,3 (Taşlık-Bataklık Yollar vs.) 473213 TOPLAM 100 *DSİ V. Bölge Müdürlüğü 9,7 0 10,3 TARIM 30 50 ÇAYIR-MERA ORMAN-FUNDALIK Grafik E.1 İlimizin (2012) Yılı Arazi Kullanım Durumu (DSİ V. Bölge Müd.,2012) Çizelge E.1 (2012) Yılı İlimizin Arazilerinin Kullanımına Göre Arazi Sınıflandırılması (Kaynak, 2012) Arazi SINIFI Alanı (ha) (%) 1. Sınıf Araziler 0 2. Sınıf Araziler 169.638 3. Sınıf Araziler 109.386 4. Sınıf Araziler 27.482 5. Sınıf Araziler 6. Sınıf Araziler 7. Sınıf Araziler 8. Sınıf Araziler TOPLAM 306.506 E.2. Mekânsal Planlama E.2.1. Çevre Düzeni Planı 5302 sayılı İl Özel İdare Kanunu kapsamında Kırıkkale İli 1/100.000 Çevre Düzeni Planı değerlendirilmiş olup; 29.02.2008 tarih ve 1619 sayılı Mülga Çevre ve Orman Bakanlığının yazısı ile uygun görüş alınmıştır. 03.04.2008 tarih ve 4 nolu Kararı ile İl Belediye Meclisinde onaylandı. 03.07.2008 tarih ve 124 nolu karar ile İl Genel Meclisinde onaylanarak 07.10.2008 tarihinde yürürlüğe girmiştir. 43

Harita E.1- Kırıkkale İli 1/100 000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı E.3. Sonuç ve Değerlendirme Kaynaklar 1-DSİ V. Böl. Müd. 2- İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü 3-Çevre ve Şehircilik İl Müd. 44

F. ÇED, ÇEVRE İZİN VE LİSANS İŞLEMLERİ F.1. ÇED İşlemleri 2012 Yılı içerisinde Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği kapsamında İl Müdürlüğümüz tarafından verilen ÇED Gereklidir ya da Gerekli Değildir Kararları, sayıları ve bunların sektörel dağılımları Çizelge F.1, Grafik F.1, Grafik F.2 de verilmiştir. Çizelge F.1 İlimizde Bakanlık merkez ve ÇŞİM tarafından (2012) Yılı İçerisinde Alınan ÇED Olumlu ve ÇED Gerekli Değildir Kararlarının Sektörel Dağılımı (ÇŞİM,2012) Karar Maden Enerji Sanayi Tarım- Gıda Atık- Kimya Ulaşım- Kıyı Turizm- Konut TOPLAM ÇED Gerekli Değildir ÇED Olumlu Kararı 13 1-2 6 - - 22-1 - - 1 1-3 ÇED Gereklidir 1 - - - - - - 26 ÇED OLUMLU KARARI 1; 33% 1; 34% ENERJİ ATIK-KİMYA 1; 33% ULAŞIM Grafik F.1 İlimizde (2012) Yılı ÇED Olumlu Kararı Verilen Projelerin Sektörel Dağılımı(ÇŞİM,2012) 45

ÇED GEREKLİ DEĞİLDİR KARARI 1; 5% MADEN 6; 27% TARIM 2; 9% 13; 59% ATIK-KİMYA ENERJİ Grafik F.2 İlimizde (2012) Yılı ÇED Gerekli Değildir Kararı Verilen Projelerin Sektörel Dağılımı(ÇŞİM,2012) F.2. Çevre İzin ve Lisans İşlemleri Çizelge F.2 İlimizde (2012) Yılında ÇŞİM Tarafından Verilen Geçici Faaliyet Belgesi ve Çevre İzni/Çevre İzni ve Lisansı Belgesi Sayıları (ÇŞİM,2012) EK-1 EK-2 TOPLAM Geçici Faaliyet Belgesi 2 7 9 Çevre İzini 3 6 9 Lisans 2-2 TOPLAM 7 13 20 ATIK YÖNETİMİ 2; 22% 1; 11% 1; 11% PETROKİMYA 1; 11% 1; 11% GIDA 3; 34% DEPOLAMA,DOLDURMA METAL ENDÜSTRİSİ Grafik F.3 İlimizde (2012) Yılında Verilen Geçici Faaliyet Belgelerinin Sektörlere Göre Dağılımı(ÇŞİM, 2012) 46

1; 11% 8; 89% ATIK SU HAVA EMİSYONU Grafik F.4 - İlimizde (2012) Yılında Verilen Çevre İzni Konuları (ÇŞİM,2012) 1; 50% 1; 50% BERTARAF İŞLEME Grafik F.5- İlimizde (2012) Yılında Verilen Lisansların Konuları(ÇŞİM,2012) F.3. Sonuç ve Değerlendirme Kaynaklar -Çevre ve Şehircilik İl Müd. 47

G. ÇEVRE DENETİMLERİ VE İDARİ YAPTIRIM UYGULAMALARI G.1. Çevre Denetimleri Bu rapor kapsamında denetim faaliyetleri değerlendirilirken, gerçekleştirilen denetimler planlı (rutin) ve ani (plansız-rutin olmayan) denetimler olarak ikiye ayrılmıştır. Planlı denetimler, bir ya da çok yıllık bir program çerçevesinde il müdürlüğümüz tarafından haberli veya habersiz olarak gerçekleştirilen denetimlerdir. Plansız denetimler ise; a) izin yenileme prosedürünün bir parçası olarak, b) yeni izin alma prosedürünün bir parçası olarak, c) kaza ve olaylar sonrasında (yangın ve aniden ortaya çıkan kirlilikler gibi), d) mevzuata uygunsuzluğun fark edildiği durumlarda, e) Bakanlık ya da ÇŞİM tarafından gerek görülen durumlarda, f) ihbar veya şikâyet sonrasında ani olarak gerçekleşen ve herhangi bir programa bağlı kalınmaksızın ÇŞİM tarafından yapılan denetimlerdir. Çizelge G.1 -İlimizde 2012 Yılında ÇŞİM Tarafından Gerçekleştirilen Denetimlerin Sayısı (ÇŞİM, 2012) Denetimler Birleşik Hava Su Toprak Atık Kimyasallar Gürültü Derin Deniz Deşarjı ÇED İzin Toplam Planlı denetimler Ani (plansız) denetimler Genel toplam 7 25 6 3 10-4 - 18-73 - 15 9 2 21-4 - 5-56 7 40 15 5 31-8 - 23-129 7; 10% BİRLEŞİK 18; 25% HAVA 25; 34% SU 4; 5% 10; 14% 6; 8% TOPRAK ATIK GÜRÜLTÜ 3; 4% ÇED Grafik G.1 -İlimizde ÇŞİM Tarafından 2012 Yılında Gerçekleştirilen Planlı Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı (ÇŞİM, 2012) 48

