Küresel Kriz Sonrası Tarım/Gıda Sektöründe Fırsatlar Neler Olabilir?

Küresel Kriz Sonrası Tarım/Gıda Sektöründe Fırsatlar Neler Olabilir? Prof Dr Vahit Kirişci AK PARTİ Adana Milletvekili Tarım, Orman ve Köyişleri Komisyonu Başkanı vahitkirisci@tbmmgovtr

Sunum Planı Tarım Neden Önemlidir? Tarımımızın Temel Sorunları Büyümede İstikrar ve Güven Tarımda Değişim ve Dönüşüm Tarımsal Destekleme Uygulamaları Küresel Kriz ve Tarım/Gıda Tarımda Geleceğe Dair 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 2

Tarım Neden Önemlidir?

Tarımın Önemli Genel Özellikleri İnsanların temel ihtiyaçlarını karşılar İktisadi bir faaliyet Stratejik ve vazgeçilmez bir sektör Pek çok ülke için sosyal bir gerçek Devlet desteği şart Gelişmekte olan ülkelerde siyasal güce de sahip Herkes için çok önemli Tabiat şartlarından çok etkilenir Ürün, biyolojik özellik taşır Toprak, su, iklime bağımlılık söz konusudur 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 4

Tarımın Önemli Genel Özellikleri Tüketici tercihleri değişti, sağlıklı ve güvenilir ürüne olan talepte artış var Artan nüfus için de yeterli üretim şart Yükselen kavram, gıda güvencesi Küresel ısınma ve kuraklığın tarıma etkisi var Tarımda yeni boyut enerji Küresel pazarlarda tarım ürünleri de var Gelişmiş ülke tanımında tarım da var Üretim sistemlerinde sürekli değişim ve gelişim söz konusu 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 5

Ülkemiz Açısından Tarımın Önemi İnsanların ve hayvanların temel ihtiyaçlarını karşılar Milli gelire katkı sağlar İstihdam oluşturur Sanayi sektörü için hammadde temin eder Sektör dışına sermaye aktarır İhracatta önemli bir paya sahip Lokomotif ve stratejik bir sektör 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 6

Tarımımızın Temel Sorunları

Tarımımızın Yapısal Sorunları İşletme özellikleri Nüfus, istihdam Sermaye ve kredi Üretim tercihleri Girdiler Teknoloji & Ar-Ge Risk Yönlendirme Destekler Kalite ve standart Pazarlama Mülkiyet Envanter Üretici örgütlenmesi Kamu idaresi Lobicilik 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 8

Örneğin Bitkisel Üretimde İşletme büyüklükleri (Ortalama 6,1 hektar), Parseller; Çok sayıda (21,7 milyon adet), Dağınık, Mekanizasyona uygun değil, Ortalama parsel büyüklükleri 1,1 hektar, Parsellerin büyük çoğunluğu sulama ve ulaşım ağından yoksun Bir köyde 900 dekarlık bir arazinin 800 müştereki var. 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 9

Büyümede İstikrar ve Güven

Tarımımız Açısından İstikrar ve Güven İstikrar ve Güven her konuda olduğu gibi tarım sektörü için de son derece önemlidir Birinin olmadığı yerde diğerinden söz etmek mümkün değildir 30 Ekim 1923 de 1 İnönü Hükümeti 1 Hükümet olarak tarihteki yerini alırken Cumhuriyetimizin 86 yılında bugünlerde 60 Hükümetimizin Yürütmede bulunması bir istikrar olmasa gerek Aynı şekilde mevcut Tarım ve Köyişleri Bakanımızın 46 Tarım Bakanı olarak görevde olması da bir başka istikrarsızlık göstergesidir 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 11

Ortalama Enflasyon Oranı (%) 80 70 60 50 40 30 62.7 71.6 20 10 12.5 10.2 0 1983-94 1995-2001 2002-2009 2010 Nisan Kaynak: TÜİK, TCMB 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 12

GSYH Büyüme Oranı (Dönem Ortalaması, %) 7 6 5 4 5.3 4.3 4.4 4.5 3 2 1.5 1 0 1982-1986 1987-1991 1992-1996 1997-2001 2002-2009 Kaynak: TÜİK, Hazine Müsteşarlığı 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 13

