Biyoloji 1. FASİKÜL 10 Hücre Bölünmeleri 561 soru Kavram Yanılgıları Müfredat Dışı Konu Uyarıları Bilgi Teknolojileri Uyarlamaları PISA Tarzı Sorular ÖSYM Çıkmış Sınav Soruları Yazılı Soruları Video Çözümler
Teşekkürler Değerli öğretmenlerimiz Erdal ÇİFTEL, Öner ÖZDEMİR ve Gizem ÖZKAN'a katkılarından dolayı teşekkür ederiz. Bu kitap MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI TALİM VE TERBİYE KURULU BAŞKANLIĞI nın 19.01.2018 tarih ve 34 sayılı kararı ile belirlenen ORTAÖĞRETİM BİYOLOJİ DERS PROGRAMINA GÖRE HAZIRLANMIŞTIR. Bu kitabın her hakkı Çap Yayınlarına aittir. 5846 ve 2936 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Yasası na göre Çap Yayınları nın yazılı izni olmaksızın, kitabın tamamı veya bir kısmı herhangi bir yöntemle basılamaz, yayınlanamaz, bilgisayarda depolanamaz, çoğaltılamaz ve dağıtım yapılamaz. GENEL YAYIN YÖNETMENİ Oğuz GÜMÜŞ EDİTÖR Gülten YILDIRIM - Hazal ÖZNAR DIZGI ÇAP Dizgi Birimi SAYFA TASARIM - KAPAK F. Özgür OFLAZ 1. BASKI Temmuz 2018 İLETİŞİM ÇAP YAYINLARI «Ostim Mah. 1207 Sokak No 3/C D Ostim / Ankara Tel 0312 395 13 36 Fax 0312 394 10 04 www.capyayinlari.com.tr bilgi@capyayinlari.com.tr twitter.com/capyayinlari facebook.com/capyayinlari instagram.com/capyayinlari
Gelecek için hazırlanan vatan evlâtlarına, hiçbir güçlük karşısında yılmayarak tam bir sabır ve metanetle çalışmalarını ve öğrenim gören çocuklarımızın ana ve babalarına da yavrularının öğreniminin tamamlanması için hiçbir fedakârlıktan çekinmemelerini tavsiye ederim.
Ön Söz Değerli Öğrenciler, Çap Yayınları olarak konuları en iyi şekilde kavratabilmeniz için yeni bir anlayışla elinizdeki fasikülleri oluşturduk. Fasiküllerimiz aşağıdaki içeriklere sahiptir Kazanım sayfası Bir konunun hangi sırayla ve toplam kaç kazanımda anlatılacağını gösterir. Bilgi sayfası Her alt konu ile ilgili gerekli bilgilerin ve kısa örneklerin yer aldığı sayfalardan oluşmuştur. Aktif Öğrenme Her konuda gördüğünüz kavramları kullanarak konunun anlaşılmasını kolaylaştıracak şekilde tasarlanmıştır. Uygulama Alanı Konu içinde öğrenilen kavramların pekiştirilmesi için hazırlanan etkinlikler ile kazanımla daha net anlaşılacaktır. Pekiştirme Testleri Anlatılan konuların öğrencileriniz tarafından iyice pekiştirilmesini sağlamak için biraz da farklı sorulara yer verilerek oluşturulmuştur. Yazılı (Öz Değerlendirme) Tüm konuyu kapsayan sınav soruları ile kazanımların öğrenilme düzeyi test edilebilecektir. Bu bölümde 100 puanlık sınavlar ile başarı düzeyi ölçülebilecektir. PISA Ünite bitiminde öğrencilerin okulda öğrendikleri bilgi ve becerileri günlük yaşamda kullanma, okuduğunu anlama ve yorumlama becerisini ölçmek için hazırlanmıştır. Tam Tur Karma testlere geçmeden önce ünitede öğrettiğiniz tüm bilgileri toplu halde bulabilmeniz ve konu tekrarlarında öğrencilerinize yardımcı olması amacıyla hazırlanan bölümdür. Acemi, Amatör, Uzman ve Şampiyon Testleri Ünite bitiminde dört ayrı zorluk seviyesine göre oluşturulmuş TAMAMI VİDEO ÇÖZÜMLÜ olan karma sorulardan oluşmaktadır. Öğrencilerinizi acemi seviyesinden alıp şampiyon seviyesine taşımak hedeflenmiştir. ÖSYM Soruları Üniversite giriş sınavlarında sorulmuş sorular, en son yapılan sınavdan geriye doğru ve yine TAMAMI VİDEO ÇÖZÜMLÜ bir şekilde sunulmuştur. Öğrencileriniz, yayınevimize ait olan akıllı telefon uygulamasını (capp) indirip testlerin başında bulunan kare kodları okutarak soruların video çözümlerine ulaşabilir. Hepimizin ortak amacı olan eğitimli ve vicdanlı bir toplum için daha verimli eğitim materyallerinin oluşturulmasında görüş ve önerilerinizi bizimle paylaşacağınızı düşünerek sağlıklı ve huzurlu bir öğretim yılı diliyoruz. İlker YOLGİDEN iyolgiden@capyayinlari.com.tr Oya BOSTANCI obostanci@capyayinlari.com.tr
