AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ NDE FEDERAL YARGILAMA SİSTEMİ VE BU SİSTEM İÇİNDE CEZAİ YARGININ YERİ VE İŞLEYİŞİ
ÇİÇEK ZOROĞLU EMED METNİ HAZIRLAYAN HUKUKÇULAR Hukuk Eğitimi: Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi (Denklik, 2001); Suffolk Üniversitesi Hukuk Fakültesi (J.D., cum Laude, 1994); Boston Üniversitesi (B.A., cum Laude, 1991). Kayõtlõ Olduğu Barolar: Massachusetts Barosu (1995), New York Eyaleti Barosu (1995). UMUT KOLCUOĞLU Hukuk Eğitimi: New York Üniversitesi (Hukuk Yüksek Lisansõ LL.M, 2001); İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi (1998). Kayõtlõ Olduğu Barolar: İstanbul Barosu (1999); New York Eyaleti Barosu (2002). ELİF KÖYMEN Hukuk Eğitimi: Boston Üniversitesi Hukuk Fakültesi (J.D. 2001); Massachusetts-Amherst Üniversitesi (B.A., magna cum laude, 1997). Kayõtlõ Olduğu Baro: Massachusetts Barosu (2002). PİRAYE KURANEL Hukuk Eğitimi: Boston Üniversitesi Hukuk Fakültesi (Uluslararasõ Bankacõlõk ve Finans Hukuk Yüksek Lisansõ LL.M, 2001); İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi (1998). Kayõtlõ Olduğu Baro: İstanbul Barosu (1999). SELİN ÖZBEK Hukuk Eğitimi: Pennsylvania Üniversitesi Hukuk Fakültesi (Hukuk Yüksek Lisansõ LL.M, 2001), İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi (1998). Kayõtlõ Olduğu Baro: İstanbul Barosu (1999). KAYRA ÜÇER Hukuk Eğitimi: Georgetown Üniversitesi Hukuk Fakültesi (Hukuk Yüksek Lisansõ LL.M, 2000); Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi (1998). Kayõtlõ Olduğu Baro: İstanbul Barosu (2000). 2
METNİN EDİTÖRLÜĞÜNÜ YAPAN HUKUKÇULAR DR. ŞÜKRÜ ALPARSLAN Hukuk Eğitimi: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi (Doktora, 1983); İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi (Lisansüstü Ceza ve Ceza Usul Hukuku, 1973); İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi (1971). Kayõtlõ Olduğu Baro: İstanbul Barosu (1972). ÜMİT HERGÜNER Hukuk Eğitimi: Virginia Üniversitesi Hukuk Fakültesi, (Hukuk Yüksek Lisansõ LL.M., 1985); American Üniversitesi Washington Hukuk Fakültesi (Uluslararasõ Hukuk Çalõşmalarõ Hukuk Yüksek Lisansõ LL.M., 1984); İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi (Lisansüstü 1980-1982); İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi (1979). Kayõtlõ Olduğu Baro: İstanbul Barosu (1980). HÜLYA KIZILER KALEDELEN Hukuk Eğitimi: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi (1979); İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi (Lisansüstü 1979-1980). Kayõtlõ Olduğu Baro: İstanbul Barosu (1980). IŞIL ÖKTEN Hukuk Eğitimi: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi (Hukuk Yüksek Lisansõ, 2001), Alabama Üniversitesi Hukuk Fakültesi (Hukuk Yüksek Lisansõ M.C.L., 2000), İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi (1996). Kayõtlõ Olduğu Baro: İstanbul Barosu (1998), New York Eyaleti Barosu (2001). Istanbul Bar Association, admitted 1998 New York State Bar Association, admitted 2001 3
İÇİNDEKİLER GİRİŞ I. AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ NDE FEDERAL YARGILAMA SİSTEMİ 1. YARGIÇLARIN SEÇİMİ, ATANMALARI VE BAĞIMSIZLIKLARI A. Hakimlerin Atanmasõ 1. Amerika Birleşik Devletleri Anayasasõ Madde III Uyarõnca Atanacak Hakimler 2. Eyalet Mahkemeleri Hakimleri B. Federal Yargõ Etik Kurallarõ C. Hakimlerin Maaşlarõ D. Kõdemli ve Emekli Hakimler E. Adli Eğitim F. Hakim in Atayacağõ Çalõşanlar G. Amerikan Hukuk Sistemini Diğer Sistemlerden Ayõran Özellikler 1. Hasõmlõ Sistem 2. Anglo-Sakson Hukuk Sistemi H. Mahkeme Kararlarõnõn Uygulanmasõ I. Adli Prosedürün Kaydõ 1. Mahkemenin Görüşlerinin Yayõmlanmasõ 2. FEDERAL YARGILAMA SİSTEMİNİN ÖZELLİKLERİ A. Federal Yapõ ve Eyalet Erklerinin Göreli Yetki Alanlarõ 1. Yalnõzca Federal Devlete Özgü Yetkiler 2. Yalnõzca Eyaletlere Özgü Yetkiler 3. Federal Devletin ve Eyaletlerin Aynõ Anda Olan Yetkileri Üstünlük Maddesinin Etkisi B. Tam Güven Ve İtimat Maddesi II. AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ ANAYASASI NIN GETİRDİĞİ BİREYSEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN KORUNMASINA VE KISITLANMASINA İLİŞKİN İLKELER A. Usulüne Uygun İşlem ve Yargõlama İlkesi 1. Temel İlke 2. Yaşam, Özgürlük veya Mala El Konulmasõ 3. Gerekli Usul 4. Adil Yargõlama Haklarõndan Feragat Edilebilir B. Usulüne Uygun İşlem Hakkõnõn Hukuki Esaslarõ ve Bireysel Hak ve Özgürlüklerin Korunmasõ ve Kõsõtlanmasõnda Eşitlik İlkesi C. Hukuki Esaslara Uygun Yargõlama ile Eşitlik İlkesi Arasõndaki İlişki D. Mahkemenin Kullandõğõ İnceleme Standardõ 1. Sõkõ İnceleme 2. Orta Derece İnceleme 3. Makul Bir Temele Oturtma E. Hukuki Esaslara Uygun Yargõlama 1. Anayasal Kaynak İki Madde 4
