PISA Bağlamında FİNLANDİYA EĞİTİM SİSTEMİ ve ÖĞRETMEN EĞİTİMİ Ayşen BAKİOĞLU Ali YILDIZ
Copyright 2016 Vize Yayıncılık Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Vize Basın Yayın Eğitim Öğretim Pazarlama Sanayi Tic. Ltd. Şti. ye aitir. Vize Yayıncılığın izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı, elektronik, mekanik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Sayın Okuyucularımız, bandrolsüz yayınları satın almamanızı diliyoruz. ISBN 978-605-4551-90-3 PISA Bağlamında FİNLANDİYA EĞİTİM SİSTEMİ ve ÖĞRETMEN EĞİTİMİ Yazarlar: Prof. Dr. Ayşen BAKİOĞLU Dr. Ali YILDIZ Yayın Koordinatörü: Ali Fuat RESULOĞULLARI Mizanpaj: Sadık HANGÜL Kapak Tasarım: Sevgi Pınar ÖZEN Yayım Hakkı Vize Basın Yayın Baskı: Ayrıntı Basımevi İvedik Organize Sanayi Bölgesi 28. Cadde 2284. Sokak No: 105 İvedik- Ostim ANKARA - Türkiye Tel: +90 (312) 394 55 90-91 Sertifika No: 13987 1. Baskı: Ankara -Ocak, 2015 2. Baskı: Ankara -Kasım, 2016 VİZE BASIN YAYIN Eğitim Öğretim Pazarlama Sanayi Tic. Ltd. Şti. Libya Cad. Cemre Sok. No: 4/8 Kolej/Ankara Tel.: (0312) 432 00 44 (0312) 432 00 64 vizebasinyayin@hotmail.com.tr / www.vizeyayincilik.com Kütüphane Bilgi Fişi Prof. Dr. Ayşen BAKİOĞLU / Dr. Ali YILDIZ PISA Bağlamında FİNLANDİYA EĞİTİM SİSTEMİ ve ÖĞRETMEN EĞİTİMİ 2. Basım / 2016 / 248 Sayfa / 16x24 cm Kaynakça var / Dizin yok ISBN numarası : 978-605-4551-90-3 Anahtar Kelimeler: Finlandiya Eğitim Sistemi,Öğretmen Eğitimi, Pisa Sınavları, Eğitimde Kalite, Uluslararası Sınavlar
ÖNSÖZ Finlandiyalı ortaöğretim öğrencileri, ilki 2000 yılında yapılan uluslararası bir sınav olan PISA da büyük başarı elde etmiş, bu başarılar sonraki sınavlarda da artarak devam edince, dünyanın ilgisi nüfus bakımından küçük olan bu ülkeye yönelmiştir. Finlandiyalı çocukları başarıya götüren unsurların tam olarak ne olduğu tüm kesimlerce merak edilmiştir. Bu yüzden geçen yıllar içinde Finlandiya yı çeşitli ülkelerden yüzlerce kişi ziyaret etmiştir. Bu amaçla yapılan ziyaretler hala devam etmektedir. Hem Finlandiyalı hem de yabancı yazarlar Finlandiyalı çocukların PISA başarısının ardında yatan faktörleri birbirinden farklı bir biçimde açıklamaktadır, bu durum sadece kafaların karışmasına yol açmamakta, aynı zamanda PISA başarısının ardında yatan gerçek faktörlerin Finlandiyalılar tarafından bile net olarak bilinmediği izlenimini vermektedir. Öğretmenlik mesleği, Finlandiya da meslek seçme durumunda olan öğrenciler tarafından genel olarak çok arzulanan bir meslek olup, çoğunlukla iyi akademik dereceleri olan öğrenciler tarafından tercih edilmektedir. Zira bu mesleğe giriş koşulları oldukça zor olup sınava girenlerin ancak % 10-15 i öğretmenlik programlarına kabul edilmektedir. Öte yandan Finlandiya öğretmen eğitiminde profesyonelliğin anahtar özelliği şudur: Toplum, öğretmenlerden çok sayıda araştırmaya dayalı bilgiyi kullanmalarını beklemektedir. Bu beklentiler, öğretmenlerin sınıf içi temel faaliyetlerinin ötesine geçmelerini gerektirmektedir. Şöyle ki, öğretmenlerden okul işlerinin yönetiminde yer almaları ve bölgesel bağlamda özellikle müfredat geliştirme