İÇİNDEKİLER HÜCRE BÖLÜNMESİ (18 DERS SAATİ) Ünite Kazanımları... 6 Mitoz Bölünme Mitoz Bölünme... 7 Aktif Öğrenme... 12 Uygulama Alanı - 1... 13 Yorumlama Analiz... 19 Pekiştirme Testi 1, 2, 3, 4... 20 Yazılı 1... 28 Eşeysiz Üreme Eşeysiz Üreme... 30 Aktif Öğrenme... 35 Uygulama Alanı - 2... 36 Yorumlama Analiz... 40 Pekiştirme Testi 5, 6, 7... 42 Yazılı 2... 48 Mayoz Bölünme ve Eşeyli Üreme Mayoz Bölünme ve Eşeyli Üreme... 50 Aktif Öğrenme... 56 Uygulama Alanı - 3... 57 Yorumlama Analiz... 62 Pekiştirme Testi 8, 9, 10... 64 Yazılı 3... 70 PISA... 72 TAM TUR... 76 Acemi Testleri 1, 2, 3, 4, 5... 78 Amatör Testleri 1, 2, 3, 4, 5, 6... 88 Uzman Testleri 1, 2, 3, 4, 5, 6... 100 Şampiyon Testleri 1, 2, 3, 4... 112 ÖSYM Soruları... 120 Cevap Anahtarı... 123 İÇİNDEKİLER 5
KAZANIMLAR Kazanım 1 a b Kazanım 2 a b c Kazanım 3 a b Canlılarda hücre bölünmesinin gerekliliği açıklanır. Hücre bölünmesinin canlılarda üreme, büyüme ve gelişme ile ilişkilendirilmesi sağlanır. Hücre bölünmesinin nedenleri açıklanır. Mitoz bölünme açıklanır. İnterfaz, profaz, metafaz, anafaz ve telofaz evreleri temel düzeyde anlatılır. Hücre bölünmesinin kontrol mekanizması ve bunun canlılar için önemi üzerinde durulur. Hücre bölünmesinin kanserle ilişkisi açıklanır. Eşeysiz üreme örnekleri ile açıklanır. Bölünerek üreme, tomurcuklanma, sporla üreme, rejenerasyon, bitkilerde vejatatif üreme, partenogenez olayları örnekleri ile açıklanır. Vejatatif üreme tekniklerinin bahçecilik ve tarım sektörlerindeki uygulamaları örneklendirilir. Kazanım 4 a b Mayoz bölünme ve eşeyli üreme anlatılır. Mayoz bölünmelerin evreleri temel düzeyde açıklanır. Eşeyli üremenin temelinin mayoz bölünme ve döllenme olduğu açıklanır. Kavramlar ve Terimler Bölünme Diploit Eşeysiz üreme Döllenme İnterfaz Eşeyli üreme Kanser Haploit Mitoz Krossing over Tomurcuklanma Mayoz Vejatatif üreme Sinapsis Rejenerasyon Tetrat Sporla üreme Bölünerek üreme Replikasyon Bilgi ve İletişim Teknolojisi Kullanımı Bilgisayar, tablet, cep telefonu vb. cihazlarınızdan KAZANIMLAR https//phet.colorado.edu/tr www.eba.gov.tr sitelerinden herhangi birine girerek öğrendiğiniz konularla ilgili daha detaylı ve görsel bilgilere ulaşabilirsiniz. 6
Mitoz Bölünme BİLGİ HÜCRE BÖLÜNMESİ Canlılar tek ya da çok hücreden meydana gelir. Hücre bölünmeleri tek ve çok hücreli canlılarda farklı olaylara neden olur. Aşağıdaki tabloda canlılar ve hücre bölünmeleri arasındaki ilişkiler gösterilmiştir. Tek Hücreli Canlılar Çok Hücreli Canlılar Büyüme sitoplazma miktarının artması, hücrenin yüzey ve hacminin artması ile sağlanır. Büyüme, gelişme, doku, organ ve sistemlerin oluşumunda meydana gelen farklılaşma, yaraların onarımı mitoz bölünme ile sağlanır. Eşeysiz üreme mitoz bölünme ile gerçekleşir. Bazı çok hücreli canlılarda eşeysiz üreme mitoz bölünme ile gerçekleşirken, mayoz bölünme eşeyli üremede gametleri (üreme hücrelerini) oluşturur. Hücre Döngüsü Hücrenin bölünmeye başlamasından itibaren onu takip eden diğer hücre bölünmesine kadar geçen zaman aralığına hücre döngüsü denir. Hücre Bölünmesinin Kontrolü Hücre döngüsünün farklı evrelerinde düzeni sağlayan kontrol noktaları bulunur. Kontrol noktaları dur ya da devam et sinyalleri ile döngüyü kontrol eder. DNA molekülünde meydana gelen hasarların onarılamaması döngünün kontrolünü bozan faktörlerden biridir. Hücre bölünmesinin kontrolünün bozulması kansere yol açabilir. Hücrelerin kontrolsüz çoğalmasına kanserleşme denir. Birçok açıdan birbirine benzeyen ama büyüme ve yayılma açısından farklılık gösteren pek çok kanser çeşidi vardır. Çoğu kanser tümör adı verilen kitle oluşturur. Tüm tümörler kanser değildir. Kanser olmayan tümörler iyi huylu, kanser olanlar kötü huyludur. Kanser hücrelerinin oluştukları tümörden ayrılarak vücudun diğer kısımlarına yayılmasına metastaz denir. Kanser tedavilerinde erken tanı önemlidir. Kanserlerin cerrahi yöntemler, radyoterapi, kemoterapi gibi tedavi tipleri vardır. BİLGİ 7