2. Uygulanabilir Standartlar F. Eşitlik İlkesi 1. Anayasal Kaynak 2. Uygulanabilir Standartlar 3. Ayrõmcõlõk Sonucu Oluşturulan Sõnõflandõrmayõ İspat 4. Kuşku Uyandõran Sõnõflandõrmalar 5. Orta Düzeyde Kuşku Uyandõran Sõnõflandõrmalar G. Din Özgürlüğü 1. Dini İnançlarõn Serbestliği Şartõ 2. Din Tesis Edilmesi Şartõ H. İfade ve Toplanma Özgürlüğü 1. İçerik ve Davranõş Ayõrõmõ 2. Korunmayan İfade I. Basõn Özgürlüğü / Konuşma III. AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ ANAYASASI NIN GETİRDİĞİ BİREYSEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN FEDERAL DÜZLEMDE KORUNMASINDA CEZAİ YARGININ YERİ VE İŞLEYİŞİ A. Ceza Muhakemesindeki Anayasal Kõsõtlamalar 1. Eyaletler Üzerinde Bağlayõcõ Olan Anayasal Yükümlülükler 2. Eyaletler Üzerinde Bağlayõcõ Olmayan Anayasal Haklar B. Dõşarõda Bõrakma Kuralõ 1. Kuralõn Genel Olarak Kapsamõ 2. Kuralõn Sõnõrlarõ 3. Zararsõz Hata Kriteri 4. Dõşarõda Bõrakma Kuralõnõn Uygulanmasõ C. Ek 4. Madde 1. Genel 2. Tutuklama ve Diğer Tutmalar 3. Delil Teşkil Eden Arama ve El Koyma 4. Vicdanõ Rahatsõz Eden Yöntemlerle Delil Elde Etmek D. İkrarlar 1. Giriş 2. Ek 14. Madde - Gönüllülük 3. Ek 6. Madde, Avukat Desteği Alma Hakkõ 4. Zorla Kendine Karşõ Yaptõrõlan Suç İkrarõna Karşõ Ek 5. Madde İmtiyazõ E. Dava Öncesi Teşhis 1. Suçlama İçin Somut Dayanaklar 2. Hakkõn Temini F. Dava Öncesi Prosedürler 1. Tutuklama İçin Geçerli Sebep Olup Olmadõğõnõ Tespit Amacõyla Ön Duruşma Yapõlmasõ Hali 2. Dava Öncesi Göz Altõna Alma, Kefalet 3. Büyük Jüri 4. Seri Yargõlanma Hakkõ 5. Savcõnõn Beraat Bilgilerini Açõklama Sorumluluğu ve Savunmanõn Bildirimleri 6. Cezai Ehliyete Haiz Olma 7. Dava Öncesi Aleniyet 5
G. Duruşma 1. Duruşmanõn Adil Olmasõ Hakkõ 2. Jürili Mahkemede Yargõlanma Hakkõ 3. Avukat Tutma Hakkõ 4. Şahitleri Yüzleştirme Hakkõ 5. İspat Mecburiyeti Ve Delil Yeterliliği H. Suç Teşkil Eden İddialar Ve İddia Uzlaşmasõ 1. İddiayõ Kabul Etmek 2. Ceza Verilmesi Sonrasõ Suç Teşkil Eden İddialarõn Yeni Bir Dava İle Dolaylõ Yoldan İleri Sürülmesi 3. İddia Uzlaşmasõ 4. Suçu Kabul Etmenin Yan Etkileri I. Cezalandõrma ve Cezalandõrmaya İlişkin Anayasal Haklar 1. Cezalandõrmaya İlişkin Usuli Haklar 2. Temyizde Bozmadan Sonra Yeniden Yargõlama Sõrasõnda Daha Ağõr Mahkumiyet 3. Cezalandõrmaya İlişkin Önemli Haklar J. Temyiz Hususunda Anayasal Sorunlar 1. Temyiz Hakkõ Olmamasõ 2. Kanun Hükümlerinden Eşit Olarak İstifade Etme Hakkõ ve Temyiz Esnasõnda Danõşma Hakkõ 3. Temyizin Bozma Kararõndan Sonra Yeniden Muhakeme 4. Geriye Etki K. Mahkumiyete İlişkin Olarak Bir Mahkeme Kararõnõn Hükümsüzlüğünün Diğer Bir Davada Dolaylõ İddiasõ 1. Dolaylõ İddianõn Mümkün Olmasõ 2. Habeas Corpus Prosedürü L. Cezalandõrma Sõrasõndaki Haklar 1. Şartlõ Tahliyenin Hükümsüzlüğü Konusunda Danõşma Hakkõ 2. Hapishanede Mahkumunun Haklarõ M. Aynõ Suçtan İki Kez Yargõlanma Yasağõ 1. Yasağõn Ortaya Çõktõğõ Zaman 2. Tekrar Yargõlanmaya İzin Veren İstisnalar 3. Aynõ Suç 4. Ayrõ Hakimiyet Alanlarõ 5. Savcõlõk Tarafõndan Temyiz 6. Kesin Karar Dava Konusu Olmaz N. Kendi Aleyhinde Şahadette Bulunmaya Zorlanamama Hakkõ 1. Bu Hakkõ İleri Sürebilecek Olanlar 2. İmtiyazõn İleri Sürülebileceği Zamanlar 3. Hakkõn Engellenmesi 4. Korumanõn Amacõ 5. İmtiyazõn İleri Sürülmesine Engel Durumlara Karşõ Yasaklar 6. İmtiyazõn Kaldõrõlmasõ 7. İmtiyazdan Feragat KAYNAKÇA 6
GİRİŞ Bu el kitabõ, Amerikan federal hukuk sistemini, bu sistemin yapõ ve işleyişini, ve bireylerin haklarõnõ ve özgürlüklerini korumak amacõ ile düzenlenmiş usul hükümlerini Türkiye deki yargõ mensuplarõna ana hatlarõ ile tanõtmak için hazõrlanmõştõr. Amerika Birleşik Devletleri nin (ABD) Anayasasõ 1789 yõlõnda kabul edilmiş olup ABD nin en yüksek kanunudur. Anayasa, her eyalete (toplam 50 tane) kayda değer ölçüde bağõmsõzlõk ve yetki veren bir cumhuriyet kurmuştur. Federal hükümetin yetkileri Anayasa da tayin edilen sõnõrlar içinde belirlenmiştir ve geri kalan hususlarõn düzenlenmesi Anayasa tarafõndan halk ve eyaletlere bõrakõlmõştõr. Anayasa nõn ilk on ek maddesi hak ve hürriyetler beyannamesi olarak düzenlenmiş ve halka temel haklarõnõ vererek onlarõ hükümetin haksõz davranõşlarõndan korumayõ amaçlamõştõr. İfade özgürlüğü, toplantõ özgürlüğü, haksõzlõklarõn düzeltilmesi özgürlüğü, mantõksõz arama ve tutuklamadan korunma özgürlüğü, usulüne uygun yargõlanma hakkõ, zorla suçunu kabul etmeme imtiyazõ, el konulan mallarõnõn adil tazmin edilmesi hakkõ, ceza muhakemelerinde seri ve halka açõk yargõlanma hakkõ, hem ceza hem hukuk davalarõnda jüri tarafõndan yargõlanma hakkõ, ve ceza muhakemelerinde avukat yardõmõ almak hakkõ korunan haklardan bazõlarõdõr. Bu sistemde yukarõda belirtilen hak ve özgürlüklerin düzenlenmesi 200 yõllõk bir sürece yayõlmõştõr. El kitabõnõn ilk bölümü, ABD nin federal yargõlama sistemini tanõtmak için düzenlenmiştir. Bu bölüm, hakimlerin seçimleri, atanmalarõ, bağõmsõzlõklarõ gibi konular ile Federal Yargõ sisteminin temel taşlarõna dair konularõ içermektedir. İkinci bölüm, ABD Anayasa sõnõn getirdiği bireysel hak ve özgürlükler ile bunlarõn federal çerçevede korunmasõna yönelik ceza yargõlamasõnõn yerini ve işleyişini anlatmaktadõr. 7
I. AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ NDE FEDERAL YARGILAMA SİSTEMİ 1. YARGIÇLARIN SEÇİMİ, ATANMALARI VE BAĞIMSIZLIKLARI A. Hakimlerin Atanmasõ 1. Amerika Birleşik Devletleri Anayasasõ Madde III Uyarõnca Atanacak Hakimler Amerika Birleşik Devletleri Anayasa Mahkemesi üyeleri, federal temyiz mahkemeleri ve federal bölge mahkemeleri hakimleri, Uluslararasõ Ticaret Mahkemesi hakimleri Anayasa nõn yasama erkine ilişkin III. Maddesi uyarõnca atanõr. Amerika Birleşik Devletleri Başkanõ tarafõndan aday gösterilen ve atanan bu hakimlerin Senato üyelerinin çoğunluğu tarafõndan onaylanmasõ gerekmektedir. Madde III uyarõnca hakimler süresiz olarak atanõrlar ve ancak Anayasa da belirtilen soruşturma uyarõnca Kongre tarafõndan görevlerinden alõnabilirler. Söz konusu hakimlerin aday gösterilmesi veya onaylanmasõ süresinde yargõnõn hiçbir rolü yoktur. Federal hakim olarak atanmada etkin