Büyüme Hızları (%) 10 8 6 4 2 0-2 -4-6 -8-10 -1.4 9.8 9.2 9.4 9.6 9.0 8 8.1 8.0 8.3 7.0 6.9 7.1 6.8 7 7.1 6.2 6.4 5.1 4.9 4.8 4.34.4 4.2 4.3 4.3 4.6 3.9 3.3 2.8 3 3.0 3.1 3.3 3.6 2.7 1968 1970 1972 1974 1976 1 1.2 1.3 1978-2.1-0.5-0.2 1980 1982 0.6-0.3-0.8 1984 1986 1.51.6 1.3 0.4 0.3-0.6-0.8-0.6 1988 1990 1992-1.8-2.8-6.1 9.9 7.9 7.5 7.6 6.3 5.9 3.8 2-2.2-2.4 5.7 6.0 4.7 3.5 3.3 2.9 0.9-4.7-5.6-6.0-6.1-7.2-7.7-8.1-9.5 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 Genel Tarım 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 14

Tarım Sektöründe Büyüme (%) 12 10 8 6 4 2 0-2 -4-6 -8-10 -12 9.6 7.5 5.6 4.6 3.8 2.9 2.0 3.5 3.3 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009-2.2-2.4-5.6-6.0-7.2 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 15

Tarımsal GSYH (Milyar $) 60 50 45.0 43.5 49.4 56.4 50.7 40 37.0 30 23.7 30.3 20 10 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Yıllar 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 16

Dünyada Tarımsal GSYH (2008) Sıra Ülke (Milyon $) 1 Çin 424.604 2 Hindistan 219.148 3 ABD 142.043 4 Brezilya 112.878 5 Japonya 98.185 6 Endonezya 82.302 7 Rusya 80.391 8 Türkiye 56.649 9 Fransa 56.061 10 İspanya 48.125 11 İtalya 45.860 12 Meksika 43.438 13 Avustralya 40.609 14 Iran 38.514 15 Almanya 36.528 16 Pakistan 33.656 17 Arjantin 29.555 18 Kanada 28.002 19 İngiltere 26.456 20 Mısır 22.795 Kaynak: World Bank Country Profiles 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 17

2002-2009 2009 Döneminde Bitkisel Üretim Artışı Mısır Üretimi 2002 yılında 2,1 Milyon ton iken, 2009 yılında 4,25 Milyon tona yükseldi. Son 7 yılda %102 artış sağlandı. Ülkemiz mısır üretiminde kendine yeter hale geldi. Çeltik üretimi 2002 yılında 360 Bin ton iken, 2009 yılında 750 Bin tona yükseldi. Son 7 yılda %108 artış sağlandı. Ayçiçeği üretimi 2002 yılında 850 Bin ton iken, 2009 yılında 1 Milyon 57 Bin tona yükseldi. Son 7 yılda %24 artış sağlandı. 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 18

2002-2009 2009 Döneminde Bitkisel Üretim Artışı Kayısı üretimi 2002 yılında 315 Bin ton iken, 2009 yılında 661 Bin tona yükseldi. Son 7 yılda %110 artış sağlandı. Elma üretimi 2002 yılında 2,2 Milyon ton iken, 2009 yılında 2,8 milyon tona yükseldi. Son 7 yılda %27 artış sağlandı. Muz üretimi 2002 yılında 95 Bin ton iken, 2008 yılında 205 Bin tona yükseldi. Son 6 yılda %116 artış sağlandı. 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 19

2002-2009 2009 Döneminde Bitkisel Üretim Artışı Süt üretimi 2002 yılında 8,4 Milyon ton iken, 2008 yılında 12,2 Milyon tona yükseldi. Son 6 yılda %45 artış sağlandı. Beyaz Et Üretimi 2002 yılında 726 Bin ton iken, 2008 yılında 1 Milyon123 Bin tona yükseldi. Son 6 yılda %55 artış sağlandı. Su Ürünleri Yetiştiricilik Üretimi 2002 yılında 61 Bin ton iken, 2008 yılında 152 Bin tona yükseldi. Son 6 yılda %149 artış sağlandı. 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 20

Tarımsal İstihdam Yıllar Türkiye (Bin kişi) Tarım (Bin kişi) Tarımın Payı (%) 2002 21.354 7.458 34,9 2003 21.147 7.165 339 2004 21.790 7.399 34,0 2005 22.046 6.493 29,5 2006 22.330 6.088 27,3 2007 20.738 4.867 23,5 2008 21.194 5.016 23,7 2009 21.277 5.240 24.7 Kaynak TÜİK Gelişmiş ülkelerde tarımsal istihdam oranı %1-5 ler düzeyindedir 1927 yılında %90 olan tarımsal istihdam 2007 yılında %33,5, 2009 yılında %24,7 olarak gerçekleşmiştir Diğer sektörlerdeki gelişmeler doğal olarak tarımsal istihdamı üşürmektedir 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 21