4; 7% 5; 9% 15; 27% HAVA SU 21; 37% 9; 16% TOPRAK ATIK GÜRÜLTÜ 2; 4% ÇED Grafik G.2 İlimizde ÇŞİM Tarafından (2012) Yılında Gerçekleştirilen Plansız Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı(ÇŞİM,2012) 56; 43% 73; 57% PLANLI DENETİMLER ANİ(PLANSIZ DENETİMLER) Grafik G.3 İlimizde ÇŞİM Tarafından (2012) Yılında Gerçekleştirilen Planlı ve Ani Çevre Denetimlerinin Dağılımı(ÇŞİM,2012) 8; 6% 7; 5% 23; 18% 40; 31% 31; 24% 15; 12% 5; 4% BİRLEŞİK HAVA SU TOPRAK ATIK GÜRÜLTÜ ÇED Grafik G.4 İlimizde ÇŞİM Tarafından (2012) Yılında Gerçekleştirilen Tüm Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı(ÇŞİM,2012) 49

G.2. Şikâyetlerin Değerlendirilmesi Çizelge G.2 İlimizde (2012) Yılında ÇŞİM e Gelen Tüm Şikâyetler ve Bunların Değerlendirilme Durumları (ÇŞİM, 2012) Şikayetler Hava Su Toprak Atık Kimyasallar Gürültü ÇED TOPLAM Şikâyet sayısı 27 4 1 10-18 - 60 Denetimle sonuçlanan şikâyet sayısı 27 4 1 10-18 - 60 Şikâyetleri denetimle sonuçlanma (%) 100 100 100 100-100 - 100 HAVA 18; 30% 27; 45% SU 10; 17% 4; 7% TOPRAK ATIK 1; 1% GÜRÜLTÜ Grafik G.5 İlimizde (2012) Yılında ÇŞİM Gelen Şikâyetlerin Konulara Göre Dağılımı (ÇŞİM, 2012) G.3. İdari Yaptırımlar Çizelge G.3 İlimizde (2012) Yılında ÇŞİM Tarafından Uygulanan Ceza Miktarları ve Sayısı (ÇŞİM,2012) Hava Su Toprak Atık Kimyasallar Gürültü ÇED Diğer TOPLAM Ceza Miktarı (TL) 7.032,9 41.685,91-79.392-6.906 28.000-163.016,81 Uygulanan Ceza Sayısı 26 2-3 - 2 4-37 6% 5% 8% 11% HAVA SU ATIK 70% GÜRÜLTÜ ÇED Grafik G.6 İlimizde (2012) Yılında ÇŞİM Tarafından Uygulanan İdari Para Cezalarının Konulara Göre Dağılımı (ÇŞİM,2012) 50

G.4. Çevre Kanunu Uyarınca Durdurma Cezası Uygulamaları İlimizde Kimya sektöründe faaliyet gösteren 2 adet tesise faaliyeti durdurma kararı uygulanmıştır. ÇED Gerekli Değildir Kararı alınmadan faaliyete başlanması nedeniyle uygulanmıştır. G.5. Sonuç ve Değerlendirme Kaynaklar -Çevre ve Şehircilik İl Müd. 51

H. ÇEVRE EĞİTİMLERİ İl Müdürlüğümüz tarafından ilimiz merkezinde bulunan farklı okullarda ve işyerlerinde çevre eğitimi konusunda, çeşitli seminerler düzenlenerek eğitim verilmiştir. En Temiz Köyüm yarışması kapsamında, köylerimizin çevre konusunda yapmış olduğu çalışmalar değerlendirilerek, halk bilinçlendirilmiş, Delice İlçesi Akboğaz Köyüne ve Merkez İlçesi Kazmaca Köyüne Katılım Belgesi verilmiştir. En Temiz Sanayi yarışması kapsamında Tüpraş Kırıkkale Rafinerisine katılım Belgeleri verilmiştir. 5 Haziran Dünya Çevre Günü Müdürlüğümüz öncülüğünde, kamu kurum ve kuruluşların katılımıyla çeşitli etkinliklerle kutlanmıştır. 52

I. İL BAZINDA ÇEVRESEL GÖSTERGELER 1. GENEL 1.1. NÜFUS NÜFUS GÖSTERGE: Nüfus artış hızı TANIM: Belirli bir dönemde, İl için nüfus büyüklüğünün ortalama yıllık artışıdır. Kaynak: TUİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: 1990-2012 dönemi İl nüfus artış hızı (%), Nüfus yoğunluğu (kişi/km 2 ) Durum ve eğilimler; Veri formatı Yıllar 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2001 2002 2003 Nüfus (Milyon Kişi) Nüfus Artış Hızı (%) Yıllar 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Nüfus (Milyon Kişi) 280.234 279.325 280.834 276.647 274.992 274.727 Nüfus Artış Hızı (%0) -3,2 5,4-15 -6-1 Yıllar 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Nüfus Yoğunluğu 62 62 62 61 61 61 Değerlendirme ve Sonuçlar Türkiye de nüfus artış hızı 1990 yılında 17 iken, 2005 yılında 12,3 e gerilemiştir. Ancak toplam nüfus artmaya devam etmiştir. 2008 yılı verilerine göre toplam nüfus 71.079.000 kişi, nüfus artış hızı ise 11,5 tir. Toplam nüfus artmaya devam etmektedir. Nüfusun kentsel alanlarda yoğunlaşması, bu alanlarda çevre üzerinde baskının artması anlamına gelmektedir. 53

NÜFUS GÖSTERGE: Kentsel nüfus oranı TANIM: Belirli bir tarihte kentsel alan olarak tanımlanmış 20.001 ve üzeri nüfusa sahip yerleşim yerlerinde yaşayan nüfusun toplam nüfus içindeki oranıdır. Kaynak: TUİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: 1990-2012 dönemi yıllık (1927, 1950 ve 1980 yılları da olacak şekilde) kırsal ve kentsel nüfus oranı (%),Türkiye geneli oranlarıyla karşılaştırılması Durum ve eğilimler: Veri formatı Türkiye Geneli İl ve İlçe Merkezleri (%) Türkiye Geneli Belde ve Köyler (%) İl ve İlçe Merkezleri (%) Belde ve Köyler (%) 1927 - - - - 1950 - - - - 1980 - - - - 1990 - - - - 2000 64,9 35,1 74,39 25,61 2009 76 24 83 17 2010 77 23 84,25 15,75 2011 77 23 85 15 (2012) 78 22 85 15 İlimizin İl ve İlçe merkezleri nüfusu ile Belde ve Köylerin nüfuslarının karşılaştırılmaları yapılmıştır. İlimizin nüfusu her yıl azalarak büyük şehirlere göç vermektedir. Değerlendirme ve Sonuçlar Ülkemizde 1990 yılında %51,32 olan kentsel nüfus oranı 2000 yılında %59,25 e yükselmiştir. Hızlı kentleşme ile birlikte sosyal, ekonomik, demografik ve çevresel sorunlar ortaya çıkmıştır. Plansız kentleşme ve gecekondulaşma ile hizmet sunumu bakımından sorunlu kentler oluşmuş ve çevre sorunları hızla büyümüştür. Ülkemizde artan kentsel nüfus oranına paralel olarak kentlerde yaşanan çevre sorunlarının da artması olasılığı vardır. 54