olan tek kõstas atanacak kişinin kariyeri ve akademik başarõlarõdõr. Sözkonusu adaylar sõnava tabi tutulmazlar. Ancak, hakim adaylarõnõn akademik geçmişleri, iş tecrübeleri, yayõnlanmõş eserleri, entellektüel ilgi alanlarõ, gördüğü davalar ve kişisel ilgi alanlarõ gibi konularõ, kişisel özellikleri ve meslek yaşamlarõnda göstermiş olduklarõ başarõlarõ detaylõ olarak anlatan formlarõ doldurmalarõ gerekmektedir. Ayrõca adaylar kapsamlõ mülakatlardan geçirilir ve kişisel geçmişleri araştõrõlõr. Politika, Madde III uyarõnca atanan hakimlerin seçiminde önemli bir etkendir. Atama, Başkan tarafõndan Senato nun ya da atamanõn yapõlacağõ eyalette görevli olan ve Başkan õn da üyesi olduğu parti mensuplarõnõn Başkan a sunmuş olduklarõ listeden yapõlõr. Başkan õn gösterdiği adaylarõn Senato nun Adalet Komitesi huzurunda düzenlenecek oturuma katõlmasõ ve Senato nun her bir adayõn atanmasõnõ onaylamasõ gerekmektedir. Madde III uyarõnca atanacak hakimler Başkan tarafõndan genellikle atamanõn yapõlacağõ mahkemenin bulunduğu bölgede ikamet eden önde gelen avukatlar, ilk derecelerdeki federal mahkeme hakimleri, eyalet mahkemeleri hakimleri ya da hukuk profesörleri arasõndan aday gösterilir. Her bir federal hakim belirli bir bölgede belirli bir hakimlik pozisyonunu doldurmak üzere atanõr. Resmi olarak atanmadõklarõ takdirde hakimlerin başka bir mahkemede davaya bakma yetkileri yoktur. Bazõ bölgelerde iş yükü nedeniyle bir mahkemenin hakiminin diğer mahkemelerin davalarõna da bakmasõ sõklõkla talep edilebilmektedir. 2. Eyalet Mahkemeleri Hakimleri Amerika Birleşik Devletleri nde görülen davalarõn çoğuna eyalet mahkemeleri hakimleri bakmaktadõr, fakat bu hakimler federal yargõ sistemi içerisinde görev almamaktadõrlar. Sözü edilen hakimler eyalet hükümetleri tarafõndan oluşturulan eyalet mahkemeleri sistemi içerisinde hizmet etmektedirler. Federal mahkeme hakimleri gibi eyalet mahkemeleri hakimlerinin de federal Anayasa yõ gözetmeleri gerekmektedir ve Anayasa ya aykõrõ eyalet kanunlarõnõ geçersiz kõlmaya ve uygulamamaya yetkilidirler. Eyalet mahkemeleri yargõçlarõ eyalet anayasalarõ ve kanunlarõ uyarõnca çeşitli şekillerde seçilirler. Bu hakimlerin çoğu halk tarafõndan genel seçimle ya da eyalet valileri tarafõndan belirli bir süre için görev başõna getirilirler. Genel seçimlerde aldõklarõ oy ile de görev süreleri uzatõlabilir. 8
B. Federal Yargõnõn Etik Kurallarõ Kanunlar uyarõnca federal mahkeme hakimleri uyuşmazlõk konusu olan olaya ilişkin kişisel bilgi sahibi olmalarõ, davanõn taraflarõndan herhangi birisi ile kişisel yakõnlõklarõnõn olmasõ, davanõn önceki safhalarõnda taraflardan herhangi birisinin avukatlõğõnõ yapmõş olmalarõ ya da davanõn konusu veya taraflarõ ile ilgili olarak maddi bir çõkarlarõnõn sözkonusu olmasõ durumlarõnda davaya bakamazlar. Federal mahkeme hakimleri ayrõca Amerika Birleşik Devletleri Adalet Konseyi uyarõnca kabul edilen etik kurallarõ ve prensiplerden oluşan Amerika Birleşik Devletleri Hakimlerinin Çalõşma Esaslarõna İlişkin Kanun a uymak zorundadõrlar. Çalõşma Esaslarõna İlişkin Kanun - ve yorumlarõ - yargõ birliği ve bağõmsõzlõğõ, adaletin sağlanmasõ ve tarafsõzlõğõ, hakimlere izin verilen yargõ dõşõ faaliyetleri ile bunlarõn usulsüzlüğünün engellenmesi konularõnda hakimlere rehberlik sağlamaktadõr. Hakimler etik kurallarõ ile ilgili olarak Amerika Birleşik Devletleri Adalet Konseyi nin Çalõşma Esaslarõ Komitesi nden de yararlanabilirler. Sözkonusu hakimler komitesi, çalõşma esaslarõna ilişkin kanunlarõ hazõrlamaya ve ayrõca hakimlere ve mahkeme çalõşanlarõna yazõlõ görüş vermeye de yetkilidirler. Komite ayrõca hakkõnda görüş talep edilen olaylardan bazõlarõnõ seçerek yayõnlatabilir. Yayõnlanan görüşlerde görüşü talep eden hakim ya da hakimlerin kimlikleri belirtilmemekte ve sözkonusu görüş yazõlõ olarak ve bilgisayar ortamõnda hakimlere sunulmaktadõr. Mali konularda menfaat çatõşmasõnõ engellemek amacõyla Federal kanunlar uyarõnca tüm hakimler ve ayrõca tüm yüksek kademelerdeki devlet görevlileri (eşleri ve çocuklarõ için de olmak üzere) malvarlõklarõnõ, borçlarõnõ, görevlerini, kendilerine verilen hediyeleri ve yapõlan tazminat ödemelerini listeleyen yõllõk mali tablolarõnõ ilgili makama sunmak zorundadõrlar. Federal mahkeme hakimleri ve bazõ adli makam görevlilerinin açõkladõklarõ bu tablolar Amerika Birleşik Devletleri Mahkemeleri İdari Ofisi nde tutulmakta ve kamunun incelemesine açõk bulunmaktadõr. Hakimler siyasi ve ticari (kişisel yatõrõm hariç olmak üzere) faaliyette bulunamazlar ve avukatlõk yapamazlar, fakat kamu hizmeti ve eğitim hizmetlerine zaman ayõrabilirler. Federal mahkeme hakimleri yazõlarõ, konuşmalarõ ve verdikleri dersler aracõlõğõyla hukuk alanõndaki hizmetleri nedeniyle ayrõcalõklõ bir yere sahiptirler. Federal mahkeme hakimlerinin hukukun, hukuk ve adalet sisteminin gelişmesini sağlayan faaliyetlere katõlmalarõ için hakimleri destekleyen bu önemli rolü Çalõşma Esaslarõna İlişkin Kanun da da tanõnmõştõr. Hakimlerin hakimlik mesleği dõşõndaki faaliyetlerinden (örneğin ders verme) sağlayabilecekleri gelir maaşlarõnõn %15 i ile sõnõrlandõrõlmõştõr. C. Hakimlerin Maaşlarõ Federal mahkeme hakimlerine ödenecek maaş ve sağlanacak sosyal yardõmlar Kongre tarafõndan belirlenir. Maaşlar ve sağlanan sosyal yardõmlar Kongre üyeleri ve diğer yüksek kademelerdeki devlet görevlilerine ödenen ile aynõdõr. Anayasa Madde III uyarõnca atanan federal mahkeme hakimlerinin maaşlarõnda ve sağlanan sosyal yardõmlarda hakimin hizmet süresi boyunca indirim yapõlamaz. D. Kõdemli ve Emekli Hakimler Anayasa uyarõnca federal temyiz mahkemeleri, federal bölge mahkemeleri ve Uluslararasõ Ticaret Mahkemesi hakimleri görevlerini ömür boyu sürdürebilirler ve bu nedenle herhangi 9