Tarımsal İhracat (Milyon $) 12,000 11,462 11,190 10,000 8,000 6,501 8,309 8,574 9,768 6,000 5,257 4,000 4,052 2,000 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Yıllar 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 22

Tarımda Değişim im ve Dönüşüm üm

Temel Kısıtlarımız ve Koşullarımız Sınırlı doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımı Çevrenin korunması ve geliştirilmesi Dünyadaki nüfusun tamamının potansiyel müşteri, tüm üreticilerin ise potansiyel rakip olması Avrupa Birliği Ortak Tarım ve Balıkçılık Politikalarına Uyum, Dünya Ticaret Örgütü Tarım Anlaşması, İkili Anlaşmalar, diğer uluslararası taahhütlerimiz Piyasa koşullarında tarımsal üretime yönelik olarak piyasa mekanizmalarını bozmayacak destekleme araçlarının uygulanması 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 24

Hedeflerimiz Güvenilir ve yeterli gıda ve yem temini Üretici gelirlerinde istikrar ve rekabetçi işletme Güçlü tarımsal pazarlama Kırsal kalkınma Etkili üretici örgütlenmesi Etkin kamu yönetimi 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 25

Tarımda Stratejik Yaklaşım: Planlı Dönem Gündelik bakış yerine stratejik planlamaya geçilmiştir Tarım, sosyal alan olmaktan çok, stratejik ve rekabete dayalı iktisadi bir sektör olarak ele alındı. 30112004 Tarih ve 2004/92 Sayılı YPK Kararı ile Tarım Stratejisi (2006-2010) 18/4/2006 tarihinde Mecliste kabul edilmiş 25/04/2006 tarih ve 26149 sayılı Resmi Gazete de yayınlanmış 5488 Sayılı Tarım Kanunu Bakanlar Kurulu nun 2009/15430 sayılı kararı ile 16/10/2009 tarih ve 27351 Resmi Gazete nin 27351 Mükerrer sayısında yayınlanmış olan Orta Vadeli Program (2010-2012) 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 26

Tarımda Stratejik Yaklaşım: Planlı Dönem Tarımda Yapısal Değişim ve Dönüşüm için 13 Temel Kanun çıkarıldı. Tarım Kanunu Gıda Kanunu Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu Organik Tarım Kanunu Tarım Sigortaları Kanunu Tohumculuk Kanunu Tarımsal Üretici Birlikleri Kanunu Bitki Islahçı Haklarının Korunmasına İlişkin Kanun Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu Biyogüvenlik Kanunu Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu Kanunu T.C. Ziraat Bankası A.Ş. ve Tarım Kredi Kooperatifleri Tarafından Kullandırılan Grup Kredilerinden Doğan Kefaletin Sona Erdirilmesi Hakkında Kanun Türkiye Ziraat Odaları Birliği Kanununda Değişiklik 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 27

Artık AB de Common Agricultural Policy (CAP) ABD de Farm Bill var ise Türkiye nin de Tarım Kanunu var 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 28

Tarımsal Destekleme Uygulamaları

Destekleme Uygulama Araçları Üretim ve verimle ilişkilendirilmiş destek esas alınmıştır Alan Esaslı Destekler Hayvancılık Destekleri Telafi Edici Ödemeler Çatak Ödemeleri Kırsal Kalkınma Destekleri Ürün Sigortası Ödemeleri Fark (Prim) Ödemeleri Havza Bazlı Destekleme Modeli Diğer Destekler 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 30

Hayvancılık Destekleri (Milyon TL) 1,400 1,330.3 1,200 1,000 897.5 800 679.0 722.7 600 400 200 83.2 106.1 249.8 352.2 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Yıllar 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 31

Fark (Prim) Ödemeleri (Milyon TL) 2,100 1,800 1,782 1,647 2,032 1,500 1,200 900 928 1,290 600 300 186 268 350 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Yıllar 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 32

Tarımsal Kredi Faiz ve Enflasyon Oranları (%) 69.0 Yıllık Enflasyon 59.0 54.0 Ziraat Bankası Faiz Oranları Tarım Kredi Faiz Oranları 45.0 39.0 32.0 25.3 8.6 28.0 20.0 8.2 23.0 17.5 17.5 9.6 17.5 17.5 8.8 17.5 10.1 17.5 15.0 15.0 5.1 13.0 13.0 6.5 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 33