faaliyetlerinde bulunmaları beklenmektedir. Finlandiyalı öğretmenler oldukça yüksek motivasyonla görev yapmaktadır. Finlandiya da mesleğini terk eden öğretmenlerin oranı oldukça düşüktür. Öğretmenlerin sadece % 10-15 i kariyerlerini başka bir alanda sürdürmeyi düşünmektedir. Genç öğretmenler mesleğe hayat boyu öğrenme açısından bakmakta, geleceğe yönelik olumlu ve gerçekçi bir yönelme sergilemektedir. Finlandiya da, 1980 lerden beri eğitim araştırmaları öğretmen eğitiminde önemli bir rol oynamaktadır. Örneğin, öğrenciler yüksek lisans tezlerini yazarken, bilimsel araştırma yöntemlerini ustalıkla kullanabilmektedir. Bu, öğretmenlerin öğretirken bir araştırmacı gibi düşünüp davranmasına yol açmaktadır. Öğretmen eğitiminin önemine vurgu yapan aşağıdaki alıntı, Finlandiyalı çocukların uluslararası sınavlarda aldıkları başarılı derecelerin nedenini öğretmen eğitimine bağlamaktadır:
Saygı duyulan ve güvenilen uzman öğretmenler talep ediyorsanız, sınıfa girmeden onları yüksek lisans yapmaya zorlamanız gerekmektedir... bütün öğretmenler yüksek lisans yaptıkları zaman, sistemdeki öğrenme/öğretme becerileri daha da gelişecektir. Açıktır ki, yüksek profesyonellik diğer pek çok nedenle bir arada düşünüldüğünde Finlandiya daki mükemmel eğitim sonuçlarını anlamak kolaylaşmaktadır (Tuovinen, 2008: 1). Kitapta, 2012 yılında bir miktar düşüş yaşasa da, PISA sınavında başarılı ülkelerin başında gelen Finlandiya da Öğretmen Eğitiminin durumu, ülkemizin durumu ile birlikte irdelenerek incelenmeye çalışılmış ve son kısma bir araştırma ilave edilerek, ampirik bulgulara dayalı, ülkemiz için yararlı olabilecek önerilere ulaşılmıştır. Çalışmanın son okumalarını yapan değerli akademisyen meslektaşımız Doç. Dr. Ali Delice ye, Ar. Gör. Esra Yazıcı ya, Ar. Gör. Feride Öksüz e ve Vize Yayıncılığa teşekkür ederiz. Öğretmen eğitimimiz üzerine politika belirleyenlere, her düzeydeki eğitim yöneticilerine, kuramsal olarak bu konuda çalışmalar yapanlara, öğretmen eğitimcilerine, lisansüstü öğrencilere ve aday öğretmenlere yararlı olmasını umduğumuz bu çalışmanın ülkemizde öğretmen eğitimine katkı getirmesini dileriz. Ayşen BAKİOĞLU Ali YILDIZ Ocak, 2015
İÇİNDEKİLER GİRİŞ... 11 Finlandiya nın PISA Sınavlarındaki Genel Durumu... 16 Türkiye nin PISA Sınavlarındaki Genel Durumu... 21 TEMEL EĞİTİME YÖNELİK ULUSLARARASI SINAVLAR...28 TIMSS... 29 PIRLS... 29 PISA... 29 PISA ve Diğer Sınavlar Arasındaki Farklar... 30 Uluslararası Değerlendirme Sonuçlarının Analizi... 33 BÜTÜN PISA DÖNGÜLERİNE GÖRE TÜRKİYE VE FİNLANDİYA NIN DURUMU... 34 PISA 2003... 34 PISA 2006... 35 PISA 2009... 36 PISA 2012... 37 ULUSLARARASI BİR PROJE OLARAK PISA YA KAPSAMLI BİR BAKIŞ... 38 PISA yı Kimler İşletmektedir?... 39 PISA Neyi Değerlendirmektedir?... 40 PISA Döngüleri... 40 Örnek Bir PISA Döngüsü Olarak PISA 2006... 40 PISA nın Politik Amaçla Kullanımı... 43 PISA nın İşlevselliği... 45 Kanıt Sağlayıcı Bir Enstrüman Olarak PISA... 46 Uluslararası Organizasyonlar... 46 Medyanın Rolü... 46 Yeni Politik Bağlamda Sendikaların Rolü... 47 OECD ve PISA... 47 Eğitim Konusunda Yapılan Çalışmalarda Gelişmeler... 48 Eğitim Göstergelerinin Başlangıcı Olarak PISA... 49 (5)