SANAYİ 1.2 SANAYİ GÖSTERGE: Sanayi Bölgeleri TANIM: Sanayinin belli alanlarda yapılanmasını sağlamak, kentleşmeyi yönlendirmek, çevre sorunlarını önlemek gibi amaçlarla mal ve hizmet üretim bölgeleri olarak hizmet sunmayı amaçlayan organize sanayi bölgeleri vb. sanayi bölgelerinin sayısının, toplam alanlarının ve ildeki planlı sanayileşme oranının zaman serisinde ifade edilmesidir. Kaynak: Sanayi İl Müdürlükleri, İl Sanayi Odası Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İlde bulunan sanayi kuruluşlarının sayısı, sektörlerine göre sanayi bölgelerinin (Organize Sanayi Bölgeleri, Küçük Sanayi Siteleri, Endüstri İhtisas Bölgesi ilan edilmiş alanlar, Büyük Sanayi Siteleri vb.) sayısı, kapasitesi, alanı (ha), OSB ve diğer sanayi alanlarında yeralan sanayi kuruluşlarının sayısının ildeki tüm sanayi kuruluşları sayısına oranı (%) Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır) KESKİN ORGANİZE SANAYİ BÖLGESİ I. ETAP Toplam Alan Toplam Parsel Sayısı Toplam Sanayi Parsel Sayısı Tahsis Edilen Parsel Sayısı Boş Sanayi Parsel Sayısı Üretimdeki Parsel (firma) sayısı Gayri faal firma sayısı İnşaat aşamasında firma sayısı İstihdam 68.2 Hektar 28 adet 25 adet. 11 adet. 13 adet 1 adet 1 adet 4 adet 16 kişi KESKİN ORGANİZE SANAYİ BÖLGESİ II. ETAP Toplam Alan Toplam Sanayi Parsel Sayısı Tahsis Edilen Parsel Sayısı Boş Sanayi Parsel Sayısı Üretimdeki Parsel (firma) sayısı İstihdam 84.7 Hektar 58 adet 1 adet 57 adet 1 adet 10 kişi KIRIKKALE ORGANİZE SANAYİ BÖLGESİ DURUMU Toplam Büyüklüğü 150 Hektar En Küçük Sanayi Parsel Alanı 2.500 m² En Büyük Sanayi Parsel Alanı 45.000 m² 55

KIRIKKALE ORGANİZE SANAYİ BÖLGESİ NO TOPLAMDA 150 HEKTAR 1. Toplam Parsel Sayısı 68 2. Sanayi Parsel Sayısı 68 3. Tahsis Edilen Parsel Sayısı 64 4. Boş Sanayi Parsel Sayısı 4 5. Üretimdeki Parsel (Firma) Sayısı 39 6. Gayri Faal Firma Sayısı 13 7. İnşaat Aşamasında Firma Sayısı 10 8. Proje Aşamasında Olan Firma Sayısı 2 KIRIKKALE SANAYİ SİTELERİ İSTATİSTİKİ BİLGİLERİ Sıra No Kooper atif Adı Adresi Dolu İşyeri Sayısı Boş İşyeri Sayısı Bir İşyerinde Çalışan Sayısı 1 Kırıkkal e Yahşiha n Küçük Sanayi Sitesi SS Yapı Kooperatifi Kooperatif Başkanlığı Başkanlık Binası Yahşihan Erenler Mah. Sanayi Sitesi 255 34 4 2 Kırıkkal e Keskin Küçük Sanayi Sitesi Keskin Küçük Sanayi Sitesi A/Blok No:12 49 29 2 TOPLAM 304 63 6 KIRIKKALE İli Faaliyet Alanı Bazında İşletme Dağılımı Faaliyet Alanı İşletme Sayısı 10.71 Ekmek, taze pastane ürünleri ve taze kek imalatı 25 08.12 Çakıl ve kum ocaklarının faaliyetleri; kil ve kaolin çıkarımı 12 56

31.09 Diğer mobilyaların imalatı 11 46.71 Katı, sıvı ve gazlı yakıtlar ile bunlarla ilgili ürünlerin toptan ticareti 9 22.23 Plastik inşaat malzemesi imalatı 9 10.61 Öğütülmüş hububat ve sebze ürünleri imalatı 8 14.19 Diğer giyim eşyalarının ve giysi aksesuarlarının imalatı 5 25.21 Merkezi ısıtma radyatörleri (elektrikli radyatörler hariç) ve sıcak su kazanları (boylerleri) imalatı 25.40 Silah ve mühimmat (cephane) imalatı 5 29.20 Motorlu kara taşıtları karoseri (kaporta) imalatı; treyler (römork) ve yarı treyler (yarı römork) imalatı 24.10 Ana demir ve çelik ürünleri ile ferro alaşımların imalatı 4 28.30 Tarım ve ormancılık makinelerinin imalatı 4 5 5 35.11 Elektrik enerjisi üretimi 3 31.02 Mutfak mobilyalarının imalatı 3 19.20 Rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı 3 20.59 Başka yerde sınıflandırılmamış diğer kimyasal ürünlerin imalatı 3 23.63 Hazır beton imalatı 3 08.11 Süsleme ve yapı taşları ile kireç taşı, alçı taşı, tebeşir ve kayağantaşı (arduvaz-kayraktaşı) ocakçılığı 13.92 Giyim eşyası dışındaki tamamlanmış tekstil ürünlerinin imalatı 3 3 10.91 Çiftlik hayvanları için hazır yem imalatı 3 11.07 Alkolsüz içeceklerin imalatı; maden sularının ve diğer şişelenmiş suların üretimi 14.13 Diğer dış giyim eşyaları imalatı 2 10.72 Peksimet ve bisküvi imalatı; dayanıklı pastane ürünleri ve dayanıklı kek imalatı 10.39 Başka yerde sınıflandırılmamış meyve ve sebzelerin işlenmesi ve saklanması 10.51 Süthane işletmeciliği ve peynir imalatı 2 2 2 2 10.11 Etin işlenmesi ve saklanması 2 Faaliyet alanı girilmemiş 2 23.61 İnşaat amaçlı beton ürünlerin imalatı 2 22.19 Diğer kauçuk ürünleri imalatı 2 16.21 Ahşap kaplama paneli ve ağaç esaslı panel imalatı 2 16.22 Birleştirilmiş parke yer döşemelerinin imalatı 2 28.14 Diğer musluk ve valf/vana imalatı 2 57