AKTİF ÖĞRENME Aşağıdaki konu özetindeki boşlukları, kutucuk içinde verilen öğrenmiş olduğunuz kavramları kullanarak doldurunuz. Mitoz Bölünme Hücre Bölünmeleri Tek hücreli canlılarda 1 mitoz bölünmesi ile gerçekleşir. Çok hücreli canlılarda 2 gelişme, onarım mitoz bölünme ile gerçekleşir. Eşeyli üreyen canlılarda 3 oluşumu mayozla gerçekleşir. Hücre döngüsündeki çekirdek bölünmesine 15 denir. Hücre döngüsü; interfaz, karyokinez ve 16 den oluşur. 17 evresinde çekirdek zarı ve çekirdekçik erir. 18 evresinde kromozomlar hücrenin ekvator düzleminde dizilir. Hücrenin bölünmeye başlamasından itibaren onu takip eden hücre bölünmesine kadar geçen zaman aralığına 4 denir. 5 molekülündeki hasarın onarılamaması hücre döngüsünün kontrolünü bozan faktörlerden biridir. Çizgili kas Kanser Büyüme DNA Orta lamel Kromatin Kardeş kromatitler, sentromer noktasından 19 evresinde ayrılarak hücrenin zıt kutuplarına çekilir. 20 evresinin sonunda sitoplazma bölünmesi başlar. 21 ne sitokinez denir. AKTİF ÖĞRENME Hücre bölünmesinin kontrolünün bozulması 6 e yol açabilir. Hücre döngüsünün kontrolününün bozulması sonucunda hücrenin kontrolsüz çoğalmasına 7 denir. 8 hücreler bölünme sırasında çekirdeğin bölünüp sitoplazmanın bölünmemesi sonucunda oluşur. 9 hücreleri çok çekirdeklidir. Farklılaşmış 10 bölünmez. 11 DNA ve proteinden oluşan yumaktır. Hücrenin yeniden bölünmek için geçirdiği hazırlık evresine 12 denir. Kromatinin kısalıp yoğunlaşması ve DNA molekülünün eşlenmesi sonucunda 13 oluşur. Kromozomun yapısındaki kardeş 14 lerin genetik bilgisi aynıdır. Telofaz Kromozom Anafaz Hücre döngüsü Çok çekirdekli Gamet Çeşitlilik Üreme Boğumlanma Kanserleşme Sentrioller Metastaz Metafaz Sinir hücreleri Mitoz İnterfaz Sitokinez Karyokinez Profaz Sitoplazma bölünmesi Kromatit Sitokinez bitki hücresinde 22 hayvan hücresinde 23 ile gerçekleşir. Hayvan hücresinde iğ iplikleri 24 oluşurken, bitki hücresinde özel proteinlerle oluşur. 25 bölünme ile hücrelerin kromozom sayısı sabit kalır. Mitoz bölünme türde 26 oluşturmaz. Kanserli hücrelerin kan ya da lenf yoluyla vücudun diğer bölgelerine yayılmasına 27 denir. 12
UYGULAMA ALANI - 1 1 Aşağıda verilen hücre döngüsüne ait soruları cevaplayınız. I. Aşağıdaki şekilde verilen numaralı kısımların isimlerini yanındaki boşluklara yazınız. I II IV III II. 2N = 6 kromozomlu bir hayvan hücresinin mitoz bölünmesine ait metafaz evresini aşağıda verilen hücrenin içine çiziniz. III. 2N = 6 kromozomlu bir hayvan hücresinin mitoz bölünmesine ait anafaz evresini aşağıda verilen hücrenin içine çiziniz. IV. Aşağıdaki şekilde bir hücrenin hücre döngüsüne ait bir evre verilmiştir. Şekilde verilen hücre döngüsünün evresi ile ilgili aşağıdaki soruları cevaplayınız. a. Hücre döngüsünün hangi evresidir? b. Hücrede kaç tane kromozom vardır? c. Bu evreden sonra gerçekleşen evrede gözlenen olayları yazınız? UYGULAMA ALANI 13
YORUMLAMA - ANALİZ 1. İnsan vücudunda yapılan bir ameliyat sonrasında yaranın iyileşmesi nasıl gerçekleşir? 2. Bölünmekte olan bir hücre ile ilgili aşağıda verilen soruların cevaplarını yazınız. a. Bir kromozomun yapısını oluşturan ve aynı genetik bilgiye sahip yapılar nedir? b. Kardeş kromatitlerin birleşme noktasına ne isim verilir? c. Kromozomların en net görüldüğü evre hangisidir? d. Kardeş kromatitler hangi evrede ayrılarak hücrenin zıt kutuplarına doğru hareket eder? e. Sitoplazma bölünmesi hangi evrenin sonuna doğru gerçekleşir? 3. Bölünme olgunluğuna erişmemiş amip Bölünme olgunluğuna erişmiş amip Sitoplazmanın bir kısmı kesilir. Sitoplazmanın bir kısmı kesilir. I II III IV Bir amiple ilgili yapılan deney yukarıda verilmiştir. Buna göre I, II, III ve IV numaralarla gösterilen parçalarla ilgili yorumlarınızı yazınız. 4. Mitoz ile oluşan hücrelerde farklı olabilecek özellikleri yazınız. YORUMLAMA ANALİZ 19