Tarımsal Kredi (TCZB+TKK) (Milyon TL) 10,000 10,014 8,000 6,000 5,172 6,356 8,238 4,000 2,000 0 3,316 1,983 529 774 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Yıllar 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 34

Yatırıma ve Verimliliğe e Destek (%) 94 89 85 80 74 70 70 6 11 15 20 26 30 30 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Kas.09 İşletme Kredilerinin Payı Yatırım Kredilerinin Payı 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 35

Tarım Sigortasında Üretim ve Hasar Durumu 4.000 yıl önce Babiller de Kral Hammurabi tarafından gündeme gelen Tarım Sigortası nihayet gerçek oldu. ALT BRANŞLAR GENEL TOPLAM 2006 (1 Haziran-31 Aralık) 2007 (1 Ocak-31 Aralık) 2008 (1 Ocak-31 Aralık) 2009 (1 Ocak-31 Aralık) TOPLAM (Bütün Yıllar) Sigortalı alan (da) 129.802 3.489.950 4.435.185 5.602.397 13.657.335 Sigorta Bedeli (TL) 211.290.593 1.478.414.653 2.224.971.605 2.900.559.617 6.815.236.468 Prim (TL) 4.450.853 64.103.578 98.443.549 120.348.681 287.346.661 Poliçe sayısı (adet) 12.330 218.938 260.944 306.770 798.982 Sigortalı üretici/işletme Sayısı 3.671 60.520 80.725 93.668 238.584 Hasar İhbar Dosya Sayısı 594 45.883 46.099 78.564 171.140 Hasarlı Poliçe Sayısı 503 38.006 33.868 56.686 129.063 Ödenen Hasar (TL) 894.938 43.905.528 44.100.874 89.364.264 178.265.603 Muallak Hasar (TL) 9.620.833 9.620.833 Toplam Hasar (TL) 187.886.436 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 36

Tarımsal Desteklerin OECD Ülkelerindekilerle Karşıla ılaştırılması 1986-88 2005 2006 2007 2008 OECD (Milyon $) 299618 375560 363247 364314 375953 TÜRKİYE (Milyon TL) 3426 19232 17697 16146 22604 GSMH içinde desteğin payı (OECD) (%) 2,48 1,05 0,96 0,88 0,84 GSMH içinde desteğin payı (Türkiye) (%) 2,91 3,95 2,33 1,89 2,27 Kaynak: Agricultural Policies In OECD Countries: Monitoring and Evaluation 2009 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 37

Tarımsal Örgütlenme Tarımsal Üretici Birlikleri Kanunu çıkarıldı. Bugüne kadar 590 üretici birliği, 9 Merkez Birliği kuruldu. Son 7 yılda 3.425 birim Kooperatif, 54 Kooperatif Bölge Birliği, 2 Merkez Birliği kuruldu. Son 7 yılda 190 Islah Amaçlı Yetiştirici Birliği ve 2 Merkez Birliği kuruldu. Ürün bazında kamu, STK ve özel sektörün sinerjisi ile tarımda ulusal politikaların belirlenmesi amacıyla 6 adet ürün konseyi kuruldu. Pamuk Fındık Zeytin-Zeytinyağı Turunçgiller Çay Süt 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 38

Arazi Toplulaştırma Bu güne kadar; 1961-2002 Yılları arasında 450.000 ha 2003-2008 Yılları arasında 562.000 ha TOPLAM 1.012.000 ha Yarım asırda sadece 1 Milyon ha tamamlanmıştır 2009 yılında 2.061.000 hektarı GAP Bölgesinde olmak üzere toplam 2.359.000 hektar tarım arazisinin toplulaştırılmasına yönelik ihale gerçekleştirilmiştir. 2010 yılında ise 350.000 hektarda toplulaştırma ihalesi yapılacaktır. 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 39

Çevre Koruma ve Gıda Güvenirliği Süne ile mücadelede havadan ilaçlama yerine yer aletleri ile mücadeleye geçildi 127 adet pestisitin kullanımı yasaklandı Metil bromürün kullanımına son verildi Tarladan sofraya gıda güvenirliği için sertifikalı tarım danışmanlığı başlatıldı Gıda denetimleri arttırıldı ve etkinleştirildi Hayvan hastalıkları ile etkin mücadele yapıldı Reçeteli zirai ilaç satışı başladı Güvenilir Gıda Sağlıklı Yaşam Kampanyası, 174 Alo Gıda Hattı hizmete girdi 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 40