bir yaşta emekli olmalarõ gerekmemektedir. Fakat 65 yaşõnõ doldurduklarõ ve belirli süre hizmet sağlama şartõnõ yerine getirdikleri takdirde bu hakimler emekli olmayõ talep edebilirler ve bu durumda maaşlarõnõn tümünü almaya devam ederler. Madde III uyarõnca atanan hakimlerden emekliye ayrõlanlarõn büyük bir bölümü herhangi ek bir ödeme almaksõzõn tam veya yarõ zamanlõ olarak kõdemli hakim sõfatõ ile davalara bakmaya devam etmektedirler. E. Adli Eğitim Adalet sistemi içerisinde yer alan bir kurum olan Federal Adalet Merkezi federal mahkeme hakimlerinin ana araştõrma ve eğitim merkezidir. Önemli hukuki konularda, hakimlik mesleği ve dava yönetimi konularõnda hakimler için çeşitli eğitim programlarõ sunmaktadõr. Göreve ilk atanmalarõnõ hemen takiben katõldõklarõ göreve uyum sağlamaya ilişkin eğitime ek olarak tüm hakimler yeni kanuni düzenlemeler, mahkeme içtihatlarõndaki gelişmeler ve bazõ hakimlik yetenekleri konularõna ilişkin seminerlere katõlmak üzere belirli aralõklarla Merkez tarafõndan davet edilirler. Merkez ayrõca hukuk fakülteleri ile işbirliği yaparak hukukun belirli bir dalõnda kapsamlõ özel bazõ programlar da sunmaktadõr; ör: fikri hukuk ya da bilimsel delillerin değerlendirilmesi. Merkez, hakimlerin kişisel olarak katõlabilecekleri seminer ve programlarõ düzenlemenin yanõ sõra, hakimlerin görevlerini icra ederken yardõmcõ olabilecek çeşitli video kasetleri, kasetler, el kitaplarõ ve diğer yayõmlarõ da hazõrlamaktadõr. İdari Ofis 1 hakimler için bilgisayar kullanõmõ ve sosyal yardõmlar, çalõşan istihdamõ, organizasyon ve yönetim, adli etik ve kişisel güvenlik gibi idari konularda eğitim programlarõnõn yanõ sõra bölge mahkemesi, temyiz mahkemesi ve iflas mahkemeleri 2 başkanlõğõna yeni atanan hakimler için yönetim ve operasyon konularõnda özel programlar da sunmaktadõr. Federal Adalet Merkezi, İdari Ofis ve Amerika Birleşik Devletleri Ceza İnfaz Komisyonu ortak olarak hakimler ve mahkeme çalõşanlarõ için her gün eğitim ve bilgi programlarõ yayõnlayan bir televizyon kanalõ işletmektedirler. Ayrõca bazõ mahkemeler kendi içlerinde tüm hakimlerin katõldõğõ tartõşma programlarõ ve diğer programlarõn yanõ sõra göreve yeni atanan hakimler için göreve uyum ve eğitim programlarõ da düzenlemektedirler. F. Hakim in Atayacağõ Çalõşanlar Mahkeme tarafõndan atanan mahkeme çalõşanlarõnõn yanõ sõra her bir hakimin kalem çalõşanlarõ olarak adlandõrõlan kendisine ait az sayõda personel atama yetkisi vardõr. Hakimler kendilerine idari konularda yardõmcõ olmak üzere bir sekreter ve hukuki konularda araştõrma yapma ve yazõ hazõrlama konularõnda yardõmcõ olacak stajyer istihdam edebilir. Kalem çalõşanlarõ Adalet Çalõşanlarõnõn Çalõşma Esaslarõna İlişkin Kanun a uymak zorundadõrlar. Kalem çalõşanlarõnõn görevleri her bir mahkemeye ya da hakimin işi ve yönetim tercihlerine göre değişmektedir. Hakimler kalem çalõşanlarõnõn işlerini dikkatle inceler ve denetler. Hakimin takdir yetkisini kullanmasõnõ gerektirmeyen hukuki araştõrma işleri ve diğer işler için kalem çalõşanlarõnõ kullanarak her bir hakim, hakimlik mesleği ile ilgili yükümlülüklerini daha iyi şekilde yerine getirebilmektedir. 1 İdari Ofis Amerika Birleşik Devletlerinin yargõ erkine merkezi destek vermek amacõyla kurulmuş bir birimdir. İdari Ofis federal mahkemelerin idari birimlerine, yönetim, hukuk, teknik, iletişim alanlarõ dahil diğer birçok alanda destek hizmetleri ve geniş destek vermektedir. 2 İflas hukuku federal hukuktur ve dolayõsõyla iflas mahkemeleri federal mahkemelerdir. 10
G. Amerikan Hukuk Sistemini Diğer Sistemlerden Ayõran Özellikler 1. Hasõmlõ Sistem Taraflarõn, aralarõndaki uyuşmazlõğõ tarafsõz olarak durum tespitinde bulunan kişiye sunmalarõndan dolayõ Amerika Birleşik Devletleri nde dava prosedürü hasõmlõ sistem olarak adlandõrõlmaktadõr. İngiliz hukuk sisteminden esinlenen Amerikan hukuk geleneği hasõmlarõn mahkeme önünde tartõşmasõna olanak sağlayarak hakimin ya da jürinin doğruyu tespit edip anlaşmazlõğõ çözmesine yardõmcõ olmasõnõ amaçlamaktadõr. Diğer bazõ sistemlerde hakimler ya da adli görevliler ilgili delilleri toplayabilmek ve tanõklardan ifade alabilmek için soruşturmalar yürütmektedirler. Amerika Birleşik Devletleri nde ise hazõrlõk soruşturmasõ ile delillerin toplanmasõ mahkemenin yardõmõ olmaksõzõn davanõn taraflarõ ve avukatlarõnca yürütülmektedir. Hakimin en önemli görevi taraflarca sunulan konularõ bir yapõya oturtarak gelişimini sağlamak ve hukuku gözeterek adaleti sağlamaktõr. 