Mitoz Bölünme PEKİŞTİRME TESTİ 1 1. Aşağıda verilen olaylardan hangisi bölünmekte olan bazı ökaryot hücrelerde gözlenir? A) Kromatinin kromozoma dönmesi B) Kromozomların iğ ipliklerine tutunması C) Kromatitlerin ayrılması D) Kromozomların ekvator düzleminde dizilmesi E) Sitokinezin boğumlanma ile gerçekleşmesi Sitokinezin boğumlanma ile gerçekleşmesi hayvan hücrelerinde gözlenir. 4. Bitki hücresinde mitoz bölünmenin metafaz evresinde aşağıdakilerden hangisi gözlenir? A) DNA eşlenmesi B) Çekirdek zarı ve çekirdekçiğin kaybolması C) Ara lamel ile sitoplazma bölünmesi D) Kromozomların ekvator düzleminde dizilmesi E) Kardeş kromatitlerin ayrılması Metafaz evresinde kromozomların ekvator düzleminde dizilmesi gözlenir. 2. Aşağıda verilen özelliklerden hangisi mitoz bölünmeye ait değildir? A) Kromozom sayısı sabit kalır. B) İki hücre oluşur. C) Türde kalıtsal varyasyon oluşturur. D) Tek hücrelilerde eşeysiz üremeyi sağlar. E) Diploit hücrede gözlenir. 5. Hücre bölünmesi sırasında kromozomların en net görüldüğü evre hangisidir? A) Profaz B) Metafaz C) Anafaz D) İnterfaz E) Telofaz Mitoz bölünme türde kalıtsal varyasyon oluşturmaz. Hücre bölünmesi sırasında kromozomların en net görüldüğü evre metafazdır. PEKİŞTİRME 20 3. Aşağıda verilen mitoz bölünmeye ait olaylardan hangisi bitki hücresinde gözlenirken hayvan hücresinde gözlenmez? A) Çekirdek zarının erimesi B) İğ ipliklerinin oluşması C) Kromatitlerin ayrılması D) Sitoplazma bölünmesinde hücre plağı oluşması E) Kromozomların kromatin ipliklerine dönüşmesi Hayvan hücresinde sitoplazma bölünmesi sırasında boğumlanma gerçekleşir. 6. Aşağıdakilerden hangisi bitki hücresindeki mitoz bölünmede gözlenmez? A) Sentrozomların iğ ipliklerini oluşturması B) Kromozomların ekvator düzleminde dizilmesi C) Kardeş kromatitlerin zıt kutuplara çekilmesi D) Çekirdek zarı ve çekirdekçiğin belirginleşmesi E) Kardeş kromatitlerin ayrılması Bitki hücresinde sentrozomlar iğ ipliklerini oluşturmaz.
YAZILI - 1 Öz Değerlendirme Yazılı 100 puandır. Her sorunun puanı yanında yazmaktadır. 1. Hücre bölünmesini incelemek için amiple yapılan deneyler aşağıdaki gibidir. 1. Deney Bir amipin sitoplazması dört ay boyunca bölünme büyüklüğüne ulaşmadan kesilir. Bu süre içinde amipin hiç bölünmediği gözlenir. 2. Deney Hiçbir işlem uygulanmayan amip aynı sürede 65 defa bölünür. 3. Deney Sitoplazması bölünme büyüklüğüne eriştiği anda kesilen amipin bölündüğü gözlenir. Yukarıda verilen deneylerden elde edilen sonuçlara göre amipteki hücre bölünmesi ile ilgili yorumlarınızı yazınız. (15 puan) 2. Aşağıda şekli verilen hücreye ait mitoz bölünme evrelerini çiziniz ve evrelerin isimlerini şekillerin yanındaki boşluklara yazınız. (9 puan) PROFAZ 3. a. Kromozomlar hücrenin ekvator düzleminde dizilir. b. Sentriollerle iğ iplikleri oluşturulur. c. Çekirdek zarı ve çekirdekçikler yeniden oluşur. d. Sitoplazma bölünmesinde orta lamel (hücre plağı) yapısı oluşur. e. Kardeş kromatitler ayrılarak hücrenin zıt kutuplarına doğru hareket eder. f. Kromatin iplikleri kromozomlara dönüşür. Yukarıda verilen olaylar bitki ve hayvan hücrelerinin hayat döngülerinde gözlenmektedir. Buna göre harflerle verilen olayları aşağıdaki Venn diyagramı üzerine yazınız. (24 puan) Hayvan Hücresi Bitki Hücresi YAZILI 28
PISA OĞUL VERME Bal arıları on binlerce işçi arı ve tek bir kraliçe arının oluşturduğu koloni olarak ifade edilen topluluklar içinde yaşayan canlılardır. Koloniyi oluşturan bireyler arasındaki iletişim, vücut dışına salgılanan kimyasal maddeler olan feromonlar aracılığı ile gerçekleşir. Bal arıları kolonilerinde kraliçe arının tek görevi yumurtlamaktır. Kraliçe arı salgıladığı feromonla işçi arıları etrafına çeker, kolonide birliği ve düzeni sağlar. Feromon kokusunu algılayan işçi arılar kolonideki işleri düzenle yürütürler. Kraliçe arılar beslenmeleri nedeni ile uzun mesafelere uçamayacak bir vücuda sahiptir. İşçi arılar (kraliçe arının kızları) ise kovandaki işgücüne katkıda bulunurlar. İşçi arılar kraliçe