TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş.

TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş. EKONOMİK GELİŞMELER ÖZET DEĞERLENDİRME RAPORU NİSAN 2009/II HAZIRLAYANLAR Mustafa ŞİMŞEK Fulya BAYRAKTAR Mustafa TOSUN EKONOMİK VE SOSYAL ARAŞTIRMALAR MÜDÜRLÜĞÜ Nisan 2009

Nisan ayının ikinci ve üçüncü haftalarında ekonomide yaşanan gelişmeler ve bunun piyasalara yansımaları, açıklanan son veriler doğrultusunda aşağıda özetlenmiştir. * Yurtiçi Piyasaları Etkileyen Gelişmeler TCMB Para Politikası Kurulu, 16 Nisan 2009 tarihli toplantısında; Banka bünyesindeki Bankalararası Para Piyasası ve İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Repo-Ters Repo Pazarı nda uygulanmakta olan kısa vadeli faiz oranlarının indirilmesine karar vermiştir. a) Merkez Bankası borçlanma faiz oranı %10.50 den %9.75 e, borç verme faiz oranı ise %13 ten %12.25 e indirilmiştir. b) Geç Likidite Penceresi uygulaması çerçevesinde, Bankalararası Para Piyasası nda saat 16.00 17.00 arası gecelik vadede uygulanan Merkez Bankası borçlanma faiz oranı %6.5 ten %5.75 e, borç verme faiz oranı ise %16 dan %15.25 e indirilmiştir, c) Açık piyasa işlemleri çerçevesinde piyasa yapıcısı bankalara repo işlemleri yoluyla gecelik ve bir haftalık vadelerde tanınan borçlanma imkânı faiz oranı %12 den %11.25 e indirilmiştir. Kurul tarafından yapılan açıklamaya göre; son dönemde açıklanan veriler iktisadi faaliyetteki yavaşlamanın sürdüğüne işaret etmektedir. Uluslararası kredi piyasalarındaki sorunlar devam etmekte ve küresel ekonomiye ilişkin göstergelerde henüz somut bir iyileşme gözlenmemektedir. Bu çerçevede iktisadi faaliyetteki toparlanmanın zaman alacağı ve enflasyon üzerindeki aşağı yönlü baskıların süreceği düşünülmektedir. Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı Nazım Ekren, Avrupa Komisyonu'na sunulmak üzere üç yıllık (2009-2011) olarak hazırlanan, her yıl yenilenen, ekonomi politikalarının temel hedefleri ve makro ekonomik büyüklüklere ilişkin tahminlerin yer aldığı Katılım Öncesi Ekonomik Program'ı (KEP), 13 Nisan da açıkladı. Nazım Ekren, Türkiye ekonomisinin bu yıl %3.6 oranında daralmasının, 2010'da %3.3 ve 2011'de ise %4.5 oranında büyümesinin öngörüldüğünü söyledi. Hükümet 2009 yılı bütçesinde büyümenin %4 olacağını öngörmüştü. Ekren in açıkladığı KEP e göre; Cari açığın bu yıl 11 milyar dolar, 2010'da 18.6 milyar dolar, 2011'de 26.4 milyar dolar olacağı tahmin ediliyor, Cari açığın GSYH'ya oranının bu yıl %1.9, 2010'da %3 ve 2011'de %4 olacağı tahmin ediliyor, İhracatın bu yıl 104 milyar dolar, 2010'da 111 milyar dolar ve 2011 yılında da 120 milyar dolar olması bekleniyor, İşsizlik oranının 2009'da %13.5 olması bekleniyor, * Rapor 24 Nisan 2009 tarihinden önceki gelişmeleri içermektedir. 1

Geçen yıl %1.5 olan genel devlet açığının GSYH'ye oranının 2009'da %4.6'ya yükselmesi bekleniyor, Geçen yıl %1.7 olan IMF tanımlı devlet FDF/GSYH oranının 2009'da %-0.6 olacağı, toplam kamu FDF/GSYH oranının ise %-0.3 olacağı tahmin ediliyor, Devlet brüt borç stokunun GSYH'ye oranının 2009'da %43.1'e yükselmesi bekleniyor, Genel devlet bütçe açığının GSYH'ye oranının 2010'da %3.2, 2011'de %2.8 olacağı tahmin ediliyor, Gelir vergisi sisteminin yeniden şekillendirilmesine ilişkin çalışmaların 2009'da sonuçlandırılması öngörülüyor. KEP e göre ayrıca, yeni bütçe dışı fonlar oluşturulmayacak, mahalli idarelerin borçlanma limitlerine ilişkin istisnalar gözden geçirilerek daraltılacak, GAP Eylem Planı kapsamında 2008-2012 döneminde toplam 12.2 milyar euro kaynak kullanılacak, 2010 içinde otomatik vergi tahsilat sisteminin hayata geçirilmesi için eylem planı oluşturulacak, vergiye gönüllü uyumun artırılması ve vergi tabanının genişletilmesine yönelik çalışmalara devam edilecek, mali kurala ilişkin düzenleme 2009'da Meclis'e sevk edilecek ve mali kural 2011 yılı bütçe süreci içinde bütünüyle uygulamaya girecek. T.C.Merkez Bankası ndan yapılan basın duyurusuna göre; Merkez Bankası nca ihracatçılara kullandırılmak üzere belirlenmiş olan ihracat reeskont kredisi limiti 2.5 milyar ABD dolarına çıkarılmıştır. Duyuruya göre; ihracatçı firmaların finansman ihtiyacına olabildiğince katkı sağlamak amacıyla, ihracat reeskont kredisi limiti 1.5 milyar ABD doları daha artırılarak (5 Aralık 2008 de 1 milyar dolara yükseltilmişti) 2.5 milyar ABD dolarına yükseltilmiştir. Ayrıca, Dış Ticaret Sermaye Şirketleri dışında kalan firmalar için firma bazında 10 milyon ABD