2. Anglo-Sakson Hukuk Sistemi Amerikan hukuk sistemi büyük ölçüde İngiliz hukuk sistemine dayanmaktadõr. Anglo-Sakson hukuku, Kara Avrupasõ sisteminde olduğu gibi kurallar bütününün oluşturduğu kanunlarõn meydana getirdiği bir hukuk sistemi olmaktan ziyade hakimler tarafõndan geliştirilen ve yorumlanan bir hukuktur. Anglo-Sakson hukukunun temel özelliklerinden biri hakimlerin eski davalar ile benzer olaylara ve hukuki temellere dayanan yeni davalarõ, eski davalarla oluşturulan hukuk prensiplerini kullanarak çözmeye çalõştõğõ içtihat doktrinidir. İlk derecelerdeki mahkeme hakimleri kendi yargõ alanlarõndaki yüksek dereceli mahkemelerin kararlarõnõ takip etmek zorundadõrlar. Amerika Birleşik Devletleri Kongresi bu yüzyõl içerisinde federal hukukun bir çok alanõnda belirli hukuk dallarõnda temel hukuk prensipleri oluşturan detaylõ yasalar çõkarmõştõr. Bu kanunlar İflas Kanunu, Uluslararasõ Gelir Kanunu, Sosyal Sigortalar Kanunu, Sermaye Piyasasõ Araçlarõ Kanunu ve Menkul Kõymetler Borsasõ Kanunu gibi kanunlarõ kapsamaktadõr. Ayrõca, her bir eyalet Ticaret Kanunu gibi kapsamlõ kanunlar da çõkarmõştõr. Genellikle bu kanunlar sonradan federal ve eyalet idari kurumlarõ tarafõndan çõkartõlan yönetmelikler ile geliştirilip yorumlanmaktadõr. Geçen yüzyõlda artan sayõlarõna rağmen Amerikan kanunlarõ ve yönetmelikleri mahkemeler tarafõndan içtihat esaslarõ çerçevesinde yorumlanmaya devam edilmiştir. Örneğin bir iflas mahkemesi İflas Kanunu nu uygularken ilgili mahkeme kararlarõnõ inceleyerek benzer olaylarda belirli bir kanun hükmünü uygulayan Anayasa Mahkemesi Kararõ ya da temyiz mahkemesi kararõ olup olmadõğõnõ tespit edecektir. Avukatlar ise olaya sadece kanunun herhangi bir hükmünün uygulanõp uygulanmayacağõnõ sorgulamayõp aynõ zamanda başka benzer bir mahkeme kararõnõn uygulanõp uygulanmayacağõnõ da tartõşacaklardõr. Amerika Birleşik Devletleri hakimlerinin tümünün, mahkemelerinin derecesine bakõlmaksõzõn yeniden gözden geçirme yetkileri vardõr. Hakimler normal olarak inceledikleri kanunlarõn ve idari işlemlerin geçerli olduğunu varsaymakla birlikte Anayasaya açõkça aykõrõ bulduklarõ kanunlarõ, yönetmelikleri ya da idarenin işlemlerini iptal edebilirler. Hakimler Amerika Birleşik Devletleri Anayasasõnõ diğer tüm kanunlardan üstün tutan kanunlar hiyerarşisini gözetmek zorundadõrlar. Bu nedenle hakimler kanunlarõ, yönetmelikleri ve idarenin işlemlerini yorumlarken sadece içtihatlara dayanmayacak aynõ zamanda bunlarõ Anayasaya uygun olarak yorumlayacaklardõr. 11
H. Mahkeme Kararlarõnõn Uygulanmasõ Mahkeme kararlarõnõn yerine getirilmesi mahkemelerin değil davanõn taraflarõnõn sorumluluğu altõndadõr. Ceza davalarõnda, bir Adalet Bakanlõğõ görevlisi olan Amerika Birleşik Devletleri adli polisi hükümlüyü gözetim altõnda tutmakla yükümlüdür. Mahkemenin para cezasõ ödenmesini kararlaştõrdõğõ durumlarda mahkeme katibi ödemeyi alõp mahkeme tarafõndan belirtilen şekilde dağõtmakla yükümlüdür. Davalõnõn para cezasõnõ ödememesi durumunda kararõn uygulanmasõ ve paranõn tahsil edilmesinden Adalet Bakanlõğõ sorumlu olacaktõr. Hukuk davalarõnda ise mahkemeler, mahkeme kararlarõnõn tümünü kamunun bilgisine sunmak üzere kayõtlarõnõ tutmakla beraber mahkeme kararlarõnõn uygulanmasõndan davanõn taraflarõ sorumludur. Birçok mali davalar ise çeşitli sigortalar kapsamõnda korunduklarõ için bu tür hukuk davalarõnõn kararlarõnõn uygulanmasõnõ sigorta şirketleri takip etmektedir. Davayõ kazanan taraf borçluyu takip etmek ve borçlunun hakimiyetinde bulunan şeyi güvence altõna almak amacõyla gerekli tedbirler için mahkemeden yardõm alabilir. Ayrõca federal mahkemede davayõ kazanan taraf, eyalet kanunlarõnõn tanõdõğõ telafi ve tazmin yollarõ çerçevesinde federal mahkeme kararõnõn uygulanmasõnõ sağlamak için eyalet mahkemesine başvurabilir; (ör: kaybeden tarafõn malvarlõğõnõn haczedilmesi gibi.) Genel olarak bir hukuk mahkemesi kararõ ile kaybeden tarafõn taşõnmazõ üzerinde takyidat kurulabilir ve para tahsil edilenceye kadar belirli oranda faiz işletilebilir. I. Adli Prosedürün Kaydõ Kamuya açõk davalarda yargõlama öncesi ve sonrasõnda yürütülen tüm işlemler mahkeme raportörü tarafõndan yazõlõ olarak ya da sözlü olarak kaydedilmektedir. Mahkeme raportörleri ifadeleri kaydetmek üzere özel olarak eğitim alõrlar. 1. Mahkemenin Görüşlerinin Yayõmlanmasõ Anglo-Sakson hukuk sisteminde mahkemeler hukuku uygularken ve yorumlarken içtihatlara dayandõklarõ için güncel hukuki konular bakõmõndan benzer konularla ilgilenen mahkemelerin ve hukukçularõn bu hukuki görüşlerine ulaşabilmesi çok önemlidir. Federal mahkemelerde kullanõlan teknolojinin ilerlemesi ile mahkeme kararlarõnõn ve görüşlerinin büyük bir bölümü bilgisayar ortamõnda yazõlmaktadõr. Tüm görüş ve kararlar kamunun incelemesine açõk kayõtlardõr ve kopyalarõ mahkemelerden temin edilebilir. Bazõ kararlar resmi olarak yayõmlanõr. Bu tür kararlarõn yayõmõ mahkemeler için özel şirketler tarafõndan yapõlmaktadõr. Ayrõca özel hukuk kitabõ yayõnevleri ve bilgisayar ortamõnda araştõrma hizmeti sağlayan Westlaw ve Lexis/Nexis gibi bilgi bankalarõ ücret karşõlõğõ mahkeme kararlarõnõ, kanunlarõ ve diğer hukuki materyalleri barolara ve kamuya sunmaktadõr. Mahkemelerin büyük bir bölümünün kendilerine ait Internet sayfalarõ bulunmakta ve mahkeme görüşleri Internet aracõlõğõyla da elektronik olarak kamuya sunulmaktadõr. Bazõ hukuk fakülteleri özellikle temyiz mahkemelerinden mahkeme görüşlerini toplayarak Internet üzerinden bu kararlarõ yayõmlamaya başlamõşlardõr. 12