10.85 Hazır yemeklerin imalatı 2 23.70 Taş ve mermerin kesilmesi, şekil verilmesi ve bitirilmesi 2 24.43 Kurşun, çinko ve kalay üretimi 2 24.52 Çelik dökümü 2 29.32 Motorlu kara taşıtları için diğer parça ve aksesuarların imalatı 2 25.62 Metallerin makinede işlenmesi ve şekil verilmesi 2 25.93 Tel ürünleri, zincir ve yayların imalatı 1 27.11 Elektrik motorlarının, jeneratörlerin ve transformatörlerin imalatı 1 27.12 Elektrik dağıtım ve kontrol cihazları imalatı 1 27.52 Elektriksiz ev aletlerinin imalatı 1 30.99 Başka yerde sınıflandırılmamış diğer ulaşım ekipmanlarının imalatı 1 31.01 Büro ve mağaza mobilyaları imalatı 1 25.11 Metal yapı ve yapı parçaları imalatı 1 24.45 Demir dışı diğer metallerin üretimi 1 24.20 Çelikten tüpler, borular, içi boş profiller ve benzeri bağlantı parçalarının imalatı 1 24.34 Tellerin soğuk çekilmesi 1 28.22 Kaldırma ve taşıma ekipmanları imalatı 1 28.25 Soğutma ve havalandırma donanımlarının imalatı, evde kullanılanlar hariç 1 31.03 Yatak imalatı 1 32.30 Spor malzemeleri imalatı 1 32.40 Oyun ve oyuncak imalatı 1 32.99 Başka yerde sınıflandırılmamış diğer imalatlar 1 35.30 Buhar ve iklimlendirme temini 1 38.32 Tasnif edilmiş materyallerin geri kazanımı 1 46.77 Atık ve hurda toptan ticareti 1 71.20 Teknik test ve analiz faaliyetleri 1 81.29 Diğer temizlik faaliyetleri 1 16.23 Diğer bina doğramacılığı ve marangozluk ürünlerinin imalatı 1 58

20.13 Diğer inorganik temel kimyasal maddelerin imalatı 1 20.20 Haşere ilaçları ve diğer zirai-kimyasal ürünlerin imalatı 1 20.41 Sabun ve deterjan ile temizlik ve parlatıcı maddeler imalatı 1 20.42 Parfümlerin, kozmetiklerin ve kişisel bakım ürünlerinin imalatı 1 20.51 Patlayıcı madde imalatı 1 22.21 Plastik tabaka, levha, tüp ve profil imalatı 1 22.29 Diğer plastik ürünlerin imalatı 1 23.62 İnşaat amaçlı alçı ürünlerin imalatı 1 23.64 Toz harç imalatı 1 23.69 Beton, alçı ve çimentodan yapılmış diğer ürünlerin imalatı 1 01.11 Tahılların (pirinç hariç), baklagillerin ve yağlı tohumların yetiştirilmesi 1 07.10 Demir cevherleri madenciliği 1 10.13 Et ve kümes hayvanları etlerinden üretilen ürünlerin imalatı 1 10.82 Kakao, çikolata ve şekerleme imalatı 1 14.14 İç giyim eşyası imalatı 1 13.30 Tekstil ürünlerinin bitirilmesi 1 13.91 Örgü (triko) veya tığ işi (kroşe) kumaşların imalatı 1 Değerlendirme ve Sonuçlar. Durum ve eğilimlerde sunulan verilerin değerlendirildiği ve bu değerlendirmenin özetlendiği bölümdür. 59

SANAYİ GÖSTERGE: Madencilik TANIM: Bu gösterge, İlde yer alan farklı ruhsatlandırma grubuna göre verilen bir yılda kayıt altına alınmış maden ocakları, zenginleştirme tesisleri ve depolama alanlarının miktarının yıllara göre değişimini gösterir. Kaynak: İl Özel İdare, MİGEM Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Türlerine göre maden ocağı ve tesisi sayısı, alanları (ha) ve yıllara göre değişimleri (%), Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır) Ocak Sahibinin Adı ve Soyadı İlçe Köy Mevkii Ocağın Cinsi Alanı m 2 Ruhsatın Başlama T. Süre (yıl) Ahmet UYAN Bahşılı Hodar - Kum 13553,6 03.12.201 5 IŞIKLAR Beton Beton Elemeleri A.Ş. Balışeyh Akçakavak Akçakavak Kum 33782 01.08.2012 5 Değerlendirme ve Sonuçlar. Durum ve eğilimlerde sunulan verilerin değerlendirildiği ve bu değerlendirmenin özetlendiği bölümdür. 60

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ GÖSTERGE: Sıcaklık 2. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ TANIM: Gösterge, ildeki yıllık ortalama sıcaklık değişimi ve Türkiye ortalamalarıyla karşılaştırılmasını ifade etmektedir. Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İl için 1970-2012 yılları arası yıllık ortalama sıcaklık değerleri (⁰C), Türkiye Ortalama Değerleri Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır) Veri formatı Türkiye ort. sıcaklık 13,5 İlin ort. sıcaklık 1970 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2011 2012 12,7 12,8 12,8 13,1 13,1 13,3 15,1 12,8 13,8 13,1 12,1 11,9 12,2 12,9 12,1 13,2 14,4 12,1 12,8 Değerlendirme ve Sonuçlar. Durum ve eğilimlerde sunulan verilerin değerlendirildiği ve bu değerlendirmenin özetlendiği bölümdür. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ GÖSTERGE: Yağış TANIM: Birim alana düşen ortalama yağış miktarının zaman serisinde ifade edilmesidir. Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İl için 1970-2012 yılları arası yıllık ortalama yağış miktarları (kg/m2) Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır) Veri formatı 1970 1985 1990 1995 2000 2005 2009 2010 2011 2012 ortalama (mm) 368.3 399.5 318.4 355.2 385.7 262.7 489.4 584 391.8 475.9 Değerlendirme ve Sonuçlar. Durum ve eğilimlerde sunulan verilerin değerlendirildiği ve bu değerlendirmenin özetlendiği bölümdür. 61