Toplam Tarımsal Destekler (Milyon TL) 6,000 5,000 4,789 5,628 5,826 4,944 5,600 4,000 3,000 2,804 3,084 3,681 2,000 1,000 0 1,868 344 593 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Yıllar Toplam 36.355.000.000 TL 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 41

Küresel Kriz ve Tarım/Gıda

Küresel Kriz ve Tarıma Etkisi Ekonomik krizin ilk sinyalleri 2007 ortasında gelmeye başlamış ve 6 Ekim 2008 de Dow Jones Sanayi endeksinde yaşanan %18 lik düşüşle gücünü ilan etmiştir. Sonrasında ise kriz önce Avrupa ya daha sonra da Dünya ya ABD den yayılmaya başlamıştır. Tarım üzerindeki ilk etkisini ülke olarak biz 2008 sonundan itibaren görmeye başladık. Bilindiği üzere 2006 ve 2008 yılları arasında global olarak gıda fiyatlarında yükselmeler yaşanmıştı. Bunun üzerine bir de global finans krizinin etkileri gelince düşük stok seviyelerini artan navlun ve azalan finans kaynaklarının etkisi takip etmiştir. 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 43

Küresel Kriz ve Tarıma Etkisi Gıda fiyatlarının yükselmesi ülkeler için her zaman çelişki oluşturmuştur. Üreticilerin karının arttığı bu dönemde tüketiciler artan fiyatlardan şikayetçi olmuştur. Üreticiler girdilerine destek beklerken, tüketiciler fiyat desteklerinin fiyat artışı olarak sofralarına yansımasının önlenmesini talep ederler. Ülkeleri idare edenlere düşen ise her iki kesimi de gözeten bir tavır sergilemektir. 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 44

Enflasyonun Bileşenleri enleri (%) 2004-2006 Ortalaması 2010 Nisan 50 49.4 50 40 30 20 10 23.9 17.0 9.7 40 30 20 10 32.3 32.0 18.8 13.7 0 Gıda Enerji Tütün Diğer Kaynak: TÜİK, EKA 0 Gıda Enerji Tütün Diğer Kaynak: TÜİK, EKA 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 45

Temel Tarımsal Ürünlerdeki Üretimimiz Türkiye: Tarımsal üretim miktarı (x000 ton) Ürün 2007 2008 2009 2010 Buğday 15,500 16,800 18,000 18,500 Mısır 2,900 4,150 4,000 3,900 Arpa 6,000 5,700 6,000 6,000 Pirinç 360 420 420 420 Pamuk 672 630 570 675 Ayçiçeği 700 830 850 875 Soya fasulyesi 25 30 45 70 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 46

Hububatta Mevcut Durum ve Gelecek Potansiyeli Türkiye, bölgemizdeki en büyük buğday üreticisi konumunu sürdürürken 2007 ve 2008 yıllarında yaşanan kuraklık buğday üretiminde büyük daralmalara neden olmuştur. Sektörün en büyük sorunu kaliteli ve sertifikalı tohum kullanımının kısıtlı olmasıdır. Mısırda sertifikalı tohum kullanımı ile beraber yaşanan verim artışı bu dönemde buğdayda yaşanmamıştır. TIGEM sertifikalı buğday tohumu üretiminde yeterli olamamaktadır. Özel sektörün konuya yeterli ilgisi söz konusu değildir. 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 47

Hububatta Mevcut Durum ve Gelecek Potansiyeli Dünya buğday üretimi 2008 yılında büyük bir artışla 611 milyon tondan 683 milyon tona çıkmış ve 2010 yılında 670 milyon ton civarında sabitlenmiştir. Dünya üzerinde 50 milyon tondan fazla buğday üreten beş ülke mevcuttur. Bunlar; AB 27 ülkesi 145 milyon ton, Çin 112 milyon ton, Hindistan 80 milyon ton, Rusya 58 milyon ton ve ABD 55 milyon tondur. Türkiye yıllara göre değişmekle birlikte Ortadoğu ve Orta Asya bölgesinde Ukrayna (19,5 milyon ton) ile beraber en büyük buğday üreticisidir. En yakın rakipleri Kazakistan 17 milyon ton ve Iran 14 milyon tondur. 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 48