doları olan kredi limiti 20 milyon ABD doları olarak belirlenmiştir. Bakanlar Kurulu'nun Bazı Mallara Uygulanacak Katma Değer Vergisi Oranlarının Tespitine İlişkin Kararı, 15 Nisan da yürürlükte olmak üzere, 14 Nisan 2009 tarihli Resmi Gazete'de yayımlandı. Karar uyarınca, kararnamede yer alan malların teslimlerinde, %18 yerine, 30 Haziran'a kadar %8 KDV uygulanacak. Bu kapsamda %8 KDV uygulanacak mallar arasında; kara taşıtlarına monte edilmek üzere imal edilmiş vinçler, forkliftler; kaldırma ve elleşleme tertibatı olan diğer yük arabaları, kesintisiz ve stabilize güç kaynakları, telekomünikasyon cihazları, otomatik bilgi işlem makineleri ve bunların birimleri için kullanılanlar, metallere rezistans kaynağı yapmaya mahsus makine ve cihazlar, metallere ark kaynağı yapmaya mahsus makine ve cihazlar, telefon cihazları, ses, görüntü veya diğer bilgileri almaya, çevirmeye ve vermeye veya yeniden oluşturmaya mahsus makineler, ses veya görüntü dışındaki fenomenleri tekrar vermeye mahsus olan lazer okuma sistemleri için diskler, elektronik entegre devreleri, bobin telleri, elektrik iletkenleri bulunuyor. Yüksekliği ayarlanabilen oturmaya mahsus döner koltuk ve sandalyeler, dişçilik veya berber koltukları veya benzeri koltuklar, Hint kamışı veya bambudan olan mobilyalar ve diğer maddelerden mobilyaların KDV'si de %18'den %8'e düşürüldü. JP Morgan tarafından yayınlanan bir raporda, TCMB Para Politikası Kurulu'nun aldığı faiz indirimi kararının çok büyük bir sürpriz olmadığı, ancak TCMB'nin 2

açıklamalarında faiz indirim sürecinin devam edeceğine dair açıklamalarının sürpriz olarak değerlendirilebileceğini belirtti. JP Morgan TCMB'nin, Mayıs ayında 50 baz puan ve Haziran ayında da 25 baz puan faiz indireceğini öngördü. EuroFinance Konferansı nda, Türkiye nin en büyük sorununun işsizlik ve büyümede dışa bağımlılık olduğunu belirten uzman ve ekonomistler, dünya ekonomisi düze çıkmadan, Türkiye ekonomisinin toparlanamayacağı noktasında da fikir birliğine vardılar. Konferansta Türkiye nin, Avrupa ile Asya da sahip olduğu ekonomik rolünün değişen siyasi ve ekonomik ortamla birlikte arttığına dikkat çekildi. Krizin Türkiye yi ekonomik açıdan zor bir döneme soktuğuna vurgu yapılan konferansta, diğer taraftan Türkiye nin, Ortadoğu ya olan geleneksel bağlantıları nedeniyle bölgenin ekonomik ve siyasi politikasında da etkili hale geldiği belirtildi. Uluslararası Para Fonu IMF'nin yayımladığı Dünyanın Ekonomik Görünümü raporunda, Türkiye ekonomisinin, bu yıl %5.1 küçülmesinin ve 2010'da ise %1.5 oranında büyümesinin beklendiği bildirildi. Raporda ayrıca, Türkiye'de tüketici enflasyonu, yıllık ortalamalara göre, bu yıl için %6.9, 2010 için de %6.8 olarak tahmin edildi. Türkiye'de cari açık beklentisi de bu yıl için gayrisafi yurtiçi hasılanın %1.2'si, gelecek yıl da %1.6'sı olarak verildi. Uluslararası Piyasalardaki Gelişmeler ABD Ticaret Bakanlığı tarafından yapılan açıklamaya göre, ABD de perakende satışlar Mart ayında bir önceki aya göre %1.1, dalgalı seyreden otomobil fiyatları hariç tutularak hesaplanan çekirdek perakende satışlar %0.9 düşüş gösterdi. Beklentiler perakende satışların bir önceki aya göre %0.3 artış göstermesi, çekirdek perakende satışların ise değişim göstermemesi yönündeydi. Açıklamada ayrıca Şubat ayında %0.1 azalış olarak açıklanan perakende satışlar %0.3 artış olarak, %0.7 artış olarak açıklanan çekirdek perakende satışlar %1 artış olarak revize edildi. ABD Çalışma Bakanlığı tarafından yapılan açıklamaya göre, ABD de tüketici fiyat endeksi (TÜFE) Mart ayında bir önceki aya göre %0.1 azalış gösterirken, çekirdek TÜFE ise %0.2 artış gösterdi. Beklentiler TÜFE nin ve çekirdek TÜFE nin %0.1 artacağı yönündeydi. TÜFE, Şubat ayında %0.4, çekirdek TÜFE ise %0.2 artış göstermişti. Yıllık bazda ise TÜFE deki artış Şubat ayındaki %0.2 seviyesinden Mart ayında %-0.4 seviyesine geriledi. Çekirdek TÜFE nin yıllık artışı ise Mart ayında Şubat ayındaki gibi %1.8 seviyesinde gerçekleşti. ABD de üretici fiyatları endeksi (ÜFE) Mart ayında %1.2 geriledi. Şubat ayında %0.1 artış gösteren verinin Mart ayında değişim göstermemesi bekleniyordu. Şubat ayında %1.3 artış gösteren enerji fiyatları Mart ayında %5.5 düşüş gösterdi. Açıklanan son veriyle birlikte Şubat ayında yıllık bazda %1.3 gerileyen ÜFE, Mart ayında %3.5 geriledi. Gıda ve enerji fiyatları hariç tutularak hesaplanan çekirdek ÜFE ise Mart ayında bir önceki aya göre değişim göstermedi. Şubat ayında %0.2 artan verinin Mart ayında %0.1 artması bekleniyordu. Çekirdek ÜFE nin yıllık artışı ise Şubat ayındaki %4 seviyesinden Mart ayında %3.8 seviyesine geriledi. 3