Sendikaların İşlevi... 49 Bir Siyaset veya Araştırma Enstrümanı Olarak PISA... 49 PISA Üzerine Yorumlar... 51 Bitmeyen Bir Hikâye Olarak PISA... 53 PISA ya Yönelik Eleştiriler... 53 FİNLANDİYA NIN PISA BAŞARISININ ARDINDA YATAN FAKTÖRLER... 55 Finlandiya nın PISA 2000 de Elde Ettiği Başarı ve Nedenleri... 55 Eğitim Sonuçlarıyla Ortaya Çıkan Yüksek Nitelik... 56 a) Okuduğunu Anlama Becerisi... 56 b) Matematik Okuryazarlığı... 58 c) Fen Bilgisi Okuryazarlığı... 59 Eğitim Sonuçlarıyla Ortaya Çıkan Üst Düzey Eşitlik... 64 Öğrenci Başarısında Eşitlik... 64 Öğrenme Koşullarında Yaratılan Eşit Fırsatlar... 65 Eşitliğin Aile Geçmişiyle İlgisi... 66 Eğitimde Eşitliğe Dair Sorunlar... 66 Eğitim Çevresi... 67 İşleyen Bir Felsefe... 68 Bireysel Olarak Öğrencilerin Desteklenmesi... 68 Yüksek Nitelikli Öğretmenler Bir Gereksinimdir... 69 Müfredat Esnekliği ve Pedagojik Özgürlük... 70 Kültürel Türdeşlik... 72 Finlandiya nın PISA Başarısında Öne Çıkan Diğer Faktörler... 74 a) Öğretmen ve öğretmen eğitimi... 75 b) Okul ve müfredat... 75 c) Bilgi ve İletişim Teknolojileri ve LUMA... 76 Finlandiya nın PISA Başarısına Finlandiya Dışından Bir Bakış... 76 Çok Amaçlı Fin Okulu Önünde Duran ve Başa Çıkılması Gereken Sorunlar... 78 (6)
FİNLANDİYA EĞİTİM SİSTEMİ... 81 Eğitim Nüfusu ve Öğretim Dili... 82 İdari Denetim ve Kamu Tarafından Finanse Edilen Eğitimin Boyutu... 82 İlköğretim... 83 Tam Zamanlı Zorunlu Eğitim... 83 Kabul kriterleri... 83 Okul gün/hafta ve yılının uzunluğu... 83 Sınıf büyüklüğü ve öğrenci grubu... 84 Müfredat denetimi ve içeriği... 84 Kabul kriterleri... 85 Müfredat denetimi ve içeriği... 85 Değerlendirme, gelişme ve nitelikler... 85 Yüksek öğretim / Üniversite... 86 Nitelikler... 86 Özel Eğitim... 86 Öğretmenler... 87 Bir Meslek Örgütü Olarak Finlandiya Eğitim Sendikası... 87 Bir Karşılaştırma: Finlandiya ve ABD de Temel Eğitim... 90 FİNLANDİYA EĞİTİM SİSTEMİ VE REFORMLAR... 94 Finlandiya da 25 Yıllık Eğitim Reformu Girişimleri... 95 Çok Amaçlı Eğitim Reformu... 96 Ortaöğretim Reformu/Lise reformu... 99 Neo-Liberalizm ve Eğitim Reformu... 101 Fin Eğitim Sisteminin Yapılanışı... 102 Okulöncesi ve Temel Eğitim... 103 Lise ve Meslek Enstitüleri... 104 Yönetim ve Kaynaklar... 105 FİNLANDİYA DA ÖĞRETMEN EĞİTİMİ... 107 Finlandiya da Öğretmen Yetiştirme Biçimi... 107 Sınıf Öğretmeni Eğitimi... 110 (7)
Branş Öğretmeninin Eğitimi... 111 Öğrenci Danışmanı Eğitimi... 112 Özel Eğitim Öğretmenlerinin Eğitimi... 113 Finlandiya Deneyimi: Eğitimde Kapsama ve Mükemmellik... 113 Öğretmen Eğitimi Kapsamında 1996 Tarihli SIGMA Raporu nun Güncelleştirilmesi... 114 Finlandiya da Öğretmen Eğitiminde Yaşanan Değişimler... 115 Finlandiya da Öğretmen Eğitiminin Değerlendirilmesi... 118 FİNLANDİYA DA ÖĞRETMEN EĞİTİMİ VE STATÜSÜ... 120 Saygın Birer Uzman Olarak Öğretmenler... 120 Öğretmenler ve Öğretme Kültürü... 122 Finlandiya da Okul ve Öğretmenler... 123 Okul ve Öğretmenlerin Bilgi ve İletişim Teknolojilerini Kullanmaları... 124 Eğitim ve Öğrenme Sonuçlarını Elde Etmede Gelecekte Karşılaşılabilecek Zorluklar... 