Hububatta Mevcut Durum ve Gelecek Potansiyeli Buğdayda Bölge ülkelerine baktığımızda İran da yılda 12-15 milyon ton üretimi ve 1-6.5 milyon ton ithalat, Suriye de 4-5 milyon ton üretimi ve 0.5-2 milyon ithalat, Irak ta ise 2-2.3 milyon ton üretim ve 3-4 milyon ton ithalat ve Suudi Arabistan da 1-2.5 milyon ton üretim ve 1.4-2.3 milyon ton ithalat söz konusudur. Türkiye bu bölge için kaliteli ve sertifikalı tohum sağlayıcısı konumuna kolaylıkla yükselebilir. Özellikle Güney doğu Anadolu bölgesi kaliteli durum buğdayı üretimi ve coğrafi yakınlık nedeniyle bölgenin sertifikalı durum ve ekmeklik buğdayı tedarikinde başrol üstlenebilir. 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 49

Hububatta Mevcut Durum ve Gelecek Potansiyeli Büyük üretici ülkeleri hariç tutulduğunda Pakistan, Mısır, Türkiye, İran, Cezayir, Fas gibi günlük menüleri ve tüketim alışkanlıkları ekmek üzerine yoğunlaşan ülkelerin büyük tüketiciler oldukları görülmektedir. Düşük kaliteli buğday üretimi ve yüksek maliyetler nedeniyle un ihracatındaki lider konumumuzu korumak için Türkiye olarak buğday ithal etmek zorundayız. Özellikle mısır ve pirinç üretiminde son dönemde elde ettiğimiz üretim artışları dikkat çekicidir. Üretim artışlarının temel nedeni, mısırda sertifikalı tohum kullanımının ve üretim alanının artması iken, pirinçte Osmancık çeşidiyle yakalanan verimdir. Arpa ekim alanları ve veriminde arzulamamıza rağmen artış sağlanamamıştır. 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 50

Yağlı Tohumlarda Mevcut Durum ve Gelecek Potansiyeli Mısır ve pirinçteki başarı pamukta yaşanamamış ve üretim alanlarının daralması ile mısırla girdiği rekabette pamuk, kaybeden durumuna gelmiştir. Bir diğer önemli üründe soyadır. Broiler tavukçuluğu ve büyükbaş hayvan beslemesinde çok önemli olan soyanın üretim artışı verilen teşviklere rağmen artırılamamıştır. TMO nun önümüzdeki dönemlerde soya alımlarına dahil edilmesi ile üretimde artış söz konusu olacaktır. 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 51

Hayvancılıkta Mevcut Durum ve Gelecek Potansiyeli Tarla bitkileri alanında yaşanan bu gelişmelerin yanında hayvancılık alanında yaşanan gelişmeler de önemlidir. Hayvancılık alanındaki en büyük eksikliğimizin yeterli ve güvenilir istatistik bilgilere sahip olamamamızdır. Büyükbaş hayvanlarda kulak küpeleme projesi başarıyla yürütülmektedir. TÜRKVET ve Damızlık Sığır Yetiştiricileri birliği kayıtlarının birbirine uyması hususu üzerinde önemli durulan bir konudur. Her ne kadar hem büyükbaş hem de küçükbaş hayvan sayısında azalma olsa da ırk ıslahı ile süt üretiminde artış sağlanmış ve geçen yıl 12 milyon tonun üzerinde süt üretimi gerçekleşmiştir. 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 52

Hayvancılıkta Mevcut Durum ve Gelecek Potansiyeli Damızlık canlı hayvan ithalatı ve suni dölleme projeleri ile önemli başarılar elde edilmiştir. Büyük çiftliklerin güçlenmesi ve sayılarının artırılması da sektörde geleceğe dönük umutları artırmaktadır (2002 de 50 baş ve üzeri hayan bulunan işletme sayısı 4.300 iken 2010 yılında 18.670 e ulaşmıştır.. Bu yıl toplam 20.000 baş holstein ithalatı gerçekleşirken ırk ıslahı ve süt veriminde bu damızlık düvelerin önemli görevler üstleneceği bir gerçektir. Kayıtlı hayvan sayısında da son yıllarda artış sağlanmış ve damızlık birliğine kayıtlı hayvan sayısı %60 lar seviyesine yükselmiştir. Son yayınlanan 2009 yılı verilerine göre büyükbaş hayvan sayısında %1.2 azalma varken küçükbaşta %9.1 azalma meydana gelmiştir. 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 53