ABD de sanayi üretimi Mart ayında bir önceki aya göre %1.5 azaldı, kapasite kullanımı ise %69.3 olarak gerçekleşti. Beklentiler sanayi üretiminin %1 azalması, kapasite kullanımının ise %69.6 olması yönündeydi. Açıklamada ayrıca Şubat ayında %70.2 olarak açıklanan kapasite kullanımı %70.3 olarak revize edildi. ABD de konut başlangıçları verisi Mart ayında beklentilerin üzerinde %10.8 gerileyerek 510,000 seviyesinde gerçekleşti. Beklentiler verinin 554,000 e gerilemesi yönündeydi. Açıklamada ayrıca Şubat ayında %22.2 düşüş olarak açıklanan veri %17.2 düşüş olarak revize edildi. ABD Chicago Merkez Bankası FED tarafından yapılan açıklamaya göre, Ulusal Faaliyet Endeksi Mart ayında -2.96 değerini aldı. Açıklamada ayrıca Şubat ayında -2.83 değerini alan veri -2.82 olarak revize edildi. ABD de öncü göstergeler endeksi Mart ayında %0.3 azalarak beklentilerden daha kötü gerçekleşti. Beklentiler verinin bir önceki aya göre %0.2 azalması yönündeydi. Açıklamada ayrıca Şubat ayında %0.4 azalış olarak açıklanan veri %0.2 azalış olarak revize edildi. Avrupa Birliği İstatistik Kurumu Eurostat tarafından yapılan açıklamaya göre, Euro bölgesinde tüketici fiyatları beklentilere paralel olarak Mart ayında aylık bazda %0.4 artarken, yıllık artış %0.6 seviyesinde gerçekleşti. Enerji ve gıda fiyatlarının dahil edilmediği çekirdek enflasyon ise Mart ayında %0.6 artarken, yıllık bazdaki artış %1.5 olarak gerçekleşti. Çekirdek enflasyon bir önceki ay aylık bazda %0.4 artmış, yıllık artış oranı %1.7 olmuştu. Eurostat tarafından yapılan açıklamaya göre, Euro bölgesi sanayi üretimi Şubat ayında %2.3, yıllık bazda ise %18.4 düşüş gösterdi. Beklentiler verinin aylık bazda %2.4, yıllık bazda %17.6 gerilemesi yönündeydi. Açıklamada ayrıca Ocak ayında aylık bazda %3.5 düştüğü belirtilen veri %2.4 düşüş olarak, yıllık bazda %17.3 düştüğü açıklanan veri %16 düşüş olarak revize edildi. Eurostat tarafından yapılan açıklamaya göre, Şubat ayında Euro bölgesinde 2 milyar euro dış ticaret açığı verildi. Euro bölgesinde geçen yıl aynı dönemde 1.7 milyar euro dış ticaret fazlası verilmişti. Açıklanan rakamlara göre, Euro bölgesinde ihracat Şubat ayında geçen yılın aynı ayına göre %24 azalış göstererek 99.2 milyar euroya, ithalat ise %21 azalış göstererek 101.2 milyar euroya geriledi. Açıklamada ayrıca Ocak ayında 10.5 milyar euro açık olarak açıklanan veri 10.9 milyar euro açık olarak revize edildi. İngiltere Ulusal İstatistik Bürosu tarafından yapılan açıklamaya göre, İngiltere'de tüketici fiyatları endeksi Mart ayında beklentilere paralel olarak aylık bazda %0.2, yıllık bazda %2.9 artış gösterdi. Veri Şubat ayında aylık bazda %0.9 ve yıllık bazda %3.2 artış göstermişti. Almanya Mannheim merkezli ZEW araştırma enstitüsünün analist ve kurumsal yatırımcılar arasında yaptığı araştırmaya göre, Alman yatırımcılarının Avrupa nın en büyük ekonomisi olan Almanya ya ilişkin güven eğilimleri Nisan ayında 13 ile beklentilerden daha iyi gerçekleşti. Mart ayında -3.5 olan verinin Nisan ayında 1.5 değerini alması bekleniyordu. Açıklanan cari durum endeksi ise Nisan ayında -91.6 değerini alarak beklentilerden daha kötü gerçekleşti. Mart ayında -89.4 değerini alan verinin Nisan ayında -90 değerini alması bekleniyordu. Almanya Maliye Bakanı Peer Steinbrück, ekonomi zirvesinden sonra yaptığı açıklamada, bu yıl ekonominin geçen yıla göre %5 oranında daralmasının ihtimal 4

dışı olmadığını söyledi. Steinbrück, banka sektöründeki güvensizliğin kredilerin verilmemesine neden olduğunu, şirketlerin bankaların kredi vermedeki çekinceli davranışlarından yakındıkları ifade etti. Ekonomi uzmanları da, bu yıl ekonominin %6 oranında gerileyeceği tahmininde bulundular. Uluslararası Para Fonu (IMF), Nisan 2009 Global Finansal İstikrar Raporu nu yayınladı. Rapora göre; Toksik varlıklardan kaynaklanan zarar ABD, Japonya ve Avrupa'da toplam 4.1 trilyon doları bulabilir, Bankaların daha fazla zarar yazmalarını engellemek ve güven tazelemek için daha çok sermaye desteğine ihtiyaç var, Gelişmekte olan piyasalardaki yeniden finansman ihtiyacının 2009'da 1.8 trilyon dolar olması tahmin ediliyor, ABD kökenli varlıklardan kaynaklanan zarar toplamının 2.7 trilyon dolara yükselmesi tahmin ediliyor. Uluslararası Para Fonu (IMF) Başkanı Dominique