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ GÖSTERGE: Deniz suyu yüzey sıcaklığı TANIM: Bu gösterge, deniz suyu yüzey sıcaklığının 1975 ten bu yana yıllık değişimini ifade eder. Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Denize kıyısı olan iller için 1975 ten bu yana uzun yıllar ortalama deniz suyu yüzey sıcaklığı değerleri (⁰C) Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır) Veri formatı 1975... 2010 2011 2012 Yıllık Ortalama İlimizin denize kıyısı bulunmamaktadır. Değerlendirme ve Sonuçlar. Durum ve eğilimlerde sunulan verilerin değerlendirildiği ve bu değerlendirmenin özetlendiği bölümdür. 3.HAVA KALİTESİ HAVA KALİTESİ GÖSTERGE: Hava Kirleticileri TANIM: Bu gösterge; havadaki SO 2 ve PM 10 konsantrasyon miktarını göstermektedir. (SO 2 yakıtların doğal olarak yapısında bulunan kükürt bileşiklerinin yanma esnasında açığa çıkmasıyla oluşan kirletici, boğucu, renksiz ve asidik gazdır. Partikül maddeler, gaz halindeki emisyonların kimyasal dönüşümü ve yığın halinde şekillenmesi ile oluşur. 5-10 mikrometre çaplı partiküler, asılı partikül olarak tanımlanır. Genel olarak heterojen karışımları içerir ve karakteristikleri bir yerden bir başka yere önemli değişiklik gösterir. Çapı 10 mikrometre altındaki partiküler maddelere PM 10 denir.) Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İlde oluşan SO 2 ve PM 10 miktarları ortalamalarının yıllara göre değişimi ve yıllık olarak aşım gün sayısı değişimi (İldeki ölçüm istasyonlarının kurulma tarihinden itibaren) Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır) AYLAR AYLIK ORTALAMA KVS Değerlerinin Aşıldığı Gün Sayısı (µg/m 3 ) PM SO2 SO2 280 PM 140 OCAK 87 11-2 ŞUBAT - 33 - - MART - 21 - - NİSAN - - - - MAYIS - - - - HAZİRAN - - - - TEMMUZ - - - - AĞUSTOS - - - - EYLÜL - - - - EKİM 67 7 - - KASIM 74 9-2 ARALIK 79 11-1 Değerlendirme ve Sonuçlar. İlimizde ısınma kaynaklı emisyonlar genellikle Eylül- Ekim ayları ile birlikte başlamaktadır. 6 aylık ölçümlerde PM10 aylık ortalamayı 5 gün SO2 ise 0 gün geçmiştir. PM10 ve SO2 de uyarı eşikleri geçilmemiştir. 62

SU-ATIKSU 4. SU-ATIKSU GÖSTERGE: Su Kullanımı TANIM: Bu gösterge belediye, sulama, içme ve kullanma, sanayi olmak üzere sektörel bazda kaynaklardan çekilen toplam su miktarını gösterir. Kaynak: DSİ, TUİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır) Veri Formatı 2006 2008 2010 2012 m 3 % m 3 % m 3 % m 3 % Toplam 34.901.443 31.331.308 43.075.979 19.489.811 Sulama 6.718.873 19 1.641.606 5 68.229 0,001 107.987 İçme-Kullanma 28.134.000 80 26.774.000 85 23.149.000 53 19.275.000 Sanayi 48.570 0,001 2.915.702 9 368.939 0,008 106.824 0,005 98,89 0,005 Değerlendirme ve Sonuçlar. Durum ve eğilimlerde sunulan verilerin değerlendirildiği ve bu değerlendirmenin özetlendiği bölümdür. SU-ATIKSU GÖSTERGE: Belediye İçme Kullanma Suyu Kaynakları TANIM: Belediyeler tarafından içme ve kullanma suyu temin edilen baraj, kuyu, doğal kaynak, göl ve gölet olmak üzere çekilen suyun kaynaklarına göre oranını ifade etmektedir. Kaynak: TUİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İlde 1990 ve sonrasında, baraj, kuyu, doğal kaynak, göl ve göletlerden çekilen su miktarı, toplam çekilen su miktarı, (%) Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır) Veri Formatı 2006 2008 2010 Belediye İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi İçin Kaynaklara Göre Çekilen Su (%) Baraj Kuyu Kaynak Akarsu Göl-Gölet 77 11 10 - - 81 8 9 - - 78.83 11 9 0,002-2012 79 11 10 - - Değerlendirme ve Sonuçlar. Durum ve eğilimlerde sunulan verilerin değerlendirildiği ve bu değerlendirmenin özetlendiği bölümdür. 63

SU-ATIKSU GÖSTERGE: Atıksu Arıtma Tesisi ile Hizmet Veren Belediyeler TANIM: Bu gösterge atıksu arıtma tesisi ile hizmet veren belediye sayısını ve atıksu arıtma tesislerine bağlı nüfusun yüzdelik oranını ifade eder. Kaynak: TUİK, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İldeki 1994 yılı ve sonrası atıksu arıtma tesislerine bağlı nüfus, tüm il nüfusu, oranları (%) Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır) Veri Formatı YILLAR 1994 1998 2002 2004 2006 2008 2010 2011 2012 Atıksu Arıtma Tesisi ile Hizmet Veren Belediye 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Sayısı Arıtma Tesisine Bağlı Belediye Nüfusunun Toplam Belediye Nüfusuna Oranı (%) 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Değerlendirme ve Sonuçlar: Kırıkkale Belediyesi Atıksu Arıtma Tesisi İnşaatı inşaatı devam etmektedir. SU-ATIKSU GÖSTERGE: Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen belediye sayıları ve nüfusu TANIM: Bu gösterge 1994 yılı ve sonrası kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen belediye sayısı ve bağlı nüfus, Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranı (%) Kaynak: TUİK, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İldeki 1994 yılı ve sonrası kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen belediye sayısı ve bağlı nüfus, Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranı (%) Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır) Veri Formatı YILLAR 1994 1998 2002 2004 2006 2008 2010 2012 Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen belediye sayısı 13 16 18 20 20 22 19 20 Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranı (%) 81 88 90 92 95 96 96 97 Değerlendirme ve Sonuçlar. Durum ve eğilimlerde sunulan verilerin değerlendirildiği ve bu değerlendirmenin özetlendiği bölümdür. 64