Hayvancılıkta Mevcut Durum ve Gelecek Potansiyeli Hayvancılıktaki en önemli sorun maliyetlerin %70 ini oluşturan yemdir. Sürdürülebilir yem kaynaklarının hayvancılık sektörü için temininde soya ekim alanlarının artırılması ve mera alanlarının rehabilitasyonu önemlidir. Bu yıl içerisinde başlayan küçükbaş hayvanların küpelenmesi çalışmaları büyük bir hızla devam etmektedir. Yine 2008 yılında başlatılan şap hastalığı ile mücadele kapsamında AB destekli proje ile 11 milyon büyükbaş hayvanın aşılanması sağlanmıştır. Trakya bölgesinin şaptan ari statüsünün ilan edilmesinin bu yıl içerisinde tamamlanması beklenmektedir. 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 54

Hayvancılıkta Mevcut Durum ve Gelecek Potansiyeli Et fiyatlarında yaşanan artışın önemli oranda spekülasyondan kaynaklandığı Et ve Balık kurumunun sonradan iptal edilen iki ihalesinin ilanından sonra et fiyatlarında yaşanan düşüşte gözlenmiştir. Et ve Balık kurumunca 20 mayısta yapılan ihale sonrasında da et fiyatlarının daha da düşerek 17-20 TL arasındaki bantta kalması beklenmektedir. Modern tavuk isleme tesisleri sadece AB değil Rusya ile de ihracat pazarlığı masasına oturmuş ve 2010 yılı için 57 bin ton kota ve 2011 yılı için 120 bin ton kota planlaması yapılmıştır. Sektörün son dönemde yaptığı modernizasyon ve kapasite artırımı yatırımları takdire şayandır. Sektörün önündeki temel engel ise mısır fiyatlarının dünya fiyatlarının üzerinde olması ve soyada ithalata olan bağımlılığımızdır. Broiler tavukçuluğu 115 bin tonluk ihracat rakamı ile 2009 da oldukça iyi bir performans göstermiştir 2010 yılında bu rakamın 125 bin tonu geçmesini bekliyoruz. 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 55

Dahası 1970 li yıllarda kendine yeten dünyadaki 7 ülkeden birisi olduğumuz ifadesi Türk çiftçisine ve ziraat mühendislerimize büyük bir haksızlıktır. Tarım sektörümüz büyüklük bakımından dünyada 8inci sıraya yerleşmiştir. Komşu ve civar ülkelerle sıfır sorun politikamız tarımımızı da olumlu yönde etkilemektedir. Türkiye sadece enerjide terminal ülke değil aynı zamanda tarımsal üretimin yanı sıra ulusal ve uluslararası tarım ürünleri ticaretinin de üssü olmalıdır. Lojistik üstünlüğümüz bulunmaktadır Ülkemiz çevresindeki 1.000 km yarıçaplı dairede 23 ülke, 3.000 km yarıçaplı dairede 77 ülke bulunmaktadır 3,5 saatlik uçuşla 55 ülkeye erişebilmemiz, 2 saatlik uçuş mesafesi içerisinde ise 2 Milyar nüfusun bulunması önemlidir. 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 56

Türkiye Yaş Meyve Sebze Durumu Sebze Üretim Miktarı * 27.2 Milyon Ton Meyve Üretim Miktarı * 15.6 Milyon Ton Dünya Sebze Üretimindeki Pay (Yaklaşık) ** %5 Dünya Meyve Üretimindeki Pay (Yaklaşık) ** %3 Sebze Meyvenin İşlem Değeri *** 40 Milyar TL (Ocak-Aralık 2008) 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 57

Türkiye Yaş Meyve Sebze Durumu İhracatın Toplam Üretimdeki Payı * %5 2 MILYAR Sanayide Kullanılan Sebze ve Meyvenin Toplam Üretimdeki Payı * %12,5 5 MİLYAR TL Üreticilerce Doğrudan Tüketicilere Satılan Malın Toplam Üretimdeki Payı %0,5 0.2 MİLYAR TL Ürün Kaybının Toplam Üretimdeki Payı * %25 10 MİLYAR TL Hallerdeİşlem Görmesi Gereken Malın Toplam Üretimdeki Payı Sektör Tarafından da Genel Kabul Gören Kayıt Dışılık Oranı %57** 22.8 MİLYAR TL %70 15.96 MİLYAR TL *** 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 58