arının ağzına arı sütü vererek kraliçe arının beslenmesini sağlarlar. İşçi arılar, ergin erkek arıları koloniden atmak veya erkek arı yumurta ve larvalarını tahrip etmek suretiyle kovandaki erkek arı sayısını düzenlerler. Kraliçe ve işçi arılar döllenmiş yumurtalardan gelişirler. Erkek arılar ise kovandaki iş gücüne katkı sunmaz iken mevsimsel olarak kraliçe arının bıraktığı döllenmemiş yumurtalardan üretilirler. Arı kolonilerinde kışın sadece dişi bireyler mevcut olup erkek arılar ilkbaharda yeni sezonla birlikte görülürler. Ayrıca erkek arılar başka kolonilerin kraliçe arıları ile de çiftleşip eşeyli üremede görev alırlar. Koloniler, ilkbahar ve yaz başlarında erkek arı yetiştirmeye başlarlar. Erkek arıların başlıca görevi oluşturdukları gametler ile çiftleşme uçuşuna çıkan genç kraliçe arılarla çiftleşmektir. Kraliçe arıyla çiftleşen erkek arı PISA çiftleşme organını kaybeder ve ölür. 72
TAM TUR Hücre Bölünmeleri HÜCRE BÖLÜNMELERİ VE NEDENLERİ Hücrelerde mayoz ve mitoz olarak iki çeşit bölünme görülür. Mitoz bölünme tek hücreli ve bazı çok hücreli canlılarda eşeysiz üremeyi sağlar. Çok hücreli canlılarda büyüme, gelişme ve onarımı sağlar. Mayoz bölünme eşeyli üreyen canlılarda gametlerin oluşumunu sağlar. Hücreler büyüdüklerinde çekirdeklerinin etki alanı küçülürken, yüzey hacim oranları bozulur. Bu durumlar çekirdeğin hücrenin her tarafını kontrol etmesini engellerken, hücrelere madde giriş çıkışında sorunların yaşanmasına neden olur. Tüm bunların sonucunda hücre DNA sı kendini eşleyerek bölünme emri verir. Farklılaşmış her hücre bölünmezken (örneğin; insanda sinir ve alyuvar hücreleri gibi) bazıları da sadece çekirdek bölünmesi geçirirken sitoplazma bölünmesi geçirmeyebilir (örneğin; insanda çizgili kas hücreleri). HÜCRE DÖNGÜSÜ VE KONTROL MEKANİZMALARI Hücrenin bölünmeye başlamasından itibaren onu takip eden diğer hücre bölünmesine kadar geçen zaman dilimine hücre döngüsü denir. HÜCRE DÖNGÜSÜ = İnterfaz + Karyokinez (Hazırlık) Çekirdek ( bölünmesi ( + ( Sitokinez Sitoplazma bölünmesi Mitotik Evre (M) Hücre döngüsünün sağlıklı tamamlanması kontrol noktaları ile sağlanır. DNA molekülündeki hasarın onarılamaması kontrol noktalarının bozulmasına neden olan etkilerden biridir. Hücre döngüsünün kontrol mekanizmasının bozulması kontrolsüz hücre bölünmesine yol açar. Hücrelerin kontrolsüz bölünmesine kanserleşme denir. ( KROMOZOM VE KROMOZOM SAYISINA GÖRE HÜCRE ÇEŞİTLERİ İnterfazda; hücre büyür, kromozomlarını kopyalar (DNA eşlenir), organellerinin sayısını arttırır, yoğun protein ve ATP sentezlenir. Kromatin çekirdekte bulunan DNA ve proteinden oluşan ipliksi yapıdır. Hücre bölünürken çekirdekte bulunan kromatin iplikleri kısalıp yoğunlaşır, DNA molekülleri kendini eşler ve böylece kromozomlar oluşur. Kromozom; protein ve DNA dan oluşur. Bir kromozomun yapısında aynı genetik bilgiye sahip kardeş kromatitler bulunur. Sentromer Kinetokor proteini Kardeş kromatit Kromozom Kromozomların şekli, büyüklüğü ve sayısı türe özgüdür. Anne ve babadan gelen büyüklük ve şekilleri aynı olan karşılıklı lokuslarda aynı özelliğe ait genler bulunan kromozomlara homolog kromozom denir. TAM TUR Homolog kromozom çifti bulunan hücreler diploit, homolog kromozom çiftinin tek bir takımını taşıyan hücreler haploittir. İnsanda vücut hücreleri ve eşey ana hücreleri diploit, gametler haploittir. 76