125 Öğretmen Eğitimi ve Öğretme Mesleğindeki Mükemmelliğin Desteklenmesi... 125 Fin Toplumunda Öğretmenler Neyi Temsil Etmektedir?... 128 Finlandiya da Nasıl Öğretmen Olunur?... 129 Bilgi Toplumu Okulları İçin Öğretmenlerin Eğitimi... 131 Evrensel düzeyde yüksek standartlar... 131 Pedagoji ve içeriğe yönelik yoğun hazırlık... 132 Kuram, araştırma ve uygulamanın entegrasyonu... 134 Profesyonel Öğrenme ve Gelişim... 136 Öğretmenin Sahip Olduğu Araçlar: Müfredat ve Değerlendirme... 138 Finlandiya nın Gelecekteki Eğitim Politikasına Dair Sorunlar... 139 Finlandiya nın Başarısından Çıkarılacak Dersler... 140 FİNLANDİYA DA ARAŞTIRMA ODAKLI ÖĞRETMEN EĞİTİMİNE YÖNELİK KURAMSAL BİR ÇERÇEVE... 142 Öğretmen Eğitiminin İki Aşaması... 142 (8)
Çift Boyutlu Uygulama... 143 Araştırmanın uygulanması... 145 Araştırma Odaklı Öğretmen Eğitiminin Bir Türü Olarak Multimode Program... 146 Multimode Programının Temelleri... 146 Programın Ana Planlayıcı Teması Olarak Araştırma Temelli Yaklaşım... 148 Uygulama ve Araştırmanın Entegrasyonu... 150 Finlandiya da Öğretmen Eğitiminin Yapısı... 152 Yüksek Lisans Tez Çalışmaları Deneyimi... 153 Doktora çalışmaları... 154 Araştırma İçeriğinin Önemi... 155 Araştırmanın Finansmanı... 156 Bir Araştırma Örneği... 156 Öğrenme Kavramı Sorunu... 157 FİNLANDİYA DA ÜNİVERSİTE VE ÖĞRETMENLİK UYGULAMA OKULLARI ARASINDAKI İLİŞKİLER... 158 Üniversitedeki Akademisyen ya da Öğretmen Eğitimcisi... 158 Uygulama Okulu Öğretmeni... 159 Sınıf Araştırması... 159 Stajyerlik Uygulaması: Bir Vaka Çalışması... 160 Ders Kitapları... 163 AVRUPA DA ÖĞRETMEN EĞİTİMİNE YENİ YAKLAŞIMLAR.. 164 Öğretmen Eğitiminde Avrupalı Ülkelerin Benimsediği Eğilimler... 164 Profesyonellik... 165 Araştırma... 166 Feminenlik... 167 Gelenek-Görenek ya da Soyaçekim... 168 Küreselleşme... 169 Finlandiyalı ve İngiliz Öğretmenlerin Motivasyon ve Öz Yeterlilik İnançları Yönünden Karşılaştırılması... 172 (9)
ÖĞRETMEN PROFESYONELLİĞİNE KÜRESEL ÖLÇEKTE YENİ YAKLAŞIMLAR... 174 Değişim Aracı Olarak Öğretmenler... 175 1. Bireysel vizyon inşası... 176 2. Araştırma... 176 3. Ustalık (Uzmanlık)... 176 4. İşbirliği... 177 Öğretmen Yetiştirilmesine Yönelik Bazı Anahtar İmgeler... 177 Yeni Profesyonellik... 178 Aktivist Öğretme Mesleği Olarak Öğretmenlik... 179 Sosyal kapital... 179 Bağlılık... 179 Kolektif eylem... 179 Dönüştürücü politika... 179 Stratejik duruş... 179 Öğretmenleri Dönüştürme: Yeni Profesyonel Öğrenme ve Dönüşümcü Öğretmen Profesyonelliği... 180 Öğretmenlerin Öğrenciler Tarafından Değerlendirilmesi... 180 Finlandiya da Öğretmen Profesyonelliği... 180 a) Öğretmen ve eğitime saygı... 182 b) Geniş bir öğretmen özerkliği... 182 c) Öğretmenlerin geniş kapsamlı işlevleri... 182 d) Araştırma temelli öğretmen eğitimi ve etkinliği... 183 e) Öğrenme güçlüklerinin aşılmasında uzmanlığın rolü... 183 BİR ARAŞTIRMA... 185 Eğitim Süreci Olarak Öğretmen Eğitimi... 186 Eğitim Öznesi Olarak Öğretmen ve Yöneticiler... 195 Eğitim Ortamı Olarak Okul... 211 ÖNERİLER... 227 Araştırmacılar İçin Öneriler... 227 Uygulayıcılar İçin Öneriler... 228 KAYNAKLAR... 234 (10)