Avrupa Ülkelerinde Sera Alanları İspanya 60.000 ha %99 Türkiye 49.000 ha %88 İtalya 25.000 ha %91 Fransa 10.000 ha %70 Hollanda 10.000 ha %2 Yunanistan 4.500 ha %95 Diğer ülkeler 14.000 ha - % değerler polietilen alanları göstermektedir. 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 59

Kumluca 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 60

Ülkemizde Seracılık sektörü, sera kenti düzeyinde ele alınmalıdır. 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 61

Tarımsal İthalat Türkiye: Tarımsal ithalat miktarı (x000 ton) 2007 2008 2009 2010 Buğday 2,164 3,468 3,100 2,800 Mısır 1,102 499 200 300 Arpa 184 187 150 150 Pirinç 261 209 200 200 Pamuk 709 633 781 586 Ayçiçeği 533 440 500 550 Soya fasulyesi 1,277 1,076 1,200 1,400 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 62

Tarımsal İthalat Dahilde işleme rejimi kapsamında başarılı uygulama buğday ithalatında görülmektedir. Ülkemiz buğdayda var olan kalite sorununu Karadeniz bölgesi ülkelerinden başta da Rusya, Kazakistan ve Ukrayna dan yıllık olarak 3 milyon ton civarında yüksek kalitede buğday ithal ederek bunu düşük kaliteli yerli buğday ile karıştırıp un ihracatını sürdürmekte ve rekabetçi pozisyonunu devam ettirmektedir. Ancak son dönemde Endonezya ve daha sonra Filipinler ile başlayan anti damping soruşturması un ihracatında önümüzdeki en büyük engellerden birisi olarak görülmektedir. Un ihracatı 2009 da 1.8 milyon ton olarak gerçekleşmişken Irak pazarı en büyük pazar olmuştur. 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 63

Tarımsal İthalat Mısır ithalatında artan üretim ile beraber ithalatta büyük azalmalar yaşanmıştır. Ancak özellikle yem sanayicileri için ucuz protein kaynağı olarak ortaya çıkan Ethanol ve Nişasta üretim artıkları olan DDGS ve CGF mısır türevi olarak ithalatta güçlü konuma yükselmiştir. Mısır ve pirinç ithalatında ABD güçlü konumunu korumaktadır. Yağlık tohumlara olan bağımlılık ayçiçeği ve soya fasulyesinde devam etmektedir. Hayvancılık sektöründe yaşanması muhtemel ilerlemeler için ucuz hammadde temininde yağlı tohumların önemi mutlaka vurgulanmalıdır. Pamuk ithalatında artan üretimden ziyade, daralan talep nedeni ile ithalatta azalma söz konusudur. ABD GSM 102 kredisi ile pazardaki güçlü konumunu sürdürmektedir. 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 64

Tarımda Geleceğe e Dair

Önümüzdeki Dönemde Yeterli ve güvenilir gıda ve yem üretme Tarımın her alanında üs ve lider ülke Etkili kamu idaresi adına Tarım Bakanlığının reorganizasyonu Türkiye Tarım Havzaları Üretim ve Destekleme Modeli Tarım arazileri parçalanma yerine toplulaştırılmış Türkiye Daha fazla kaliteli ve yüksek verimli yerli çoğaltım materyali üretimi Suyun tek elden yönetimi Basınçlı sulama başta olmak üzere etkin ve verimli girdi kullanımı 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 66

Önümüzdeki Dönemde Daha fazla tarımsal finansman Sera Kentler kurarak üretimde AB birinciliği Sebze ve meyve, küçükbaş hayvan, organik üretim gibi konularda üstünlüğü koruma Su ürünleri üretiminde liderlik Kümes hayvancılığı ve arıcılık konusunda adından söz ettiren ülke Yaş meyve ve sebze başta olmak üzere tarım ürünleri ticaretinde Lisanslı Depoculuk uygulamasını hayata geçirme Toptancı Hallerini ıslah etme Tarım-sanayi entegrasyonu sağlama Yeni tarım sistemleri (Toprak İşlemesiz Tarım vb) uygulamaya koyma 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 67

Önümüzdeki Dönemde Tarım sigortalarında Sel ve Su Baskınını ve diğerlerini riskler arasına dahil etme Reçeteli tarıma yaygınlık kazandırma Helal Gıda sertifikalı ürünlerle dış pazarlardan pay alma Kırsalı kalkındırma 12 Fasıl Gıda Güvenliği, Veterinerlik ve Bitki Sağlığı nı İspanyanın dönem başkanlığında müzakereye açma 29.05.2010 Prof. Dr. Vahit Kirişci 68

Teşekkürler