2. FEDERAL YARGILAMA SİSTEMİNİN ÖZELLİKLERİ A. Federal Yapõ ve Eyalet Erklerinin Göreli Yetki Alanlarõ 1. Yalnõzca Federal Devlete Özgü Yetkiler a. Eyaletlerin Yetkilerinin Açõkça Sõnõrlandõrõlmasõ Bazõ yetkiler sõrf federal hükümete aittir, zira Anayasa eyaletlerin bazõ yetkilerini sõnõrlandõrõr veya yasaklar (ör. uluslararasõ anlaşmalarõn akdedilmesi, para basõmõ, vb.) b. Yetkinin Özünde Federal Olmasõ Yukarõda sayõlmayan diğer bazõ yetkiler yetkinin özünden ötürü yalnõzca federal hükümete aittir ve yalnõz federal hükümet tarafõndan yerine getirilebilir. 2. Yalnõzca Eyaletlere Özgü Yetkiler Federal hükümete devredilmeyen tüm yetkiler eyaletlere aittir. Ancak, federal yetkiler geniş bir şekilde yorumlandõğõ için bundan ötürü çok az yetki eyaletlere özgüdür. 3. Federal Devletin ve Eyaletlerin Aynõ Anda Olan Yetkileri Üstünlük Maddesinin 3 Etkisi Üstünlük maddesinden dolayõ, federal kanunlar eyalet kanunlarõna göre öncelikli olarak uygulanabilir ya da sözkonusu kanunlarõn yerine geçebilir. a. Eyalet ve Federal Kanunlar Arasõnda Uyuşmazlõk Bir eyalet kanunu ile bir federal kanun arasõnda uyuşmazlõk sözkonusu ise eyalet kanunu geçersiz sayõlacaktõr. b. Eyaletin, Federal Amacõn Yerine Getirilmesini Engellemesi Bir eyalet kanunu veya yerel kanun federal amacõn yerine getirilmesini engelliyor ise, o kanun geçersiz sayõlacaktõr. İlgili eyalet kanununu, Federal kanunlara aykõrõ olmayan geçerli bir amaca hizmet etmek için çõkarõlmõş olsa bile kanuna aykõrõ sayõlacaktõr. c. Eyalet Kanunlarõnõ Önlemek Geçerli bir federal kanun hükmü, içerik olarak bir hukuk alanõnõ açõk veya dolaylõ bir şekilde kapsayarak ilgili konu hakkõnda uyuşmazlõk yaratmasa bile normal koşullar altõnda uygulanacak olan herhangi bir eyalet veya yerel kanunun uygulanmasõnõ engelleyebilir. Bu bağlamda göz önünde tutulmasõ gereken faktörler (ilgili kanunun lafzõndan anlaşõlan açõk bir üstünlük durumu sözkonusu değil ise): (i) federal kanunlarõn kapsadõğõ hukuk alanõnõn genişliği ve (ii) kanunu uygulamak için bir idari organõn oluşturulmasõdõr. 3 Supremacy Clause 13
B. Tam Güven Ve İtimat Maddesi 4 Tam Güven ve İtimat Maddesi uyarõnca, bir mahkeme kararõ tam güven ve itimat veriyorsa, diğer eyaletler bu mahkeme kararõnõ tanõmaya mecburdur (New York eyaletinde bir kişinin aleyhine karar verilir ise, o kişi New Jersey eyaletinde aynõ konunun hükme bağlanmasõ talebiyle yeniden mahkemeye başvuramaz; New York da verilen karar New Jersey mahkemeleri için de bağlayõcõdõr.) Bu Madde yalnõz aşağõdaki hallerde geçerlidir: (i) kararõ veren mahkemenin dava konusu ve taraflar üzerinde yetkisi varsa; (ii) karar davanõn esaslarõ hakkõnda verilmiş ise; ve (iii) verilen karar kesin ise. 4 Full Faith And Credit Clause 14
II. AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ ANAYASASI NIN GETİRDİĞİ BİREYSEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN KORUNMASINA VE KISITLANMASINA İLİŞKİN İLKELER A. Usulüne Uygun İşlem ve Yargõlama İlkesi 5 1. Temel İlke Bir kişiyi hayatõndan, özgürlüğünden ya da malõndan mahrum etmeden önce, ilgili devlet organõ usulüne uygun işlem esasõna uymaya mecburdur (örneğin: duruşmaya çağrõ, duruşma). İlgili devlet organõ, kişilerin sözkonusu haklarõnõ yalnõzca kasõtlõ şekilde yerine getirmez ise, Usulüne Uygun İşlem Esasõnõ 6 ihlal etmiş sayõlõr. 2. Yaşam, Özgürlük veya Mala El Konulmasõ a. Özgürlük Özgürlük açõk olarak tanõmlanmamõştõr. Bu terim, herhangi bir bedensel engele sahip olmama durumundan daha fazla şey ifade eder (örneğin sözleşme özgürlüğü ve kazanç getiren iş bulma özgürlüğünü de kapsar). Aşağõdaki hallerde bir insanõn özgürlüğü kõsõtlanmõş sayõlõr: (1) Hareket serbestliği önemli derecede kõsõtlanõr ise; veya (2) Anayasanõn veya bir kanunun sağladõğõ bir özgürlük kendisine verilmez ise. b. Mal Mal terimi şahsi eşyalardan ve menkul mallardan daha çok şey ifade eder, ancak mal teriminin anlamõnõ açõklamak için mal edinme amaçlõ soyut bir ihtiyaç veya bir menfaat arzusu yeterli değildir. Eyalet veya federal kanunlar çerçevesinde yukarõda tanõmlanan menfaatten yararlanmaya makul bir iddia çerçevesinde hak kazanõlmõş olunmasõ şarttõr. Mala ilişkin haklara örnek olarak şunlarõ verebiliriz: devlet okullarõnda eğitim almak, sosyal güvenlik haklarõ ve devlet memuru olma hakkõ. 3. Gerekli Usul Gerekli usullerin nitelik ve kapsamõ üç bölümden oluşan denge testiyle belirlenir. Sözkonusu test aşağõdaki faktörleri kapsar: (i) (ii) (iii) Sözkonusu menfaatin birey için önemi; Sözkonusu menfaatin korunmasõ amaçlõ usule ilişkin belirli önlemlerin değeri; ve Mali ve idari verimlilik bakõmõndan devlet menfaati. 5 Procedural Due Process 6 Due Process Clause 15
4. Uygun Yargõlama Haklarõndan 7 Feragat Edilebilir Genel kural, adil yargõlanma haklarõndan kişilerin özgür iradeleriyle ve bilinçli olarak feragat edebilmeleridir. B. Usulüne Uygun İşlem Hakkõnõn Hukuki Esaslarõ ve Bireysel Hak ve Özgürlüklerin Korunmasõ ve Kõsõtlanmasõnda Eşitlik İlkesi 8 C. Hukuki Esaslara Uygun Yargõlama ile Eşitlik İlkesi Arasõndaki İlişki Hem usulüne uygun yargõlanmanõn maddesel uygulanmasõnda hem de eşit hukuksal korunma talep etme haklarõ uyarõnca, mahkemelerin kullandõğõ usullerin yerindeliğinden çok kanunlarõn içeriği, incelenmelidir. D. Mahkemenin Kullandõğõ İnceleme Standardõ Her iki hak altõnda da mahkeme devletin işlemlerinin meşru olup olmadõğõnõ inceler. Bu inceleme için üç ayrõ inceleme standardõ geliştirilmiştir: 1. Sõkõ İnceleme 9 Temel haklara (eyaletler arasõ seyahat, gizlilik, oy vermek, ve Birinci Değişiklik haklar, vb.) ya da kuşku veren sõnõflandõrmalara 10 (õrk, uyruk, yabancõ olma statüsü, vb.) kõsõtlama getiren düzenlemeler sõkõ inceleme standardõ uyarõnca incelenir. Sözkonusu kanun, devletin olmazsa olmaz bir amacõna ulaşmak için gerekli ise, onaylanõr 11. Bu testin standartlarõna uymak çok zordur. Dolayõsõyla, bir kanun sõkõ inceleme standardõna göre incelenir ise, özellikle de devletin amacõna ulaşmak için daha az külfetli bir seçenek de mevcut ise kanun çoğu zaman geçersiz sayõlacaktõr. a. İspat Külfeti İspat külfeti devlete aittir. 