Strauss-Kahn, küresel ekonomik ve mali krizin 'süreceğini' ve düzelmenin ABD'den başlayacağını söyledi. Strauss-Kahn IMF bahar dönemi toplantılarından önce yaptığı açıklamada, "Kırmızı ve yeşile dönen ışıklara rağmen kriz daha sürecek. Düzelmenin 2010'un ilk yarısında başlayabileceğini düşünmekteyiz. Düzelme ABD'den gelmeli, bu ülkeden gelecek" diye konuştu. ABD Hazine Bakanı T. Geithner, koşullar daha kötü olsa bile bankaların gelecekteki kayıplarını karşılamak için yeterli sermayeleri olduğundan emin olunacağını ve büyük bankaların yanı sıra sermaye ihtiyacı olan bütün bankaların devletin imtiyazlı hisse alım programına dahil olabileceklerini söyledi. Geithner, ayrıca, finansal sektör kurtarma fonundan 109.6 milyar dolar kaldığını, beklenen 25 milyar dolarlık geri ödemeyle fonun kaynaklarının 134.6 milyar dolara ulaşacağını ve bu miktarın bankalar için yeterli olacağını belirtti. Son Açıklanan Veriler TÜİK tarafından açıklanan, Hanehalkı İşgücü Araştırması 2009 Ocak Dönemi (Aralık 2008, Ocak, Şubat 2009) Sonuçları na göre; 2009 yılı Ocak döneminde, kurumsal olmayan çalışma % Aylık İşsizlik Oranı (%) çağındaki nüfus geçen yılın 16.0 15.0 aynı dönemine göre 888 bin 14.0 kişi artarak 51 milyon 323 bin 13.0 kişiye ulaşmıştır. İstihdam 12.0 edilenlerin sayısı, geçen yılın 11.0 aynı dönemine göre 75 bin kişi 10.0 9.0 artarak 19 milyon 873 bin 8.0 kişiye yükselirken, işgücüne 7.0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 katılma oranı %45.8 olarak 2007 11.0 11.4 10.4 9.8 8.9 8.8 8.8 9.2 9.3 9.7 10.1 10.6 gerçekleşmiştir. 2008 11.3 11.6 10.7 9.6 8.9 9.0 9.4 9.8 10.3 10.9 12.3 13.6 Türkiye genelinde işsiz sayısı, 2009 15.5 5

geçen yılın aynı dönemine göre 1 milyon 59 bin kişi artarak 3 milyon 650 bin kişiye yükselirken, işsizlik oranı 3.9 puanlık artış ile %15.5 seviyesinde, tarım dışı işsizlik oranı da %19.0 seviyesinde gerçekleşmiştir. Bu dönemde, istihdam edilenlerin %21.8 i tarım, %20.7 si sanayi, %5'i inşaat, %52.5 i de hizmetler sektöründedir. Önceki yılın aynı dönemi ile karşılaştırıldığında, tarım sektörünün istihdam edilenler içindeki payının 1.2 puan, hizmetler sektörünün payının 0.7 puan arttığı, buna karşılık sanayi sektörünün payının 1.7 puan, inşaat sektörünün payının ise 0.2 puan azaldığı görülmektedir. TÜİK tarafından yapılan açıklamaya göre; 2009 yılının Mart ayında, yeni kurulan şirket ve kooperatif sayısı, geçen yılın aynı ayına göre %25.5 oranında azalarak 4,850 den 3,613 e düşmüştür. Kapanan şirket ve kooperatif sayısı da bir önceki yılın aynı ayına göre yaklaşık %2.2 oranında artarak 667 den 682 ye yükselmiştir. Merkez Bankası tarafından bankalara duyurulan toplam karşılıksız çek sayısı, Ocak-Şubat-Mart dönemini kapsayan 2009 yılının ilk üç ayında, geçen yılın aynı dönemine göre yaklaşık %32.7 artarak 515 bin 970'e çıktı. Karşılıksız çek sayısı 2008 yılının ilk üç ayında 388 bin 912 adet idi. Birikimli karşılıksız çek sayısı 2009 yılının ilk üç ayında, geçen yılın aynı dönemi ile kıyaslandığında ise %39.7 artış göstererek 756 bin 471'den 1 milyon 56 bin 806'ya çıktı. Merkez Bankası verilerine göre, geçen yıl Mart ayında 116 bin 417 olan protestolu senet sayısı, bu yılın aynı ayında %17.9 oranında artarak 137 bin 257 adete, 470 milyon 456 bin 607 lira olan protestolu senet tutarı da %34.9 oranında artarak 634 milyon 907 bin 566 liraya yükseldi. 2008 yılının ilk üç ayında protesto edilen senet sayısı, geçen yılın aynı dönemine göre %12.8 artarak 371 bin 154 adetten 418 bin 617 adete çıktı. Aynı dönemde, protesto edilen senetlerin tutarı da %33.5 yükselerek 1 milyar 487 milyon 923.2 bin liradan 1 milyar 986 milyon 328.5 bin liraya çıktı. Hazine Müsteşarlığı ndan yapılan açıklamaya göre; 2009 yılı Mart ayı itibarıyla, Merkezi Yönetim Brüt Toplam Borç Stoku, 407.7 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Toplam borç stokunun 267.1 milyar TL tutarındaki kısmı (%65.4) Türk Lirası cinsinden, 139.8 milyar TL tutarındaki kısmı (%34.4) döviz cinsinden ve geriye kalan 0.8 milyar TL tutarındaki kısmı ise (%0.2) dövize endeksli borçlardan oluşmaktadır. 2009 yılı Mart sonu itibariyle merkezi yönetim toplam borç stokunun %55.1 i iç piyasaya, %16.6 sı ise kamu kesimine olan iç borçlardan oluşurken, dış borçların ağırlığı %28.3 olarak gerçekleşmiştir. İç borç stokunun alacaklılara göre dağılımına baktığımızda; 2007 yılında %73.8 ve 2008 yılında %76.1 olan piyasa payının, 2009 yılında da artmaya devam ettiği görülmektedir. Ocak ayında iç borç stokunun piyasa payı %76.3 iken, Şubat ayında bu oran %76.7 ye ve Mart ayında %76.8 e yükselmiştir. 