SU-ATIKSU GÖSTERGE: Sanayiden Kaynaklanan Atıksu ve Bertarafı TANIM: Bu gösterge yıllar itibariyle sanayi faaliyetlerinden kaynaklanan atıksu miktarları, atıksu arıtma tesisi ile hizmet veren sanayi bölgeleri ve oluşan atıksuyun arıtılma oranını ifade eder. Kaynak: TUİK, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllara göre, ildeki sanayi bölgelerinden ve diğer sanayiden kaynaklanan atıksu miktarı, arıtma tesisi sayısı ve arıtılan atıksuyun kısmının toplam atıksu miktarına oranı (%) Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır) Tesisin adı Suyun Kaynağı Atıksu Miktarı (m 3 /yıl) AAT Türü MKE Pirinç Fabrikası Kızılırmak 44.205 Kimyasal Nehri Türkiye Petrol Rafinerileri A.Ş. Kapulukaya Barajı 975.643 m 3 /yıl (endüstriyel atıksu) 1.030.205 m 3 /yıl (nötralizasyon çıkışı) Fiziksel, Kimyasal,Biyolojik Kırıkkale Rafinerisi 73.000 m 3 /yıl (evsel atıksu) Kırıkkale OSB Kızılırmak Nehri 70668 Fiziksel, Biyolojik Değerlendirme ve Sonuçlar. Durum ve eğilimlerde sunulan verilerin değerlendirildiği ve bu değerlendirmenin özetlendiği bölümdür. 5. ARAZİ KULLANIMI ARAZİ KULLANIMI GÖSTERGE: Arazi Kullanımı TANIM: Bu gösterge CORINE Arazi Örtüsü kategorilerine göre göreceli arazi örtüsü dağılımını gösterir. Kaynak: Orman ve Su İşleri Bakanlığı Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi:1990, 2000 ve 2006 yılları arazi kullanımlarının miktarı (ha) ve değişim oranı (%). Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır) Veri Formatı ALAN BÜYÜKLÜĞÜ ALANDA ARTIŞ(+) 1990 2000 2006 /AZALIŞ (-) Arazi Sınıfı km 2 % km 2 % km 2 % (m 2 ) 1. Yapay Bölgeler 86.21 1.76 91.27 1.87 92.8 1.9 + 2. Tarımsal Alanlar 3367.36 69.02 3359.73 68.87 3322.96 68.11-3. Orman ve Yarı Doğal Alanlar 1401.89 28.73 1399.36 28.68 1434.6 29.4 + 4. Sulak Alanlar 9.02 0.18 14.27 0.29 14.27 0.29 5. Su Yapıları 13.65 0.27 13.50 0.27 13.5 0.27 - TOPLAM Değerlendirme ve Sonuçlar. Durum ve eğilimlerde sunulan verilerin değerlendirildiği ve bu değerlendirmenin özetlendiği bölümdür. 65

TARIM 6. TARIM GÖSTERGE: Kişi Başına Tarım Alanı TANIM: Toplam ekilebilir tarım arazisinin, toplam nüfusa oranı olarak ifade edilir. Kaynak: TUİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Ekilebilir arazi toplamı (ha) ve toplam nüfus (kişi), kişi başına tarım arazisi (ha/kişi) Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır) YILLAR Ekilen Tarım Alanı (ha) Toplam Nüfus (kişi) Kişi Başına Tarım Arazisi (ha/kişi) 2012 286694,4 274727 1,043 2011 297147,6 274992 1,08 2010 290106,9 276647 1,048 2009 283713,8 280834 1,01 2008 291711,8 279325 1,044 Değerlendirme ve Sonuçlar. Durum ve eğilimlerde sunulan verilerin değerlendirildiği ve bu değerlendirmenin özetlendiği bölümdür. TARIM GÖSTERGE: Kimyasal Gübre Tüketimi TANIM: Tarımsal alanlarda kullanılan gübre miktarını ve hektar başına kullanılan mineral azot, fosfor ve potas miktarını gösterir. Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlükleri, TUİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllık toplam gübre tüketimi (ton), toplam tarımsal alan (ha), hektar başına kullanılan gübre ve mineral azot, fosfor ve potas miktarı (ton/ha) Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır) Bitki Besin Maddesi (N,P,K olarak) Bitki Besin Maddesi Bazında Kullanılan Miktar (ton) İlde Ticari Gübre Kullanılarak Tarım Yapılan Toplam Alan (ha) Birim Arazide Kullanılan Gübre Miktarı Ton/ha. Azot 6.820 148.661 0,04 Fosfor 3.865 0,025 Potas 61 0 TOPLAM 10 746 Değerlendirme ve Sonuçlar. Durum ve eğilimlerde sunulan verilerin değerlendirildiği ve bu değerlendirmenin özetlendiği bölümdür. 66

TARIM GÖSTERGE: Tarım İlacı Kullanımı TANIM: Toplam tarım ilacı kullanımını (ton birimiyle aktif bileşen) ve hektar başına düşen tarım ilacı miktarıdır. Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlükleri, TUİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllık toplam tarım ilacı tüketimi (ton), toplam tarımsal alan (ha), hektar başına düşen tarım ilacı (ton/ha) Kimyasal Maddenin Adı İnsekdisitler Kullanım Amacı Miktarı (ton) 1,558 İlde Tarımsal İlaç Kullanılarak Tarım Yapılan Toplam Alan (ha) Herbisitler 7,761 Fungisitler 21,594 Rodentisitler 0,0775 Nematositler 0,00 Akarisitler 0,65 Kışlık ve Yazlık Yağlar 0,00 TOPLAM 32,338 Değerlendirme ve Sonuçlar. Durum ve eğilimlerde sunulan verilerin değerlendirildiği ve bu değerlendirmenin özetlendiği bölümdür. 67

TARIM GÖSTERGE: Organik Tarım TANIM: Toplam kullanılan tarımsal alanın oranı olarak organik tarım alanı (organik olarak ekilen mevcut alanların ve organik tarıma geçiş sürecinde olan alanların toplamı) payıdır. Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlükleri Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Organik alanların toplam alanı (ha), Toplam tarım alanına oranı (%), Türkiye toplam organik tarım alanı içerisindeki oranı (%), Organik Tarım Alanında Toplam Üretim Miktarı (ton) Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır) Veri Formatı Yıllar Toplam üretim Üretim miktarı Alan (1000 ha) Artış* (%) Miktar (1000 ton) Artış* (%) 2002 - - 2003 2004 2005 2006 ( ) 2012 *Artışlar 2002 yılı baz alınarak hesaplanmıştır. Değerlendirme ve Sonuçlar. Durum ve eğilimlerde sunulan verilerin değerlendirildiği ve bu değerlendirmenin özetlendiği bölümdür. ORMAN 7. ORMAN GÖSTERGE: Ormanlık Alanlar TANIM: Orman alanlarının toplam büyüklüğünü ve yıllara göre değişimini ifade eder. Kaynak: Orman Bölge Müdürlükleri Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İldeki toplam orman alanı (ha), yıllık değişimi (ha/yıl), Orman vasfına göre dağılımı (%), ağaç türleri, sayıları ve oranları (sayı, %) Durum ve eğilimler; İşletme Şefliği Verimli Orman Alanı (Ha.) Bozuk Orman Alanı (Ha.) Ormanlık Alan (Ha.) Ormansız Alan (Ha.) Genel Alan (Ha.) Kırıkkale 3282,0 21104,5 24386,5 283828,5 308215,0 Sulakyurt 3621,5 17904,5 21526,0 196229,5 217755,5 TOPLAM 6903,5 39009,0 45912,5 480058,0 525970,5 Değerlendirme ve Sonuçlar. Durum ve eğilimlerde sunulan verilerin değerlendirildiği ve bu değerlendirmenin özetlendiği bölümdür. 68