2. Orta Derece İnceleme 12 Orta düzeyde kuşku veren sõnõflandõrmalar 13 (cinsiyet, meşruluk, vb.) ile ilgili kõsõtlama getiren hükümler orta inceleme standardõna göre incelenir. Kanun, devletin önemli bir amacõna ulaşmak için konulmuşsa ve bu amaçla büyük ölçüde ilgili ise, geçerli sayõlõr. a. İspat Külfeti İspat külfetinin kime ait olduğu belirgin değildir. Büyük olasõlõkla devlete aittir. 7 Due Process Rights 8 Substantõve Due Process And Equal Protection 9 Strict Scrutiny 10 Suspect classifications 11 Necessary to achieve a compelling government purpose 12 Intermediate Scrutiny 13 Quasi-suspect classifications 16
3. Makul Bir Temele Oturtma 14 Temel haklarõ etkilemeyen veya kuşku uyandõran sõnõflandõrmalar veya orta düzeyde kuşku uyandõran sõnõflandõrmalarõ ilgilendirmeyen düzenlemeler asgari inceleme standardõna göre incelenir. Kanun, devletin hukuksal bir amacõna ulaşmak için çõkarõlmõş ve bu amaçla makul ölçüde ilişkili ise geçerli sayõlõr. Bu standarda uymak çok kolaydõr. Dolayõsõyla sözkonusu kanun keyfi veya mantõksõz olmamasõ kaydõyla genellikle geçerlidir. a. İspat Külfeti İspat külfeti, kanunun hukuka aykõrõlõğõnõ iddia eden kişiye aittir. E. Hukuki Esaslara Uygun Yargõlama 1. Anayasal Kaynak İki Madde Ek 5. Madde Uygun Yargõlama Esasõ federal devlete uygulanõr. Ek 14. Madde Uygun Yargõlama Esasõ eyaletlere ve yerel devletlere uygulanõr. Her iki maddeye aynõ kriterler uygulanõr. 2. Uygulanabilir Standartlar Temel bir hak kõsõtlanõr ise, o kanun veya işlem sõkõ inceleme standardõna göre incelenecektir. Diğer durumlarda, makul bir temele oturtma standardõ uygulanacaktõr. F. Eşitlik İlkesi 15 1. Anayasal Kaynak Ek 14. Maddede yer alan Eşit Haklar İlkesi eyaletlerin hareketleri ile sõnõrlõdõr. Ancak, federal devlet tarafõndan yapõlabilecek aşõrõ derecede ayrõmcõlõk Ek 5. Maddede yer alan Uygun Yargõlama Esasõnõ ihlal eder. Mahkemeler, her iki anayasal hüküm için de aynõ kriterleri uygular. 2. Uygulanabilir Standartlar Eğer bir temel hak veya kuşku uyandõran bir sõnõflandõrma sözkonusu ise, ilgili hükmü değerlendirmek için sõkõ inceleme standardõ uygulanõr. Eğer orta düzeyde kuşku uyandõran sõnõflandõrma sözkonusu ise, orta derece inceleme standardõ uygulanõr. Eğer sõnõflandõrma temel hak, kuşku uyandõran sõnõflandõrma veya orta düzeyde kuşku uyandõran sõnõflandõrma ile ilgili değil ise, asgari inceleme standardõ uygulanõr. 3. Ayrõmcõlõk Sonucu Oluşturulan Sõnõflandõrmayõ İspat Sõkõ veya orta derece inceleme standardõnõn uygulanmasõ için, devletin niyetinin ayrõmcõlõk olmasõ gereklidir. Devletin niyetinin ayrõmcõlõk olduğu aşağõdaki hallerde ispatlanabilir: 14 Rational Basis 15 Equal Protection 17
(i) (ii) (iii) Bir kanun, lafzõndan anlaşõlõr biçimde ayrõmcõlõk yapõyor ise; Lafzõnda ayrõmcõlõk sözkonusu olmayan bir kanun hükmünün ayrõmcõlõğa sebep olacak şekilde uygulanmasõ; veya Kanun hükmünün ardõnda ayrõmcõlõk yapma niyetinin olmasõ. 4. Kuşku Uyandõran Sõnõflandõrmalar Sõnõflandõrmalar õrka, uyruğa veya vatandaşlõğa dayanõyor ise, bu tip sõnõflandõrmalar kuşku uyandõran sõnõflandõrmalardõr. a. Irk ve Uyruk Irka veya uyruğa ilişkin sõnõflandõrmalar sõkõ inceleme standardõna göre incelenir. b. Yabancõlõk Statüsüne İlişkin Sõnõflandõrmalar (1) Federal Sõnõflandõrmalar Kongrenin yabancõlar üzerinde tam yetkisi 16 olduğu için, federal sõnõflandõrmalar sõkõ inceleme standardõna tabi değildir. Bu sõnõflandõrmalar keyfi ve mantõksõz değil ise geçerlidir. (2) Eyalet Düzeyinde ve Yerel Düzeyde Sõnõflandõrmalar Genellikle, vatandaşlõğa ilişkin eyalet ve yerel kanunlar sõkõ inceleme standardõna tabidir. 5. Orta Düzeyde Kuşku Uyandõran Sõnõflandõrmalar Cinsiyet ve meşruluk ile ilgili sõnõflandõrmalar orta inceleme standardõna tabidir. a. Cinsiyete ilişkin sõnõflandõrmalar Cinsiyete ilişkin sõnõflandõrmalar orta inceleme standardõna göre incelenir. Sözkonusu sõnõflandõrmanõn amacõnõn, devletin önemli bir amacõna ulaşmak olduğu belli ise ve sözkonusu sõnõflandõrma büyük ölçüde böyle bir amaç ile ilgili ise, geçerli sayõlõr. İspat külfeti yine devlete aittir. b. Meşruluk Sõnõflandõrmalarõ Meşruluk sõnõflandõrmalarõ da orta inceleme standardõna göre incelenir. Sözkonusu sõnõflandõrmanõn amacõnõn, devletin önemli bir amacõna ulaşmak olduğu belli ise ve sözkonusu sõnõflandõrma büyük ölçüde böyle bir amaç ile ilgili ise, geçerli sayõlõr. Gayri meşru çocuklarõ haksõz yere cezalandõrmak amacõ ile ayrõmcõlõk yapan hükümler geçersizdir. 16 Plenary powers 18