2007 yılında 25.7 ay olan iç borç stokunun ortalama vadeye kalan gün sayısı ise, 2008 yılı genelinde kısalmış ve Aralık ayında 23.9 ay olarak gerçekleşmiştir. 2009 yılında iç borç stokunun ortalama vadeye kalan gün sayısı ise Ocak ayında 23.3 ay, Şubat ayında 23.8 ay olurken, Mart ayında 22.7 aya düşmüştür. Hazine Müsteşarlığı nın yayımladığı Uluslararası Doğrudan Yatırım Verileri Bülteni ne göre; 2009 yılı Şubat ayında 366 milyon ABD Doları düzeyinde uluslararası doğrudan yatırım girişi (fiili giriş/net) gerçekleşmiştir. Uluslararası yatırımcıların Türkiye deki yeni veya mevcut şirketleri ile iştirak ettikleri yerli 6

sermayeli şirketlerdeki ortaklık paylarına ilişkin transferleri içeren sermaye girişi, 2009 Şubat ayında 205 milyon ABD Doları düzeyindedir. Sermaye girişinin; 66 milyon doları toptan ve perakende ticaret sektöründen gelmiştir. 2009 yılı Ocak- Şubat döneminde net doğrudan uluslararası yatırım girişi (fiili giriş), 1,480 milyon ABD doları olmuştur. Uluslararası doğrudan yatırım girişleri kaleminde yer alan sermaye girişi 2009 yılının ilk iki ayında toplam 1,013 milyon ABD dolarına ulaşmıştır. 2009 yılı Ocak-Şubat döneminde 1,013 milyon ABD Doları olan uluslararası doğrudan yatırım girişinin 495 milyon doları elektrik, gaz ve su sektöründen kaynaklanmıştır. Maliye Bakanlığı ndan yapılan açıklamaya göre; Merkezi Yönetim Bütçesi, 2009 yılı Mart ayında 8.8 milyar TL açık vermiştir. 2008 yılı Mart ayındaki bütçe dengesi -4.9 milyar TL dir. 2009 yılı Mart ayında faiz dışı açık 4.3 milyar TL olarak gerçekleşirken, bütçe harcamaları 21.8 milyar TL, bütçe gelirleri ise yaklaşık 13.1 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Faiz harcamalarının 4.4 milyar TL olduğu bu ayda, vergi gelirleri 10.5 milyar TL ile merkezi yönetim bütçe gelirlerinin yaklaşık %80.5 ini oluşturmuştur. Türkiye İstatistik Kurumu ve T.C. Merkez Bankası işbirliği ile yürütülen Aylık Tüketici Eğilim Anketi ne göre, 2009 yılının Şubat ayında 74.01 olan Tüketici Güven Endeksi, 2009 yılının Mart ayında, bir önceki aya göre %1.04 oranında artarak 74.77 değerine yükselmiştir. Ankete göre, güven endeksindeki artış, tüketicilerin gelecek dönem iş bulma olanakları ve mevcut dönemin dayanıklı tüketim malı satın almak için uygunluğuna ilişkin değerlendirmelerinin iyileşmesinden kaynaklanmaktadır. T.C. Merkez Bankası tarafından yapılan açıklamaya göre; 2009 yılının Mart ayında 67.8 düzeyinde olan Reel Kesim Güven Endeksi, Nisan 2009 da bir önceki aya göre 17.3 puan artarak 85.1 düzeyinde gerçekleşmiştir. 2009 yılı Nisan ayında sırasıyla; genel gidişat eğilimi, son üç aydaki toplam sipariş miktarı, gelecek üç aydaki üretim hacmi, gelecek üç aydaki toplam istihdam, gelecek üç aydaki ihracat sipariş miktarı, mevcut mamul mal stok miktarı, mevcut toplam sipariş miktarı ve sabit sermaye yatırım harcaması endeksi artış yönünde etkileyen faktörler olmuştur. T.C. Merkez Bankası nın mali ve reel sektörden katılımcılarla gerçekleştirdiği 2009 Yılı Nisan Ayı II. Dönem Beklenti Anketi sonuçlarına göre; Türkiye ekonomisinin 2009 yılında %3.6 oranında küçüleceği, tüketici fiyatlarının %6.61 oranında artacağı, cari işlemler açığının 13,114 milyon dolar ve dolar kurunun 1.6604 TL civarında gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. Önümüzdeki 12 ve 24 ay sonrasının yıllık TÜFE beklentileri ise sırasıyla %6.86 ve %6.45 düzeyindedir. 12 ay sonrası için, 6 ay vadeli hazine bonosunun yıllık bileşik getirisi %11.70, 5 yıl vadeli, 6 ayda bir ödemeli devlet tahvillerinin yıllık bileşik getirisi de %14.05 olarak beklenmektedir. Nisan II. Dönem Beklenti anketi kapsamında, bir önceki dönem anket sonuçlarına göre; TÜFE göstergelerinin artacağı beklenirken, diğer tüm ekonomik göstergelerin düşeceği tahmin edilmektedir. Merkez Bankası Analitik Bilânçosu Ana Kalemlerindeki Gelişmeler 3 17 Nisan 2009 döneminde Merkez Bankası Analitik Bilânçosu aktif büyüklüğü, 6.29 oranında genişleyerek 109,502 milyon TL düzeyine yükselmiştir. Bu dönemde Dış Varlıklar kalemi %1.42, İç Varlıklar kalemi de %79.61 oranında azalış göstermiştir. 7