İyi bir başlangıç, yarı yarıya başarı demektir. Andre Gıde ACEMİ 1 1. Aşağıda verilenlerden hangisi diploit bir hücreden diploit hücre oluşurken gözlenmez? A) DNA eşlenmesi B) Kromozomların ekvator düzlemde dizilmesi C) İğ ipliklerinin oluşumu D) Homolog kromozomlar arası parça değişimi E) Glikozların aktif taşıma ile hücre içine girmesi 4. 2n = 20 kromozomlu diploit bir hücrenin mitoz bölünmesinin metafaz evresindeki kromatit sayısı nedir? A) 5 B) 10 C) 20 D) 30 E) 40 2n=20 kromozomlu bir hücrenin mitoz bölünmesi sırasında metafaz evresindeki kromatit sayısı; 40'tır. Diploit hücreden diploit hücrenin oluşumu mitoz bölünme ile gerçekleştiği için, homolog kromozomlar arası parça değişimi gözlenmez. 2. Bir kromozomda, I. DNA II. Protein III. RNA IV. Sentrozom yapılarından hangileri bulunmaz? A) Yalnız I B) Yalnız III C) III ve IV D) I, III ve IV E) I, II, III ve IV Kromozomun yapısında RNA ve sentrozom bulunmaz. 3. Araştırmacının, mikroskop altında incelediği hücrenin mayoz geçirmekte olduğunu anlaması için, I. Profaz I II. Metafaz II III. Metafaz I IV. Anafaz II evrelerinden hangisini görmüş olması gerekir? A) Yalnız I B) I ve III C) II ve IV 5. 2n = 60 kromozomlu bir hücrenin art arda üç kez mitoz ve bir kez mayoz bölünme geçirdiğinde oluşan hücre sayısı ve bir hücrenin kromozom sayısı aşağıda verilenlerden hangisidir? Kromozom Hücre sayısı sayısı A) 32 30 B) 30 35 C) 32 60 D) 40 30 E) 45 60 Bir hücrenin üç kez mitoz bölünme geçirmesi sonucunda 8 hücre oluşur. Ardından hücrelerin mayoz bölünme geçirmesi sonucunda ise 8 x 4 = 32 hücre oluşur. Mitozda kromozom sayısı sabit kalırken, mayoz bölünmede kromozom sayısı yarıya iner. Bu yüzden hücrenin kromozom sayısı 30 olur. 6. Eşey ana hücresi 80 kromozomlu olan diploit bir canlının döllenmesi ile oluşan zigotunun kromozom sayısı kaçtır? ACEMİ 78 D) I, III ve IV E) II, III ve IV Mayoz bölünmenin, mitoz bölünmeden farkının görüldüğü evreler; profaz I, metafaz I, anafaz I ve telofaz I'dir. A) 40 B) 50 C) 60 D) 70 E) 80 Eşey ana hücresinin kromozom sayısı 80 olan bir hücrenin oluşturduğu gametlerin kromozom sayısı 40'tır. Bu canlının döllenme ile oluşan zigotunun kromozom sayısı 80'dir.
Yapmakta ısrar ettiğimiz şey giderek kolaylaşır. İşin doğası değiştiğinden değil, bizim yapma yeteneğimiz geliştiğinden. Ralph Waldo Emerson AMATÖR 1 1. Mayoz bölünmede gerçekleşen bazı olaylar aşağıdaki şekilde gösterilmiştir. A A a a 2. Bitki hücresinin hücre döngüsü sırasında meydana gelen olaylar I. çekirdek zarı ve çekirdekçiğin erimesi b b B B II. orta lamel oluşması III. kromozomların iğ iplikleri üzerinde dizilmesi 1. kromozom 2. kromozom IV. kromatitlerin ayrılması V. kromozomların oluşması X olayı A b a B A b Y olayı a B şeklindedir. Buna göre, olayların gerçekleşmesinde üçüncü sırada gözlenen durum aşağıdakilerden hangisidir? A) I B) II C) III D) IV E) V Olayların gerçekleşme sırası 1. Kromozomların oluşması 2. Çekirdek zarı ve çekirdekçiğin erimesi 3. Kromozomların iğ iplikleri üzerinde dizilmesi 4. Kromotitlerin ayrılması 5. Orta lamel oluşması AMATÖR 88 Şekilde gösterilen X ve Y olayları ile ilgili, I. X olayı profaz I evresinde gerçekleşir. II. Y olayı türde çeşitliliği arttırır. III. Y olayı homolog kromozom çifti arasında gerçekleşir. IV. X olayı sinapsistir. ifadelerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) III ve IV D) I, II ve III E) I, II, III ve IV X olayı; sinapsis oluşumu, Y olayı; krossing overdir. Her iki olay profaz I evresinde gerçekleşir. Krossing over olayı homolog kromozom çifti arasında gerçekleşir ve türde çeşitliliğe neden olur. 3. Aşağıda verilen olaylardan hangisi bir omurgalı hayvan türünde gamet oluşumu sırasında gözlenmez? A) Kromatitlerin ayrılması B) Sitoplazmadaki enzimlerin iğ ipliklerini oluşturması C) Tetrat ve sinapsisin gerçekleşmesi D) Homolog kromozomların ayrılması E) Çekirdek zarının erimesi Omurgalı hayvan hücresinde gerçekleşen hücre bölünmesi sırasında iğ iplikleri sentrozom organeli yardımıyla oluşur. 4. Gelişmiş bitkilerde gerçekleşen mitoz ve mayoz bölünme ile ilgili aşağıda verilenlerden hangisi ortaktır? A) Homolog kromozom çiftlerinin iğ ipliklerine tutunması B) Sitokinezin boğumlanma ile gerçekleşmesi C) Sentrozomla iğ ipliklerinin oluşması D) Kromatitlerin ayrılması E) Karyokinezin iki kez gerçekleşmesi Mayoz bölünmenin ikinci evresinde ve mitoz bölünmede kardeş kromatitler ayrılır.