BALIKÇILIK 8. BALIKÇILIK GÖSTERGE: Balıkçılık TANIM: Her yıl, denizlerde avcılığı yapılan balıklar (denize kıyısı olan iller için), kabuklu deniz ürünleri ve yumuşakçalar ile iç sularda avlanan tatlı su ürünleri ile yetiştiricilik ürünleri olmak üzere üretilen balık miktarını gösterir. Üretime ilişkin veri yakalandığı zamanki ağırlığı olan canlı ağırlık ile ifade edilir. Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlükleri Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Kıyı şeridi uzunluğu (km), deniz alanı ve iç su alanı (ha), Su ürünleri üretimi (bin ton) ve yillara göre değişimi (%), Balık türlerinin dağilimi (%) Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır) Veri Formatı YILLAR 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 İçsu Avcılığı Deniz Balıkları Avcılığı Yetiştiricilik Ürünleri (birim:bin ton) Değerlendirme ve Sonuçlar. İlimizin Denize kıyısı bulunmamaktadır. 9. ALTYAPI VE ULAŞTIRMA ALTYAPI VE ULAŞTIRMA GÖSTERGE: Karayolu ve Demiryolu Ağı TANIM: İldeki toplam karayolu (otoyollar, devlet yolları, il yolları) ve demiryolu gelişimi ve uzunluğunu ifade eder. Kaynak: Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bölge Müdürlükleri Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllara göre karayolu ve demiryolu uzunlukları (km) Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır) Veri Formatı 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Karayolu Ağ Uzunluğu (km) Demiryolu Ağ Uzunluğu (km) - 1876 1872 1872 1872 1905 1910 1910 1924 1925 2097-93 93 93 93 93 97 97 97 97 97 Değerlendirme ve Sonuçlar. Durum ve eğilimlerde sunulan verilerin değerlendirildiği ve bu değerlendirmenin özetlendiği bölümdür. 69

YILLAR Otomobil Minibüs Otobüs Kamyonet Kamyon Motor bisiklet Özel Amaçlı Taşıt Traktör 1000 Kişi Başına Düşen Araç Sayısı ALTYAPI VE ULAŞTIRMA GÖSTERGE: Motorlu Kara Taşıtı Sayısı TANIM: İldeki, Otomobil (arazi taşıtı dahil), Minibüs, Otobüs, Kamyonet, Kamyon, Motosiklet, Özel Amaçlı Taşıtlar, Yol ve İş Makinaları ve Traktör toplamından ibaret motorlu kara taşıt sayısını ifade eder Kaynak: TUİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllara göre motorlu kara taşıtı sayısı, taşıt kategorileri ve toplam araç sayısı içerisindeki oranları (%), İldeki kişi başına düşen araç sayısı Durum ve eğilimler; 2012 32218 1441 730 5900 2146 3445 124 7890 117 2011 28921 1349 727 5250 2020 3360 122 7748 105 2010 25206 1427 690 4667 2019 3326 143 7451 91 2009 19866 1403 653 3966 1920 3232 142 7257 71 2008 15857 1380 622 3472 1908 3133 149 7302 57 2007 13692 1355 598 3047 1804 2523 190 6787 49 2006 12469 1282 586 2707 1647 2355 161 6704-2005 11347 1240 523 2387 1531 1831 144 6307-2004 10783 1219 449 2063 1465 1589 139 5908-2003 12726 1250 524 2055 1358 2136 288 6169 - Değerlendirme ve Sonuçlar. Durum ve eğilimlerde sunulan verilerin değerlendirildiği ve bu değerlendirmenin özetlendiği bölümdür. 70

10. ATIK ATIK GÖSTERGE: Belediyeler Tarafından ya da Belediye Adına Toplanan Atık ve Bertarafı TANIM: Bu gösterge, il içinde, belediyeler tarafından ya da belediyeler adına toplanan katı atıkların miktarı ve düzenli depolama oranını ifade eder. Belediye atıklarının en önemli miktarı haneler tarafından üretilen atıklardır. Ayrıca alım-satım ve ticaret kuruluşları, ofis binaları, kurum ve küçük işyeri atıklarını da kapsamaktadır Kaynak: TUİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllık olarak belediyelerce ya da belediye adına toplanan katı atıklar (Ton), Düzenli Depolanan Katı Atık Miktarı (ton) ve oranı (%) Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır) İlimizde, 2012 yılında İl Merkezi, Yahşihan ve Bahşılı ilçelerinden toplam 41.000 ton evsel atık toplanmış olup tamamı Katı Atık Düzenli Depolama tesisinde bertaraf edilmektedir. Değerlendirme ve Sonuçlar. Durum ve eğilimlerde sunulan verilerin değerlendirildiği ve bu değerlendirmenin özetlendiği bölümdür. ATIK GÖSTERGE: Katı Atıkların Düzenli Depolanması TANIM: İldeki katı atık tesisi sayısı ve hizmet verilen nüfus oranını ifade eder. Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İldeki katı atık tesis sayısı, katı atık düzenli depolama hizmeti veren belediye sayısı ve nüfus, hizmet verilen nüfusun tüm il nüfusuna oranı (%) Durum ve eğilimler; İlimizde 1 adet Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi mevcut olup katı atıklarını Katı Atık Düzenli Depolama Tesisine gönderen belediye sayısı 3 tür. Atık hizmeti verilen nüfusun toplam nüfus içindeki oranı % 66 dır. Değerlendirme ve Sonuçlar. Durum ve eğilimlerde sunulan verilerin değerlendirildiği ve bu değerlendirmenin özetlendiği bölümdür. ATIK GÖSTERGE: Tıbbi Atıklar TANIM: İl için, Ayrı olarak toplanan tıbbi atık miktarlarının yıllık olarak belirtilmesi ve toplanan tıbbi atıkların bertaraf yöntemlerinin oransal olarak ifade edilmesidir Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Toplanan tıbbi atık miktarı (ton), yöntemlerine göre bertaraf oranları (%) ve bertaraf tesisi sayısı Durum ve eğilimler; İlimizde Katı Atık Düzenli Depolama sahası içerisinde 1 adet Tıbbi Atık Sterilizasyon tesisi bulunmakta olup, İlimiz sağlık kuruluşları ve Çankırı İli sağlık kuruluşlarının tıbbi atıkları tıbbi atık sterilizasyon tesisinde sterilizasyona tabi tutularak atıklar katı atığa dönüştürülmek suretiyle katı atık düzenli depolama sahasında bertaraf edilmektedir. Değerlendirme ve Sonuçlar. Durum ve eğilimlerde sunulan verilerin değerlendirildiği ve bu değerlendirmenin özetlendiği bölümdür. 71