G. Din Özgürlüğü ABD Anayasasõnõn Ek 1. Maddesi devletçe bir dinin esas alõnmasõnõ yasaklayõp kişilerin dini inançlarõnõ serbestçe uygulamasõnõ güvence altõna almaktadõr. Ek 1. Madde, Ek 14. Madde vasõtasõyla tüm eyaletlerde uygulanmaktadõr. 1. Dini İnançlarõn Serbestliği Şartõ 17 a. Dini İnançlardan Ötürü Ceza Verilememesi Dini İnançlarõn Serbestliği şartõ devletin kişileri inançlarõndan dolayõ cezalandõrmasõnõ önlemektedir. Örneğin eyaletler, eyalet yetkililerinin göreve atanmalarõnda dini yemin etme şartõ koyamazlar ya da din adamlarõnõn bu görevlere atanmalarõnõ engelleyemezler. Anayasa Mahkemesi dini inanõş kavramõnõ tanõmlamamõştõr ve dini inanõşõn tanõnmõş organize bir dine dayanmasõ ya da yüksek bir varlõk içermesi gerekmez. Dini İnançlarõn Serbestliği Şartõ devletçe yapõlan ve özellikle dine müdahale etme amacõ taşõmayan düzenlemeleri kapsamaz. Örnek: Kurban kesim yerlerini tespit eden düzenleme. Halka açõk yerlerde parklarda, okul bahçelerinde vb. kesim yapõlmasõnõ yasaklayan kanun herkese uygulandõğõ için Dini İnançlarõn Serbestliği Şartõna aykõrõlõk teşkil etmez. Ancak genel olarak kurban kesimini yasaklayan bir düzenleme Dini İnançlarõn Serbestliği Şartõna aykõrõ düşer. b. Dini Davranõşlarõn Yönetilmesi Dini İnançlarõn Serbestliği Şartõ, genel olarak uygulanan ve dini vecibelerin yerine getirilmesini kõsõtlayan bir düzenlemeye uygulanmaz. Diğer bir deyişle herkesin davranõşõnõ düzenleyen bir uygulama dini inanõşlarõ bu düzenlemeye uymaya engel teşkil eden kişiye de uygulanõr. Bunun iki istisnasõ vardõr. A) Bir kişi dini inanõşlarõ nedeniyle bir işten ayrõlõrsa eyalet onun işsizlik sigortasõ başvurusunu reddedemez. B) Amish dini mensuplarõ çocuklarõnõ okula göndermeyip evde eğitebilirler. Sonuç olarak Dini İnançlarõn Serbestliği Şartõ devletin dini inanõşlara müdahele etmesini önlemekte ancak genel davranõş kurallarõ koyarken dinin gereklerinin yerine getirilmesini kõsõtlayan düzenlemelere engel olmamaktadõr. 2. Din Tesis Edilmemesi Şartõ 18 a. Bir Dinin Başka Dine Göre Seçilmesi Din Tesis Edilmemesi Şartõ devletin bir din tesis etmesini ya da bir dini esas almasõnõ yasaklamaktadõr. Devletçe yapõlmõş olan bir düzenleme, bir dinin bir başkasõna göre öne çõkarõlmasõnõ içeriyorsa, sözkonusu düzenleme, bu düzenlemenin üstün bir çõkara hizmet etmek üzere dar bir şekilde belirlenmediği durumlarda geçersizdir. Şimdiye kadar Anayasa Mahkemesi içtihatlarõnda bir dini başka bir dine tercih etmeyi gerektirecek bir üstün çõkar yer almamõştõr. Devletin yaptõğõ ve bir dini seçmeyi içermeyen bir düzenleme a) laik bir amaçla yapõldõysa, b) ana amaç dini kõsõtlamak ya da öne çõkarmak değilse, ve c) devletin dine fazla karõşmasõ sonucunu doğurmuyorsa geçerlidir. 17 Freedom of Exercise Clause 18 Establishment Clause 19
Düzenleme parasal yardõm içermeyen ya da eğitimle ilgisi olmayan konularda, genel kural olarak belli bir dini öne çõkarõyor veya kõsõtlõyorsa Anayasa Mahkemesi tarafõndan sözkonusu düzenleme geçersiz sayõlõr. Bir düzenleme, toplumun büyük bir kesimini kõsõtlarken ya da kayõrõrken bir dini de kõsõtlamasõ ya da öne çõkarõyor olmasõ durumunda geçerli sayõlõr. (Örnek: pazar günü içki satõşõnõ yasaklayan yasa geçerli sayõlmaktadõr.) Din Tesis Edilmesi Şartõ genellikle devletin para yardõmlarõ konusunda gündeme gelmektedir. Para yardõmlarõ bir dini kõsõtlayamaz ya da öne çõkaramaz. Dini okullara ya da hastanelere yapõlan yardõmlar ancak dini olmayan amaçlar için kullanõlabilir. H. İfade ve Toplanma Özgürlüğü 19 Dernek kurma özgürlüğü Ek 1. Madde de açõkça belirtilmemişse de Anayasa Mahkemesi, Dini İnançlarõn Serbestliği ve Dinin Tesis Edilmesi fõkralarõna dayanarak Ek 1. Madde nin dernek kurma hakkõnõ da kapsadõğõnõ kabul etmiştir. Ancak bu hak çok dar tutulan ve gözardõ edilemez bir nedene dayanan düzenlemelerle kõsõtlanabilir. Ek 1. Madde aynõ zamanda ifade ve toplantõ özgürlüklerini de kapsamaktadõr. Bu özgürlükler en önemli haklardan sayõlmaktadõr. 1. İçerik ve Davranõş Ayõrõmõ Anayasa Mahkemesi, düzenlemeleri içerik ile ilgili ve davranõş ile ilgili olmak üzere ikiye ayõrarak ifade ve toplanma özgürlüğünü kõsõtlayan düzenlemeleri buna göre incelemektedir. İçerikle ilgili kõsõtlamalar bazõ fikirlerin yayõnlanmasõnõ yasaklar ve davranõşla ilgili kõsõtlamalar getirir. Bu kõsõtlamalar ancak toplantõ saati, yer, ses düzeni gibi konulara ilişkin olabilir. Genelde içerik nedeniyle ifadeye kõsõtlama getirilmesi Anayasa ya aykõrõdõr. İçerik kõsõtlamasõ içermeyen düzenlemelerin tespiti için Anayasanõn uyguladõğõ test, bunlarõn ifade özgürlüğünün kõsõtlanmasõ ile bağlantõlõ olmayan önemli çõkarlara yönelik olmasõ durumu ve ifadeyi gerektiğinden fazla kõsõtlamamasõdõr. Örneğin iftira ve müstehcen ifade, kamu düzeni gibi önemli bir çõkar nedeniyle kõsõtlanabilir. Ancak bu kõsõtlamalarõn yalnõzca iftira ve müstehcen ifadeyi kapsamasõ gerekir. Ayrõca ifade ve toplantõ ile ilgili düzenlemeler açõkça belirsiz ya da fazla geniş kapsamlõ ise geçersiz sayõlõr. Bir düzenlemenin gerektiğinden fazla geniş olarak kabul edilmesi için ifadeyi lüzumundan fazla kõsõtlamasõ gerekmektedir. (Örnek: Havalimanlarõnda tüm toplanmalarõn ve ifadelerin yasaklanmasõ fazla geniş sayõlmaktadõr.) Neyin yasak olduğunun makul bir şekilde belirtilmediği düzenlemeler belirsiz olarak kabul edilir. (örneğin tüm müstehcen konuşmalarõn ve ifadelerin yasaklanmasõ belirsiz sayõlõr) İfade özgürlüğü ifade etmeme özgürlüğünü de içermektedir. Örnek: Kişiler ABD bayrağõnõ selamlamaya mecbur tutulamaz ve selamlamayanlar cezalandõrõlamaz. İfade özgürlüğü sembolik ifadeyi de içerir. Örnek Savaşõ protesto için kola siyah bant takmak yasaklanamaz. Yukarõda Anayasa Mahkemesinin, düzenlemeleri içerik ve davranõş olarak ikiye ayõrdõğõ belirtilmişti. Davranõş yasaklarõ zaman, yer ve şekil ile ilgilidir. Halka açõk olan yerlerdeki 19 Freedom of Speech and Assembly 20