Bir şeyi gerçekten yapmak isteyen bir yol bulur; istemeyen mazeret bulur. E. C. McKenzie UZMAN 1 1. Sporla üreyen bir bitkinin hayat döngüsüne ait kromozom sayısının zamana bağlı değişimi aşağıdaki grafikte verilmiştir. 3. Bir hayvan hücresinde gözlenen bölünmeye ait evreler aşağıda verilmiştir. Kromozom sayısı 2N N I II III I II III IV Grafikteki bilgiye göre aşağıda verilenlerden hangisi doğrudur? A) I. zaman aralığında spor oluşumu gözlenir. B) IV. zaman aralığında gamet oluşumu gözlenir. C) I. ve III. zaman aralıklarında mitoz bölünme gerçekleşir. D) II. zaman aralığında krossing over gözlenir. E) IV. zaman aralığında homolog kromozomların ayrılması gözlenir. Sporla üreyen bitkinin hayat döngüsünde spor oluşumu mayoz bölünme ile gerçekleşir. Grafikteki I. zaman aralığı mayoz bölünmeyi gösterir. t IV Şekilde verilenlerden olaylardan hangileri sadece gamet oluşumu sırasında gözlenir? A) II, IV ve V B) II ve IV C) I, III ve IV D) III, IV ve V E) I, II, III ve IV Hayvanlarda gamet oluşumu; mayoz bölünme ile gerçekleşir. Soruda verilen; II ve IV. şekiller sadece mayoz bölünmenin evrelerine aittir. V UZMAN 100 2. İki farklı hücreye ait mitoz bölünme evrelerini mikroskopta inceleyen araştırmacı gördüğü, I. sentriollerin iğ ipliklerini oluşturması II. kromozomların ekvator düzleminde dizilmesi III. çekirdek zarının erimesi IV. sitoplazma bölünmesi durumlardan hangilerini bölünen hücrenin hayvan ya da bitki olduğuna karar vermek için kullanır? A) Yalnız I B) Yalnız III C) II ve IV D) I ve IV E) II, III ve IV Hücrede sentriollerle iğ ipliğinin oluşması, hücrenin hayvan olduğunu gösterir. Hücre bölünmesinin biçimi de hücre tipini belirler. 4. Hücre bölünmesi sırasında gözlenen aşağıdaki olaylardan hangisi mayozun profaz I evresinde gözlenirken, mitozun profazında gözlenmez? A) İğ ipliklerinin oluşumu B) Kromozomların iğ ipliğine tutunması C) Çekirdek zarının erimesi D) Kromatitlerin ayrılması E) Tetrat oluşumu Mayoz bölünmenin profaz I evresinin mitoz bölünmenin profaz evresinden farkı; tetrat oluşumunun gözlenmesidir.