ATIK GÖSTERGE: Atık Yağlar TANIM: İl içinde toplanan atık yağların miktarını ve geri kazanım ya da bertaraf oranlarını ifade eder. Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllar itibariyle ilde toplanan atık yağın türlerine göre miktarı (ton), bertarafa ve geri kazanıma ilişkin oranları (%) Durum ve eğilimler; 2012 yılında 13 tesiste toplam 178 367 kg atık madeni yağ oluşmuştur. Bu atık yağın 590 kg ı stokta, 169 048 kg ı tesis dışında geri kazanıma gönderilerek, 2100 kg tesis içinde depolanarak ve 6629 kg ı Rafineride yeniden hammadde olarak değerlendirilmiştir. % 99 oranında geri kazanım tesislerine gönderilmiştir. Değerlendirme ve Sonuçlar. Durum ve eğilimlerde sunulan verilerin değerlendirildiği ve bu değerlendirmenin özetlendiği bölümdür. ATIK GÖSTERGE: Bitkisel Atık Yağlar TANIM: İl içinde toplanan bitkisel atık yağların miktarını ve geri kazanım-bertaraf oranlarını ifade eder. Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllar itibariyle ilde toplanan bitkisel atık yağın türlerine göre miktarı (ton), bertarafa ve geri kazanıma ilişkin oranları (%) Durum ve eğilimler; 2012 yılında 7,39 ton kullanılmış kızartmalık yağ olarak Bitkisel Atık Yağ toplanmıştır. Değerlendirme ve Sonuçlar. Durum ve eğilimlerde sunulan verilerin değerlendirildiği ve bu değerlendirmenin özetlendiği bölümdür. 72

ATIK GÖSTERGE: Ambalaj Atıkları TANIM: İl içerisinde oluşan ambalaj atıklarının miktarlarını ve geri kazanımına ilişkin bilgileri içerir. Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllara göre; Üretilen toplam ambalaj atık miktarı ve ambalaj cinsi (ton), geri kazanılan toplam ambalaj atık miktarı (ton), piyasaya sürülen ambalaj miktarı (ton), hedeflenen geri kazanım oranları (%), geri kazanılması gereken miktar (ton), kayıtlı ekonomik tesis sayısı ve lisanslı tesisi sayısı Durum ve eğilimler; Ambalaj Cinsi Üretilen Ambalaj Miktarı (kg) Piyasaya Sürülen Ambalaj Miktarı (kg) Geri Kazanım Oranları (%) Geri Kazanılması Gereken Miktar (kg) Geri Kazanılan Miktar (kg) Gerçekleşen Geri Kazanım Oranı (%) Plastik 38122 40380 170552 68444 40 Metal 0 0 Kompozit 0 0 Kağıt Karton 0 0 22085 2007 9 Cam 0 0 1272 0 0 Toplam 38122 40380 Değerlendirme ve Sonuçlar. Durum ve eğilimlerde sunulan verilerin değerlendirildiği ve bu değerlendirmenin özetlendiği bölümdür. ATIK GÖSTERGE: Ömrünü Tamamlamış Lastikler TANIM: Ömrünü tamamlamış lastiklerin toplanma miktarları, geri kazanım tesisleri ve çimento fabrikalarında ek yakıt olarak kullanılan miktarını ifade eder. Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllara göre, ömrünü tamamlamış lastiklerin toplanma miktarları ve geri kazanım tesislerinde ve çimento fabrikalarında ek yakıt olarak kullanılan miktarları (ton) Durum ve eğilimler; Kırıkkale Belediyesi verilerine göre; 2012 yılında 75 ton ÖTL toplanmıştır. Değerlendirme ve Sonuçlar. Durum ve eğilimlerde sunulan verilerin değerlendirildiği ve bu değerlendirmenin özetlendiği bölümdür. 73

ATIK GÖSTERGE: Ömrünü Tamamlamış Araçlar TANIM: İl genelinde yıllar itibariyle hurdaya ayrılan araç sayısını vb. bilgileri ifade eder. Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllar itibariyle hurdaya ayrılan araç sayısı Durum ve eğilimler; Veri bulunmamaktadır. Değerlendirme ve Sonuçlar. Durum ve eğilimlerde sunulan verilerin değerlendirildiği ve bu değerlendirmenin özetlendiği bölümdür. ATIK Atık Elektrikli -Elektronik Eşyalar TANIM: Atık elektrikli ve elektronik eşya toplama miktarları ve işleme tesis sayılarını ifade eder. Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Atık elektrikli ve elektronik eşya toplama miktarı (ton) ve işleme tesis sayısı Durum ve eğilimler; Atık elektrikli ve elektronik eşya toplama ve işleme tesisi 2012 yılı itibarıyla bulunmamaktadır. Değerlendirme ve Sonuçlar. Durum ve eğilimlerde sunulan verilerin değerlendirildiği ve bu değerlendirmenin özetlendiği bölümdür. ATIK Maden Atıkları TANIM: İl genelinde, cevher tiplerine göre, zenginleştirme tesisi sayısı ve zenginleştirme proses atıklarının dağılımını ifade eder. Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllar itibariyle cevher tiplerine göre zenginleştirme tesisi sayısı, zenginleştirme proses atıkları miktarları (ton) Durum ve eğilimler; Veri bulunmamaktadır. Değerlendirme ve Sonuçlar. Durum ve eğilimlerde sunulan verilerin değerlendirildiği ve bu değerlendirmenin özetlendiği bölümdür. 74

Atık Miktarı(ton) ATIK Tehlikeli Atıklar TANIM: İl genelinde, yıllar itibariyle toplanan tehlikeli atıkların miktarı ile geri kazanımı, yakma ve nihai bertaraf edilenlerin miktarlarını ifade eder. Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İl içinde toplanan tehlikeli atıkların miktarı (ton), ara depolama geri kazanım, yakma ve nihai bertaraf miktarları (ton) ve geri kazanım türlerine göre oranları (%) Durum ve eğilimler; Tehlikeli Atıklar 700.000 600.000 500.000 400.000 300.000 200.000 100.000 0 GERİ BERTARA TESİS İÇİ STOK TOPLAM KAZANIM F 2011 51.388 48.415 13.227 113.030 2012 169.048 464.837 6.629 2.100 642.614 Değerlendirme ve Sonuçlar. Durum ve eğilimlerde sunulan verilerin değerlendirildiği ve bu değerlendirmenin özetlendiği bölümdür. 75