Bilânçonun pasif kalemleri incelendiğinde ise bu dönemde Merkez Bankası Toplam Döviz Yükümlülüklerinin 2.93 oranında gerilediği görülmektedir. Toplam Döviz Yükümlülükleri kaleminin alt ayırımına bakıldığında, Dış Yükümlülükler kalemi %2.12 oranında azalırken, İç Yükümlülükler kaleminin %1.05 oranında artış kaydettiği göze çarpmaktadır. Merkez Bankası Analitik Bilânçosu Ana Kalemleri (Milyon TL.) 25.04.08 03.04.09 17.04.09 Değişim Son Yıl Dönem AKTİFLER 113,642 108,818 109,502-4,140 684 1.DIŞ VARLIKLAR 103,023 111,663 110,082 7,059-1,581 2.İÇ VARLIKLAR 10,619-2,845-580 -11,199 2,265 PASİFLER 113,642 108,818 109,502-4,140 684 1.TOPLAM DÖVİZ YÜKÜMLÜKLERİ 59,494 50,842 50,693-8,801-149 1.1. DIŞ YÜKÜMLÜKLER 22,804 21,532 21,076-1,728-456 1.2. İÇ YÜKÜMLÜKLER 36,690 29,310 29,617-7,073 307 1.2.1. Döv. Ol. Takip Ol. Mev. 15,193 8,889 8,890-6,303 1 1.2.2. Bankaların Döviz Mevduatı 21,497 20,420 20,727-770 307 2.MERKEZ BANKASI PARASI 54,148 57,976 58,810 4,662 834 2.1. REZERV PARA 44,893 57,851 57,984 13,091 133 2.1.1. Dolaşıma Çıkan Banknot 29,583 34,566 35,071 5,488 505 2.1.2. Bankalar Mevduatı 15,149 23,090 22,804 7,655-286 2.1.3. Diğer Kalemler 161 195 109-52 -86 2.2. DİĞER MB PARASI 9,255 125 826-8,429 701 2.2.1. APİ den Doğan Borçlar 6,860-717 -8,615-15,475-7,898 2.2.2. Kamu Mevduatı 2,395 842 9,441 7,046 8,599 TCMB Brüt Döviz Rezervleri (Milyon $) 74,660 63,811 63,743-10,917-68 Kaynak: TCMB Dönem sonu tarihinin kamu maaş ödemeleri sonrasına rastlaması nedeniyle, bu dönem Rezerv Para kalemi ve Emisyon Hacminde sınırlı düzeylerde de olsa bir artışın kaydedildiği görülmektedir. Bu dönem Rezerv Para kalemi 58 milyar TL düzeyine yaklaşırken, Emisyon hacmi de %1.46 oranında artışla 35 milyar TL seviyesinin üzerine çıkmıştır. Öte yandan Merkez Bankası nın politika araçlarının oluşturduğu Diğer Merkez Bankası Parası kaleminin alt başlıklarından birisi olan ve 3 Nisan tarihi itibariyle -717 milyar TL düzeyinde bulunan Açık Piyasa İşlemleri kalemi ise yaklaşık 7.9 milyar TL azalış göstererek -8,615 milyon TL seviyesine inmiştir. Diğer bir ifade ile Nisan ayının başı itibariyle Merkez Bankası, Açık Piyasa İşlemleri yoluyla piyasadan 717 milyon TL alacaklı iken, bu dönemde bu tutar 8,615 milyon TL düzeyine yükselmiştir. Öte yandan Merkez Bankası nın bir diğer politika aracı olan Kamu Mevduatı kalemi ise %1021 gibi yüksek bir oranda artış göstererek 9,441 milyon TL düzeyine ulaşmıştır. TC Merkez Bankası brüt rezervlerindeki gerilemenin, bu dönem ivme kaybetmekle birlikte devam ettiği görülmektedir. 3 17 Nisan 2009 döneminde TCMB brüt döviz rezervleri, 68 milyon dolar azalarak 63,743 milyon dolar seviyesine gerilemiştir. Tahvil-Bono Piyasası Nisan ayının ilk haftasını %12.87 düzeyinden kapatan piyasanın gösterge kâğıdı niteliğindeki 2 Şubat 2011 itfa tarihli tahvilin yıllık bileşik faizi, ayın ikinci haftası içerisinde TC Merkez Bankası nın beklentilerin üzerinde gerçekleştirdiği faiz indiriminin etkisiyle düşüş gösterdi. Nisan ayının ikinci haftasını %12.20 8

seviyesine gerileyerek kapatan gösterge kâğıdının yıllık bileşik faizi, ayın üçüncü haftasının ilk günlerine, ABD de bankacılık sistemine ilişkin endişelerin yeniden artması nedeniyle uluslararası Gösterge tahvilin yıllık bileşik getirisi borsalarda görülen satışlara 13.25 paralel bir biçimde yükselişle 02.02. 2011 itfa tarihli tahvil başladı. Bu süreçte %12.65 13.00 düzeyinin üzerine çıkan 12.75 gösterge kâğıdının yıllık bileşik 12.50 faizi, ilerleyen günlerde TC Merkez Bankası nın bir sonraki 12.25 toplantısında faiz indirimine 12.00 devam edeceği yönündeki beklentilerin güçlenmesine Tarih bağlı olarak tekrar düşüş trendine girdi. 2 Şubat 2011 itfa tarihli tahvilin yıllık bileşik faizi, Nisan ayının üçüncü haftasını %12.33 seviyesinden kapatırken, bu dönem içerisinde 54 baz puan düşüş kaydetmiş oldu. Döviz Piyasası Getiri oranı (%) 1.70 1.68 1.66 1.64 1.62 1.60 1.58 1.56 1.54 10.04 10.04 Nisan ayının ilk haftasını 1.5689 TL seviyesine gerileyerek kapatan dolar, ayın ikinci haftası içerisinde TC Merkez Bankası nın gerçekleştirdiği faiz indirimine bağlı olarak artış gösterdi. Paritedeki gerilemenin de etkisiyle dolar, Nisan aynın ikinci haftasının son işlem gününü TC Merkez Bankası gösterge kurları itibariyle 1.6088 TL düzeyine yükselerek kapattı. Nisan ayının üçüncü haftasının ilk günlerinde de IMF ile TL 13.04 13.04 14.04 14.04 15.04 16.04 17.04 ABD Dolar Denge Kuru sürdürülen görüşmelerde Tarih henüz net bir sonuç alınamaması ve alternatif piyasalarda görülen satışlara bağlı olarak yükselişini sürdüren dolar, paritenin 1.30 seviyesinin altına gerilemesinin de etkisiyle hafta ortasında TC Merkez Bankası gösterge