Profesyonel, içindeki amatör ruhu her zaman muhafaza eden ve ondan coşku ve heyecan duyan kişidir. ŞAMPİYON 1 ŞAMPİYON 112 1. Aşağıdaki hücrelerden hangisinin bölünmesi sonucunda haploit kromozomlu hücreler oluşabilir? A) Kas hücresi B) Alyuvar hücresi C) Epitel doku hücresi D) Sperm ana hücresi E) Kemik doku hücresi Üreme ana hücresi mayoz geçirerek haploit kromozomlu üreme hücreleri oluşturur. 2. Yumurta I. Birey Zigot 2n Sperm Sperm Zigot 2n II. Birey III. Birey Yumurta Yukarıdaki şekilde iki ayrı yumurtanın aynı genetik bilgiye sahip spermlerle döllenmesi sonucu oluşan üç birey gösterilmiştir. Bu bireylerle ilgili aşağıdakilerden hangisi kesinlikle yanlıştır? A) I. ve II. bireylerin cinsiyetleri farklıdır. B) I. ve III. bireylerin cinsiyetleri aynıdır. C) I. ve II. bireyin genetik bilgileri aynıdır. D) II. ve III. bireylerin genetik bilgileri farklıdır. E) I. ve II. birey arasındaki doku naklindeki başarı oranı I. ve III. birey arasındakinden daha yüksektir. I. ve II. bireyler tek yumurta ikizi olduğu için cinsiyetleri farklı olamaz. 3. Aşağıda verilen olaylardan hangisinin gerçekleşmesi sırasında homolog kromozomların ayrılması gözlenmez? A) İnsanda sperm oluşumu B) Kurbağada yumurta oluşumu C) Erkek arıda sperm oluşumu D) Kuşda yumurta oluşumu E) Kraliçe arıda yumurta oluşumu Erkek arıda sperm mitoz ile oluştuğu için olay sırasında homolog kromozomların ayrılması görülmez. 4. Vücut hücresinde 80 kromozom bulunan memeli bir hayvanın sperm hücresindeki gonozom kromozom sayısı (I) ile sperm ana hücresindeki otozom kromozom sayısı (II) kaçtır? I II A) 1 80 B) 40 78 C) 1 78 D) 39 80 E) 38 78 Vücut hücresi ve sperm ana hücresinin kromozom sayıları aynıdır. Sperm ana hücresinde; 80 2 = 78 otozom kromozom bulunurken sperm hücresinde; X ya da Y olmak üzere bir tane gonozom kromozom bulunur. 5. Sirke sineklerinin vücut hücrelerinde dört homolog kromozom çifti olduğuna göre aşağıdakilerden hangisi dişi sirke sineğinin kromozom dağılım formülüdür? A) 4 + X B) 6 + XX C) 8 + XX D) 10 + XX E) 6 + XY Dişi sirke sineğinin kromozom dağılım formülü 8 = 6 + XX'dir. 6. Aşağıda verilen olaylardan hangisi bir hücreden nitelik ve nicelik bakımından farklı hücre oluşmasına olanak sağlar? A) Hidrada polip oluşumu B) Eğrelti otunda gamet oluşumu C) Erkek arıda sperm oluşumu D) İnsanda yumurta oluşumu E) Soğanın yassı gövdesindeki gözlerden yeni bitki oluşumu İnsanda yumurta mayoz ile oluştuğu için oluşan hücreler nitelik ve nicelik bakımından farklıdır.
ÇIKMIŞ SORULAR 1. Soğan kökü hücrelerinde hücre bölünmesi incelenirken aşağıdaki olaylardan hangisiyle karşılaşılmaz? A) Çekirdek zarının parçalanması B) Kromatin ipliklerin kısalıp kalınlaşması C) İğ ipliklerinin oluşumu D) Kromatitlerin hücrenin kutuplarına çekilmesi E) Sitokinezin boğumlanmayla gerçekleşmesi 2018 / TYT 2. Mayoz geçiren bir hayvan hücresinde bölünme sürecinde aşağıdakilerden hangisi görülmez? A) Eşlenmiş sentrozomların zıt kutuplara çekilmesi B) Tetrat oluşumu C) Hücre plağı oluşumu D) Homolog kromozomların zıt kutuplara çekilmesi E) Homolog kromozomlar arasında kiyazma oluşumu 5. Metafaz I evresinde ekvatoriyal düzleme 10 tetratın dizildiği bir hayvan hücresinde, ana hücrenin ve bu bölünme sonucunda oluşacak yavru hücrelerin kromozom sayıları aşağıdakilerin hangisinde verilmiştir? Ana hücre Yavru hücre A) 10 5 B) 10 10 C) 10 20 D) 20 10 E) 20 20 2015 / LYS 6. Aşağıda, bir farenin eşeyli yaşam döngüsü şematize edilmiştir. n Gametler n n 2017 / YGS MAYOZ DÖLLENME 3. Aşağıdakilerden hangisi hayvan hücrelerinde hücre döngüsünün mitoz evresinde gerçekleşmez? A) Kromozomların kutuplara çekilmesi B) İğ ipliklerinin oluşumu C) Sentrozomların birbirinden uzaklaşması D) DNA nın kendini eşlemesi E) İğ ipliklerinin kinetokorlara bağlanması 2n Zigot 2n Mitoz Haploit (n) Diploit (2n) ÖSYM 2016 / LYS 4. Mayoz bölünmeyle ilgili olarak aşağıdaki olaylar kendi aralarında sıralandığında, hangisi dördüncü aşamada gerçekleşir? A) Parça ve gen alışverişinin gerçekleşmesi B) Homolog kromozomların zıt kutuplara çekilmeye başlaması C) DNA nın kendini eşlemesi D) Kromatinlerin yoğunlaşarak görünür hale gelmesi E) Çekirdek zarının oluşması Buna göre, I. Gametler oluştuktan sonra döllenme olayına kadar hiçbir hücre bölünmesi geçirmez. II. Mayoz, gametlerdeki kromozom takımı sayısının yarıya indirgenmesini sağlar. III. Farede hem haploit hem de diploit evreler çok hücreli olabilir. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 2014 / LYS 120 2015 / YGS