kurları itibariyle 1.6598 TL düzeyine kadar yükseldi. Ancak Nisan ayının üçüncü haftasının son günlerinde ABD den gelen olumsuz makro ekonomik verilere bağlı olarak uluslararası borsalarda değer kaybeden dolar, yurtiçinde de gerileme kaydetti. Nisan ayının üçüncü haftasını TC Merkez Bankası gösterge kurları itibariyle 1.6183 TL seviyesine gerileyerek kapatan dolar, bu dönem içerisinde TL karşısında %2.86 oranında değer kazanırken, euronun değer kazancı ise %3.85 olarak gerçekleşmiştir. Nisan ayının ilk haftasını 1.3139 seviyesine gerileyerek kapatan /$ paritesi, Nisan ayının ikinci haftasının ilk günlerinde ABD den gelen olumsuz makro ekonomik verilerin etkisiyle yükseliş kaydetti. TC Merkez Bankası gösterge kurları itibariyle 1.3276 düzeyine kadar yükselen parite, ilerleyen günlerde Avrupa Merkez Bankası yetkililerinin izlenecek faiz politikası hakkında görüş birliğine varamadıkları yönündeki haberlere bağlı olarak tekrar düşüş sürecine girdi. Nisan ayının ikinci haftasını 1.30 seviyelerinde kapatan parite, ayın üçüncü haftasında da dalgalı bir seyir izledi. Haftanın ilk günlerinde ABD Hazine Bakanı nın, banka 15.04 16.04 17.04 20.04 20.04 21.04 21.04 22.04 22.04 24.04 24.04 9

sermayelerinin güçlü olduğu yönünde piyasaya güven veren açıklamaları ile düşüşünü sürdüren parite, TC Merkez Bankası gösterge kurları itibariyle 1.2936 seviyesine kadar gerilediyse de ilerleyen günlerde Euro bölgesinde beklentilerden olumlu açıklanan cari işlemler verisine bağlı olarak hızlı bir yükseliş kaydetti ve 24 Nisan tarihli işlem gününü TC Merkez Bankası gösterge kurları itibariyle 1.3228 düzeyine yükselerek kapattı. İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) Nisan ayının ilk haftasını 28,838 seviyesinden kapatan İMKB Bileşik Endeksi, ayın ikinci haftasının ilk günlerinde ABD de iki aylık bir toparlanma döneminin ardından yeniden düşüşe geçen perakende satışlar verisinin etkisiyle aşağı yönlü bir seyir izledi. Bu süreçte 27,749 puana kadar gerileyen bileşik endeks, ilerleyen günlerde ABD li dev şirketlerin beklentilerden daha olumlu açıkladığı bilânçolara bağlı olarak toparlandı ve Nisan ayının ikinci haftasını 29,446 Endeks 31000 30000 29000 28000 27000 10.04 13.04 14.04 İMKB Bileşik Endeksi puana yükselerek kapattı. Nisan ayının üçüncü haftasına da ABD de bankacılık sistemine ilişkin endişelerin yeniden yükselmesinin etkisiyle düşüşle başlayan bileşik endeks, 28 bin puan sınırına kadar gerilediyse de ilerleyen günlerde ABD Hazine Bakanı nın, banka sermayelerinin güçlü olduğu yönündeki açıklamalarına bağlı olarak yükseliş kaydetti ve haftayı 29,676 puan düzeyine yükselerek kapattı. Bileşik endeks bu dönem içerisinde %2.91 oranında değer kazanırken, yabancı portföylerin piyasa içerisindeki payı ise %63.15 düzeyinden %63.05 seviyesine gerilemiştir. Türk Bankacılık Sektörü Gelişmeleri 19 Mart 7 Nisan 2009 döneminde %2.8 oranında azalarak 465.6 milyar TL seviyesine gerileyen bankacılık sektörü toplam mevduat hacminin, bu dönemde 7 artarak 469.1 milyar TL düzeyine yükseldiği görülmektedir. Bankacılık sektörü toplam mevduat hacminin alt ayrımına bakıldığında ise vadeli mevduatlardaki 3 oranındaki gerilemeye karşılık, vadesiz mevduatlarda kaydedilen %7.6 düzeyindeki artış göze çarpmaktadır. Ancak dönem sonu tarihinin kamu maaş ödemeleri sonrasına rastladığı hususu göz önüne alındığında, vadesiz mevduatlardaki yüksek oranlı bu artışın, arızi bir durum olduğu anlaşılmaktadır. Yaklaşık 1.5 aylık bir süre boyunca gerileme kaydederek 363 milyar TL seviyesinin altına gerileyen bankacılık sektörü toplam kredi hacminin, bu dönem sınırlı bir düzeyde de olsa artış göstererek 365 milyar TL düzeyine yaklaştığı görülmektedir. Toplam kredilerin alt ayrımına bakıldığında ise TL kredilerde kayda değer bir değişiklik görülmezken, yabancı para cinsinden kredilerin %1.7 oranında artış gösterdiği göze çarpmaktadır. Döviz kurlarındaki oynaklığın son dönemde nispi olarak azalmasının, yabancı para cinsinden kredilere olan ilgiyi arttırdığı anlaşılmaktadır. Bankacılık sektörü toplam kredi hacmindeki söz konusu artışa rağmen, toplam mevduat hacminin aynı dönem itibariyle daha yüksek bir 15.04 16.04 Tarih 17.04 20.04 21.04 22.04 24.04 10

oranda genişleme kaydetmesi nedeniyle krediler/mevduat oranı, bu dönem %81.4 seviyesine gerilemiştir. Bankacılık Sektörü ile İlgili Seçilmiş Göstergeler (Milyon TL.) Değişim (%) 31.12.08 07.04.09 20.04.09 Yıl Sonuna Göre Dönem MEVDUAT VE FONLAR TOPLAM MEVDUAT VE FONLAR 469,370 465,623 469,104-0.1 0.7 Vadeli 404,274 405,424 404,303 0.0-0.3 Vadesiz 65,096 60,199 64,800-0.5 7.6 KREDİLER TOPLAM KREDİLER 373,062 362,984 364,842-2.2 0.5 TL 264,699 258,247 258,285-2.4 0.0 YP 108,362 104,738 106,556-1.7 1.7 YP Krediler/Toplam Krediler (%) 29.0 28.9 29.2 Krediler * /Mevduat (%) 82.4 81.5 81.4 Takipteki Alacaklar (Brüt) 13,550 16,648 16,865 24.5 1.3 Takipteki Alacaklar / Krediler (%) 3.5 4.4 4.4 Menkul Değerler Portföyü 194,217 206,045 214,551 10.5 4.1 MDP/ Mevduat (%) 41.4 44.3 45.7 (*): Krediler=Toplam Krediler+Takipteki Alacaklar (Brüt) Kaynak: BDDK Sekiz aya yakın bir süredir düzenli olarak artış gösteren bankacılık sektörü takipteki alacaklar hacminin, genişlemesini bu dönem de ivme kaybetmekle birlikte devam ettirdiği görülmektedir. Bankacılık sektörü takipteki alacaklar hacmi, bu dönem %1.3 oranında artış kaydederek 16.9 milyar TL düzeyine yaklaşırken, takipteki alacakların kredilere oranı ise %4.4 seviyesinde kalmıştır. 19 Mart 7 Nisan 2009 döneminde %2.5 oranında daralarak 206 milyar TL seviyesine gerileyen bankacılık sektörü menkul değerler portföyü hacminin, bu dönem %4.1 oranında artış göstererek 215 milyar TL düzeyine yaklaştığı görülmektedir. Bankacılık sektörü menkul değerler portföyü hacminde kaydedilen bu artışa bağlı olarak MDP/Mevduat oranı, %45.7 düzeyine yükselmiştir. İletişim Bilgileri Oktay Küçükkiremitçi Müdür 0312 4179200/2340 oktay.kucukkiremitci@kalkinma.com.tr Mustafa Şimşek Müdür Yardımcısı 0312 4179200/2340 mustafa.simsek@kalkinma.com.tr Fulya Bayraktar Kıdemli Uzman 0312 4179200/2356 fulya.bayraktar@kalkinma.com.tr Mustafa Tosun Kıdemli Uzman 0312 4179200/2355 mustafa.tosun@kalkinma.com.tr 11

2006 2007 MAKRO EKONOMİK GÖSTERGELER 2008 2009 Nisan Mayıs Haziran Tem. Ağust. Eylül Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart GSYİH (Milyon $) 526,429 656,670 - - - - - - - - - - - - Büyüme Oranı (1998 fiyatlarıyla) 6.9 4.7 - - 2.8 * - - 1.2 * - - -6.2 * - - - İmalat Sanayi KKO (%) 81.0 81.8 81.7 82.4 82.3 80.0 76.2 79.8 76.7 72.9 64.7 63.8 63.8 64.7 İşsizlik Oranı (%) 9.9 9.9 9.6 8.9 9.0 9.4 9.8 10.3 10.9 12.3 13.6 15.5 - - Enflasyon (ÜFE) (%) (yıllık) 11.58 5.94 14.56 16.53 17.03 18.41 14.67 12.49 13.29 12.25 8.11 7.90 6.43 3.46 Enflasyon (TÜFE) (%) (yıllık) 9.65 8.39 9.66 10.74 10.61 12.06 11.77 11.13 11.99 10.76 10.06 9.50 7.73 7.89 TÜFE Bazlı Reel Kur Endeksi 160.1 190.3 168.0 178.2 180.0 181.0 193.9 191.9 174.0 170.0 168.6 166.3 163.1 158.3 Cari İşlemler Dengesi (Milyon $) -31,893-37,684-5,181-4,816-5,523-4,011-3,009-943 -2,369-404 -3,114 254 343 - Dış Ticaret Dengesi (Milyon $) -54,041-62,800-6,526-6,836-7,705-7,965-8,204-5,093-5,222-2,688-3,692-1,402-81 - - İhracat-FOB (Milyon $) 85,535 107,262 11,363 12,470 11,771 12,592 11,047 12,791 9,720 9,384 7,712 7,868 8,317 - - İthalat-CIF (Milyon $) 139,576 170,063 17,889 19,306 19,477 20,557 19,251 17,885 14,942 12,072 11,404 9,270 8,398 - Karşılama Oranı (%) İhracat/İthalat 61.3 63.1 63.5 64.6 60.4 61.3 57.4 71.5 65.1 77.7 67.6 84.9 99.0 - Bütçe Gelirleri (Milyon TL) 171,309 189,617 17,562 19,212 18,544 17,920 26,447 13,788 15,107 17,990 15,140 15,830 18,415 13,053 - Vergi Gelirleri (Milyon TL) 137,554 152,832 12,902 16,902 12,691 13,778 18,920 11,827 13,044 15,752 12,014 13,825 13,805 10,514 - Diğer Gelirler (Milyon TL) 33,756 36,785 4,660 2,309 5,852 4,142 7,528 1,961 2,063 2,237 3,126 2,004 4,611 2,539 Bütçe Harcamaları (Milyon TL) 175,304 203,501 18,638 15,823 14,566 21,237 20,437 23,215 15,178 21,375 23,937 18,796 25,808 21,820 - Faiz Harcamaları (Milyon TL) 45,945 48,732 4,166 1,681 1,142 7,436 8,140 5,022 2,013 5,440 1,871 3,783 9,859 4,449 - Faiz Hariç Harcamalar (Milyon TL) 129,359 154,769 14,472 14,141 13,424 13,801 12,297 18,193 13,165 15,935 22,066 15,013 15,950 17,372 Bütçe Dengesi (Milyon TL) -3,995-13,883-1,076 3,389 3,978-3,317 6,010-9,426-71 -3,385-8,797-2,967-7,393-8,767 - Faiz Dışı Denge (Milyon TL) 41,951 34,848 3,090 5,070 5,120 4,119 14,150-4,404 1,942 2,055-6,926 816 2,466-4,319 Merkezi Yönetim Toplam 178,906 219,207 210,406 216,555 213,287 220,323 224,907 216,274 181,324 175,253 181,728 170,839 171,230 173,167 İç Borç Stoku (Milyon $) Merkezi Yönetim Toplam 66,576 67,117 67,271 70,645 71,251 71,451 69,697 70,889 68,194 67,724 69,754 68,468 67,908 68,350 Dış Borç Stoku (Milyon $) *: Çeyrek dönemler itibariyledir. Kaynak: TÜİK, TCMB, Hazine Müsteşarlığı, DPT 12